«Ἡ Εἰκόνα ὡς "ἔσοπτρον" τοῦ Οὐρανοῦ, διὰ μέσου τῆς τεχνοτροπίας της» (Μέρος Ε΄)

+++

«Ἡ Εἰκόνα ὡς "ἔσοπτρον" τοῦ Οὐρανοῦ,
διὰ μέσου τῆς τεχνοτροπίας της»

(Μέρος Ε΄)

κ. Μαρκόπουλος Φίλιππος, Ἁγιογράφος

Εἰσήγησις Α΄, κατὰ τὴν διάρκεια
τῆς Ἐκθέσεως Ὀρθοδόξου Ἁγιογραφίας Α΄

«Εἰκόνα καὶ Ἐλπίδα: Τὸ Κολιμπρὶ καὶ ἡ Εὐθύνη μας»
στὸ Δημοτικὸ Ὠδεῖο Φυλῆς,
στὰ Ἄνω Λιόσια Ἀττικῆς,
τὸ Σάββατο 18.11/1.12.2012

...Φαίνεται καὶ λίγο παράδοξο. Θὰ προσπαθήσω νὰ τὸ ἐξηγήσω λίγο ξαναβλέποντας μὲ μία ἄλλη θεώρηση αὐτὰ ποὺ εἴπαμε μέχρι τώρα.
Εἴπαμε γιὰ τὸ χρυσό, ὅτι συμβολίζει τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ, τὸ ἄκτιστο Φῶς. Ἔρχεται λοιπόν στὶς Εἰκόνες γιὰ νὰ μᾶς θυμίζει αὐτὸν τὸν συμβολισμό, αὐτὸ τὸ ζήτημα. Θὰ πρέπει νὰ ἑστιάσουμε κάπου ἀλλοῦ. Τὸ σημαντικὸ δὲν εἶναι αὐτό. Τὸ σημαντικὸ εἶναι ὅτι ἀντικαθιστᾶ τὸν φυσικὸ οὐρανό. Αὐτὸ τὸ γεγονός, τὸ ὅτι ἀντικαθιστᾶ τὸν φυσικὸ οὐρανό μὲ μιὰ ποιότητα ποὺ ἔχει ἄλλο συμβολισμό, εἶναι ἀπόλυτα σημαντικὸ γιὰ ἐμᾶς, γιὰ τοὺς Χριστιανούς. Εἶναι ἀπόλυτα σημαντικό. Εἶναι ἀκριβῶς αὐτό, τὸ ὁποῖο πρέπει νὰ κατακτήσουμε καὶ ἐπειδὴ δὲν εἴμαστε σὲ θέση, δὲν ἔχουμε ἀνοικτοὺς τοὺς πνευματικοὺς ὀφθαλμούς γιὰ νὰ μπορέσουμε νὰ τὸ βλέπουμε, ἡ Ἐκκλησία μᾶς τὸ δείχνει εἰκονολογικά. Μᾶς τὸ δείχνει, μᾶς τὸ δείχνει μὲ τὸν ἴδιο τρόπο μέσα στὸν Ναό. Τί συμβαίνει μέσα στὸν Ναό; Ὅταν μπαίνουμε στὸν Ναό, κατ’ ἀρχὰς ὑψώνομαι ἀπὸ τὸ ἔδαφος, ἤδη μοῦ χαρίζει ἕνα πρῶτο ἐπίπεδο ἀνύψωσης. Καὶ μόνο ποὺ εἰσέρχομαι...
Δὲν θὰ συζητήσω γιὰ πολὺ τὸν συμβολισμὸ τοῦ Ναοῦ· μόνο ἔνα στοιχεῖο. Τί μᾶς χαρίζει; Μᾶς χαρίζει ἕναν Οὐρανό, ὅπου εἶναι ὁρατὸς ὁ Παντοκράτωρ.

