ΘΥΜΗΘΗΚΑΜΕ (ΠΕΡΑΣΑΝ ΗΔΗ ΑΡΚΕΤΑ ΧΡΟΝΙΑ), ΟΤΙ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟΥ ΤΟ ΕΙΧΑΜΕ ΣΥΖΗΤΗΣΕΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΑ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ (2010), ΩΣΤΟΣΟ ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΠΟΛΥ ΚΑΙ Η ΔΙΚΗ ΣΑΣ ΑΠΟΨΗ, Ή Η ΟΠΟΙΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ. ΑΛΛΩΣΤΕ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΥΤΑ ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΙ, ΑΧΡΙ ΚΑΙΡΟΥ, ΑΝΟΙΚΤΑ…
Δεν φαίνεται πουθενά ότι μετά την παλαιολόγεια περίοδο άλλαξε κάτι ως προς το φωτοστέφανο. Είναι γνωστό ότι ο φωτοστέφανος λείπει απο την αγιογράφηση των παλαιοτέρων χριστιανικων χρονων παντελώς, οπως και σε εργα του 4ου-6ου μΧ αι. ή ακόμα και σε ψηφιδωτές παραστάσεις. Σε σκηνες εξ αλλου της Αναλήψεως, της Πεντηκοστης, της Κοιμησεως Θεοτόκου κλπ συμβαίνει το ίδιο. Αντίθετα με την δυτική τακτική οπου η αγιότητα σηματοδοτειται αποκλειστικά με τον φωτοστέφανο, στην ορθόδοξη αγιογραφία αυτή δηλώνεται μέσα από ένα διευρυμμένο πεδίο που έχει να κάνει με την θεολογία, την τεχνική, τους ζωγραφικούς κανόνες και την χρωματική παλέτα της αγιογραφίας. Έτσι η στάση και η μορφή του εικονιζομένου μπορεί να αποδώσει από μόνη της την αγιότητα, ενώ μέσω του χρυσού κάμπου μετέχει του ακτίστου φωτός.
Καλησπέρα. Υείαν κι ευλοΐαν (υγεία κι ευλογία) που λέμε κι εμείς οι πόντιοι. Δυσκολεύομαι να κατανοήσω την πρόταση "Έτσι η στάση και η μορφή του εικονιζομένου μπορεί να αποδώσει από μόνη της την αγιότητα, ενώ μέσω του χρυσού κάμπου μετέχει του ακτίστου φωτός." Τόσο το πρώτο μέρος της όσο και το δεύτερο.
Χαιρετώ σσας.Στο δεύτερο σκελος του ερωτήματός σας απαντώ κατωτέρω. Όταν αναφέρομαι στο ότι από μόνη της η μορφή,ως εικονίζεται στην ορθόδοξη εικονογραφια, εκπέμπει την αίσθηση της αγιότητας, εχω κατά νου τις "νόρμες" εκείνες, την τεχνική, τα χρώματα, τα σχήματα, τον τροπο απεικονισης που διαφοροποιεί το πρόσωπο από εκείνα της κοσμικής, λαϊκής ή εθνικής ζωγραφικής και του προσδιδει αίσθηση αγιωσύνης.
Καλησπέρα. Είναι κατανοητό το σκεπτικό σας, σε αυτό το μέρος της πρότασης. Όσον αφορά το δεύτερο μέρος "...ενώ μέσω του χρυσού κάμπου μετέχει του ακτίστου φωτός." φαντάζομαι πως θεωρείτε τον χρυσό ως το άκτιστο φως και όποιος βρίσκεται μέσα ή ακουμπάει μετέχει σε αυτό. Εάν ο κάμπος της Εικόνας είναι με χρώμα τότε τι γίνεται ;
Καταλαβαίνω τι λέτε, όμως νομίζω ότι δεν έχω δει έγχρωμο κάμπο (είτε σε τοιχογραφία είτε σε φορητή) όπου απουσιάζει ο φωτοστέφανος. Εκεί είναι εκ των πραγμάτων αναπόσπαστος της παρουσίας του αγίου. Εν τέλει, θεωρώ, χωρίς βεβαίως να κατέχω ιδιαίτερες δογματικές γνώσεις, παρά μόνο κάποιες αγιογραφικές, ότι εφόσον υπάρχει κάμπος χρυσός -κι αυτό συναντάται κυρίως στην φορητή εικόνα ή κάποιες ψηφιδωτές τοιχογραφίες- μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις ο φωτοστέφανος να παραληφθεί εφόσον η παράσταση είναι πολυπρόσωπη και ισχύουν οι ζωγραφικοί λόγοι που αναφέρθηκαν εκ μέρους του σεβαστού Ιεροδιακ.Γαβριήλ, χωρίς να θεωρηθεί δογματικό ατόπημα.
Με τις από καρδιάς ευχες μου σε ολους εκφραζω και την δικη μου ευχαρίστηση για κάθε εικονολογικο διαλογο, αφού μεσω αυτου περαν της κοινωνίας δινεται η ευκαιρια να σταθούμε σε θεματα της αγιογραφησης που μας απασχολουν και να οδηγηθούμε ουσιαστικά στον κοινό δρομο της.
ΧΑΡΗΚΑΜΕ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΠΟΛΥ ΠΟΥ "ΞΑΝΑΒΛΕΠΟΜΑΣΤΕ" ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΓΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΚΟΜΗ ΦΟΡΑ ΜΕ ΑΓΑΠΗΤΑ, ΕΝ ΧΡΙΣΤῼ, ΠΡΟΣΩΠΑ, ΣΤΟΝ ΝΕΟ ΑΥΤΟ ΕΙΚΟΝΟΛΟΓΙΚΟ ΜΑΣ ΔΙΑΛΟΓΟ. ΜΑΣ ΑΡΕΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ "ΔΙΕΥΡΥΜΜΕΝΟ ΠΕΔΙΟ" ΑΔ. ΑΘΗΝΑ. ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ΟΤΙ ΕΤΣΙ ΕΙΝΑΙ. ΩΣΤΟΣΟ Η ΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΕΙΚΟΝΙΖΟΜΕΝΟΥ ΣΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΦΩΣ, ΜΗΠΩΣ ΤΕΛΙΚΑ ΔΗΛΩΝΕΤΑΙ ΚΑΤ' ΕΞΟΧΗΝ ΜΕ ΤΟ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟ; ΣΕ ΜΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΣ ΠΟΥΜΕ, ΟΠΟΥ, ΟΠΩΣ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ, ΠΙΣΤΟΙ ΚΑΙ ΑΠΙΣΤΟΙ ΕΙΚΟΝΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΑΚΡΙΒΩΣ ΙΔΙΟ ΤΡΟΠΟ, ΠΩΣ ΘΑ ΔΗΛΩΘΗ Η ΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΜΕΝ ΚΑΙ Η ΜΗ ΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΔΕ; ΜΠΟΡΕΙΤΕ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΝΑ ΜΑΣ ΒΟΗΘΗΣΕΤΕ;
Όπως ακριβώς λέτε, κατ'εξοχήν με το φωτοστέφανο δηλώνεται η αγιότητα, αλλα απο την αλλη οι παραστασεις που προαναφερθηκαν δεν θετουν διλλημα με παρουσιες μη αγιων προσώπων, ώστε να προκληθει σύγχυση. Όταν εικονίζονται σύνολα αγίων προσώπων, μπορεί να θεωρηθει ότι το περιβαλλον ακτιστο φως του κάμπου επικεντρωνει οχι σε καθε εναν χωριστά, αλλα σε ολους τους αγιους μαζι σαν ενα σύνολο, μια Ενότητα θεϊκη. Αντίθετα στην εικονιση ενος προσώπου τούτο τονίζεται ακόμα περισσοτερο με το διάγραμμα του ακτιστου φωτος που το περιβαλλει η αγιότητά του όταν μετέχει στο όλον της θεικής Αγιοτητας.
Στις αγιογραφίες οι Άγιοι της Εκκλησίας, απεικονίζονται φορώντας φωτοστέφανο. Έχουμε, λοιπόν, συνδέσει, περισσότερο ή λιγότερο ο καθένας τον φωτοστέφανο με την εικόνα του Αγίου. Άραγε, όμως, ποιος είναι ο λόγος; Ας δούμε, λοιπόν, ποιο είναι το νήμα του φωτοστέφανου στις αγιογραφίες. Το φως στην διδασκαλία της ορθοδόξου πίστεώς μας κατέχει πρωτεύουσα θέση. Όχι βέβαια το φως το αισθητό, το κτιστό με όλα του τα γνωρίσματα τα φθαρτά και πεπερασμένα, αλλά το άκτιστό, και αΐδιο το Φώς το εκ Φωτός, όπως ομολογούμε στο σύμβολο της πίστεως. Ο Χριστός δηλαδή, που γνωρίζει τον εαυτό Του στους πιστούς ως φώς. Σ’ εκείνους που δια της βιοτής τους αξιώθηκαν αυτής της θεοποιού θεωρίας του ακτίστου Φωτός. Όλες οι εκκλησιαστικές τέχνες τονίζουν αυτή την αποκαλυπτική αλήθεια, ότι ο Θεός είναι φώς, και ως φως γνωρίζει τον εαυτό του στους θεουμένους. Αυτό το φως στην ζωγραφική των εικόνων εκφράζεται ως φωτεινό στεφάνι γύρω από τις ιερές κεφαλές των εικονιζομένων προσώπων. Δηλώνει ότι ο άνθρωπος αυτός μετείχε από αυτή την ζωή της καθαρτικής, φωτιστικής, καί, θεοποιού ενεργείας του Τριαδικού Θεού. Ο φωτοστέφανος, έχει καταγωγή ειδωλολατρική, και κληροδοτήθηκε αργότερα στην χριστιανική τέχνη. Τον συναντάμε στην Αίγυπτο, ως σύμβολο του ηλίου· κατόπιν και στον Βουδισμό, και από εκεί στην Ρώμη. Για παράδειγμα, φωτοστέφανος περιβάλλει την κεφαλή του αυτοκράτορος Τραϊανού στην αψίδα του Μ. Κωνσταντίνου. Αλλά και αργότερα, κυρίως απο τον ιβ’ αιώνα σε πολλά αραβικά χειρόγραφα. Ενώ σε πολλές εικόνες της δύσης ο φωτοστέφανος είναι απαραίτητος να δηλώση την αγιότητα του εικονιζομένου προσώπου λόγω της κοσμικότητας που τα διακρίνει, στην ορθόδοξη ζωγραφική των εικόνων μπορούμε και από την όλη στάση του εικονιζομένου να καταλάβουμε την ιερότητά τους. Παρατηρούμε μάλιστα ότι σε πολλές εικόνες των παλαιοτέρων χριστιανικών παραστάσεων, όπως π.χ. στις τοιχογραφίες των κατακομβών, σε εικόνες του Χριστού και της Παναγίας ο φωτοστέφανος απουσιάζει εντελώς, καθώς επίσης και σε σαρκοφάγους του ιδ’ αιώνος και σε ορισμένα ψηφιδωτά, όπως π.χ. στα ψηφιδωτά του τρούλου του αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης. Όταν οι χριστιανοί άρχισαν να χρησιμοποιούν τον φωτοστέφανο τον έβαζαν, όπως φαίνεται, όχι μόνο ως διακριτικό των ιερών μορφών, αλλά και των σημαινόντων προσώπων, όπως π.χ. στην Santa Maria Maggiore, φωτοστέφανο έχει και ο Ηρώδης, και όπως στον άγιο Βιτάλιο, οι Ιουστινιανός και Θεοδώρα. Γενικότερα στο Βυζάντιο, φωτοστέφανο έχουν τα μέλη της βασιλικής αυλής. Για την ορθόδοξη εικονογραφία ο φωτοστέφανος καθιερώθηκε ως σύμβολο της μεθέξεως του εικονιζομένου προσώπου με τον Θεό, την πηγή του φωτός...
...Ο φωτοστέφανος τοποθετείται μόνο στο κεφάλι του αγίου και όχι σε όλο του το σώμα, διότι ο εγκέφαλος είναι το πολυτιμότερο όργανο στον άνθρωπο· σ’ αυτόν οδηγούν και από αυτόν πηγάζουν όλες οι αισθήσεις· εκεί είναι το κέντρο της σκέψεως και της διανοίας. Τα πρόσωπα της εικόνας που διαπερνώνται από τούτο το άκτιστο φως μετέχουν μυστικά στην ζωή του Θεού, αφού κατά τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης “διά τούτο τω φωτί, προσεγγίσασα η ψυχή φως γίνεται”. Στην Δύση ο πνευματικός χαρακτήρας του συμβόλου αυτού παρανοήθηκε εντελώς. Έλαβε την μορφή ελλειψοειδούς, κυκλικού στεφανιού, που σχεδιάζεται πάνω και πέρα από το κεφάλι των αγίων. Εικονίζεται ως ακτινοβολία που πηγάζει μέσα από την μορφή του εικονιζομένου αγίου· “Ψυχή η καταλαμφθείσα τελείως υπό του αρρήτου κάλλους της δόξης του φωτός του προσώπου του Χριστού, και κοινωνήσασα πνεύματι αγίω τελείως… όλη οφθαλμός, και όλη φώς, και όλη πρόσωπον”, κατά τον άγιο Μακάριο τον μέγα. Το χρώμα που χρησιμοποιείται συνήθως για τον φωτοστέφανο είναι χρυσό ή κίτρινο. Ο χρυσός κυρίως, αντιθέτως από τα άλλα χρώματα, δεν ζη από το φως διότι είναι φώς. Άλλωστε η παχύτητα της ύλης υπονοεί την απουσία φωτός, ενώ και η έντονη φωτεινότητα ελαφρώνει το βάρος και προκαλεί διαφάνεια. Ο φωτοστέφανος μπορεί να κοσμείται με διάφορα σχήματα ή λουλούδια κ.λ.π., ενώ αυτόν του Χριστού τον συναντάμε σταυροφόρο, έχοντα μέσα του τα γράμματα Α-Ω ή αργότερα Ο-ΩΝ. Μπορούμε δε να τον συναντήσουμε και σε άλλους τύπους όπως, τετράγωνο ή τρίγωνο. Ο τετράγωνος έμπαινε συνήθως σε ιερά πρόσωπα που ήταν εν ζωή, για κάποιο ιερό έργο που επιτελούσαν. Τέτοιους φωτοστεφάνους συναντούμε στις κεφαλές των δύο κτητόρων που εικονίζονται εκατέρωθεν του αγ. Δημητρίου στον νότιο πεσσό του Ι. Βήματος του ομωνύμου ναού. Αλλά, και από τον ΙΓ’ αιώνα εμφανίζεται στην Δύση σχεδιαζόμενος, κυρίως στην παράσταση της Αγίας Τριάδος ή να περικλείη τον “Παντεπόπτην Θείον Οφθαλμόν”. Ο φωτοστέφανος, λοιπόν, είναι εκείνο το σύμβολο που από την πρώτη του εμφάνιση δήλωνε κάτι ξεχωριστό και χρησιμοποιήθηκε από τους αγιογράφους για να δηλώση την θέωση και τον αγιασμό του εικονιζομένου προσώπου. Σ’ αυτόν τον εκφαντορικό γνόφο, (κατά τον Αρεοπαγίτη άγιο Διονύσιο) ας αποβλέπουμε όλοι μας μετέχοντας στην καθαρτική, φωτιστική, θεοποιό ενέργεια της Παναγίας Τριάδος.
Με μεγάλη χαρά βλέπουμε και άλλα αγαπητά μας πρόσωπα να δηλώνουν συμμετοχή. Καλως ωρίσατε! Εδώ η σύνδεση για την προηγούμενη μας Συζήτηση περί Φωτοστεφάνου (2010):
Χαιρετώ παλαιούς και νέους φίλους και εύχομαι να κατορθώσουμε να βαδίσουμε μαζί προς τη σωστή κατεύθυνση
Καλούμαστε να απαντήσουμε για το φωτοστέφανο και για το αν θα πρέπει να μπαίνει σε όλες τις περιπτώσεις η όχι. Στο παράδειγμα των 2 εκδοχών της εικόνας π.χ. του Μυστικού Δείπνου η απουσία του φωτοστέφανου στους μαθητές μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο από την ιστορική διάσταση – προ της Πεντηκοστής –αλλά αυτή η επιλογή γεννά πολλά ερωτηματικά ως προς την ορθότητά της. Ουσιαστικά θα απέκλειε το φωτοστέφανο σε όλα τα πρόσωπα προ της Πεντηκοστής καθώς και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης. Το κριτήριο της ιστορικότητας είναι σημαντικό αλλά η εσχατολογική διάσταση είναι σημαντικότερη γιατί , όπως στη ζωή της Εκκλησίας όπου όλα τα ιστορικά γεγονότα συμβαίνουν στο αιώνιο Παρόν, έτσι και στην εικόνα καταγράφονται με την ίδια πνευματική ματιά τα γεγονότα και η ένταξή τους στην Θεία Οικονομία και όχι απλώς η ιστορική περιγραφή. Το φωτοστέφανο δηλώνει αυτό το Δώρο του Χριστού, την ανάδειξη του ανθρώπου σε «Πρόσωπο» δηλαδή την γνώση του Θεού και την σχέση μαζί Του. Την σύμφωνη με το θείο θέλημα πνευματικότητα του αγίου και την μετοχή του στο βασίλειο του Χριστού. Είναι, λοιπόν, το φωτοστέφανο στην εικόνα, κυρίαρχο σύμβολο που φανερώνει ποια πρόσωπα δεν ανήκουν στον κόσμο αλλά στο Βασίλειο του Φωτός. Το φωτοστέφανο είναι κατά τη γνώμη μου το σπουδαιότερο χαρακτηριστικό της Ορθόδοξης εικόνας, είναι θεμελιώδες σε βαθμό που αν απουσιάζει δεν έχουμε καν Εικόνα. Η εξέταση του αριθμού των εικόνων με η χωρίς φωτοστέφανο δεν θα πρέπει να μας απασχολεί αν θέλουμε να κατανοούμε σε βάθος την ουσία της εικόνας. Στο παράδειγμα της εικόνας του Μυστικού Δείπνου, ακόμα και αν μία μόνο εικόνα είχε φωτοστέφανα στους μαθητές, αυτήν θα επέλεγα για την συνέπειά της με τα Εκκλησιαστικά δόγματα. Η αναφορά στην καταγωγή του φωτοστέφανου και στην διαφορετική του χρήση παλαιότερα, δεν θα πρέπει να αποτελεί κριτήριο και να μας απασχολεί. Όλα τα στοιχεία της εικόνας είναι δανεικά αλλά η χρήση τους είναι διαφορετική αφού περιγράφουν την εκκλησιαστική εμπειρία . Με τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι συμφωνώ οπωσδήποτε με την θέση του κυρίου Μαρίνη περί δογματικού λάθους.
ΧΑΙΡΟΜΑΣΤΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΑΣ ΣΤΟΝ ΔΙΑΛΟΓΟ ΜΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΥΧΟΜΑΣΤΕ...
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΑΣ! ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ, ΠΑΝΤΩΣ, ΟΤΙ ΚΑΠΟΙΕΣ ΦΟΡΕΣ ΤΑ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΑ, ΕΙΔΙΚΑ ΣΕ ΠΟΛΥΠΡΟΣΩΠΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ, "ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΖΟΥΝ" ΤΗΝ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΑΥΤΟΝ ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΝΤΑΙ "ΚΑΤ' ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΝ" (ΒΡΑΝΟΣ). ΤΙ ΛΕΤΕ ΓΙ' ΑΥΤΟ;
Στο παρελθόν προσπάθησα και εγώ να ερμηνεύσω με αντίστοιχο τρόπο τις διαφορετικές εκδοχές και ζωγράφισα εικόνες χωρίς φωτοστέφανα στους μαθητές. Όμως εκτιμώ ότι δεν υπάρχει κριτήριο εικαστικό η άλλο, που να μπορεί να θεωρηθεί ισχυρότερο απ’ όσα προαναφέραμε, ώστε να αποφύγουμε τα φωτοστέφανα. Είναι θέμα προτεραιοτήτων και στην προκειμένη περίπτωση αυτό που το φωτοστέφανο δηλώνει είναι η εγγραφή του εικονιζόμενου προσώπου στο βιβλίο της Ζωής. Πως μπορούμε να το παρακάμψουμε;
Αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί χαίρετε! Φοβάμαι να εκφράσω τις διαφωνίες μου με όσα διαβάζω, διότι και αρκετές είναι, και θα πρέπει να μακρηγορήσω για να γίνω κατανοητός και πειστικός. Επομένως δεν θα το κάνω εδώ, διότι γράφω ήδη μία θεολογική θεμελίωση της παρουσίας του φωτοστέφανου στις Ορθόδοξες εικόνες κι επομένως, Θεού θέλοντος όταν ολοκληρωθεί, θα μπορεί ενδεχομένως να απαντήσει σε πολλά ερωτηματικά που εγείρονται σχετικά με το φωτοστέφανο. Θα σχολιάσω εδώ μόνον, ότι δεν με βρίσκουν σύμφωνο τα καλλιτεχνικά και αρχαιολογικά κριτήρια της Κας Αλεξοπούλου στην παρούσα αναζήτηση, διότι (αν έχω καταλάβει σωστά) αναζητάμε μία θεολογική και δογματική εξήγηση και όχι αρχαιολογική ή καλλιτεχνική. Αν θέσουμε αρχαιολογικά κριτήρια (ιστορικά) στην σκέψη μας, τότε θα πρέπει να αγνοήσουμε μία θεολογική πορεία της Εκκλησίας χιλίων και πάνω χρόνων, δηλαδή εμπειρίας της αγιότητας. Πώς μπορούμε, λοιπόν, να αγνοήσουμε τον 82ο κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής συνόδου (691) που απαγορεύει την συμβολική απεικόνιση και "ορίζει" την προσωπική εικόνα, προτιμώντας, όπως λέει, την χάριν και την αλήθειαν, και να στηριχθούμε στην παλαιότερη συμβολική απεικόνιση πχ. της Μεταμόρφωσης (Ραβέννα 6ος αι.) με τον Κύριο ως Σταυρό και τους μαθητάς ως αμνούς! Αν δώσουμε όμως λίγη προσοχή στους κανόνες και αναζητήσουμε το πνεύμα τους (τί εννοούν με το χάριν και αλήθεια!!) πολλά από τα ερωτηματικά μας ξεδιαλύνονται. Επομένως, το πρόβλημα για μένα δεν λύνεται ούτε εικαστικά, εφ' όσον την ίδια περίοδο (Παλαιολόγεια) έχουμε εικόνες και με τους δύο τύπους ούτε ιστορικά (τι κυριαρχεί στην πλειοψηφία)αλλά θεολογικά-δογματικά. Δηλαδή στον τρόπο που σκεφτόμαστε! Σ' ότι αφορά δε στην δυτική τέχνη, ισχύει μάλλον το αντίθετο από αυτό που λέει η Κα Αλεξοπούλου. Ήδη από το 794 (Σύνοδος της Φραγκφούρτης)η αγιογραφία θεσμοθετείται στην Δύση ως μία απλή διακόσμηση των εκκλησιών και χάνει εντελώς τον δογματικό και θεολογικό της χαρακτήρα. Στην συνέχεια, ο φωτοστέφανος γίνεται ένας απλός δίσκος πάνω από τα κεφάλια των αγίων και τελικά χάνεται εντελώς όπως πχ. στο αριστούργημα του Παρμιτζιανίνο, "Η Παναγία με τον μακρύ λαιμό" (1534-40). Παρεμβαίνω εδώ, κυρίως, για να επισημάνω ένα ατόπημα, πολύ σημαντικό για μένα, που διάβασα στο κείμενο του ιεροδ. Σιλουανού Πεπονάκη. Ο Ορθόδοξος φωτοστέφανος δεν είναι μόνον στο κεφάλι!!! Αυτό συμβαίνει στην δυτική ζωγραφική, όπως είπα, σαν δίσκος. Ο Ορθόδοξος φωτοστέφανος δείχνεται σε τομή ακριβώς για να δηλώσει ότι το φως αυτό, η άκτιστη αυτή ενέργεια καλύπτει ολόκληρο το σώμα του αγίου και όχι μόνο το κεφάλι, σαν κάτι το εξωτερικό. Επιπλέον, ο διχασμός που δημιουργείται στον αναγνώστη, κεφαλής-σώματος, είναι εντελώς έξω από την ανατολική παράδοση. Ο Λεωνίδας Ουσπένσκυ έχει γράψει πολύ διαφωτιστικές σελίδες με πατερικές αναφορές πάνω σ'αυτό το θέμα στην Θεολογία της εικόνας (σελ. 205-210). Τελικά, αυτό που αποκαλύπτεται στα μάτια μου, είναι το μέγεθος της ευθύνης όλων ημών που καλούμαστε ή αυτοκαλούμαστε να μιλήσουμε για την δογματική αλήθεια των εικόνων! Χρειάζεται πολύ έρευνα και πολύ προσευχή στην κατανόηση αυτών που μελετούμε και στη συνέχεια αυτών που γράφουμε. Αισθάνομαι όμως, ότι έχω γίνει ήδη κουραστικός. Εύχεσθε.
Αγαπητέ κε Μαρίνη, ειλικρινά χαίρομαι να μαθαίνω ή να αποσαφηνίζω ερωτήματα αναφορικά με την ορθόδοξη εικονογραφία, αφού το θεωρώ απαραίτητο στάδιο παιδείας του αγιογράφου. Γι αυτό κι εγώ σας βεβαιώνω δεν θα κουραζόμουν καθόλου να ακούσω τις απόψεις σας, είτε να τολμήσω να ζητήσω επεξηγήσεις. Τη θεολογική προσέγγιση πράγματι είναι πολύ δύσκολο να την τολμήσει ο αδαής, όμως πιστεύω ότι η συμμετοχή στα εκκλησιαστικά πράγματα και την εκκλησιαστική εμπειρία απαιτεί και αυτό το τόλμημα, ιδιαίτερα για όσους από μας διακονούμε κι αγωνιζόμαστε να διασφαλίσουμε το εικονογραφικό ήθος της Εκκλησίας, μιας και η Εικόνα εκφράζει όχι μόνο τη δογματική διδασκαλία αυτης, αλλά και το ήθος που αυτή συνεπάγεται. Η αναφορά μου σε ιστορικά στοιχεία της χριστιαννικής τέχνης, που αποκαλείτε "αρχαιολογικά", έγινε υπό το πρίσμα της αποδοχής μιας ιερής παράδοσης, που διαμορφώνεται οχι μόνο από τον δογματικό, λειτουργικό ή υμνολογικό βίωμα της χριστιαννικής πίστης, αλλά και από τα εικονολογικά πρότυπα των δασκάλων στα οποία οι σημερινοί βασιζόμαστε. Όπως είναι ο Θεοφάνης (πχ Πεντηκοστή),ο Αστραπάς (πχ.ψιλάφηση Θωμά) ο Πανσέληνος (πχ.Μυστικός Δείπνος), ο Ακοτάντος ( Παναγία η Καρδιώτισσα)κλπ κλπ. Η ιστορικότητα εδώ πιστεύω ότι λαμβάνεται υπ όψιν από τη δογματική ή κάνω λάθος;
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΟΣΑ ΜΑΣ ΓΡΑΦΕΤΕ ΚΑΙ ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ Ο κ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΣΕΒΑΣΤΑ ΚΑΙ ΟΡΙΟΘΕΤΟΥΝ ΣΙΓΑ ΣΙΓΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΜΑΣ, ΟΛΟ ΚΑΙ ΜΕ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΕΥΚΡΙΝΕΙΑ, ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΑΠΟΛΥΤΑ.
ΑΛΛΑ ΑΝΑΡΩΤΙΟΜΑΣΤΕ: ΔΕΝ ΘΕΟΛΟΓΕΙ ΜΟΝΟΝ Η ΕΙΚΟΝΑ. ΘΕΟΛΟΓΕΙ ΚΑΙ Ο ΥΜΝΟΣ, ΟΠΟΥ ΟΛΟΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΠΟΣΟ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ "ΠΟΙΗΤΙΚῌ ΑΔΕΙᾼ" ΔΕΝ ΑΚΡΙΒΟΛΟΓΕΙ ΚΑΙ ΤΟΣΟ, ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΕΠΙΤΕΥΧΘΗ ΚΑΠΟΙΑ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ, ΜΙΑ ΕΝΑΛΛΑΓΗ ΗΧΟΥ ΚΛΠ. ΘΕΟΛΟΓΟΥΝ, ΛΟΙΠΟΝ, ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΚΚΛ. ΤΕΧΝΕΣ, ΑΛΛΑ ΚΥΡΙΩΣ Η (ΤΟΣΟ ΧΑΛΑΡΗ - ΜΕ ΠΟΛΛΗ ΕΠΙΕΙΚΕΙΑ- ΣΤΙΣ ΗΜΕΡΕΣ ΜΑΣ) ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΖΩΗ ΜΑΣ.
EΠΟΜΕΝΩΣ, ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΖΗΤΑΜΕ ΣΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΜΑΣ ΤΟΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΚΡΙΒΕΙΑ; ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΡΑ ΓΕ ΣΤΗΝ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΛΟΓΟΣ ΟΡΟΣ ("ΕΙΚΑΣΤΙΚῌ ΑΔΕΙᾼ" Λ.Χ.) Η ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΘΗ ΤΗΝ ΑΔ. ΑΘΗΝΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ ΣΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΜΑΣ; ΑΝΑΦΕΡΟΥΜΕ ΟΤΙ ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΚΦΡΑΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ κ. Κ. ΚΑΛΟΚΥΡΗ ΣΤΟ ΓΝΩΣΤΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ "Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ", ΣΤΟ ΕΙΔΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ "Ο ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟΣ". ΑΝΑΡΩΤΙΟΜΑΣΤΕ ΔΗΛΑΔΗ, ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΘΕΜΑ ΑΥΣΤΗΡΗ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ Ή ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΚΑΙ ΜΕ ΚΑΠΟΙΑ ΛΙΓΗ ΑΠΛΟΤΗΤΑ-ΠΑΙΔΙΚΟΤΗΤΑ;
ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΠΡΟΜΑΧΟΙ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΑΠ' ΟΤΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ -ΑΝ ΚΑΙ ΑΔΑΕΙΣ, ΔΕΝ ΒΛΕΠΟΥΝ ΣΤΟΝ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟ ΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ "ΑΓΩΓΟ ΧΑΡΙΤΟΣ", ΑΛΛΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΜΕ ΤΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ ΚΑΙ, ΒΕΒΑΙΑ, ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΡΑΦΟΜΕΝΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ (ΑΓ. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΣΤΟΥΔΙΤΗΣ).
Δεν καταλαβαίνω γιατί μιλάτε για αυστηρότητα. Ο καθένας ζωγραφίζει σύμφωνα με την δική του ματιά, αυτό το βλέπουμε διαρκώς γύρω μας. Υπάρχει όση ελευθερία επιθυμούμε. Εγώ δεν έχω τις γνώσεις του κυρίου Μαρίνη για να αναφερθώ σε δογματικές θέσεις που επιβεβαιώνουν την σοβαρότητα της θέσης του φωτοστέφανου στην εικόνα. Αυτό που γνωρίζω από την μικρή μου εμπειρία ως μέλος της εκκλησίας είναι η απόλυτη διάκριση του Κόσμου και του Σώματος του Χριστού. Και το διακριτικό των δύο περιοχών είναι το φωτοστέφανο. Είναι σκάνδαλο να βλέπουμε σε μια ζωγραφιά κάποιους ανθρώπους ανάμεσα σε άλλους που έχουν ένα φως στην κεφαλή τους. Αντιλαμβάνεστε ότι αυτό σηματοδοτεί μια διαφορά τάξεως και μια άλλη ποιότητα χωρίς να χρειάζεται καν να αναλύσουμε την σημασία του. Χωρίς αυτή τη διαφορά, προσωπικά, δεν καταλαβαίνω το νόημα του Χριστιανισμού. Αν δεχτούμε ότι ο Χριστιανός είναι ο καλύτερος σε ήθος και αρετές πολίτης του κόσμου τότε τίποτα δεν άλλαξε στη ζωή των ανθρώπων. Αν όμως ο Χριστιανός είναι ο αυτοεξόριστος από τον κόσμο, τότε αυτό με κάποιο τρόπο πρέπει να φαίνεται στην εικόνα . Ας θυμηθούμε ότι ο Χριστός μας λέει , πως ο Ιωάννης αν και είναι ο μεγαλύτερος άνθρωπος που γεννήθηκε ποτέ, είναι μικρότερος από τον τελευταίο πολίτη της Βασιλείας Του για να μας δείξει την αγεφύρωτη διαφορά τάξης των δύο περιοχών. Πιστεύω ‘ότι αυτή η διάκριση είναι και το θεμέλιο της Πίστης. Χωρίς αυτήν την συνείδηση το εγώ θα βρίσκει τρόπους να διασώζεται και να νοηματοδοτεί την ματαιότητα. Αυτή είναι η δική μου ματιά που αν είναι λάθος εύχομαι να προλάβω να το διαπιστώσω. Επομένως αν θέλουμε λίγο να «γεφυρώσουμε» την απόσταση κανείς δεν μας εμποδίζει να θεωρούμε ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό.
ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΠΩΣ ΤΟ ΘΕΜΑ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΠΙΟ ΣΟΒΑΡΟ ΑΠ' ΟΤΙ ΜΑΣ ΕΙΧΕ ΦΑΝΕΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ. ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ -ΜΑΛΛΟΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΣΤΟΧΗ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΜΟΥ- ΚΑΤΑΝΟΗΤΟ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΟ ΤΗΣ ΟΛΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ. ΤΑ ΔΥΟ "ΑΝΑΡΩΤΙΟΜΑΣΤΕ" ΕΙΝΑΙ ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΑ... ΣΤΟΧΟΣ ΜΑΣ ΗΤΑΝ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΚΑΤΑΤΕΘΟΥΝ ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΕΣ ΚΑΤΑ ΔΥΝΑΜΙΝ. ΕΤΣΙ, ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΜΕΝΟΙ ΠΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΣΤΩ ΚΑΙ ΟΧΙ ΣΩΣΤΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΜΑΣ ΠΡΟΕΚΥΨΕ Η ΤΟΣΟ ΚΑΛΑ ΚΑΙ ΒΑΘΕΙΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΑΣ. ΩΣΤΟΣΟ, ΑΦΟΥ ΑΠΑΝΤΗΘΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΔ. ΑΘΗΝΑΣ, ΘΑ ΜΑΣ ΕΠΙΤΡΕΨΕΤΕ (ΠΡΟΣ "ΕΤΙ ΚΑΙ ΕΤΙ" ΔΙΑΛΕΥΚΑΝΣΗ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ) ΜΙΑ ΑΚΟΜΗ ΕΡΩΤΗΣΗ-ΑΠΟΡΙΑ ΜΑΣ: ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΣΑΜΑΡΕΙΤΙΔΑ, Η ΑΓΙΑ ΦΩΤΕΙΝΗ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΟΣΑ ΕΧΟΥΝ ΕΙΠΩΘΗ Ή ΟΧΙ;
Δεν ζωγραφίζονται όλα τα μη άγια πρόσωπα στο πλάι. Αρχικά η επιλογή αυτή έγινε στο πρόσωπο του Ιούδα για να δειχθεί η οικειοθελής του αποστροφή του στο Θείο Λόγο. Δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται αλλού ( χωρίς αυτό το κριτήριο). Θα ήθελα να εστιάσουμε λίγο ακόμα στο γεγονός ότι με κάθε δυνατό τρόπο στο Ευαγγέλιο γίνεται λόγος για την ΑΠΟΛΥΤΗ διάκριση Κόσμου και ουράνιου Βασιλείου. Η ένταξή μας στην Εκκλησία ξεκινά με την αποστροφή του κόσμου και την σύνταξή μας στον Χριστό για να ακολουθήσει η ταφή του παλαιού ανθρώπου και η ανάσταση του νέου εν Χριστώ μέλους της Εκκλησίας. Η τριπλή κατάδυσή μας στο νερό σημαίνει τον θάνατο της τριμερούς φύσης μας και ολική βύθισή μας σημαίνει ότι ΟΛΟΣ ο άνθρωπος πεθαίνει και αναγεννιέται . Χωρίς αυτή την συνείδηση της ένταξής μας στο Βασίλειο του Χριστού και της νέκρωσής μας ως προς τον Κόσμο, είναι φυσικό να νομίζουμε πως μπορούμε να ζούμε μετέχοντας και στις δύο περιοχές, να πιστεύουμε ότι ζώντας με κανόνες και προσπαθώντας να γίνουμε καλύτεροι , ίσως αξιωθούμε να γίνουμε πολίτες της άνω Βασιλείας. Ας σκεφτούμε τώρα ότι αυτό το τελευταίο, μας προσφέρθηκε ήδη δωρεάν για να καταλάβουμε ότι τα παραπάνω απαιτούν βαθιά κατανόηση για να μπορούμε άξια να ομολογούμε ότι πιστεύουμε. Για να δώσω μια ώθηση για σκέψη, κάνω το παρακάτω ερώτημα: Πως είναι δυνατόν η Εκκλησία να είναι Αγία και ‘Άμωμος και τα μέλη της να αμαρτάνουν; Ο εικονιζόμενος, λοιπόν, με φωτοστέφανο δηλώνει ότι είναι πολίτης της Ουρανίου Πολιτείας. Σχετικά με το φωτοστέφανο της Αγίας Φωτεινής, σύμφωνα με όσα είπαμε σαφώς θα πρέπει να υπάρχει. Μόνο η ιστορική διάσταση θα επέτρεπε να παραλειφθεί. Είπαμε όμως νωρίτερα, ότι αυτό προκαλεί περισσότερα προβλήματα. Τέλος η εικόνα είναι για τους εξόριστους του κόσμου η Πατρίδα τους και η οικογένειά τους. Πως θα παρουσιαστεί η Αγία Φωτεινή στα μάτια μας χωρίς φωτοστέφανο; Γιατί στην εικόνα δεν βλέπουμε μια ιστορική στιγμή αλλά τα πρόσωπα της οικογένειάς μας.
ΚΑΤΑΘΕΤΟΥΜΕ, ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΝΩΤΕΡΩ, ΚΑΛΟΠΡΟΑΙΡΕΤΑ, ΚΑΠΟΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΣ:
ΚΑΙ ΕΤΣΙ, ΟΜΩΣ, ΜΕ ΤΗΝ ΓΕΝΙΚΕΥΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟΥ, ΔΕΝ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝΤΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ; ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ π.χ. ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟ ΔΗΜΙΟΙ ΠΟΥ ΜΕΤΑ ΜΑΡΤΥΡΗΣΑΝ, ΑΓΙΟΙ ΠΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ "ΒΥΘΙΣΜΕΝΟΙ" ΣΤΟΝ "ΚΟΣΜΟ" ΚΑΙ ΤΑ ΤΟΥ "ΚΟΣΜΟΥ" κ.τ.ο..
ΜΗΠΩΣ, ΛΟΙΠΟΝ,ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΛΙΓΟ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΔΗΛΩΝΕΤΑΙ Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΠΝ. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΙΖΟΜΕΝΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΤΙ ΟΙ ΑΓΙΟΙ "ΕΠΙΒΡΑΒΕΥΘΗΚΑΝ" ΜΕ ΤΟ "ΑΝΩΘΕΝ" ΔΩΡΟ-ΣΤΕΦΑΝΙ ΤΗΣ ΑΓΙΟΤΗΤΑΣ, ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΛΟ ΤΟΥΣ ΤΕΛΟΣ; ΕΤΣΙ, Η ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ-ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΕΙΣΕΡΧΟΝΤΑΙ ΜΕΝ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ-ΚΟΣΜΟ, ΑΛΛΑ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΑ. ΣΤΗΝ ΩΡΑ ΤΟΥΣ... ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΒΕΒΑΙΑ ΜΟΝΟΝ ΚΑΙ ΟΧΙ ΣΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΩΝ ΑΓΙΩΝ, ΟΠΟΥ ΣΑΦΩΣ ΚΑΙ ΑΝΑΝΤΙΡΡΗΤΩΣ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΟΘΗ ΠΛΗΡΩΣ Η ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΨΗ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΠΟΛΥ ΩΡΑΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΤΕ ΚΑΙ ΔΙΑΧΩΡΙΖΕΙ ΤΕΛΙΚΑ ΑΠΟΛΥΤΑ ΚΑΙ ΤΕΛΕΣΙΔΙΚΑ ΤΙΣ ΔΥΟ "ΠΕΡΙΟΧΕΣ" ΚΑΙ ΕΠΟΜΕΝΩΣ Ο ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ...
Μεταφέρουμε και εδώ τον επιμέρους διάλογο, μεταξύ Δημοσθένους και Αθηνάς, ώστε να μπορούν να τον παρακολουθήσουν και οι μη πεπειραμένοι στα ψηφιακά:
athina alexopoulou pappa10 Ιανουαρίου 2019 - 1:23 π.μ.
Δεν φαίνεται πουθενά ότι μετά την παλαιολόγεια περίοδο άλλαξε κάτι ως προς το φωτοστέφανο. Είναι γνωστό ότι ο φωτοστέφανος λείπει απο την αγιογράφηση των παλαιοτέρων χριστιανικων χρονων παντελώς, οπως και σε εργα του 4ου-6ου μΧ αι. ή ακόμα και σε ψηφιδωτές παραστάσεις. Σε σκηνες εξ αλλου της Αναλήψεως, της Πεντηκοστης, της Κοιμησεως Θεοτόκου κλπ συμβαίνει το ίδιο. Αντίθετα με την δυτική τακτική οπου η αγιότητα σηματοδοτειται αποκλειστικά με τον φωτοστέφανο, στην ορθόδοξη αγιογραφία αυτή δηλώνεται μέσα από ένα διευρυμμένο πεδίο που έχει να κάνει με την θεολογία, την τεχνική, τους ζωγραφικούς κανόνες και την χρωματική παλέτα της αγιογραφίας. Έτσι η στάση και η μορφή του εικονιζομένου μπορεί να αποδώσει από μόνη της την αγιότητα, ενώ μέσω του χρυσού κάμπου μετέχει του ακτίστου φωτός.
+++++++++++++++++++++++++
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ10 Ιανουαρίου 2019 - 1:19 μ.μ.
Καλησπέρα. Υείαν κι ευλοΐαν (υγεία κι ευλογία) που λέμε κι εμείς οι πόντιοι. Δυσκολεύομαι να κατανοήσω την πρόταση "Έτσι η στάση και η μορφή του εικονιζομένου μπορεί να αποδώσει από μόνη της την αγιότητα, ενώ μέσω του χρυσού κάμπου μετέχει του ακτίστου φωτός." Τόσο το πρώτο μέρος της όσο και το δεύτερο.
+++++++++++++++++++++++++
athina alexopoulou pappa10 Ιανουαρίου 2019 - 9:05 μ.μ.
Χαιρετώ σσας.Στο δεύτερο σκελος του ερωτήματός σας απαντώ κατωτέρω. Όταν αναφέρομαι στο ότι από μόνη της η μορφή,ως εικονίζεται στην ορθόδοξη εικονογραφια, εκπέμπει την αίσθηση της αγιότητας, εχω κατά νου τις "νόρμες" εκείνες, την τεχνική, τα χρώματα, τα σχήματα, τον τροπο απεικονισης που διαφοροποιεί το πρόσωπο από εκείνα της κοσμικής, λαϊκής ή εθνικής ζωγραφικής και του προσδιδει αίσθηση αγιωσύνης.
+++++++++++++++++++++++++
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ11 Ιανουαρίου 2019 - 9:52 μ.μ.
Καλησπέρα. Είναι κατανοητό το σκεπτικό σας, σε αυτό το μέρος της πρότασης. Όσον αφορά το δεύτερο μέρος "...ενώ μέσω του χρυσού κάμπου μετέχει του ακτίστου φωτός." φαντάζομαι πως θεωρείτε τον χρυσό ως το άκτιστο φως και όποιος βρίσκεται μέσα ή ακουμπάει μετέχει σε αυτό. Εάν ο κάμπος της Εικόνας είναι με χρώμα τότε τι γίνεται ;
+++++++++++++++++++++++++
athina alexopoulou pappa12 Ιανουαρίου 2019 - 12:29 π.μ.
Δεν ερχεται στον νου μου τετοιο παραδειγμα.
+++++++++++++++++++++++++
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ12 Ιανουαρίου 2019 - 9:09 π.μ.
Οι τοιχογραφίες στους Ι.Ναούς (οι περισσότερες από όσες έχω δει) είναι με χρώμα, αλλά και αρκετές φορητές Εικόνες... μιλάμε για τον κάμπο των Εικόνων...
+++++++++++++++++++++++++
athina alexopoulou pappa
Καταλαβαίνω τι λέτε, όμως νομίζω ότι δεν έχω δει έγχρωμο κάμπο (είτε σε τοιχογραφία είτε σε φορητή) όπου απουσιάζει ο φωτοστέφανος. Εκεί είναι εκ των πραγμάτων αναπόσπαστος της παρουσίας του αγίου. Εν τέλει, θεωρώ, χωρίς βεβαίως να κατέχω ιδιαίτερες δογματικές γνώσεις, παρά μόνο κάποιες αγιογραφικές, ότι εφόσον υπάρχει κάμπος χρυσός -κι αυτό συναντάται κυρίως στην φορητή εικόνα ή κάποιες ψηφιδωτές τοιχογραφίες- μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις ο φωτοστέφανος να παραληφθεί εφόσον η παράσταση είναι πολυπρόσωπη και ισχύουν οι ζωγραφικοί λόγοι που αναφέρθηκαν εκ μέρους του σεβαστού Ιεροδιακ.Γαβριήλ, χωρίς να θεωρηθεί δογματικό ατόπημα.
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΘΕΣΗ, ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΗΣ ΑΔ. ΑΘΗΝΑΣ, ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΚΑΙ ΝΕΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΩΝ ΣΤΟΝ κ. ΜΑΡΙΝΗ, (ΒΛ. ΛΙΓΟ ΠΑΡΑΠΑΝΩ) Η ΠΟΡΕΙΑ ΜΑΣ ΑΠΟΒΑΙΝΕΙ ΛΙΑΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ "ΑΝΗΦΟΡΙΚΗ"...
ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΟ!
ΑΡΚΕΙ ΝΑ ΤΗΡΗΘΗ Η ΜΕΤΑΞΥ ΜΑΣ ΚΑΛΗ, ΑΔΕΛΦΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΚΑΙ ΑΓΑΠΗ, ΜΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΑΣ ΕΧΕΙ ΑΥΤΟ ΣΑΝ ΙΕΡΟ ΣΤΟΧΟ: ΝΑ ΣΥΝΔΙΑΛΕΓΟΜΑΣΤΕ "ΕΝ ΕΙΡΗΝῌ ΚΑΙ ΑΓΑΠῌ", ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΞΙΩΘΟΥΜΕ, ΑΝ ΚΑΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΘΑ ΔΙΑΦΩΝΗΣΟΥΜΕ ΚΑΘ' ΟΔΟΝ, ΝΑ ΦΘΑΣΟΥΜΕ, ΧΑΡΙΤΙ ΘΕΟΥ, ΣΤΗΝ ΣΩΣΤΗ ΚΑΙ ΘΕΑΡΕΣΤΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΜΑΣ. ΑΜΗΝ!
Το χρονολογικό κριτήριο, όπως είπα παραπάνω, είναι σημαντικό και μάλλον ισχυρότερο στις περιπτώσεις που αναφέρατε. Συμφωνούμε λοιπόν. Θυμάμαι ότι είχε προκληθεί προβληματισμός σχετικά με παράσταση του λιθοβολισμού του Αγίου Στεφάνου, όπου ο Παύλος έφερε φωτοστέφανο. Το εσχατολογικό κριτήριο προηγείται αλλά, στις περιπτώσεις που επισημάνατε – εγώ δεν γνωρίζω άλλες -, είναι καλύτερα να μην έχουμε φωτοστέφανο. Αισθάνομαι ότι το θέμα εξαντλήθηκε αλλά με απασχολούν οι πολλές διαφωνίες του κυρίου καθηγητού που – αν διατυπωθούν – θα μπορούσαν να μας ωθήσουν σε καλύτερη κατάρτιση των δύσκολων αυτών θεμάτων. Καταλαβαίνω τον κύριο Μαρίνη όταν αναλογίζεται για το μέγεθος της ευθύνης μας που καταπιανόμαστε με ζητήματα που μας ξεπερνούν, αλλά, είναι πάντοτε ζητήματα Ζωής και η κατανόησή τους μας αφορά άμεσα
ΑΝ ΘΕΛΕΤΕ, ΠΡΙΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΟΥΜΕ, ΑΣ ΔΟΥΜΕ ΛΙΓΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΚΑΡΔΙΩΤΙΣΣΗΣ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΑΝΕΦΕΡΕ Η ΑΔ. ΑΘΗΝΑ. ΕΔΩ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΔΕΝ ΦΕΡΕΙ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟ... ΕΠΙΣΗΣ, ΤΗΝ ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟΝ κ. ΜΑΡΙΝΗ, ΓΙΑ "...το πρίσμα της αποδοχής μιας ιερής παράδοσης, που διαμορφώνεται οχι μόνο από τον δογματικό, λειτουργικό ή υμνολογικό βίωμα της χριστιαννικής πίστης, αλλά και από τα εικονολογικά πρότυπα των δασκάλων στα οποία οι σημερινοί βασιζόμαστε...". ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ, ΕΛΠΙΖΩ, ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΒΕΒΛΗΜΕΝΟ ΝΑ ΜΗΝ ΠΑΡΑΚΑΜΨΟΥΜΕ ΜΙΑ ΤΟΣΟ ΖΩΤΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ...
Χαίρετε! Συγνώμη για την αργοπορία, πρόβλημα υγείας με απομάκρυνε από τον υπολογιστή. Κατ' αρχήν θέλω να πω, ότι σε βασικές αρχές με εκφράζει η σκέψη του κ. Μαρκόπουλου. Διαπιστώνω όμως, με τις προσθήκες του σεβαστού αδελφού Γαβριήλ, να αυξάνονται ραγδαία τα θέματα προς διευκρίνιση...πράγμα δύσκολο να απαντηθούν στο εδώ σχολιασμό. Θ' απαντήσω κάπως γενικά κι όχι διεξοδικά, για να μπορέσω κάπως να τιθασεύσω όλα τα θέματα που έχουν ανοιχθεί. Απευθυνόμενος κατ' αρχήν στους αγαπητούς αδελφούς (έτσι αισθάνομαι προς όλους) Δημοσθένη και Αθηνά. 1ον. Κατά την γνώμη μου ο χρυσός κάμπος δεν αρκεί για να καλύψει τον ρόλο του φωτοστέφανου. Η αγιότητα είναι ένα προσωπικό γεγονός γι' αυτό και επιχέεται πάνω από τον κάθε ένα απόστολο στην εικόνα της Πεντηκοστής όλων των εποχών. Κι όπως γνωρίζουμε η εικόνα της Πεντηκοστής είναι η εικόνα όλης της Εκκλησίας. Ο προσωπικός επομένως χαρακτήρας μέσα στην εικόνα είναι ένας θεμελιώδης νόμος. 2ον. Η εικόνα είναι ένα τεκμήριο της λειτουργικής εξέλιξης της Εκκλησίας. Αυτό σημαίνει ότι μέσα στην εικόνα όλα έχουν ΑΠΟΛΥΤΗ σημασία και τίποτα δεν είναι περιττό. Εξηγείται και δικαιώνεται εμπειρικά. Επομένως δεν υπάρχει εικόνα ανεξάρτητη από την λειτουργική εμπειρία. (Εδώ φαίνεται σαν μία αρχαιολογική ερμηνεία αλλά συμβαίνει το αντίθετο. Παρ' ότι είναι μία ιστορική ερμηνεία (αφού η εικόνα εξελίσσεται μαζί με την υμνολογία)δικαιώνει την βιωματική εξέλιξη της εικόνας ως εμπειρία του εκκλησιαστικού σώματος. Π.χ. Αρχικά η εικόνα της Πεντηκοστής ήταν ενσωματωμένη μέσα στην εικόνα της Ανάληψης, διότι αρχικά εορταζόταν μαζί με την Ανάληψη. Όταν όμως χωρίστηκαν οι δύο εορτές χωρίστηκαν και οι εικόνες. Διαφωτιστική πάνω στο θέμα αυτό η μελέτη του καθηγητή μου π. Νικ. Οζόλιν "Η ιστορία μιάς εικόνας, η εικόνα της Πεντηκοστής", εκδ. Αρμός)Εικαστική αδεία, λοιπόν, δεν υπάρχει στην εικόνα ή δεν πρέπει να υπάρχει γιατί αυτό σημαίνει μία αλλοίωση της εικόνας και του μηνύματός της. Βέβαια, βλέπουμε στην σημερινή εποχή κάτι παρόμοιο, όπου ο κάθε αγιογράφος κάνει ό,τι θέλει. Παλαιότερα υπάρχει άγνοια ή λανθασμένη συνήθεια. Και θεωρώ ότι πολλά προβλήματα υπάρχουν διότι κατά καιρούς ατόνησε η θεολογία της εικόνας, δηλαδή το Ορθόδοξο όραμα της αγιότητας! Η αγιογραφία ακολουθούσε τα αγιογραφικά αναγνώσματα, την υμνολογία, το συναξάρι που διαβαζόταν στην εκκλησία, το πνεύμα των μεγάλων Πατέρων δια του κηρύγματος. Το πρόβλημα άρχισε όταν οι αγιογράφοι άρχισαν να εμπνέονται από νέες θεολογικές ιδέες (βυζαντινός ανθρωπισμός), από την δυτική τέχνη (Θεοφάνης κ.επόμενοι)κλπ. Τα πρότυπα των εικονογράφων που εμφανίστηκαν τον 18ο αι. με τον Δονύσιο εκ Φουρνά και τον Πανσέληνο άρχισαν να δημιουργούν τα προβλήματα της άκριτης=αθεολόγητης νοοτροπίας στην αγιογραφία. Πιστεύω βάσιμα ότι σήμερα δεν μπορούμε να έχουμε πρότυπα εικονογραφικά χωρίς θεολογική έρευνα. Π.χ. ένα εικονογραφικό λάθος που διαιωνίζεται μέσα στους αιώνες είναι το προφίλ προσώπων που φέρουν φωτοστέφανο. Θεολογικά αυτό δεν δικαιώνεται. Ωστόσο το βρίσκουμε σε όλες τις εποχές. Θα το κρατήσουμε σήμερα ή θα το διορθώσουμε; Θα κρατήσουμε δηλαδή όλα αυτά τα δάνεια από την κοσμική ζωγραφική που θεωρήθηκαν, εκούσια ή ακούσια, στοιχεία καλλιτεχνικότητας; Θα τελειώσω προς το παρόν λέγοντας, ότι το σκεπτικό μου (προσπαθώ όσο μπορώ να)είναι καθαρά θεολογικό. Η εικόνα που κληρονομήσαμε έχει περάσει από μυριάδες συμπληγάδες. Θα την διαβάσουμε με θεολογικά-δογματικά ή με ιστορικά, καλλιτεχνικά κλπ κριτήρια; Κι όταν λέω θεολογικά-δογματικά εννοώ το εκκλησιαστικό βίωμα των Πατέρων της Εκκλησίας. Συγχωρέστε με αν ακούγομαι κάπως απόλυτος αλλά δεν μπορώ να αγνοήσω αυτό που λέει για παράδειγμα ο άγιος Μάξιμος στην Μυσταγωγία ή ο Μέγας Βασίλειος αλλού βάσει των οποίων ερμηνεύω την εικόνα. Καλή εβδομάδα.
Καλησπέρα, με ικανοποίησε πλήρως η τοποθέτησή σας στο θέμα με την αγαπητή Αθηνά, όπως επίσης και το υπόλοιπο κείμενο. Όμως θα ήθελα να θέσω ένα ερώτημα σχετικό με την τελευταία παράγραφό σας. Είναι τελείως ασύνδετα τα θεολογικά-δογματικά κριτήρια από τα ιστορικά και τα εικαστικά ; Μπορούν να υπάρξουν από μόνα τους ; Ευχ.
Αν καταλαβαίνω την ερώτησή σου αυτό συμβαίνει σήμερα. Απομονώνονται τα ιστορικά από τα δογματικά στοιχεία. Η εικόνα γίνεται σε κάποιες παραστάσεις μία ιστορική σκηνή δέσμια της ιστορίας και όχι εικόνα, δηλαδή μία παράσταση που έχει λυτρωθεί, δια του Αγίου Πνεύματος, από την θνητή ιστορία. Το δόγμα είναι ένα και έχει καταγραφεί μέσα στην Κ.Δ. γι' αυτό και η Κ.Δ. έχει την έννοια του κατ' εξοχήν πρωταρχικού δόγματος βάσει του οποίου όλοι οι άλλοι τρόποι αποκάλυψης (και της Π.Δ.) αποτελούν ερμηνείες του. Αυτή η εμπειρία εξελίσσεται μέσα στον χρόνο, ερμηνεύεται, αποσαφηνίζεται, αλλά δεν εξελίσσεται. Δεν έχουμε νέα δόγματα. Η σάρκωση του Κυρίου έγινε άπαξ. Νέος τρόπος αποκάλυψης δεν υπάρχει κι επομένως δεν υπάρχουν νέα δόγματα. Το μόνο νέο είναι η εκ νέου εμφάνιση του Κυρίου, όπου και όλα θα τελειώσουν. Το πρόβλημα λοιπόν, εμφανίζεται στην εικόνα ως εξής: Τι θα παρουσιάσει η εικόνα; Ένα απλό ιστορικό γεγονός ή ένα ιστορικό γεγονός όπου η παρουσία του Αγίου Πνεύματος έρχεται και ανακαινίζει τα ιστορικά αυτά στοιχεία, τα καινοποιεί κι έτσι μας λυτρώνει από την φθορά της ιστορικότητας; Σ' αυτή την υπέρβαση της φθοράς του ιστορικού χρόνου συναντάμε τα δογματικά στοιχεία, τα οποία μας δείχνουν ακριβώς την υπέρβαση που γίνεται δια του Αγίου Πνεύματος. Με άλλα λόγια η παρουσία του Αγίου Πνεύματος είναι το άκτιστο το οποίο επεμβαίνει μέσα στην ιστορία, μέσα στο κτιστό και το ανακαινίζει, το αφθαρτοποιεί. Η εικόνα ανά τους αιώνες ακολουθούσε αυτή την εξέλιξη της αποσαφήνισης του δόγματος της αποκάλυψης του Θεού. Κάθε αιώνας πρόσθετε κάτι, με τα πατερικά έργα και την λειτουργική γλώσσα στο βίωμα αυτό της αποκάλυψης του Θεού. Η εικόνα άλλοτε τα ενσωμάτωνε επιτυχώς κι άλλοτε ανεπιτυχώς τα στοιχεία αυτά. Π.χ. Η μετωπικότητα ή στροφή δύο τετάρτων στα πρόσωπα των αγίων, που φέρουν φωτοστέφανο, είναι απαραίτητο, διότι σημαίνει την πλήρη και όχι μερική μετοχή του αγίου στην αγιότητα. Κατέληξε η εικόνα να αντιγράφει δυτικούς πίνακες ζωγραφικής και να εικονίζει την πίσω πλευρά των αποστόλων στο Μυστικό Δείπνο. Η δογματική-λειτουργική σημασία της εικόνας χάνεται και κυριαρχεί το ιστορικό, η μίμηση της πραγματικότητας. Κ.ά. παρόμοια στοιχεία. Επομένως τα δογματικά στοιχεία εκφράζονται αφενός μέσα από την ιστορικότητα, εφόσον αυτή δεν μπορεί να καταργηθεί στην εικόνα κι αφετέρου με τρόπο καθαρά εικαστικό. Σου δίνω κι ένα άλλο δογματικό παράδειγμα. Μέχρι τις αρχές του 14ου αιώνα δεν γράφει μέσα στο φωτοστέφανου του Κυρίου τον τίτλο "Ο ΩΝ". Εμφανίζεται μετά το 1312 ως μία αντανάκλαση της Παλαμικής ερμηνευτικής ή της ησυχαστικής θεολογίας. Εμείς μπορούμε να το αγνοήσουμε αυτό σήμερα; Ναί, μπορούμε, αν έχουμε καλλιτεχνικά-αισθητικά κριτήρια δηλαδή ιστορικά. Αν έχουμε όμως θεολογικά δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε! Ελπίζω να σου εξήγησα επαρκώς τι θέλω να πω. Συγνώμη για την φλυαρία.
Δεν γνωρίζω αν ο αγαπητός Δημοσθένης καλύπτεται από την τοποθέτησή σας η οποία με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο, αλλά, θα μου επιτρέψετε να ζητήσω ένα επεξηγηματικό σχόλιο σχετικά με την αναφορά σας στον Πανσέληνο και την εργασία του και γιατί τον τοποθετείτε στον 18ο αιώνα.
Χαίρομαι ιδιαίτερα για τον σαφή και κατανοητό λόγο σας και από την πλευρά μου, δεν διέκρινα την φλυαρία, στην οποία αναφέρεστε. Δεν υπονόησα κάτι διαφορετικό, ακριβώς αυτό ήθελα να διευκρινιστεί, ότι η θεολογία και το Ορθόδοξο δόγμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το ιστορικό και εικαστικό κομμάτι μίας Εικόνας. Μου είναι αδύνατο να φανταστώ σε μία Εικόνα να λείπει κάποιο από αυτά τα στοιχεία και να είναι λειτουργική. Με την φράση σας "Αυτή η εμπειρία εξελίσσεται μέσα στον χρόνο, ερμηνεύεται, αποσαφηνίζεται, αλλά δεν εξελίσσεται." προφανώς εννοείται ότι η εμπειρία εξελίσσεται κι όχι το δόγμα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ναι μεν δεν εξελίσσεται το δόγμα αλλά προσαρμόζεται η ερμηνεία του ανά τους αιώνες ; Και κατ' επέκταση προσαρμόζεται και ο εικαστικός τρόπος ; Έρρωσθε.
Έχεις απόλυτο δίκιο Δημοσθένη για το εξελίσσεται. (Συγνώμη για το γρήγορο της διατύπωσης. Είδα το λάθος αλλά δεν μπορούσα να το διορθώσω.)Ακριβώς αυτό που λες εννοώ. Ερμηνεύεται το δόγμα της αποκάλυψης του Θεού υπαρξιακά σε κάθε εποχή, μέσω των αγίων Πατέρων, αλλά δεν έχουμε παραγωγή νέων δογμάτων. Η εικόνα κάθε εποχής αντανακλά αυτό το δόγμα, αυτή την λειτουργική εμπειρία, όπως και την απουσία λειτουργικού βιώματος. Αγαπητέ Κύριε Μαρκόπουλε, τον Πανσέληνο τον τοποθέτησα στον 18ο αιώνα, διότι τότε (Διονύσιος εκ Φουρνά 1701-1733) τον θέτει ώς πρότυπο αντιγραφής για να ανανεωθεί η αγιογραφία. Η άποψή μου είναι ότι ο αγιογράφος ανάλογα με την λειτουργική παιδεία του, τα εκκλησιαστικά του βιώματα και τις εικαστικές του γνώσεις μπορεί να συνθέτει από πολλές εικόνες στοιχεία και να αγιογραφεί σύμφωνα με τον ψυχισμό του ένα έργο. Δεν έχει ανάγκη από ένα πρότυπο που πρέπει να το ακολουθεί πιστά. Αντίθετα, θα πρέπει να είναι συνεπής και να γνωρίζει τα δογματικά στοιχεία της εικόνας. Όταν μία παλιά εικόνα έχει αλλοιωμένα τα δογματικά της στοιχεία, θα πρέπει να τα διορθώνει αντιγράφοντάς την. Στην εικόνα αυθεντία δεν είναι η ιστορικότητά της αλλά η ομοφωνία της με την Ορθόδοξη αλήθεια.
Αυτήν ακριβώς την θέση έχω υποστηρίξει και εγώ με κάθε ευκαιρία που μου δόθηκε. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να κατανοήσουμε τις διαφορετικές εκφράσεις της εικόνας σε κάθε περίοδο. Εδώ, όμως, προκύπτουν ερώτήματα που αν τα προσπεράσουμε θα βρεθούμε πάλι στην αρχή του προβληματισμού μας: - Αν η εικόνα εκφράζει την γνησιότητα του εκκλησιαστικού βιώματος -το οποίο είναι σταθερό στους αιώνες- μπορεί ο εικαστικός τρόπος να διαφοροποιείται και εικόνα να παραμένει συνεπής στην αποστολή της; - Αν το εκκλησιαστικό βίωμα είναι κοινό, γιατί θα πρέπει να το προσδιορίζουμε κάθε φορά; - Ποιος μπορεί με ασφάλεια να υποδείξει τα όρια της συνεπούς έκφρασης; κλπ……. Πολλές φορές προσεγγίσαμε τα ερωτήματα αυτά χωρίς να μπορέσουμε να φτάσουμε σε κάποιο κοινό τόπο. Εύχομαι αυτή τη φορά, και με την παρουσία του κυρίου Μαρίνη, να τολμήσουμε να προχωρήσουμε αυτόν τον προβληματισμό, συνεισφέροντας ο καθένας μας με κάθε δυνατό τρόπο.
Την μετοχή μας στον αγιασμό, όσα αποτελούν την εμπειρία των αγίων της οποίας γινόμαστε μέτοχοι. Τον μοναδικό λόγο για τον οποίο μπορούμε να λεγόμαστε Χριστιανοί. Την σύνδεσή μας με το Σώμα του Χριστού. Βίωμα και όχι θεωρητική αποδοχή.
Θα εκμεταλλευτώ την παρουσία των ενασχολουμένων με αυτά τα θέματα, να υποβάλλω κάποια ερωτήματα που ήρθαν στο νου μου προσπαθώντας να κατανοήσω τα κατατεθέντα σε αυτόν τον διάλογο
Αναφέρετε ότι “Το πρόβλημα άρχισε όταν οι αγιογράφοι άρχισαν να εμπνέονται από νέες θεολογικές ιδέες (βυζαντινός ανθρωπισμός), από την δυτική τέχνη (Θεοφάνης κ.επόμενοι)κλπ. Τα πρότυπα των εικονογράφων που εμφανίστηκαν τον 18ο αι. με τον Δονύσιο εκ Φουρνά και τον Πανσέληνο άρχισαν να δημιουργούν τα προβλήματα της άκριτης=αθεολόγητης νοοτροπίας στην αγιογραφία. Πιστεύω βάσιμα ότι σήμερα δεν μπορούμε να έχουμε πρότυπα εικονογραφικά χωρίς θεολογική έρευνα.” Έχω την εντύπωση ότι οι θεολογικές αστοχίες στις οποίες αναφέρεστε δεν είναι αποτέλεσμα επιδίωξης, αλλά μάλλον άγνοιας. Οι αγιογράφοι μεγάλωσαν ή εκπαιδεύτηκαν μέσα σε καλλιτεχνικά εργαστήρια ή υπό την καθοδήγηση άλλων ζωγράφων της εποχής τους.
Η εικόνα σαν δόγμα αποδίδεται με κάποιο συγκεκριμμένο ζωγραφικό τρόπο ο οποίος βεβαίως είναι εξελισσόμενος σε αντίθεση με το δόγμα. Παρακολουθεί λοιπόν την εξελικτική πορεία του πολιτισμού. Η βυζαντινή ζωγραφική εξ άλλου είναι προέκταση του ελληνικού πολιτισμού και αυτός πάλι μπολιάζεται από τις ζωγραφικές τάσεις της εποχής του. Άμεσα δε, εκφράζει τον ίδιο τον ελληνικό λαό. Η ζωγραφική παράδοση της Βυζαντινής περιόδου υπήρξε σχεδόν καθ΄ολοκληρία “αγιογραφική”. Ο Θεοφάνης , όπως αναφέρατε πράγματι αγνόησε την ουσιαστικά ανύπαρκτη τοπική παράδοση των Μετεώρων ή του Αγίου Όρους φέρνοντας ένα συγκροτημένο σύστημα τεχνικών, εικονογραφικών και πλαστικών αξιών από το αστικό κρητικό περιβάλλον, μπολιασμένο μάλιστα από αναγεννησιακά στοιχεία. Η πολιτισμική εξέλιξη και η εικαστική παρέμβαση του καλλιτέχνη είναι που διαφοροποιεί τις λεγόμενες ζωγραφικές “σχολές” της αγιογραφίας (κρητική, μακεδονική, ρωσσική κλπ). Αναρωτιέμαι πως τα μεγάλα μοναστήρια του Αγίου Όρους, της Μακεδονίας, αλλά και της μεσαιωνικής Σερβίας εστράφησαν σε ονομαστούς ζωγράφους-καλλιτέχνες για να ανακαινισθούν εικονογραφικά, χωρίς πρωτίστως να λάβουν υπόψιν την θεολογική παιδεία των αγιογράφων; Ο Θεοφάνης θεολογικά μορφώθηκε παράλληλα με την αγιογράφηση των ναών και τελικά εστράφη και στον μοναχισμό. Δεν ξεκίνησε “ανάποδα” . Πιστεύω οι δογματικές εκτροπές στις οποίες αναφέρεστε και που νομίζω δεν είναι όλες ίσης σπουδαιότητας δεν έχουν γίνει εσκεμμένα αλλά από άγνοια. Μια άγνοια,όμως, υπό τα βλέμματα ακόμα και σεβάσμιων λειτουργών, μοναχών ή και πατέρων της εκκλησίας.
Ο δογματικός μανδύας τον οποίο περιβάλλονται οι εικόνες καθιερώθηκε μετά την εικονομαχία (9ος αι.) μέσα από τα αποτελέσματα των Οικουμενικών Συνόδων. Δεν θάπρεπε λογικά να παρατηρούσαμε κάποια έντονη αποτύπωση αυτών των κανόνων στην εικονογραφική παραγωγή εκείνης της περιόδου; Αναφερθήκατε στην αναγκαιότητα μιας θεολογικής έρευνας. Από ποιόν; Υπάρχει αντίστοιχο δογματικό πηδάλιο για τους ζωγράφους, όπως , λόγου χάριν , υπήρξε το Σύμβολο της Πίστεως για τους πιστούς, πέραν της κωδικοποίησης των ζωγραφικών εγγράφων των αγιογραφικών εργαστηρίων από τον ιερομόναχο και πνευματικό πατέρα Διονύσιο τον εκ Φουρνά περί “ Ερμηνείας της Ζωγραφικής Τέχνης και αι κύριαι πηγαί αυτής”, που αποτελεί βασικό εγκόλπιο αναγωγής των αγιογράφων για τη συνέχιση της ορθόδοξης αγιογραφικής τέχνης; Μήπως με αυτόν τον τρόπο “υπερφορτώνουμε” ευθυνών τον αγιογράφο για μία Εικόνα που ούτως ή άλλως προυπάρχει αυτού και απλά πρέπει να αναπαραχθεί με τον δικό του ζωγραφικό τρόπο;
Γιατί μετά τον Κόντογλου παρατηρείται μια στατικότητα της εκκλησιαστικής τέχνης; Μήπως ακριβώς είναι η αποσύνδεσή της από την πραγματικότητα της εποχής της; Μήπως έναςστείρος δογματισμός αφαιρεί από την εικόνα την κοινωνία της με τον σύγχρονο άνθρωπο και την μεταλάσσει σε ένα άψυχο σύμβολο που δεν επικοινωνεί με το εκκλησιαστικό πλήρωμα;
ΑΔ. ΑΘΗΝΑ, ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ΟΤΙ ΣΤΑ ΟΣΑ ΜΕΧΡΙ ΤΩΡΑ ΕΧΟΥΝ ΚΑΤΑΤΕΘΕΙ ΣΤΟΝ ΔΙΑΛΟΓΟ ΜΑΣ "ΚΡΥΒΟΝΤΑΙ" ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΥΛΟΓΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΣΑΣ. ΩΣΤΟΣΟ, ΘΑ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΜΕ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ ΕΚ ΤΩΝ ΑΓΑΠΗΤΩΝ ΜΑΣ κ. ΜΑΡΙΝΗ ΚΑΙ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ, ΘΑ ΠΑΡΑΚΑΛΕΣΟΥΜΕ ΤΟΝ κ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ ΝΑ ΑΝΑΛΥΣΕΙ ΛΙΓΟ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ "ΒΙΩΜΑ ΚΑΙ ΟΧΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΧΗ". ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΥΠΟΨΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ ΑΠΟ ΕΣΑΣ "ΠΗΔΑΛΙΟ" ΜΑΣ, ΣΕ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΑΣΦΑΛΩΣ ΚΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ, ΠΟΥ ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ, ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΥΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟ, "ΤΟΝ ΚΑΤ' ΕΞΟΧΗΝ ΘΕΟΛΟΓΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ", ΟΠΩΣ ΠΡΟΣΦΥΩΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΕΒΑΣΜ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΜΑΣ κ. ΚΥΠΡΙΑΝΟ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΕΙΚΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΜΑΣ ΣΥΝΑΞΗ.
ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΗΣ ΕΥΛΟΓΙΑΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΜΑΣ..
Χαίρετε! Στην μέχρι τώρα συζήτησή μας, έχετε δει ότι εστιάζω με κάθε ευκαιρία στην μηδενική σχέση Εκκλησίας και Κόσμου. Αυτό δεν είναι εύκολα κατανοητό, ιδιαίτερα όταν σε όλες τις εποχές και ιδιαίτερα σήμερα, το κοσμικό πνεύμα διείσδυσε στους κόλπους της εκκλησίας προσπαθώντας να κερδίσει όσο δυνατόν περισσότερους. Ο στόχος του κοσμικού πνεύματος είναι να κατορθώσει να αλλοιώσει την διδασκαλία του Χριστού Είναι δυνατόν να συμμετέχω στη Λατρεία και τα Μυστήρια και να μην είμαι συνδεδεμένος ως μέλος του εκκλησιαστικού Σώματος. Αυτό μπορεί να συμβεί αν στην θέση της διδασκαλίας του Χριστού έχω βάλει την προσωπική μου ερμηνεία για την Θεία οικονομία.
Σχετικά με την επεξήγηση για το εκκλησιαστικό βίωμα, καλύτερα να δούμε πως μας το λέει το Ευαγγέλιο:
Να η στιγμή της επιλογής αν θα ακολουθήσουμε τον Χριστό. Αν θα προσφέρουμε την περιουσία μας κυριολεκτικά (και μεταφορικά την εξάρτησή μας στα καλέσματα του κόσμο) αν θα συμπορευτούμε με τον Κύριο προς τον Γολγοθά Στο σημείο αυτό ξεκινά το βίωμα της ελευθερίας από τον φόβο του θανάτου και την αιχμαλωσία μας στην φυλακή του Κόσμου. Η ψυχή καθώς παύει να τρέφεται με τα κεράτια ὧν ἤσθιον οἱ χοῖροι, και δέχεται τον μόσχον τον σιτευτόν, ζει πλέον τρεφόμενη από τον Χριστό. Αυτή η εμπειρία είναι το εκκλησιαστικό βίωμα. Στον πόλεμο που ακολουθεί κάθε φορά που ο άνθρωπος αποτυγχάνει και αποκλείεται του δείπνου επιστρέφοντας στην φθορά, βιώνει την πτώση του στο σκοτάδι και τρέχει κλαίγοντας ως ο Πέτρος στα άγια μυστήρια για να αξιωθεί να ζει τρεφόμενος από τον επιούσιον άρτον. Όσο ο άνθρωπος μένει συνδεδεμένος με τον Χριστό είναι υπεράνω του νόμου, έχει εμπειρία της ειρήνης και της δωρεάς που του προσφέρθηκε. Όλα τα του κόσμου είναι σκιά πλέον και για το λόγο αυτό κάθε πτώση δεν είναι μια παράβαση κάποιου κανόνα αλλά απώλεια της όντως Ζωής που του χαρίστηκε.
Αγαπητοί φίλοι, αφού σας ζητήσω συγνώμη για τον προηγούμενο λόγο που μοιάζει να απομακρύνεται κάπως από το θέμα μας, ζητώ την υπομονή και ανοχή σας για να καταθέσω ένα συλλογισμό που συνδέεται με τα προηγούμενα περί φωτοστέφανου. Αν υποθέσουμε ότι η συμπόρευση με τον Χριστό είναι μια πραγματική εμπειρία που αδιακρίτως προσφέρεται εδώ και τώρα δωρεάν σε όσους το επιθυμούν, με αποτέλεσμα η ψυχή τους από τώρα να τρέφεται από την πηγή της Ζωής, τότε ο φωτοστέφανος στην εικόνα ΔΕΝ είναι ένα σύμβολο αλλά η φανέρωση της παραπάνω κατάστασης . Δεν είναι, λοιπόν, ο φωτοστέφανος σύμβολο αγιότητας αλλά η καταγραφή μιας πραγματικότητας που προσφέρθηκε σε όλους μας.
Χαίρετε προς όλους. Συνεχίζοντας την σκέψη του κ. Μαρκόπουλου θα ήθελα να προσθέσω κι εγώ κάποιες διευκρινίσεις και κάποιες απαντήσεις στα ερωτηματικά της Αθηνάς. 1ον. Παραδέχομαι, ότι είναι μεγάλο ζήτημα η «βίωση του μυστηρίου της Εκκλησίας», κι όπως όλα τα θέματα αυτού του είδους προϋποθέτουν ανάλογη εμπειρία, για να μπορέσει κανείς να τα καταλάβει σωστά. Δεν σημαίνει ότι όλοι ξέρουμε περίπου για τι μιλάμε, όταν μιλάμε γι’ αυτά τα πράγματα. Όταν λέει ο άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας «η Εκκλησία σημαίνεται εν τοις Μυστηρίοις» για μένα σημαίνει ότι τα Μυστήρια είναι ο καλύτερος τρόπος για να γίνει βίωμά μας το Μυστήριο της Εκκλησίας. Κι αυτό όχι μόνο κατά την τέλεσή τους αλλά κι έξω από αυτά, στην καθημερινή μας ζωή. Εκκλησιαστικό βίωμα, λοιπόν, σημαίνει ότι η Εκκλησία βιώνεται από τον άνθρωπο ως ο χώρος της κάθαρσής του από τα πάθη. Τα πάθη έχουν ως γνωστόν την ρίζα τους στον εγωισμό και στην απάτη ότι «αληθινή ζωή» είναι αυτή η καθημερινή, η βιολογική ζωή που ζούμε όλοι μας. Μέσα στην Εκκλησία, επομένως, θεραπεύεται ο άνθρωπος από τα πάθη κατά τρόπο θετικό, δηλαδή δεν απαλάσσεται απλά από αυτά αλλά τα αντικαθιστά με τα αγαπητικά βιώματα, τα οποία ονομάζει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής «αγαπητικήν σχέσιν». Έτσι η θεία Λειτουργία, το κατεξοχήν Μυστήριο, αναδεικνύεται ένας τρόπος ύπαρξης του ανθρώπου, κι επειδή είναι το Μυστήριο της Αγάπης το βιώνουμε κι εμείς θετικά, ως ελευθερία από τα πάθη. Το γεγονός όμως αυτό δεν μένει μόνο μέσα στο ναό αλλά προεκτείνεται και πέρα από την μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, μέσα στην καθημερινή μας ζωή, στις σχέσεις μας με τους άλλους και στην σχέση μας με τον υλικό κόσμο. Κι επειδή η μυστηριακή ζωή είναι εικόνα της Βασιλείας του Θεού, δηλαδή μία εσχατολογική εικόνα, μεταφέρουμε μέσα μας την εικόνα αυτή και την κάνουμε μόνιμο κριτήριο της ζωής μας. Τότε, δημιουργείται θα έλεγε κανείς, η συναίσθηση της ανεπάρκειάς μας να ταυτίσουμε αυτή την εικόνα που δίνουν τα Μυστήρια, με την πραγματικότητα της καθημερινής μας ζωής. Αυτή λοιπόν η σύγκρουση αυτού που παίρνουμε από τα Μυστήρια και αυτού που είμαστε στην καθημερινή μας ζωή, δημιουργεί το βίωμα της μετάνοιας. Και ακριβώς, το αίσθημα αυτό της μετάνοιας είναι αυτό που μας κρατάει πάντοτε σε σωστή σχέση με την Εκκλησία. Όσο πιο βαθιά ζούμε την σύγκριση αυτή, τόσο πιο αληθινή είναι και η μετάνοιά μας, η ταπείνωσή μας. Έτσι, όλοι καταλαβαίνουμε, άλλος λίγο άλλος πολύ, ότι αποτυγχάνουμε να ταυτίσουμε την εικόνα και εμπειρία των Μυστηρίων με την καθημερινή μας ζωή, κι επομένως δεν κρίνουμε τους άλλους, δεν κατακρίνουμε, αλλά μετανοούμε και αγαπούμε με ταπείνωση. Κι αυτό, αν και είναι εντολή του Κυρίου μας, δεν πρέπει να το βλέπουμε ως εντολή και υποχρεωτικό, αλλά ως συνέπεια της εμπειρίας που παίρνουμε μέσα από τα Μυστήρια της Εκκλησίας. Ελεύθερα και αγαπητικά.
2ον. Όλα τα παραπάνω εξηγούν, κατά την γνώμη μου, την αιτία των δογματικών λαθών παλαιών και σύγχρονων αγιογράφων. Προσωπικά αδυνατώ να αξιολογήσω το μέτρο σπουδαιότητας των δογματικών λαθών, ενώ η έντονη αποτύπωση των εικονογραφικών κανόνων, μετά την εικονομαχική περίοδο, είναι εμφανέστατη σήμερα: Π.χ. Ο Παντοκράτορας στον τρούλλο και γύρω του οι προφήτες, η Θεοτόκος Πλατυτέρα στην κόγχη του ιερού και από κάτω η θεία Μετάληψις. Οι σεβίζοντες ιεράρχες γύρω από το θυσιαστήριο, οι Ευαγγελιστές στα τύμπανα, κ.α. Αυτός ο κανόνας ισχύει από τον 9ο αιώνα μέχρι σήμερα! Όλα αυτά, επομένως, αποτελούν τον εικονογραφικό κανόνα και συγχρόνως δογματικά στοιχεία μείζονος σημασίας. Όταν μιλάω για Θεολογική έρευνα του αγιογράφου σημαίνει κάτι ευρύτερο από την εκμάθηση ενός τυφλοσούρτη, τύπου «Έκφρασης» του Κόντογλου, Βράνου ή «Ερμηνείας» του Διονυσίου. Όλα αυτά είναι καλά και πρέπει να τα έχει μάθει κατά την μαθητεία του ο αγιογράφος, συγχρόνως όμως θα πρέπει, εκτός από το εκκλησιαστικό βίωμα που ανέφερα παρά πάνω, να μελετάει έργα των Πατέρων, να εντρυφά μέσα από θεολογικά βιβλία στην σκέψη τους, να είναι γνώστης της λειτουργικής Παράδοσης ως καθημερινή ενασχόληση και επικοινωνία με τον κόσμο της εικόνας και συγχρόνως να γνωρίζει σε βάθος, τουλάχιστον τον βίο των αγίων που εικονογραφεί. Αν δεν αποτελούν καθημερινή πράξη του αγιογράφου όλα τα παραπάνω, τότε δεν μπορεί να αγιογραφήσει Ορθόδοξα μία εικόνα. Το έργο του θα είναι μία τυπική, άψυχη αντιγραφή που δεν θ’ αντανακλά κανένα βίωμα σχέσης με το εικονιζόμενο. Επομένως, η εικόνα δεν αφορά μόνο σ’ έναν απλό «ζωγραφικό τρόπο» αλλά σε μία λειτουργική εργασία, σ’ ένα πνευματικό έργο παραπλήσιο της συγγραφής μιας ασματικής ακολουθίας ή ακόμα και της τέλεσης της θείας Λειτουργίας. Ο Διονύσιος εκ Φουρνά αναφέρει μία λειτουργική ευχή που δινόταν (τον 18ο αι.) στον μέλλοντα αγιογράφο εν είδει «χειροτονίας». Αυτό μας αποκαλύπτει τον λειτουργικό χαρακτήρα αυτής της τέχνης και την μεγάλη θεολογική σημασία της. Αν θέλουμε, λοιπόν, να κάνουμε ζωγραφική μπορούμε να το κάνουμε απορρίπτοντας παρόμοιες «υπερφορτώσεις» (καίτοι ο κοσμικός ζωγράφος υπερφορτώνεται αντίστοιχα με μία σκληρή δουλειά εκμάθησης του σχεδίου, της ανατομίας, της αντιγραφής εκ του φυσικού, της χρωματολογίας κ. πολλών άλλων). Αν θέλουμε όμως να κάνουμε Ορθόδοξες εικόνες, με συνέπεια, θα πρέπει να γνωρίζουμε και συγχρόνως να βιώνουμε τον λειτουργικό κι ως εκ τούτου δογματικό της χαρακτήρα. Αναφερόμενος στα τρία τελευταία ερωτήματα της αγαπητής Αθηνάς (βάζω καλό λογισμό και δεν εκλαμβάνω το «στείρος δογματισμός» σαν μία προσωπική αναφορά εκ μέρους της αλλά ως μία καλοπροαίρετη απορία) θα έλεγα τα εξής: Κανένα έργο, ποτέ, δεν μπόρεσε να ξεφύγει από την πραγματικότητα της εποχής του. Επομένως και η σημερινή εικόνα, ακόμα κι αν είναι ένα πιστό αντίγραφο του 15ου αιώνα, δεν παύει να είναι ένα έργο (έστω και αντίγραφο) του 21ου αιώνα. Με δυό λόγια, ο στείρος δογματισμός υπάρχει μόνο στα ιδεολογικά συστήματα είτε αυτός λέγεται κομμουνισμός, είτε εθνικοσοσιαλισμός είτε αλλιώς. Το Ορθόδοξο δόγμα, όπως προανέφερα, είναι βιωματική αλήθεια, τρόπος ύπαρξης κι όχι νομοκανονικό σύστημα ιδεών. Όποιος το αντιλαμβάνεται έτσι, τότε δεν έχει τίποτα καταλάβει και τίποτα βιώσει μέσα στην Εκκλησία. Τελειώνοντας θα έλεγα, ναι, η εικόνα αντικειμενικά είναι ένα άψυχο σύμβολο που σε καλεί και γίνεται όμως «ζωντανή πραγματικότητα» μόνον δια της πίστεως μέσα στην Εκκλησία. Έξω από την πραγματικότητα της Εκκλησίας και ιδιαίτερα της θείας Λειτουργίας η εικόνα παραμένει είτε μας αρέσει είτε όχι μία συμβολική, δογματική ή διακοσμητική νεκρή τέχνη. Ο καθένας μας, λοιπόν, είναι ελεύθερος να διαλέξει τον τρόπο που θα την προσεγγίσει!
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ, ΠΟΥ ΑΛΛΟΙ ΜΕ ΤΙΣ ΑΠΟΡΙΕΣ ΜΑΣ, ΑΛΛΟΙ ΜΕ ΤΙΣ ΕΜΠΝΕΥΣΜΕΝΕΣ ΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΜΕ ΣΙΓΑ-ΣΙΓΑ ΕΝΑ ΟΜΟΡΦΟ ΣΚΙΑΔΙΟ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΥΩΔΙΑΖΕΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΑΓΑΠΗ ΧΡΙΣΤΟΥ!
ΔΕΝ ΜΑΣ ΚΟΥΡΑΖΕΙ Ο ΔΡΟΜΟΣ, ΟΥΤΕ ΟΙ ΣΤΡΟΦΕΣ, ΟΥΤΕ ΟΙ ΑΛΛΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΤΗΣ "ΟΔΟΙΠΟΡΙΑΣ", ΕΦ' ΟΣΟΝ Ο ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΕΛΚΥΣΤΙΚΟΣ, ΤΟΣΟ ΦΩΤΕΙΝΟΣ, ΤΟΣΟ ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟΣ ΚΑΙ ΟΙ "ΣΤΑΣΕΙΣ" ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ, ΨΥΧΩΦΕΛΕΙΣ, ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΡΟΣΙΣΤΙΚΕΣ!
ΕΠΙΤΡΕΨΤΕ ΜΑΣ, ΛΟΙΠΟΝ, ΝΑ ΠΡΟΣΘΕΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ, ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ "ΠΙΝΕΛΙΑ" ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΥ ΕΓΚΕΙΤΑΙ ΤΟ "ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΒΙΩΜΑ" ΚΑΙ ΠΩΣ ΚΑΤΟΡΘΩΝΕΤΑΙ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΜΑΣ:
Καλημέρα! Κάνω τις παρακάτω σκέψεις. Αν δύο εκφράσεις της Ορθόδοξης εικόνας έχουν εικαστικές διαφορές (π.χ. Μακεδονική – Κρητική) μπορούμε να τις αξιολογήσουμε ως προς την συνέπειά τους να αποδώσουν ορθά το ορθόδοξο δόγμα; Αν μπορούμε να επιλέξουμε την συνεπέστερη με ποια κριτήρια θα γίνει αυτό; Ένα τέτοιο ενδεχόμενο δεν μας οδηγεί στην αναζήτηση ενός μόνο τρόπου έκφρασης; Αν πάλι και οι δυο τρόποι στο παράδειγμα μας είναι όμοια αποδεκτοί, τότε ένας τρίτος τρόπος που θα είχε τα κοινά στοιχεία των προηγουμένων δεν θα ήταν εξίσου αποδεκτός; Τα ερωτήματά μου απευθύνονται προς όλους τους φίλους.
Καλημέρα. Η Εικονογραφική ιστορία, μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας μας, μας έχει διδάξει ότι υπάρχει πλήρης ελευθερία στον εικονογραφικό τρόπο, δηλαδή στον τρόπο που παρουσιάζουμε μία Εικόνα. Αντίθετα, το ζωγραφικό σύστημα που ακολουθείται, ανά τους αιώνες, παραμένει το ίδιο διότι είναι ένα σύστημα (μπορούμε να το φανταστούμε ως έναν τέλειο κύκλο) που δεν επιδέχεται αλλά και δεν έχει ανάγκη από νέες εικαστικές λύσεις, τουλάχιστον μετά από την περίοδο της Εικονομαχίας. Ένα παράδειγμα : Η Εικόνα του Χριστού του 12ου αιώνα είναι το ίδιο αποδεκτή (αφού διατηρεί τα Θεολογικά - δογματικά χαρακτηριστικά που έθεσαν οι Πατέρες την διάρκεια της Εικονομαχίας) με μία Εικόνα αντίστοιχα του 18ου αιώνα. Οι διαφορές που θα υπάρχουν είναι στον τρόπο παρουσίασης της κάθε μιας (σχέδιο, χρώματα ). Το ζωγραφικό σύστημα όμως είναι το ίδιο (το άκτιστο φως βγαίνει μέσα από τα πρόσωπα και τα πράγματα και μάλιστα με μία φυγόκεντρη τάση, τα περιγράμματα ορίζουν και οριοθετούν όλα τα αντικείμενα, η "ανάστροφη" προοπτική είναι παρών σε όλα τα εικονιζόμενα κ.τ.λ.). Συνεπώς, κατά την γνώμη μου, δεν τίθεται θέμα ποια τεχνοτροπία είναι καλύτερη από την άλλη ή αν θέλετε πιο αποδεκτή από την άλλη (πιστεύω πως εάν υπήρχε παρόμοιο θέμα θα φρόντιζε η Εκκλησία μας να προστατέψει τουλάχιστον τον εαυτό της). Εξάλλου κάθε τεχνοτροπία έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Επομένως ο "τρόπος έκφρασης" κύριε Μαρκόπουλε αφορά την προσωπική μας ανησυχία και μόνον αυτή. Ο κάθε τρόπος μπορεί να συνδυάσει στοιχεία από όποιες περιόδους και εκφάνσεις της εικονολογικής ιστορίας θέλει ή και καμίας ! Αρκεί να διατηρεί, όπως προείπα, τα θεολογικά και δογματικά στοιχεία που έθεσαν οι πατέρες την περίοδο της εικονομαχίας θεολογώντας υπέρ των Εικόνων.
Σε ένα νέο αγιογράφο θα μπορούσαμε να υποδείξουμε πρακτικά πως να κινηθεί μέσα στα όρια αυτά; Μπορούμε να τα καταγράψουμε ώστε το αποτέλεσμα να είναι δογματικά ασφαλές; Π.Χ. επιθυμώ να κάνω μια εικόνα του Χριστού. Τι θα πρέπει να τηρηθεί ώστε να πληρούνται οι δογματικοί όροι;
ΚΑΛΩΣΟΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΦΙΛΙΠΠΟ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΟΥΜΕ ΣΤΟΝ κ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ, ΟΤΙ ΣΑΦΩΣ ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ, ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, ΧΩΡΙΣ ΟΜΩΣ ΝΑ ΛΗΣΜΟΝΟΥΜΕ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΣΟ ΜΕΓΑΛΗ ΕΙΝΑΙ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΜΟΥ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΑΚΡΙΒΟΥ ΚΑΙ ΑΜΕΤΑΚΛΗΤΟΥ ΔΩΡΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΕ ΕΜΑΣ.
ΕΤΣΙ, ΘΑ ΠΑΡΑΠΕΜΨΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΕΟΡΤΑΣΟΥΜΕ ΣΕ ΛΙΓΟ. ΜΠΟΡΟΥΜΕ, ΑΡΑ ΓΕ ΝΑ ΠΟΥΜΕ, ΟΤΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΡΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΕΠΕΣΤΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΛΟΝ;
ΜΑΛΛΟΝ ΟΧΙ. ΚΑΙ ΗΤΑΝ ΤΟΣΟ ΑΝΑΜΦΙΣΒΗΤΗΤΑ ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΕΙΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ, ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΤΟΥΣ!...
ΟΠΟΤΕ, ΜΗΠΩΣ ΘΑ ΗΤΑΝ ΚΑΛΟ ΝΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΘΗ, ΑΝΑΛΟΓΑ, ΠΟΥ, ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΑΠΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ ΟΙ "ΣΧΟΛΕΣ" ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΑΝΑΦΕΡΟΜΑΣΤΕ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΌΧΙ ΚΑΙ ΤΟΝ ΒΑΘΜΟ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΤΟΥΣ;
ΑΠΟ ΕΔΩ, ΙΣΩΣ ΠΡΟΚΥΨΕΙ ΚΑΙ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΓΙΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΥ Ή ΟΧΙ.
Από λάθος χρησιμοποιήθηκε προφίλ Philip στην ερώτησή μου προς τον αγαπητό Δημοσθένη. Ζητώ συγνώμη. Εσείς βάζετε τώρα μια άλλη παράμετρο. Τρόποι εικαστικοί που απευθύνονται σε ειδική μερίδα πιστών; Κατάλαβα καλά; Σε κάθε περίπτωση το ερώτημά μου σχετικά με τους κανόνες που απορρέουν από τα κείμενα των Πατέρων και τις οικ. συνόδους αναζητά απάντηση. Υπάρχουν κανόνες που αν ο αρχάριος ακολουθήσει η εικόνα του θα είναι δογματικά ορθή, και ποιοι είναι αυτοί;
Αγαπητέ Κε Μαρκόπουλε. Πιστεύω ότι οι εικαστικές διαφορές δεν πρέπει να ταυτίζονται με τα δογματικά στοιχεία. Ως εκ τούτου δύο εικόνες διαφορετικής τεχνοτροπίας (Μακεδονικής και Κρητικής) μπορούν να είναι το ίδιο δογματικά σωστές ή λάθος. Π.χ. Ένα δογματικό λάθος είναι το προφίλ στα πρόσωπα των αγίων. Αυτό που πρέπει να αξιολογήσουμε και να προτιμήσουμε είναι η ορθή απόδοση του προσώπου (μετωπική ή ¾) και όχι η τεχνοτροπία. Οι τεχνοτροπίες είναι όλες αποδεκτές -φθάνει βέβαια να αποδίδουν το ιερατικό ήθος της Ορθόδοξης εικονογραφίας, όπως το γνωρίζουμε στις εικόνες του «βυζαντινού» τρόπου. Δεν είναι τυχαίο ότι η Εκκλησία ανά τους αιώνες δεν έθεσε κανόνες αγιογράφησης, δηλαδή έναν συγκεκριμένο τρόπο έκφρασης, διότι ακριβώς κάθε εποχή πρέπει να εκφράζεται ελεύθερα. (Σ' αυτό άλλωστε δεν στηρίχθηκε και ολόκληρο το σύστημα της μοντερνίζουσας αγιογράφησης σήμερα!!!) Το πρόβλημα, επομένως, εστιάζεται για μένα, στο γεγονός ότι τα δογματικά στοιχεία -τόσο παλαιότερα όσο και σήμερα- πολύ συχνά αγνοήθηκαν, έχασαν την σημασία τους και υποτάχθηκαν στο ύφος της τεχνοτροπίας κι όχι το αντίστροφο. Όσο για τους κανόνες της αγιογράφηση, για μένα, δεν υπήρξαν στο παρελθόν, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει σήμερα να αναζητούμε το Ορθόδοξο πνεύμα τόσο στις εικόνες όσο και στα κείμενα. Ο αρχάριος ακολουθεί το πνεύμα και τις υποδείξεις του δασκάλου του.
Επίσης θα ήθελα να προσθέσω, εάν μου επιτρέπεται, ότι ακόμη και αναγεννησιακές ή λαϊκότροπες Εικόνες, εφόσον πληρούν "το ιερατικό ήθος της Ορθόδοξης εικονογραφίας" όπως πολύ εύστοχα αναφέρατε, είναι αποδεκτές και προσκυνητέες. Το ζητούμενο, πάντα κατά την γνώμη μου, είναι να προφυλάξουμε (τουλάχιστον ως Εικονογράφοι) τον καθ' ημάς ζωγραφικό τρόπο. Κι αυτό διότι όπως προανέφερα αυτός ο τρόπος είναι σαν ένας τέλειος κύκλος και κάθε καινοτομία εάν δεν φιλτραριστεί ώστε να ενσωματωθεί ομαλά, εγγυμονεί κινδύνους αλλοίωσης τόσο στο Θεολογικό όσο και στο εικαστικό μέρος του τρόπου. Ευχ.
Πολύ διαφωτιστικά όσα λέτε. Πραγματικά θα ήθελα να ευχαριστήσω για την ευκαιρία που μας δίνετε με αυτόν τον διάλογο. Υποθέτω ότι και η διακόσμηση του χρυσού καμπου ή του φωτοστεφάνου δεν ακολουθεί το ορθόδοξο δογμα. Ή όχι; Όσον αφορά το ερώτημα του αγαπητου αδελφού Φιλίππου περί αναζήτησης των κανόνων που απορρέουν από τα κείμενα των Πατέρων και τις οικ. συνόδους απασχολεί κι εμένα.
Ευχαριστώ πολύ για τις απαντήσεις σας. Φαίνεται πως δεν έχω κατορθώσει να αντιληφθώ αυτό το γεγονός της ελευθερίας που η εκκλησιαστική ζωγραφική προσφέρει
Ας πάρουμε την μουσική ορθόδοξη τέχνη. Έχουμε ένα ήχο με μια μελωδική γραμμή συγκρατημένη στο ισοκράτημα και στίχους με συγκεκριμένο νόημα. Εδώ έχω ελευθερία να αλλάξω την μελωδική γραμμή η έστω να την διαφοροποιήσω κρατώντας τους στίχους, η να προσθέσω δεύτερη φωνή κλπ; ‘Όλα αυτά δεν συμβάλλουν στο να προσφέρουν μια αρμόζουσα κατανυκτική ατμόσφαιρα που βοηθά στην προσευχή; Νομίζω ότι η δομή των παραδοσιακών ύμνων, ο τρόπος δηλαδή αν διαφοροποιηθεί θα εκφράζει κάτι οπωσδήποτε διαφορετικό.
Επίσης η αρχιτεκτονική του Ναού δεν χαρακτηρίζεται από λύσεις που ερμηνεύουν με τον καλύτερο τρόπο τον σκοπό της Λατρείας; Οι καμπύλες, το σχήμα των παραθύρων, τα επίπεδα, τα μέρη του Ναού, ο Τρούλος κλπ δεν έχουν όλα ένα σαφή και προσδιορισμένο λειτουργικά τρόπο ύπαρξης; Και εδώ ο λόγος δεν είναι διδακτικός αφού με κάθε στοιχείο δηλώνεται ένα μέρος της διδασκαλίας; Θα μπορούσαμε να αλλάξουμε την δομή της αρχιτεκτονικής η έστω τον χαρακτήρα επιμέρους στοιχείων χωρίς να διαφοροποιηθεί η λειτουργικότητά του;
Στην Ζωγραφική, αντίθετα, μοιάζει να συμφωνούμε σε μια ελευθερία έκφρασης που δικαιούται η κάθε εποχή εφόσον παραμένουμε στα όρια της δογματικής αλήθειας. Όμως το τοπίο είναι αρκετά θολό για κάποιον που ξεκινά. Και η καθοδήγησή του από τον δάσκαλό του προϋποθέτει ότι ο τελευταίος γνωρίζει επαρκώς την ευθύνη του. Και οι σύγχρονοι δάσκαλοι μιλούν για ελευθερία και εξέλιξη και χρησιμοποιούν τα ίδια επιχειρήματα (της Παράδοσης) για να προβάλλουν ένα εντελώς διαφορετικά δομημένο έργο. Τα στοιχεία της ζωγραφικής –πέρα από τα υλικά – είναι η σύνθεση, το σχέδιο-φόρμα, η χρήση του φωτός και του χρώματος. Πως μπορώ να θεωρήσω ότι κάποιο από αυτά έχει λιγότερη σημασία για την συνέπεια του τελικού αποτελέσματος; Γιατί όταν λέμε ότι ο τρόπος είναι ελεύθερος αυτό σημαίνει ότι είτε το σχέδιο – φόρμα, είτε το φως, είτε το χρώμα αλλάζουν για να υπάρξει διαφορά στην έκφραση. Σε τι συνίσταται αυτή η ελευθερία και επίσης ποια ανάγκη εξυπηρετεί; Από πού γεννιέται η ανάγκη κάθε εποχή να βρει τον δικό της εκφραστικό τρόπο; Η εικόνα του 14ου αιώνα σε ποια εποχή ανήκει; Σήμερα δεν είναι το ίδιο (η και περισσότερο) λειτουργική;
Κατ’ αρχήν να πω στην αγαπητή Αθηνά, ότι ο χρυσός κάμπος όπως και τα φωτοστέφανα είναι κατεξοχήν δογματικό στοιχείο διότι εικονίζει την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος, δηλαδή μία παρουσία του Θεού. (Στην ίδια λογική υπάρχει το φως μέσα στην Θ. Λειτουργία, τα λαμπρά άμφια κλπ. Εικονίζουν όλα την λαμπρότητα της Βασιλείας του Θεού.) Αντικαθίσταται ο χρυσός από την ώχρα, αλλά πολύ εύκολα μπορεί να αλλοιωθεί κι αυτό το στοιχείο με συνεφιαστά και άλλα νατουραλιστικά στοιχεία! Τώρα, σχετικά με την μουσική και την αρχιτεκτονική, ισχύουν τα ίδια όπως και στην ζωγραφική. Ας πάρουμε το παράδειγμα της μουσικής. (Εγώ είμαι άμουσος, ό,τι γνωρίζω είναι από μελέτη κι ακούσματα μουσικών!) Όπως πολύ ωραία είπατε κύριε Μαρκόπουλε, ανάλογα με την πνευματική ωριμότητα του κάθε μουσικού μπορεί είτε να δώσει στην μελωδία ένα πιο κατανυκτικό ύφος είτε ένα πιο πανηγυρικό κι άλλος ένα πιο κοσμικό ύφος αυτοπροβολής των φωνητικών του ικανοτήτων, παρόλο ότι υπάρχει ένας μουσικός κανόνας (η κλίμακα των ήχων κάτι αντίστοιχο του εικονογραφικού κανόνα). Ένας μουσικός και συγχρόνως δογματικός κανόνας για μένα στην μουσική είναι το χορωδιακό ύφος, όπου δεν ξεχωρίζει κάποιος αλλά όλοι μαζί, σαν μία φωνή, χωρίς εξάρσεις και κατανυκτικότητες, δηλαδή συναισθηματικές καταστάσεις του εγώ, ψάλλουν όλοι σαν ένα σώμα, σώμα Χριστού. Το ίδιο ισχύει και στην αρχιτεκτονική. Κανόνας είναι ο σταυροειδής μετά τρούλλου ναός. Μπορεί κανείς να αντιγράψει την αρχιτεκτονική αρμονία ενός παλαιού ναού και στις μικρότερες λεπτομέρειες (όλα έχουν καθοριστική σημασία μέσα στο ναό) ή πάλι μπορεί να χρησιμοποιήσει το μπετόν αρμέ για να φτιάξει τερατουργήματα, όπως σήμερα, και να τα προβάλλει ως σύγχρονη ναοδομία. Κι εδώ, το θέμα είναι η προσωπική πνευματική ωριμότητα! Το ίδιο ισχύει για μένα και στην αγιογραφία. Δεν βλέπω δηλαδή μεγαλύτερη ελευθερία στην ζωγραφική από την αρχιτεκτονική ή την μουσική. Ελευθερία υπήρχε πάντοτε σε όλα, ωστόσο στο πέρασμα των αιώνων βλέπουμε μία σταθερότητα σε όλες τις λειτουργικές εκφράσεις (αυτή την σταθερότητα υπερασπίζομαι και προσπαθώ να ερμηνεύσω θεολογικά, να βρω δηλαδή την εκκλησιαστική της σημασιολογία). Σύγχρονος δεν γίνομαι όταν αλλάξω όλους αυτούς τους κανόνες, αλλά όταν μέσα από όλους αυτούς τους κανόνες βιώνω την πραγματικότητα της Εκκλησίας, του ενός σώματος του Χριστού. Είμαι, λοιπόν, ανοιχτός σε οποιαδήποτε σύγχρονη πρόταση, αρχιτεκτονική, μουσική, αγιογραφική που προτείνει κάποιος, φτάνει να μου αποδείξει την θεολογική της παράμετρο, την έκφρασή της ως εικόνα της Βασιλείας του Θεού, δηλαδή τον εσχατολογικό της χαρακτήρα, ο οποίος θα εκφράζει το βίωμα ή αν θέλετε την εμπειρία του κειμένου της θείας Λειτουργίας. Φτάσαμε σήμερα να ζούμε μ’ ένα λειτουργικό κείμενο του 4ου αιώνα, που φέρνει πάνω του εμπειρίες και βιώματα 1700 χρόνων, κι ένα περιβάλλον (χώρο, άκουσμα, θέαμα) με μηδενική σχεδόν εμπειρία προσευχής. Το λέω αυτό γιατί κι εγώ μηδενική εμπειρία προσευχής έχω και αναζητώ βοήθεια από τον περίγυρό μου. Ας εξομολογηθώ κάτι εδώ. Αισθάνομαι ότι όταν πεθάνω, και βρεθώ μπροστά στον Θεό κρινόμενος, θα του πω: Κύριε πριν με στείλεις στην κόλαση, θα ήθελα να ζήσω μία ουράνια Θεία Λειτουργία και να κοινωνήσω για μία τελευταία φορά. Αυτό θα με παρηγορεί στην κόλαση αιώνια, διότι έτσι ανάποδος άνθρωπος που ήμουν στην γη, ελάχιστες φορές έζησα μία τέλεια Λειτουργία. Επομένως πιστεύω ότι και μία εικόνα του 5ου ή του 15ου αιώνα μπορούν να είναι το ίδιο ζωντανές με μία σημερινή εικόνα όταν εκφράζουν το ίδιο πνεύμα με τα λόγια της θείας Λειτουργίας! Καλό βράδυ.
Καλημέρα. Με όλο τον σεβασμό, θεωρείτε πως ο χρυσός είναι δογματικό στοιχείο σε μία Εικόνα ; Από που απορρέει αυτή η τοποθέτηση ; Μπορεί ένα υλικό να ταυτιστεί και να εκφράζει το Ορθόδοξο δόγμα ; Έρρωσθε.
Αγαπητέ Δημοσθένη, το τί θεωρώ εγώ, μηδαμινή σημασία έχει. Τί θεωρούν οι άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας έχει σημασία: "...και θείαν λαμπρότητα και βασιλείαν χαρισαμένω ην εικόνιζεν ο χρυσός τω της αϊδίου δόξης χορηγώ προσφερόμενος". Αγ. Γρηγορίου Παλαμά, Ομιλία ΝΗ΄, εις την κατά σάρκα σωτήριον Γέννησιν του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού. Στο βιβλίο της Αποκαλύψεως, εκεί που ο άγιος Ιωάννης οραματίζεται την "άνω Ιερουσαλήμ", μία εσχατολογική εικόνα της θείας Λειτουργίας, χρησιμοποιεί συμβολικά όλους τους πολύτιμους λίθους, μεταξύ αυτών και τον χρυσόλιθο, ενώ ο άγγελος που είναι μαζί του μετρά τους πυλώνες και τα τείχη της πόλης με χρυσό καλάμι: "Και απήνεγκέ με εν πνεύματι επ' όρος μέγα και υψηλόν και επείδειξέ μοι την πόλιν της αγίαν Ιερουσαλήμ καταβαίνουσαν εκ του ουρανού από του Θεού, έχουσαν την δόξαν του Θεού (ΚΑ΄, 10)...και ο λαλών μετ' εμού είχε μέτρον κάλαμον χρυσούν, ίνα μετρήση την πόλιν...(15). Όσο για την τελευταία σου ερώτηση σου λέγω με βεβαιότητα, ότι κάθε δόγμα ΜΟΝΟ με υλικά εκφράζεται. (Βλ.το Σώμα (άρτος) και το Αίμα (οίνος) του Κυρίου μας). Πιστεύω να σε κάλυψα.
Αγαπητέ κύριε Μαρτίνη θα σας παρακαλούσα να μου επιτρέψετε να προχωρήσω λίγο ακόμη το σκεπτικό μου, με βάση την παραπάνω τοποθέτηση σας. Είναι γεγονός ότι υπάρχουν αναφορές κάποιων Πατέρων για τον χρυσό. Αυτό από μόνο του θεωρείτε ότι κάνει τον χρυσό δογματικό στοιχείο στην Εικονογραφία ; Εάν δεχτούμε αυτήν την πραγματικότητα τότε πρέπει να χωρίσουμε τις Εικόνες σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη που θα υπάρχει το δογματικό στοιχείο του χρυσού, άρα Ορθόδοξες και σωτήριες Εικόνες προς τους πιστούς. Και στην δεύτερη κατηγορία χωρίς το δόγμα του χρυσού, οι οποίες μάλλον κακοδοξούν. Δηλαδή σε μία Εικόνα όπου ο φωτοστέφανος ως δογματικό στοιχείο, που πολύ σωστά είπατε, δεν είναι χρυσός προφανώς υστερεί από τις άλλες (με χρώμα). Όλα τα παραπάνω τα γράφω διότι, από όσα γνωρίζω, κανένας Πατέρας ή οικουμενική σύνοδος δεν υπαγόρευσε ή έθεσε θέμα δόγματος του χρυσού στην Εικονογραφία. Μπορεί και να κάνω λάθος δεν θεωρώ ότι κατέχω την αλήθεια, αλλά ειλικρινά με προβληματίζει πολύ αυτό το θέμα. Όσο για την τελευταία παράγραφό σας, με όλο τον σεβασμό, μάλλον είναι άστοχο το παράδειγμα σας. Κι αυτό διότι ο οίνος και ο άρτος από μόνα τους είναι δύο απλά υλικά, μέσω όμως του Μυστηρίου της Θείας μετάληψης μεταβάλλονται και καθαγιάζονται (πράγμα που δεν συμβαίνει με τον χρυσό). Χωρίς αυτόν τον καθαγιασμό δεν έχουν την παραμικρή δογματική υποψία. Ευχ.
1. Αγαπητέ Δημοσθένη, χαίρε. Μ' αρέσει το Μαρτίνι (το άσπρο)αλλά είμαι Μαρίνης! Δεν πειράζει! Ας έρθουμε τώρα στον χρυσό. Πρόσεξε! Δογματικό στοιχείο δεν είναι το υλικό αυτό καθεαυτό αλλά η αλήθεια που εικονίζεται μέσα από αυτό το στοιχείο. Ο οίνος και ο άρτος, βέβαια, δεν εικονίζουν απλά, όπως έλεγαν οι εικονομάχοι, αλλά μεταβάλλονται πραγματικά σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Ωστόσο δεν παύουν να είναι δύο υλικά στοιχεία μέσω των οποίων πραγματοποιείται μία δογματική αλήθεια: η σάρκωση του Κυρίου. Ο καθαγιασμός δεν γίνεται άυλα (κατά πλατωνικό τρόπο)για να πραγματοποιηθεί η σάρκωση αλλά ένυλα. Το φωτοστέφανο, λοιπόν, παραπέμεπι σε μία δογματική αλήθεια. Ποιά είναι αυτή; Η μετοχή του Θεού από τον άνθρωπο, αυτό που ονομάζουμε θέωση του ανθρώπου. Το φωτοστέφανο σημαίνει φως. Φως στην χριστιανική παράδοση είναι το Άγιον Πνεύμα, είναι η παρουσία, η ενοίκηση του Θεού μέσα στο πρόσωπο εκείνο. Αρχικά (στην τέχνη των κατακομβών) το φωτοστέφανο περιορίστηκε στο πρόσωπο του Κυρίου και όχι στους μαθητές και στ' άλλα πρόσωπα των αγίων. Όταν το φωτοστέφανο πέρασε σε όλους τους αγίους, ξεχώρισε στον Κύριο μ' έναν σταυρό και αργότερα, την περίοδο του ησυχασμού προστέθηκε μέσα σ' αυτό η επιγραφή "Ο ΩΝ" για να δείχνει ότι στο πρόσωπο του Κυρίου βλέπουμε ολόκληρη την Αγία Τριάδα κι όχι ένα θεωμένο άτομο. Το φωτοστέφανο, επομένως, μας παραπέμπει σε μία αλήθεια δογματική. Αυτή η αλήθεια επειδή είναι το κατεξοχήν Φως της εικόνας, αφού όλα στην εικόνα είναι φως (και το πλάσιμο της μορφής, και η επιλογή των χρωμάτων, και το περιβάλλον), επιλέχτηκε (από αρχαιοτάτους χρόνους) ο χρυσός. Όταν δεν υπήρχε η δυνατότητα χρήσης του χρυσού, αντικαταστάθηκε από ένα άλλο πολύτιμο μέταλλο το ασήμι, κάποιες φορές και τον χαλκό, θέλοντας η εικόνα να υπογραμμίσει αυτήν την εξέχουσα πραγματικότητα της αγιότητας. Όταν δεν υπήρχε καμία δυνατότητα πολύτιμου μετάλλου χρησιμοποιήθηκε ένα χρώμα που παρέπεμπε στον χρυσό: η ώχρα. Στην ρώσικη παράδοση χρησιμοποιήθηκε επίσης το λευκό με το κίτρινο. Σε κάποιες τοιχογραφίες έχουμε κόκκινα φωτοστέφανα, όπως και γαλάζια με λευκές ανταύγιες, έτσι ώστε να φωτίζουν το πρόσωπο και να σου δίνουν την ίδια εντύπωση που σου δίνει και ο χρυσός. Όλες αυτές οι εικαστικές λύσεις δεν είναι λάθος, διότι υπηρετούν την δογματική αλήθεια της εικόνας, πράγμα που είναι και το ζητούμενο σ' αυτή την τέχνη.
2. Πότε υπάρχει λάθος; Όταν το φωτοστέφανο χρησιμοποιείται διακοσμητικά κι επομένως εξω-δογματικά. Αυτό το βλέπουμε σήμερα. Στην συνείδηση του αγιογράφου το φωτοστέφανο δεν σημαίνει την αγιότητα του τριαδικού Θεού αλλά εκλαμβάνεται σαν ένα συμβατικό στοιχείο διακόσμησης. Δεν εκλαμβάνεται σαν ένα στοιχείο άχρονο και άκτιστο, αιτία και πηγή ολόκληρης της εικόνας, αλλά μία ανταύγια κτιστή, κάτι το χρονικό και καλλιτεχνικό. Χρονικό γίνεται όταν παρουσιάζονται μέσα σ' αυτό χρωματικές ανταύγιες που παραπέμπουν σ΄ένα φυσικό-μεταφυσικό χώρο. Το ίδιο συμβαίνει και με το περιβάλλον της τοιχογραφίας που έχει την ίδια δογματική σημασία με το φωτοστέφανο. Με πολλή σοφία η εικονογραφική μας παράδοση χρησιμοποίησε, εκτός από τον χρυσό, ένα μονοχρωματικό, πλακάτο χρώμα, ακριβώς γιατί το χρώμα αυτό, όπως κι ο χρυσός δεν παραπέμπει σε φυσικό-κτιστό περιβάλλον. Αντίθετα, σήμερα γίνονται και τα δύο (φωτοστέφανο και περιβάλλον) συνεφιαστά, με ανταύγιες και φωτινές αύρες γύρω από τα πρόσωπα των αγίων. Πράγμα που σου θυμίζουν βουδιστικές απεικονίσεις. Επομένως, δεν κακοδοξούν οι εικόνες που δεν χρησιμοποιούν χρυσό στο φωτοστέφανο ή στον κάμπο, αλλά το πώς χρησιμοποιείται, τόσο ο χρυσός όσο και το χρώμα που τον αντικαθιστά. Βλέπεις σήμερα για παράδειγμα, ένα εκθαμβωτικά στιλβωτό χρυσό που γίνεται καθρέφτης, με αποτέλεσμα να χάνεται η μορφή του αγίου και να τοποθετείται σε δεύτερη και υποδεέστερη μοίρα. Δίνουμε, με άλλα λόγια, προτεραιότητα στην καλλιτεχνική επιδεξιότητά μας ως αγιογράφοι και όχι στην μέριμνά μας να φτιάξουμε ένα έργο προσευχής, ένα έργο λειτουργικό που θα υπηρετήσει το έργο της ενότητας των πιστών μέσα στο ναό. Να πω κι ένα τελευταίο. Η εικόνα εξαγιάζεται με την συμμετοχή της στην Θεία Λειτουργία. Κάθε εικόνα ενεργοποιείται μέσα στην θεία Ευχαριστία και κάνει τον άγιο που παριστάνει παρόντα στον πιστό. Αυτός είναι και ο λόγος που ο ιερέας θυμιάζει τις εικόνες κι εμάς. Δεν τις θυμιάζει ως ζωγραφική αλλά ως ζωντανή παρουσία δια του Αγίου Πνεύματος, το Οποίο ζωοποιεί, κάνει παρόντα τον άγιο μπροστά μας και ζωοποιεί κι εμάς, μας αγιάζει!
Καλησπέρα. Κατ' αρχήν οφείλω δύο συγγνώμες. Μία για την παράφραση του ονόματός σας, δεν υπήρχε πρόθεση αλλά και καμία απολύτως σκοπιμότητα, καθαρή αμέλεια από μέρους μου (όχι και τόσο σπάνιο). Και η δεύτερη διότι προφανώς δεν ήμουν τόσο ξεκάθαρος ώστε να καταλάβετε την απορία μου. Πιασμένος από την πρότασή σας "... ο χρυσός κάμπος όπως και τα φωτοστέφανα είναι κατεξοχήν δογματικό στοιχείο διότι εικονίζει την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος, δηλαδή μία παρουσία του Θεού." Θεώρησα ότι εννοείται την οπωσδήποτε χρήση του χρυσού σε κάμπο και φωτοστέφανα. Έτσι όλη μου η επιχειρηματολογία στηρίχθηκε πάνω σε αυτό. Το φωτοστέφανο είναι δογματικό στοιχείο και δεν υπάρχει αμφιβολία. το θέμα μας είναι εάν υστερεί το χρώμα έναντι του χρυσού. Ο τρόπος που το θέσατε μου έδωσε να καταλάβω ότι υστερεί. Δεν μίλησα για χρώμα με ιριδίζουσες αντανακλάσεις και συνεφιαστά φόντα, εξάλλου αυτά είναι εκτός παράδοσης και δεν στηρίζονται Θεολογικά. Όταν αναφέρομαι στο χρώμα εννοώ αυτό του Πανσέληνου (γρί-ουδέτερο), του Θεοφάνη (βαθύ ραφ) κτλ. Δεν νομίζω πως πρέπει να συνεχίσω το σκεπτικό μου, μάλλον άρχισε να κουράζει. Ζητώ συγγνώμη και πάλι. Με αγάπη.
Δεκτές οι συγνώμες...ουδείς άσφαλτος! Προσωπικά δεν με κουράζεις καθόλου, φοβάμαι για το αντίστροφο. Πιστεύω ότι δεν υστερεί το χρώμα έναντι του χρυσού. Το θέμα είναι πώς τα χρησιμοποιείς και τα δύο. Ο Θεοφάνης για παράδειγμα στην Μεγίστη Λαύρα στο Άγιον Όρος χρησιμοποιεί ένα σχεδόν μαύρο χρώμα για κάμπο και βάζει χρυσά φωτοστέφανα. Σαν συνδυασμός είναι μεγαλοπρεπής και επιβλητικός μαζί με το μυστικό αίσθημα. Φωτίζει με λευκά φωτίσματα τα εσωτερικά ενδύματα της Πλατυτέρας και τα ειλητάρια των αγγέλων. Μας προτείνει μία ανάγνωση της τοιχογραφίας. Το ίδιο και ο αγιογράφος του Πρωτάτου. Μας προτείνει μία ανάγνωση με τα χρώματα που θέτει. Θα ήταν πολύ χρήσιμο να αναλυθούν οι δύο προτάσεις αναζητώντας τις θεολογικές παραμέτρους των δύο αυτών αγιογράφων. Πράγμα που δεν μπορεί να γίνει εδώ αλλά σε μία δια ζώσης συνάντηση.
ΕΝΑΣ ΤΕΛΕΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ... ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ... ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ, ΣΑΝ ΕΝΑ ΣΩΜΑ, ΣΩΜΑ ΧΡΙΣΤΟΥ!... ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ... ΜΗΔΕΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ... ΑΝΑΠΟΔΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ... ΤΕΛΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ...
ΕΜΕΙΣ ΤΙ ΝΑ ΠΟΥΜΕ; ΕΔΩ ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ, ΠΟΥ ΜΑΣ ΞΕΠΕΡΝΟΥΝ ΠΟΛΥ, ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥΣ, ΤΗΝ ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ "ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ", ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΑΓΩΝΙΑ ΤΟΥΣ. ΩΣΤΟΣΟ, ΚΑΤΑΘΕΤΟΥΜΕ ΑΝ ΚΑΙ ΑΝΑΞΙΩΣ ΚΑΠΟΙΕΣ ΧΘΕΣΙΝΟΒΡΑΔΥΝΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ, ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΙΑ "ΔΥΣΚΟΛΗ" ΗΜΕΡΑ:
ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ, ΑΝΕΠΙΤΥΧΩΣ ΠΡΟΦΑΝΩΣ, ΝΑ ΟΔΗΓΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΣΚΕΨΗ ΜΑΣ ΣΤΟ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ "ΣΧΟΛΩΝ" Ή ΤΑΣΕΩΝ Ή ΕΣΤΩ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ. ΜΗΠΩΣ ΟΙ ΠΙΣΤΟΙ ΤΗΣ ΚΑΘΕ ΕΠΟΧΗΣ (METAΞΥ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΙΟΙ ΟΙ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΙ) ΚΑΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ "ΚΛΙΜΑ" ΤΗΣ ΗΤΑΝ ΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ (ΣΥΝΕΙΔΗΤΩΝ Ή ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΩΝ) ΤΩΝ ΑΓΙΟΓΡΑΦΩΝ, ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ, ΟΠΩΣ ΕΧΕΙ ΓΡΑΦΕΙ "ΕΧΟΥΝ ΩΣ ΕΡΓΟ ΝΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΟΥΝ ΤΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΒΙΩΜΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΤΟΥΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ"; (ΒΕΒΑΙΑ ΑΥΤΟ ΠΡΟΞΕΝΕΙ ΠΟΛΥ ΑΠΑΙΣΙΟΔΟΞΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΗΣ, ΠΟΥ ΗΔΗ ΟΜΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΨΥΧΡΗ ΚΑΙ ΖΟΦΕΡΗ ΠΝ. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΜΑΣ)...
ΟΣΟ ΓΙΑ ΤΟ ΑΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΝΟΝΕΣ, ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ ΟΤΙ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΙ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΝΑ ΑΝΑΦΕΡΟΥΜΕ ΚΑΠΟΙΟΥΣ ΑΠΟ ΑΥΤΟΥΣ, ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΟΜΩΣ ΗΔΗ, ΣΕ ΓΕΝΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ (ΑΡΓΗΣΑΜΕ ΛΙΓΟ ΑΠΟΨΕ) ΣΗΜΕΙΩΣΑΤΕ ΚΑΙ ΘΑ ΗΤΑΝ ΕΥΧΗΣ ΕΡΓΟ ΝΑ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΘΟΥΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΟΥΝ...
ΘΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΜΑΣ ΑΥΤΗΝ, ΜΕ ΜΙΑ ΑΠΟΡΙΑ: ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΚΑΤΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΖΩΗ ΜΑΣ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΚΑΛΟΥΜΑΣΤΕ ΣΥΝΕΧΩΣ ΝΑ ΑΦΗΣΟΥΜΕ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ; "ΕΑΥΤΟΥΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΟΥΣ ΚΑΙ ΠΑΣΑΝ ΤΗΝ ΖΩΗΝ ΗΜΩΝ ΧΡΙΣΤῼ Τῼ ΘΕῼ ΠΑΡΑΘΩΜΕΘΑ"... ΕΜΕΙΣ ΚΑΛΟΥΜΑΣΤΕ, ΒΕΒΑΙΑ, (ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΖΟΥΜΕ) ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ Ο,ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ, ΜΕ ΟΣΗ ΔΥΝΑΜΗ ΕΧΟΥΜΕ ΚΑΙ ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ ΑΣ ΕΙΜΑΣΤΕ ΣΙΓΟΥΡΟΙ ΟΤΙ ΘΑ ΤΑ "ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΙ" Η ΣΥΝΕΡΓΟΥΣΑ ΧΑΡΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ, Η "ΤΑ ΑΣΘΕΝΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΥΣΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΛΛΕΙΠΟΝΤΑ ΑΝΑΠΛΗΡΟΥΣΑ". ΑΜΗΝ!...
Πιστεύω ότι έχουμε τα εργαλεία να φθάσουμε σε καλό αποτέλεσμα. Επιτρέψτε μου μια ακόμα προσπάθεια
«…Δεν βλέπω δηλαδή μεγαλύτερη ελευθερία στην ζωγραφική από την αρχιτεκτονική ή την μουσική. Ελευθερία υπήρχε πάντοτε σε όλα, ωστόσο στο πέρασμα των αιώνων βλέπουμε μία σταθερότητα σε όλες τις λειτουργικές εκφράσεις (αυτή την σταθερότητα υπερασπίζομαι και προσπαθώ να ερμηνεύσω θεολογικά, να βρω δηλαδή την εκκλησιαστική της σημασιολογία). »
Η παραπάνω διατύπωση του κυρίου καθηγητού είναι η βάση αυτής της συζήτησης. Θα είχαμε φθάσει στον στόχο μας αν μπορούσαμε να προσδιορίσουμε πρακτικά και με σαφήνεια το πεδίο το σταθερό, και αυτό της ελευθερίας της έκφρασης του αγιογράφου. Για την πρόοδο της συζήτησης με στόχο το παραπάνω ζητούμενο θα παρακαλέσω τους αδελφούς να καταθέσουν τις απόψεις τους για τις παρακάτω θέσεις:
1. Αφού ο σκοπός της ζωγραφικής είναι να εκφράσει το εκκλησιαστικό βίωμα, τότε ο μόνος λόγος εξέλιξης της ζωγραφικής αυτής, είναι η αναζήτηση ενός πληρέστερου ως προς τον σκοπό, τρόπου. (Αν όχι τότε ποιος άλλος λόγος υπάρχει;)
2. Επομένως δύο εκφράσεις διαφορετικές η ακόμα και δύο όμοιες θεματικά εικόνες είναι δυνατόν να αξιολογηθούν ως προς την επιτυχία της αποστολής τους
(Αγαπητέ κύριε Μαρκόπουλε, αν συμφωνείτε, θα προτιμούσα την μεταξύ μας προσφώνηση με τα μικρά μας ονόματα. Την θεωρώ πιο εκκλησιαστική. Όσο για το καθηγητής, ουδέποτε υπήρξα, δόξα τω Θεώ! Ένας απλός συντηρητής εικόνων είμαι και λάτρης της τέχνης τους και τίποτα άλλο.) Για να γίνω λίγο πιο σαφής επιτρέψτε μου να πω: 1ον. Από την στιγμή που δεν υπάρχουν στην Ορθόδοξη Παράδοσή μας (πατερική ή συνοδική) γραπτοί κανόνες και υποδείξεις, πώς να χτίσουμε τους ναούς μας, πώς να αγιογραφήσουμε ή πως να ψάλλουμε, αυτό σημαίνει μία ελευθερία έκφρασης. 2ον. Μετά το 1000 περίπου, διαπιστώνουμε μία λίγο πολύ σταθεροποίηση, τόσο του αρχιτεκτονικού ρυθμού όσο και της εικονογραφίας, τόσο που φτάσαμε να μιλάμε σήμερα -και καλώς- για εικονογραφικό "κανόνα". Όλα αυτά τα μνημεία (αρχιτεκτονικά και εικονογραφικά) αποτελούν εκφράσεις λειτουργικού βιώματος. Οι διαφορές που βλέπουμε στα ίδια θέματα κατά εποχές, μας βεβαιώνουν και τις διαφορετικές αντιλήψεις περί του θέματος που είχαν οι καλλιτέχνες της συγκεκριμένης εποχής, γεγονός που κάνει ορισμένους από εμάς να αναζητούμε αυτές τις αντιλήψεις. Το πρώτο, επομένως, ερώτημά σας δεν σχετίζεται με το σκεπτικό μου, διότι η εξέλιξη δεν με απασχολεί, ούτε και είναι για μένα ζητούμενο. Αντίθετα συμφωνώ με το δεύτερο ερώτημά(;)σας, διότι κάθε εικόνα αξιολογείται με βάση την συμφωνία της ή όχι με το πνεύμα της Εκκλησίας και των Πατέρων, με τον λόγο των λειτουργικών κειμένων και του Ευαγγελίου.
Αν υποθέσουμε ότι υπάρχει και κάποιος άλλος λόγος εξέλιξης, αυτόν τον βλέπουμε μόνον στο να γίνει η Εικόνα περισσότερο ευπρόσληπτη και "εύπεπτη" (όπως τα φάρμακα) από τον εκάστοτε σύγχρονό Της άνθρωπο, χωρίς βέβαια να χάνει το Ορθόδοξο Της βάθος και τον Θεολογικό χαρακτήρα Της. Εγχείρημα δύσκολο βέβαια, αλλά ίσως όχι και ακατόρθωτο, Χάριτι Θεού. ...
Είναι πολύ δύσκολη, πιστεύουμε, αν όχι αδύνατη η σύγκριση-αξιολόγηση, την οποία προτείνετε, όταν στις συγκρινόμενες Εικόνες δεν υπάρχουν κραυγαλέα δογματικά λάθη. Για δύο λόγους: 1. Διότι το εκκλησιαστικό βίωμα είναι μία απόλυτα προσωπική, απίστευτα βαθειά, πολυποίκιλη και τολμούμε να πούμε ανεξερεύνητη πνευματική "περιοχή", όσο κι αν το βιώνουμε "όλοι μαζί" και 2. Διότι η επιτυχία της πολυδιάστατης "αποστολής" της Εικόνας δεν γίνεται άμεσα εμφανής. Επίσης, έχουμε συγκεκριμένες εμπειρίες, ίσως όλοι μας, που κάποια Εικόνα εμάς μας συγκλονίζει, αλλα τον διπλανό μας όχι στον ίδιο βαθμό ή και καθόλου και το αντίστροφο. Ποιά είναι λοιπόν, τα κριτήρια της επιτυχίας;
Συμφωνώ απόλυτα σεβαστέ αδελφέ μου. Εγώ, καίτοι αγαπώ τις "βυζαντινές" εικόνες, δεν ρίπτω στην πυρά ούτε τις δυτικότροπες (ρωσικές) εικόνες, διότι ξέρω ότι κάποιοι άνθρωποι προσεύχονται και ανοίγει η ψυχή τους προς τον Θεό μόνο μέσω των εικόνων αυτών και όχι των παραδοσιακών. Με ποιό δικαίωμα εγώ θα τις απορρίψω; Μιλά, βέβαια, για το ορθόδοξο βίωμα των παραδοσιακών εικόνων, αλλά μέχρι να γίνει επίτευγμα από όλους η δυνατότητα προσευχής μόνο σε μία παραδοσιακή εικόνα, δεν μπορώ να καταδικάσω κανέναν και τίποτα.
Καλημέρα σε όλους τους φίλους. Αγαπητέ Σπυρίδωνα συμφωνώ οπωσδήποτε με την πρόταση για την προσφώνησή μας με τα μικρά ονόματά μας για τον ίδιο λόγο. Όσο για το «καθηγητής» το έχω συναντήσει σε δύο τουλάχιστον αναφορές σε κάποιες εκδηλώσεις. Εγώ, πάντως είμαι ο τελευταίος που τον απασχολούν αυτοί οι τύποι. Σχετικά με τους κανόνες, πολύ σωστά επισημαίνετε ότι η απουσία τους δηλώνει ότι υπάρχει ελευθερία έκφρασης. Θεωρώ πάντως ότι επειδή το πνευματικό γεγονός που αποτυπώνεται στην εικόνα είναι ανεξάντλητο, η καταγραφή κανόνων θα το περιόριζε. Από την άλλη μεριά η ερμηνεία αυτού του πνευματικού περιεχομένου απαιτεί την χρήση συγκεκριμένης γραφής (κανόνες). Το τελικό αποτέλεσμα, η Εικόνα, εκφράζει την πνευματικότητα της εποχής της και όχι την ανάγκη της καλλιτεχνικής έκφρασης της κάθε εποχής. Ο αγιογράφος, σύμφωνα με τα παραπάνω, είναι ο εργάτης σε υπηρεσία, του εκκλησιαστικού σώματος, που αναλαμβάνει να εκφράσει την εκκλησιαστική εμπειρία (την Παράδοση αιώνων) και καθόλου την υποκειμενική του καλλιτεχνική ανησυχία. Η εξέλιξη της εικόνας αν υπάρχει βρίσκεται σε απόλυτη συνάρτηση με την πνευματικότητα του εκκλησιαστικού Σώματος. Είναι, λοιπόν, δυνατόν η εικόνα να αξιολογείται με μεγαλύτερη η λιγότερη συνέπεια ως προς την αποστολή της όπως και εσείς επισημαίνετε. Επομένως το να ερμηνεύσει – διαβάσει κάποιος την εικόνα, προϋποθέτει την ικανότητά του να «δει» το πνευματικό περιεχόμενο που η εικόνα καταγράφει, σε όλες τις λεπτομέρειες. Η, για να το πω διαφορετικά, όσο λιγότερο αντιλαμβάνεται την μυστική γλώσσα των εικόνων τόσο περισσότερο οι εικόνες μοιάζουν μεταξύ τους. Ο στόχος μου είναι να γίνει φανερό ότι δεν υπάρχει χώρος (ελευθερία) για καλλιτεχνική έκφραση αποσπασμένη από την αποστολή της εικόνας. Το «δια χειρός» το ξεκαθάριζε με τον καλύτερο τρόπο οριοθετώντας την ευθύνη του αγιογράφου στην υπηρεσία του εκκλησιαστικού Σώματος. Ισχυρίζομαι επίσης –απαντώντας και στον σεβαστό Ιεροδιακ. Γαβριήλ, ότι παρόλο που δεν διαθέτουμε την διάκριση που απαιτείται- όλες οι εικόνες και αυτές των διαφορετικών σχολών επίσης μπορούν να αξιολογηθούν. Θα πει κανείς, τι αξία έχει αν δεν μπορείς να αξιολογήσεις τις διαφορές. Η αξία έγκειται στο να δοθεί έμφαση στην μελέτη και σπουδή των εικόνων και να συναισθανθεί ο αγιογράφος ότι δεν μπορεί να εργάζεται άκριτα.
Έχουν τεθεί πολλά ζητήματα ταυτόχρονα και κάποια πολύ σημαντικά που προσπεράσαμε Ένα από αυτά είναι και η παρουσία του χρυσού ως δογματικού στοιχείου η όχι, που ρωτήθηκε από τον Δημοσθένη.
ΩΣΤΟΣΟ, ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ, ΟΤΙ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΕΠΙΤΥΧΟΥΜΕ ΚΑΙ ΜΕ ΑΠΛΗ, ΑΛΛΑ "ΒΑΘΕΙΑ" ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΔΑΣΚΑΛΩΝ. ΕΧΟΥΜΕ ΑΡΧΙΣΕΙ ΝΑ ΑΠΟΚΤΟΥΜΕ ΤΕΤΟΙΑ ΘΑΥΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΥΩΦΕΛΙΜΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΑΝΔΡΩΝ ΤΟΥ "ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ" ΜΑΣ ΤΙΣ ΔΥΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΧΡΟΝΙΕΣ. ΠΕΡΥΣΙ Η ΧΡΟΝΙΑ ΑΦΙΕΡΩΘΗΚΕ ΣΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΘΕΟΦΑΝΗ, ΤΟΝ ΚΡΗΤΙΚΟ. ΕΦΕΤΟΣ ΣΠΟΥΔΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΣΥΜΠΑΤΡΙΩΤΗ ΤΟΥ, ΕΠΙΣΗΣ ΜΕΓΑΛΟ, ΙΕΡΟΜ. ΕΥΦΡΟΣΥΝΟ.
ΜΙΑ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΓΙΑ ΕΜΑΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΗ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΠΡΙΝ ΠΡΟΧΩΡΗΣΟΥΜΕ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ.
ΜΗΠΩΣ ΘΑ ΗΤΑΝ ΚΑΛΟ ΝΑ ΚΑΘΟΡΙΣΟΥΜΕ ΠΡΩΤΑ ΜΕ ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΠΟΤΕ ΕΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ "ΔΟΓΜΑΤΙΚΟ" ΚΑΙ ΑΠΟ ΠΟΙΟΝ ΦΟΡΕΑ ΑΠΟΚΤΑ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΤΟΣΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΚΑΙ ..."ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ" ΤΟΥ ΙΔΙΟΤΗΤΑ;
Δεν ξέρω αν αυτό που θα γράψω αποσαφηνίζει το ερώτημα ή το περιπλέκει αλλά θα έλεγα ότι μέσα στην εικόνα, όπως και μέσα στην θεία Λειτουργία, όλα τα στοιχεία είναι δογματικά, ή καλύτερα θα όφειλαν να είναι δογματικά, δηλαδή να αποκλείσουμε την είσοδο σε μη δογματικά στοιχεία. Μπορεί να σκανδαλίζει αυτό που λέω, και το κατανοώ, διότι εδώ και αιώνες συνηθίσαμε την εικόνα ως υποχείριο της ιστορικότητας και όχι ως απόλυτη έκφραση της λειτουργικής της σημασίας, αλλά για μένα, η εικόνα είναι πάνω απ' όλα μία έκφραση της Εκκλησίας, δηλαδή της Θείας Λειτουργίας. Κι όπως μέσα στην θεία Λειτουργία δεν θα έπρεπε να μπορούμε να προσθέσουμε αυθαίρετα κείμενα ή πράξεις, το ίδιο θα έπρεπε και στην εικόνα να μην επιτρέπουμε την ύπαρξη αδογμάτιστων στοιχείων. (Μιλώ με βάση την εκκλησιαστική μου εμπειρία.)
Δεν νομίζω ότι σκανδαλίζουν αυτά που γράψατε το αντίθετο μάλιστα, θα μπορούσε να είναι ο οδηγός του κάθε Εικονογράφου. Όπως και το παρακάτω : «Η ομορφιά σ’ αυτήν τη λειτουργική ζωγραφική είναι πνευματική κι όχι σαρκική, η τέχνη αυτή είναι νηστευτική και λιτή , εκφράζοντας μέσα απ’ αυτήν τον πνευματικό πλούτο. Και όπως είναι το Ευαγγέλιο και η Παλαιά Διαθήκη συνοπτικά και συντομόλογα, έτσι κι η ορθόδοξη αγιογραφία είναι απλή , χωρίς περιττά στολίδια και μάταιες επιδείξεις. ( ΕΚΦΡΑΣΙΣ ,Φωτίου Κόντογλου (προοίμιον) )».
Επίσης συμφωνώ με την απάντηση περί χρυσού στον αγαπητό Δημοσθένη αλλά θα ήθελα να ρωτήσω το εξής: Η ποιοτική διαφορά χρυσού και χρώματος δεν ενισχύει την θέση του χρυσού στην εικόνα για αυτό που συμβολίζει;
Αγαπητέ Φίλιππε, απαντώ στο ερώτημα λίγο πιο πάνω, "ΜΗΠΩΣ ΘΑ ΗΤΑΝ ΚΑΛΟ ΝΑ ΚΑΘΟΡΙΣΟΥΜΕ ΠΡΩΤΑ ΜΕ ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΠΟΤΕ ΕΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ "ΔΟΓΜΑΤΙΚΟ" ΚΑΙ ΑΠΟ ΠΟΙΟΝ ΦΟΡΕΑ ΑΠΟΚΤΑ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΤΟΣΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΚΑΙ ..."ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ" ΤΟΥ ΙΔΙΟΤΗΤΑ;". Σαφώς και ενισχύει την θέση του χρυσού, διότι ο συμβολισμός του χρυσού συναντάται και βιβλικά, όπως γράφω. Αυτό το νόημα έχουν άλλωστε οι παλαιοχριστιανικοί και μετέπειτα ψηφιδωτοί διάκοσμοι. Στην ίδια αλήθεια όμως παραπέμπει και το χρώμα που θα λειτουργήσει κατάλληλα, δηλαδή ως υπόμνηση του χρυσού και των ιδιοτήτων του.
Βεβαίως το χρώμα ενέχει τη θέση του χρυσού και για τον λόγο αυτό αποφεύγεται η χρήση του κίτρινου χρώματος σε άλλα στοιχεία πχ ρούχα η αντικείμενα. Ήθελα όμως τη γνώμη σας σχετικά με την διαφορά ποιότητος των στοιχείων δηλαδή μετάλλου (χρυσού) και χρωστικής (ζωγραφικής)που συνδέονται στην εικόνα αφήνοντας υπαινιγμό 2 διαφορετικής τάξης περιοχών που συνδέονται αρμονικά.
Αγαπητέ Φίλιππε, δεν κατανοώ επακριβώς την δεύτερη πρότασή σου (το πρώτο "που" είναι ερωτηματικό ή αναφορικό). Απαντώ λοιπόν γενικά. Η διαφορά ποιότητας, χρυσού και χρώματος, δεν πρέπει να μας προβληματίζει αλλά ο τρόπος αυτού που εικονίζουν. Ο χρυσός ως όγκος (φωτοστέφανο, κάμπος)δημιουργεί μία ποιότητα υπερ-χώρου. Το ίδιο αποτέλεσμα δημιουργεί και το πλακάτο χρώμα (χωρίς ανάμειξη λευκού), είτε αυτό είναι ώχρα είτε άλλο. Οι χρυσοκονδυλιές νομίζω είναι το πιο ενδεδειγμένο παράδειγμα αρμονίας χρώματος και μετάλλου. (Μιλώ με βάση την βυζαντινή παράδοση, διότι στην μεταβυζαντινή που αρχίζουν τα περίπλοκα σχέδια-κεντήματα αλλάζουν τα δεδομένα). Αν μιλούσα για κάποια ποιότητα των υλικών, αυτή θα είχε περισσότερο αντικείμενο την σημασιολογική τους χρήση παρά την τεχνική τους αρμονία. Όλα τα υλικά δικαιώνονται, για μένα, μέσα στην εικόνα από τον τελικό τους σκοπό, που είναι και η βαθύτερη πρόθεση του αγιογράφου.
Να θέσω έναν παλαιότερο προβληματισμό, ίσως τον δούμε από άλλη ματιά. Η μεταλλική λάμψη του χρυσού είναι αδύνατο να υπερνικηθεί από το οποιοδήποτε χρώμα. Αυτό δεν τον κάνει αυτόματα να υπερέχει και ίσως να υποβαθμίζει (μέχρι ενός σημείου) το χρώμα ;
Προσωπικά δεν βλέπω κάποιον ανταγωνισμό μεταξύ χρυσού και χρώματος. Σαφώς η λάμψη του χρυσού εκφράζει αρτιότερα την λάμψη του μέλλοντα αιώνα, αλλά και το χρώμα και ο φωτισμός της εικόνας μπορεί να λειτουργήσει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση. Ο μοναχός π. Γρηγόριος Κρούγκ δεν χρησιμοποίησε ποτέ χρυσό. Έκανε τον κάμπο των εικόνων του κι όχι μόνο, με ένα άσπρο χρώμα, ιριδίζον, άγνωστης προέλευσης (κάποιοι ισχυρίζονταν ότι είχε ρινίσματα κοχυλιού). Το αποτέλεσμα θεωρώ ότι ήταν εφάμιλλο του χρυσού και αισθητικά μοναδικό.
Ακριβώς η σημασιολογική τους χρήση με απασχολεί και σ ’αυτήν αναφέρομαι. Θα προσπαθήσω να εξηγήσω απαντώντας ταυτόχρονα και στον αγαπητό Δημοσθένη. Το χρυσό είχε χρησιμοποιηθεί πάντοτε στην ζωγραφική ακριβώς για την λάμψη του και την χρωματική του θέση (κεντρική) στην διαδρομή του οπτικού φάσματος. Γενικότερα στην τέχνη το «πάντρεμα» διαφορετικών υλικών είχε πάντοτε ενδιαφέρον και το βλέπουμε σχεδόν πάντα στις μοντέρνες κατασκευές. Ένας βασικός κανόνας για την αρμονική σχέση δύο διαφορετικών υλικών είναι να αναδειχθούν οι κοινές τους ιδιότητες. Στην περίπτωσή μας, αυτή του χρυσού και του χρώματος, αυτές είναι το φως και το χρώμα. Στην περίπτωση του χρυσού είπαμε για την χρωματική του θέση (κίτρινο), και για το μεταβαλλόμενο – λόγω της μεταλλικής του επιφάνειας –φως που αντανακλά. Και επειδή σαν στοιχείο είναι σταθερό, οι χρωστικές μονομερώς θα πρέπει να ακολουθήσουν τις δικές του ιδιότητες για να ταιριάξουμε τα δύο υλικά. Το χρυσό επομένως είναι κυρίαρχο πράγματι και σταθερό στοιχείο στην εικόνα. Ξαφνικά συνειδητοποιώ ότι η παραπάνω τεχνική εξέταση των ιδιοτήτων των υλικών καθώς και η περαιτέρω μελέτη των παραμέτρων που η περιοχή της ζωγραφικής (χρωστικές) θα πρέπει να ακολουθήσει για να είναι το αποτέλεσμα αποδεκτό και ισορροπημένο καλλιτεχνικά, είναι ένα σύνολο κανόνων που συμφωνούν και με το εικαζόμενο, δηλαδή το εσώτερο μήνυμα της εικόνας. Αυτό το υπερκόσμιο φως (χρυσό) που περιβάλλει την εικόνα και που γίνεται κτήμα στα πρόσωπα των αγίων βρίσκει εκπληκτική αναλογία συμβολισμού στους όρους που η ζωγραφική θα πρέπει να ακολουθήσει προκειμένου να ταιριάξει μαζί του. Το κεφάλαιο αυτό αποτέλεσε το δικό μου πεδίο έρευνας στην μέχρι τώρα ενασχόλησή μου με την εικόνα. Έχοντας υπόψη τον συμβολισμό της εικόνας αγαπητέ Δημοσθένη θεωρώ ότι η προσπάθεια συμμόρφωσης του χρώματος στην λάμψη του χρυσού είναι ο ιδανικός τρόπος να αναδειχθεί η αλληγορία των εικόνων, καθώς τα δύο μέρη – χρυσός και ζωγραφική – είναι τόσο διακριτά όσο διακριτά είναι και αυτά που τα μέρη αυτά συμβολίζουν στην εικόνα.
Πολύ ωραία. Αλλά για χάρη της συζήτησης θα παραθέσω ένα διαφορετικό σκεπτικό, με αφορμή την εικαστική ανάπτυξη του θέματος. Η Εικόνα κατά γενική ομολογία είναι ένα λειτουργικό σκεύος και δημιουργείται για τον πιστό. Το κύριο μέλημα της είναι να μας παρουσιάσει έναν Άγιο "εν ετέρα μορφή" (με την έννοια της καινούριας μετά θάνατον ύπαρξης). Επομένως ο πρώτος στόχος και βασικότερος είναι το πρόσωπο αυτό καθ' εαυτό, ενώ όλα τα υπόλοιπα λειτουργούν δορυφορικά υπέρ του. Σε μία π.χ. μονοπρόσωπη Εικόνα με χρυσό φόντο, η πρώτη εντύπωση, μοιραία, είναι του χρυσού. Ο οποίος λόγω της ιδιότητάς του αρπάζει και μαγνητίζει το βλέμμα και μετέπειτα τα υπόλοιπα στοιχεία. Αυτό δεν είναι ένα αρνητικό γεγονός, τουλάχιστον εικαστικά ; Δεν θα ήτανε προτιμότερο το πρώτο πράγμα που θα εισπράξει ο πιστός - θεατής να είναι το πρόσωπο και την έκφρασή του, ώστε να είναι πιο άμεση και απερίσπαστη η επικοινωνία και η προσευχή ;
Αυτή είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για μένα. Εξαρτάται τι βλέπει κανείς στην εικόνα. Η δική μου ματιά βλέπει μια σχέση δύο διαφορετικών περιοχών που συναντούνται και συνδέονται. Ο χρυσός πράγματι ως σταθερά, έχει τον πρώτο λόγο. Αυτό με ενθουσιάζει γιατί τον πρώτο λόγο έχει και το σημαινόμενο από τον χρυσό. Μελετάμε τους όρους που θα μας έδιναν μια ισορροπία στην σχέση των δύο στοιχείων. Η μελέτη αυτή έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Το να οδηγήσεις τα χρώματα να σταθούν ισότιμα με την εντύπωση και την δύναμη του χρυσού είναι μια μαγευτική περιπέτεια. Όλα τα στοιχεία που αναφέρεις χρησιμοποιούνται στο έπακρο για να εξισορροπηθεί η δύναμη του χρυσού. Η έκφραση του προσώπου επίσης είναι πρώτιστη μέριμνα. Αν δεν κατορθωθεί ο στόχος, να σταθούν οι δύο περιοχές χωρίς καμιά να κερδίζει τις εντυπώσεις, το έργο έχει αποτύχει. 'Όταν, όμως, αυτό κατορθώνεται τότε το αποτέλεσμα είναι μοναδικό. Πάνω απ'όλα πάντως με γοητεύουν όσα τεχνικά συμβαίνουν για να φθάσουμε στο στόχο. Θα δώσω ένα παράδειγμα: Μια από τις απόπειρες για το ταίριασμα των δύο στοιχείων - χρυσού και χρώματος - είναι να φροντίσω η ζωγραφική περιοχή να είναι αυτοεξουδετερούμενη, σε τέτοια ισορροπία των αντιθέτων στοιχείων της που τελικά να παραμένει η εντύπωση του χρυσού ότι καλύπτει τα πάντα. Όχι να υποβαθμίζει το χρυσό την ζωγραφική, αλλά να αυτοεξουδετερόνωνται τα ζωγραφικά στοιχεία ώστε να εντυπώνεται σε όλα το χρυσό. Βέβαια είναι διαφορετικό να το ακούς θεωρητικά και διθαφορετικό να προσπαθείς να το ελέγξεις στην πράξη. Απαντώ λοιπόν ότι δεν είναι αρνητικό εικαστικά αν και πολύ εύκολα οδηγεί σε αποτυχίες. Ειδικότερα με το στιλβωτό χρυσό ο πήχης τοποθετείται στο ψηλότερο σημείο. Εδώ χωρίς την τέλεια γνώση του χρώματος η αποτυχία είναι σίγουρη.
..........Η Εικόνα κατά γενική ομολογία είναι ένα λειτουργικό σκεύος και δημιουργείται για τον πιστό. Το κύριο μέλημα της είναι να μας παρουσιάσει έναν Άγιο "εν ετέρα μορφή" (με την έννοια της καινούριας μετά θάνατον ύπαρξης).........
Αυτή η γωνιά προσφέρει την ευκαιρία να αγγίξουμε πολύ σοβαρά θέματα που αφορούν την εικόνα. Το παραπάνω το κρατώ για να το δούμε μόλις ολοκληρώσουμε τη συζήτηση περί του χρυσού
ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΜΑΤΙΑ Ο ΧΡΥΣΟΣ ΔΕΝ "ΚΛΕΒΕΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ". ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ ΒΕΒΑΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΩΤΙΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΠΩΣ ΤΟ ΦΩΣ ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ. ΙΣΩΣ ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΩΜΑΤΟΣ...
Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ "ΠΡΟΣΩΠΟΥ" ΕΙΝΑΙ ΕΝΝΟΙΑ ΣΧΕΣΗΣ-ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ. ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ, ΛΟΙΠΟΝ, ΟΤΙ "ΠΡΩΤΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΟΤΕΡΟΣ" ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΥΠΟΨΙΑΣΟΥΜΕ ΑΡΧΙΚΑ ΤΟΝ ΘΕΑΤΗ ΚΑΙ ΚΑΤΟΠΙΝ ΝΑ ΚΑΤΑΔΕΙΞΟΥΜΕ ΑΥΤΗΝ ΑΚΡΙΒΩΣ ΤΗΝ ΣΧΕΣΗ...
ΤΟ ΘΕΜΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ, ΑΠ' Ο,ΤΙ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΟΜΑΣΤΕ. ΑΦΗΝΟΥΜΕ, ΛΟΙΠΟΝ, ΤΟΝ ΑΓΑΠΗΤΟ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΝΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕΙ...
Αγαπητέ κύριε Φίλιππε η τοποθέτησή μου αφορά την συντριπτική πλειοψηφία των πιστών κι όχι ένα μικρό ποσοστό εικαστικά εκπαιδευμένων. Είναι γεγονός ότι πολλοί εικαστικοί δημιουργούν έργα με διάφορα υλικά ανομοιογενή. Εδώ όμως μιλάμε για Εικόνες όπου το πρώτο μέλημά τους δεν είναι η εικαστική απόδοση αλλά η θεολογική-δογματική. Έτσι το πρόσωπο στην Εικόνα είναι το σημείο αναφοράς, ή αν θέλετε θα πρέπει να είναι. Με βάση αυτήν την λογική έθεσα τον σκεπτικό μου. Η αντανάκλαση του χρυσού είναι αξεπέραστη, λόγω της μεταλλικής λάμψης και συνεπώς υπερτερεί στο μάτι, έναντι του χρώματος. Από την άλλη πλευρά εάν το φόντο είναι ένα βαθύ σκούρο χρώμα, αναγκάζει τον θεατή-πιστό να εστιάσει (με την πρώτη ματιά) στο φωτεινότερο σημείο της Εικόνας (πρόσωπο). Το παραπάνω σκεπτικό δεν προσπαθεί να υποδείξει ή να πείσει για το ορθότερο. Το αναφέρω ως μία άλλη εικαστική φιλοσοφία που προσπαθεί κι αυτή να αναδείξει την θεολογική-δογματική της Εικόνας. Στον στιλβωτό χρυσό πιστεύω , πως είναι λίγο καλύτερα τα πράγματα , αφού η αντανάκλαση του χώρου ρίχνει λίγο τον τόνο του χρυσού. Η άποψη μου είναι ότι η αίσθηση του χρυσού προκαλεί εντύπωση κι όχι κατάνυξη. έρρωσθε.
Νομίζω ότι δεν έγινα κατανοητός. Σε όσα είπα για την εξισορρόπηση του χρυσού και της ζωγραφικής, δεν με απασχολούσε η εικαστική απόδοση αλλά η θεολογική. Ας δούμε τα θετικά και αρνητικά των δύο επιλογών αυτής με την χρήση του χρυσού και αυτής με μόνο το χρώμα τόσο εικαστικά όσο και θεολογικά Εικόνα με χρυσό: 1. Η διαφορά των 2 υλικών (χρυσού και ζωγραφικής) δηλώνει οπτικά μια σχέση δύο μερών, συμβολίζοντας ξεκάθαρα την σχέση του θνητού με το αιώνιο 2. Ο χρυσός κάμπος δηλώνει ξεκάθαρα ότι όλα όσα συμβαίνουν περιβάλλονται από την παρουσία του Θεού 3. Ο χρυσός λαμπρότερος από το λευκό της ζωγραφικής αποδίδει τέλεια την παρουσία του θεού και την διαφορά των δύο τάξεων. 4. Ο χρυσός για όλες τις ιδιότητές του είναι το καλύτερο υλικό για να εικάσει το Ουράνιο Βασίλειο. 5. Η ανάγκη του ζωγραφικού μέρους να ακολουθήσει τις ιδιότητες του χρυσού για να ταιριάξει μαζί του, περιγράφει συμβολικά τη ανάγκη ο άνθρωπος να συμμορφωθεί με το θέλημα του θεού. 6. Το ενοικούν πνεύμα στην μορφή του αγίου (φωτοστέφανος) είναι το αυτό με το περιβάλλον (κάμπος) κάτι που δηλώνει την ένωση του ανθρώπου με τον Θεό.(για τον λόγο αυτό τα διακοσμητικά η οι φωτοσκιάσεις αστοχούν) Στα αρνητικά (;) η δυσκολία να φθάσει κανείς σε ισότιμη σχέση Εικόνα με χρώμα: 1. Είναι πάντοτε σκοτεινότερη από τον μέσο όρο (μέσο γκρι). Εικαστικά δεν βρίσκεται σε ισορροπία λόγω του σκοτεινού κάμπου. 2. Η σχέση του ανθρώπου με τον Θεό δηλώνεται μόνο στα πρόσωπα των αγίων. Εδώ έχουμε ένα σοβαρό συμβιβασμό και προσωπικά θα τολμούσα να πω ότι μεταφέρεται λάθος μήνυμα με την επιλογή αυτή σε φορητές εικόνες για τον παραπάνω λόγο. Εύχομαι να φθάσουμε σ ’αυτή τη συζήτηση 3. Το χρώμα του φωτοστέφανου (Ώχρα) θυμίζει το χρυσό και ΔΕΝ είναι το λαμπρότερο στοιχείο της εικόνας. Αυτό σίγουρα υποβαθμίζει την δύναμη της παρουσίας του στοιχείου που αναφέρεται στο άκτιστο φως. Αυτή η υποβάθμιση είναι κατά τη γνώμη μου μεγαλύτερη αποτυχία από την αποτυχία εξισορρόπησης των εικόνων με χρυσό. 4. Πράγματι το πρόσωπο του αγίου είναι το κεντρικό και κυρίαρχο σημείο . Είναι όμως αυτό το ζητούμενο; Από τα παραπάνω γίνεται φανερή η αδυναμία θεολογικής απόδοσης με την επιλογή της ζωγραφικής με χρώμα στις φορητές εικόνες. Διότι στους Ναούς τα πράγματα είναι διαφορετικά. Παρακαλώ όλους τους φίλους να συμβάλλουν στην προσπάθειά μας να ξεκαθαρίσουμε το θέμα αυτό
Καλησπέρα. Αγαπητέ κύριε Φίλιππε η λέξη "ξεκαθάρισμα" μου δημιουργεί αρνητική εντύπωση. Δεν ξέρω εάν εγώ ευθύνομαι γι' αυτό, αλλά σε καμία περίπτωση δεν το επιδιώκω. Πιστεύω πως καταθέτουμε τις απόψεις μας όχι για να αποδείξουμε ποιος τρόπος είναι σωστός και ποιος λανθασμένος. Αλλά πως μέσα από την διαφορετική ματιά του καθενός μπορούμε να καταλήξουμε στο ίδιο αποτέλεσμα, την Ορθόδοξη Εικόνα. Οι παρατηρήσεις ή εάν θέλετε τα συμπεράσματά σας, πλεονεκτήματα - μειονεκτήματα στην χρήση του χρυσού, είναι προσωπικές εκτιμήσεις που μέσα από ένα θεολογικό πρίσμα καταφέρνουν να αποτυπώσουν το στίγμα τους. Καμία διαφωνία ! Θα παραθέσω μια άλλη προσέγγιση, βασιζόμενη σε αυτά που αναφέρατε (Εικόνα με χρώμα). 1. Όσο σκοτεινότερος είναι ο κάμπος άλλο τόσο φωτεινότερο το κεντρικό θέμα μας, οπότε και η ισορροπία δεν βοηθάει στην ανάδειξη του, αλλά μετριάζει την κίνηση του προς τα εμπρός (θεατή-πιστό). 2. Το δεύτερο, αφού το επιθυμείτε, να το συζητήσουμε πιο διεξοδικά. Παρ' όλα αυτά θα μπορούσαμε να πούμε ότι μέσω του προσώπου, κυρίως, έρχεται η κατάνυξη και επικοινωνία που προσβλέπουμε δημιουργώντας μία Εικόνα. Τα υπόλοιπα συντελούν περιφερικά για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός. 3. Το άκτιστο φως είναι αυτό που πηγάζει μέσα από τα πρόσωπα και τα πράγματα και δεν καταλαβαίνω γιατί το ίδιο αυτό φως να είναι εντονότερο στο φωτοστέφανο ; Δεν είναι η ίδια "ουσία' ; Με ποιο κριτήριο πρέπει να γίνεται η κατανομή του φωτός ; Δεν θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον, ισόποση ; 4. Συμφωνείτε ότι το πρόσωπο του Αγίου είναι το κεντρικό κυρίαρχο σημείο, αλλά δεν είναι το ζητούμενο ; Ετυμολογικά υπάρχει μία αντίφαση εδώ. Επίσης δεν μπορώ να διακρίνω, αλλά και να διαφοροποιήσω τις Εικόνες, σε ότι αφορά το θεολογικό επίπεδο, σε φορητές και τοιχογραφίες. Πιστεύω πως είναι μία ενότητα και όλα τα στοιχεία, θεολογικά- δογματικά, είναι κοινά. Με εκτίμηση.
Σκέτο Φίλιππε είναι πολύ καλύτερα. Καλέ μου Δημοσθένη, συμφωνώ απόλυτα με όσα λέτε για τον λόγο της συζήτησής μας. Δεν έχω την παραμικρή διάθεση αντιπαράθεσης και χρειάζομαι τις απόψεις σας. Το "ξεκαθάρισμα" αφορά πρωτίστως εμένα. Επιλέγω φανατικά την ιδιότητα του μαθητού. Θα σας απαντήσω στις επισημάνσεις σας αφού δώσουμε λίγο χρόνο σε πιθανή τοποθέτηση και άλλων φίλων που θα μπορούσε να μας διευκολύνει. Η εκτίμηση είναι δεδομένη από πολύ παλαιότερα. Καλή συνέχεια και ευχαριστώ για την υπομονή και την ανοχή σας.
...ΘΑ "ΑΝΑΠΑΥΟΤΑΝ" ΠΟΛΥ ΚΑΙ Ο κ. ΜΑΡΙΝΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΑΥΤΗ. ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΑΝΤΙΡΡΗΣΗ. ΩΣΤΟΣΟ ΕΜΑΣ ΘΑ ΜΑΣ ΤΟΝ ΕΠΙΤΡΕΨΕΤΕ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΕΦ' ΟΣΟΝ ΕΙΝΑΙ "ΥΠΑΚΟΗ"...
ΕΤΣΙ, ΛΟΙΠΟΝ, ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΑΠΟΛΥΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ κ. ΦΙΛΙΠΠΟΥ, ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ, ΒΕΒΑΙΑ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΤΗΣ. ΕΧΟΥΜΕ ΕΡΓΑΣΘΗ, ΤΟ ΚΑΤΑ ