«Ἡ Εἰκόνα ὡς "ἔσοπτρον" τοῦ Οὐρανοῦ, διὰ μέσου τῆς τεχνοτροπίας της» (Μέρος Δ΄)

+++

«Ἡ Εἰκόνα ὡς "ἔσοπτρον" τοῦ Οὐρανοῦ,
διὰ μέσου τῆς τεχνοτροπίας της»

(Μέρος Δ΄)

κ. Μαρκόπουλος Φίλιππος, Ἁγιογράφος

Εἰσήγησις Α΄, κατὰ τὴν διάρκεια
τῆς Ἐκθέσεως Ὀρθοδόξου Ἁγιογραφίας Α΄

«Εἰκόνα καὶ Ἐλπίδα: Τὸ Κολιμπρὶ καὶ ἡ Εὐθύνη μας»
στὸ Δημοτικὸ Ὠδεῖο Φυλῆς,
στὰ Ἄνω Λιόσια Ἀττικῆς,
τὸ Σάββατο 18.11/1.12.2012

...Οἱ σύγχρονες ἀντιλήψεις, σήμερα εἰδικά, δείχνουν ὅτι οἱ Ἁγιογράφοι στὴν ἐποχή μας ἔχουν λίγο κουραστεῖ ἀπὸ τὴν ἐπανάληψη τῶν ἔργων τῶν παλαιοτέρων, γιατὶ στὴν ἱστορία τῆς Εἰκόνας ἔχουμε κάποιες περιόδους, ὅπου ἡ Εἰκόνα ἔχει γνωρίσει μία μεγάλη ἀκμή καὶ ἀπετέλεσε σ’ αὐτὲς τὶς συγκεκριμένες περιόδους Σχολή, δηλαδὴ ἕνα κέντρο, στὸ ὁποῖο μαθήτευσαν πάρα πολλοί, ἔφθασε δηλαδὴ σ’ ἕνα ὑψηλό, στὸ ὑψηλότερο σημεῖο καὶ στὴν συνέχεια εἴχαμε ἀπόκλιση. Ἀπὸ ἐκεῖ λοιπόν, στὸ ὑψηλότερο σημεῖο κάθε τέτοιας περιόδου, πολλοί, πάρα πολλοί ἀκολούθησαν μιμούμενοι καὶ δανειζόμενοι τὰ στοιχεῖα αὐτῆς τῆς ἔκφρασης. Στὴν ἱστορία λοιπὸν τῆς Εἰκόνος ἔχουμε οὐσιαστικὰ τρεῖς Σχολές, ὰλλὰ δὲν θὰ μποῦμε σ’ αὐτὲς τὶς πληροφορίες. Αὐτὸ ποὺ θέλω νὰ πῶ εἶναι ὅτι οἱ σύγχρονοι Ἁγιογράφοι δείχνουν πολὺ ἔντονο προβληματισμό (καὶ θέλουν) νὰ ἀποσπασθοῦν ἀπὸ αὐτὸ  ποὺ τέλος πάντων ἀνήκει σὲ μιὰ ἄλλη ἐποχή, -ἡ δική μας ἐποχὴ πρέπει νὰ βρεῖ τὸν δικό της τρόπο νὰ ἐκφρασθεῖ-, καὶ ὅλα αὐτὰ εἶναι πάρα πολὺ σημαντικὰ καὶ ἐνδιαφέροντα, σὰν προβληματισμοί, ἀφοῦ πάντως νομίζω θὰ πρέπει νὰ προηγηθεῖ μία βασικὴ συμφωνία, γιὰ τὸ ποιός εἶναι ὁ στόχος τῆς Εἰκόνας καὶ ποὺ ἀρχικὰ στοχεύει ἡ Εἰκόνα, γιὰ ποιό λόγο γίνεται.

 Ἔχει ἀκουστεῖ πολλὲς φορὲς καὶ ἀπὸ ἀνθρώπους, ἔτσι καλοπροαίρετους καὶ πιστοὺς ἀνθρώπους, ὅτι βοηθάει τὸ θρησκευτικὸ συναίσθημα, ὅτι μᾶς βοηθάει νὰ προσευχόμαστε...
Θὰ ἔλεγα πολὺ ἁπλὰ ὅτι τὸ ἴδιο κάνει καὶ ἕνα ἀραβούργημα γιὰ τὸν Μουσουλμάνο, τὸ ἴδιο κάνει γιὰ τὸν Δυτικὸ ἕνα ἄγαλμα ἢ μία ζωγραφιὰ θρησκευτική. Βοηθάει ἀκριβῶς τὸ θρησκευτικὸ συναίσθημα.
Πιστεύω ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Εἰκόνα ἔχει κάτι παραπάνω νὰ πεῖ. Ὄχι πὼς δὲν τὸ κάνει αὐτό· βεβαίως, ἀλλὰ ἔχει κάτι παραπάνω νὰ πεῖ καὶ εἶναι σημαντικὸ νὰ γνωρίζουμε τί ἔχει νὰ πεῖ.

Ἂν βάλουμε λοιπόν, μιὰ βάση σ’ αὐτὴν τὴν μικρὴ ἀναζήτηση, ἐνδεχομένως νὰ μποροῦμε νὰ δοῦμε καὶ τὴν ἀξία αὐτοῦ τοῦ προβληματισμοῦ, ποὺ εἶναι σημαντικός, ἀλλὰ ἂν δὲν ἔχει αὐτὴν τὴν βάση εἶναι αὐθαίρετος.

Θὰ μοῦ ἐπιτρέψετε ἐπίσης νὰ πῶ, ὅτι ὁ μεγάλος κίνδυνος, -καὶ τὸ λέω ἀπὸ τώρα, διότι ἐνδεχομένως νὰ προκληθεῖ μιὰ συζήτηση μετά, ἂν θέλει κάποιος νὰ ρωτήσει-, εἶναι ὅτι ἡ πορεία, αὐτὸ ποὺ διαβλέπουμε κάποιοι ποὺ παρακολουθοῦμε αὐτὴν τὴν ἐξέλιξη, εἶναι ὅτι ὁ Ναὸς θὰ ἀποκτήσει (μιὰ ἀτομικότητα-ὑποκειμενικότητα). Φιλοδοξεῖ μιὰ ὁμάδα νὰ δώσει ἕνα χαρακτῆρα στὸν Ναό, ποὺ νὰ ἀφορᾶ τὴν ἀντίληψη τοῦ Ἁγιογράφου, δηλαδὴ νὰ λέμε ὅτι ὁ Ναὸς π.χ. τοῦ Προφήτη Ἠλία στὸ τάδε μέρος εἶναι ἔργο τοῦ Ἁγιογράφου Α, ἔχει τὴν δικιά του αἰσθητική, τὸν δικό του τρόπο ποὺ παρουσιάζει τὰ πράγματα, ὁ ἄλλος Ναὸς εἶναι τοῦ Ἁγιογράφου Β κ.ο.κ.

Ἀντιλαμβάνεσθε, -δὲν θέλω νὰ τὸ ἀναλύσω, διότι εἶναι καὶ οἱ Πατέρες ἐδῶ καὶ μποροῦν νὰ τὸ κάνουν καλύτερα καὶ πιὸ εὔκολα  ἀπὸ ἐμένα-,  τί καταστροφικὸ εἶναι κάτι τέτοιο, ὅταν μία ὑποκειμενικὴ ἀντίληψη, αἰσθητικῆς ἔστω, ἀντικαταστήσει τὸ νόημα γιὰ τὸ ὁποῖο θὰ μιλήσουμε στὴν συνέχεια, καὶ ποὺ οὐσιαστικὰ τὸ ἀφαιρεῖ, τὸ βγάζει ἀπ’ τὴν μέση, γιατὶ ἂν εἶναι ἄλλο αὐτὸ ποὺ εἰσπράτω σ’ ἕνα Ναὸ καὶ διαφορετικὸ τελείως αὐτὸ ποὺ εἰσπράτω σ’ ἕναν δεύτερο Ναό, πιστεύω ὅτι δὲν ὑπάρχει πιὰ κοινωνία αὐτῶν τῶν δύο τόπων, ἔστω εἰκονολογικά.

Ὑπάρχουν πολλὲς ἑρμηνεῖες. Στὴν ἀναζήτηση ποὺ ἔχω κάνει ὅλα αὐτὰ τὰ χρόνια γιὰ τὸ ποιὸς εἶναι ὁ ρόλος ἀκριβῶς τῆς Εἰκόνας καὶ γενικώτερα τῆς Ἁγιογραφίας καὶ τῆς ἁγιογράφησης τῶν Ναῶν, ἔχω ἀκούσει πάρα πολλὲς ἑρμηνεῖες.

Ἀπὸ ἄνθρωπο ποὺ δὲν ἦταν καθόλου τοῦ χώρου μας κάποτε ἄκουσα κάτι ποὺ μοῦ φάνηκε φοβερὰ ὑπερβολικό.
Ἦλθε λοιπόν, καὶ φωνάζοντας μὲ ἕνα ἔτσι θρησκευτικὸ αἴσθημα, λίγο ἔντονο, ὅτι ἡ Εἰκόνα δείχνει τὴν πραγματικότητα, δείχνει ἂς ποῦμε (τὰ πράγματα) ἔτσι ὅπως εἶναι ὁ κόσμος.
Ἐγὼ ἤμουν ἀρκετὰ νεώτερος τότε καὶ αὐτὴ ἡ κουβέντα μὲ ἔκανε καὶ ἀντέδρασα. Λέω ἐντάξει, τί ἀκριβῶς ἐννοεῖ «ἔτσι ὅπως εἶναι ὁ κόσμος»;
Λοιπόν, μετὰ ἀπὸ τὴν πορεία ποὺ ἔχω μέχρι σήμερα στὴν ἀναζήτηση αὐτοῦ τοῦ ἀντικειμένου, ποὺ ἔτσι, ἀπὸ ἀγάπη τὸ ἔχω ὑπηρετήσει καὶ ὄχι ἀπὸ ἱκανότητα, ἔχω καταλήξει στὸ ὅτι εἶχε δίκηο!

Ἡ Εἰκόνα μᾶς δείχνει αὐτὸ ποὺ πραγματικὰ συμβαίνει καὶ δὲν εἴμαστε σὲ θέση νὰ τὸ δοῦμε...

+++