 Αὐτὸ τὸ πρᾶγμα εἶναι ποὺ μᾶς χαρίζει ἡ Ἐκκλησία μὲ τὴν Εἰκόνα Της. Καθὼς μπαίνουμε μέσα, μᾶς κάνει νὰ βλέπουμε αὐτὸ ποὺ βλέπουν οἱ Ἅγιοι. Οἰ Ἅγιοι ποὺ ἔχουν ἀποκαταστήσει τὴν σχέση μὲ τὸν Θεὸ καὶ ἔχουν αὐτὴν τὴν ἐπικοινωνία. Καὶ ἐμεῖς, ποὺ ἀγωνιζόμαστε νὰ φθάσουμε, νὰ καταξιωθοῦμε σ’ αὐτὸν τὸν ἁγιασμό, ἤδη μὲ τὸ ποὺ μπαίνουμε στὴν Ἐκκλησία μᾶς χαρίζεται, ἔστω μὲ εἰκονολογικὸ τρόπο, ἡ θέα τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸ εἶναι τὸ ζήτημα. Τὸ ἴδιο ἀκριβῶς κάνει καὶ ἡ Εἰκόνα.
Ἡ Εἰκόνα ἀντικαθιστᾶ τὸν οὐρανό, τὸν φυσικὸ οὐρανό, διότι δὲν ἀπευθύνεται πλέον σὲ ἀνθρώπους φυσικούς, τοῦ κόσμου τούτου, σὲ χοϊκοὺς ἀνθρώπους. Ἀπευθύνεται στὸν πνευματικὸ ἄνθρωπο, στοῦ ὁποίου τὸ ὕψος καλούμαστε νὰ φθάσουμε καὶ μᾶς χαρίζει ἐκείνη τὴν ματιά, ποὺ δὲν βλέπουμε πιά... δὲν εἴμαστε πολῖτες τοῦ κόσμου, γιὰ νὰ βλέπουμε τὸν φυσικὸ οὐρανὸ καὶ τὰ σύννεφα, ἀλλὰ βλέπουμε τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ. Εἶναι τόσο ἁπλό· τὸ χρυσὸ εἶναι τόσο ἀπαραίτητο, γιατὶ ἀκριβῶς μᾶς θυμίζει αὐτὸ ποὺ πρέπει νὰ κατακτήσουμε· μὲ τὰ μάτια τῆς ψυχῆς μας νὰ βλέπουμε τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ.


 
Ἂς δοῦμε λίγο τὸν χαρακτῆρα αὐτῶν ποὺ εἴπαμε. Εἴπαμε γιὰ τὶς γραμμές, τὸ σκίτσο καὶ τὰ φῶτα, τὰ ὁποῖα ἐμψυχώνουν, δίνουν ὑπόσταση, ζωή, σ’ αὐτὸ τὸ σκίτσο. Καὶ εἴπαμε ὅτι ἡ ἀναγωγή τους, ἡ ἀναφορά τους εἶναι στὸν Τριαδικὸ Θεό.
Μέχρι τώρα μέναμε σ’ αὐτὴν τὴν διαπίστωση καὶ λέγαμε· φυσικὸ εἶναι, ἀφοῦ εἶναι θρησκευτικὸ καὶ Ὀρθόδοξο, αὐτὸ θὰ σημαίνει. Ὅμως σημαίνει κάτι πολὺ βαθύτερο· ὅτι ἀφοῦ ὅλα τὰ στοιχεῖα, σπίτια, δένδρα,... τὰ πάντα, τὰ βουνά, ἔχουν τὸν ἴδιο χαρακτῆρα στὴν κατασκευή τους, αὐτὸ ἀφήνει ἕνα ἀκόμη μήνυμα, καὶ τὸ μήνυμα εἶναι ὅτι ἡ ματιὰ ποὺ ἔχουν οἱ Ἅγιοι, σὲ ὅλα τὰ πράγματα βλέπουν τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ. Καὶ αὐτὸ μᾶς τὸ χαρίζει ἡ Εἰκόνα, ἂν καὶ ἀνάξιοι, νὰ μποροῦμε νὰ τὸ δοῦμε μέσα ἀπ’ τὴν Εἰκόνα καὶ νὰ βλέπουμε τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ. Δηλαδὴ ἀντὶ νὰ βλέπω ἕνα δένδρο, ἕνα σπίτι, ἡ δομὴ τοῦ δένδρου ἢ τοῦ σπιτιοῦ νὰ μοῦ ἀποκαλύπτει τὸν χαρακτῆρα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Αὐτὸ τὸ δῶρο κάνει ἡ Εἰκόνα καὶ αὐτὴ εἶναι ἡ ἀποστολή Της. Ἂν συμβαίνει αὐτό, μποροῦμε νὰ ἀναρωτηθοῦμε τί θέση ἔχουν οἱ σκέψεις γιὰ διαφοροποίηση, γιὰ ἀλλαγὴ αὐτῆς τῆς Γλώσσας, γιὰ μιὰ πιὸ μοντέρνα ἐκδοχή, γιὰ μία ἄλλη παρουσίαση. Δὲν εἶναι κανένας ἀντίθετος σ’ αὐτά, καὶ εἶναι πάρα πολὺ ὡραῖα καὶ μποροῦν νὰ συγκινήσουν, ὅμως τὰ ὑψηλότερα μηνύματα ἔχουν ἤδη καταγραφεῖ. Ἂν κάποιος μπορεῖ νὰ θεωρεῖ ὅτι ἔχει τὸ ὕψος νὰ ἀλλάξει, νὰ προσθέσει καὶ νὰ βελτιώσει, εἶναι βέβαια πάντοτε ἐλεύθερος. Ἀνήκει στὴν κρίση τὴν δική μας ποὺ θὰ στρέψουμε τὴν προσοχή μας.
 
Πιστεύω ὅτι ἡ Εἰκόνα μὲ τὰ δομικὰ στοιχεία της καὶ ὅλη τὴν κατασκευή της καὶ ὅλο τὸν τρόπο καὶ κάθε στοιχεῖο συμβολικό,  ποὺ δέν μποροῦμε νὰ τὸ ἀναλύσουμε, -εἶναι ἕνας ὠκεανὸς τὸ περιεχόμενο αὐτό-, προσπαθεῖ νὰ μᾶς φέρει σὲ ἐπαφὴ μὲ μία πραγματικότητα, ἡ ὁποία εἶναι γύρω μας, εἶναι ἐδῶ, παροῦσα καὶ δὲν εἴμαστε σὲ θέση νὰ τὴν ἀντιληφθοῦμε. Ἀπ’ τὴν στιγμὴ λοιπόν, ποὺ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα μᾶς χαρίζεται εἰκονολογικά, ἡ Εἰκόνα ἔχει κάνει καὶ τὴν ἀποστολή της.




Πιστεύω, μὲ τὴν κατάληξη αὐτή, εἶχα τὴν εὐκαιρία μὲ τὴν συζήτησή μας αὐτή, νὰ δώσω αὐτὸ τὸ τελευταῖο συμπέρασμα, ποὺ θεωρῶ ὅτι εἶναι καθοριστικὸ καὶ μπορεῖ νὰ ἀποτελέσει τὴν βάση ἑνὸς προβληματισμοῦ, γιὰ νὰ σκεφθοῦμε τὸ ὅλο ζήτημα ποὺ στὶς μέρες μας συζητιέται, τῆς ἀλλαγῆς ἢ τῆς ἀνανέωσης τοῦ ἐκφραστικοῦ τρόπου, μὲ τὸν ὁποῖο ἡ Εἰκόνα παρουσιάζεται στοὺς Ναοὺς ἢ θὰ πρέπει νὰ σκεφθοῦμε πῶς θὰ τὴν παρουσιάσουμε ἀπὸ ‘δῶ καὶ πέρα.

Μὲ τέτοια κριτήρια, ἂν δοῦμε τὰ ἔργα τῶν προηγηθέντων Ἁγιογράφων, θὰ δοῦμε τί σημαίνει Σχολὴ καὶ ποῦ ὑπάρχει αὐτὴ ἡ Γλῶσσα, ἀλλὰ μὲ τέτοια πληρότητα. Καὶ ἂν θέλετε τὴν ἄποψή μου, Σᾶς λέω ὅτι δὲν ἔχουμε καλύψει οὔτε τὸ Α αὐτοῦ τοῦ κόσμου, ποὺ ἔχει καταγραφεῖ. Καὶ ἡ ἄποψή μου εἶναι ὅτι αὐτὸ δὲν εἶναι ἔργο ἀνθρώπινο. Οἱ ἐργάτες αὐτοῦ τοῦ χώρου καθοδηγήθηκαν ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καὶ καταγράφηκαν αὐτὰ τὰ πράγματα μὲ ἕνα μυστικὸ τρόπο. Ἂν τὸ προσπεράσουμε, ἐμεῖς εἴμαστε οἱ χαμένοι...




Ἔτσι, λοιπόν, μ’ αὐτὸν τὸν τρόπο, ἡ Εἰκόνα μὲ τὴν δομή Της, μὲ τὴν τεχνοτροπία Της, κατορθώνει νὰ γίνει γιὰ μᾶς ἕνα μέσον, μέσα ἀπὸ τὸ ὁποῖο βλέπουμε τὸν Πνευματικὸ κόσμο.
 
Ἔχω τελειώσει...

Ἂν ὑπάρχει κάτι ποὺ θὰ θέλατε νὰ διευκρινήσουμε, εὐχαρίστως...

* * *

Θὰ συνεχίσουμε σύντομα μὲ τὴν παρουσίαση
τῆς βαρυσήμαντης Εἰκονολογικῆς συζήτησης,
ἡ ὁποία ἀκολούθησε ἀμέσως μετὰ τὴν Εἰσήγηση...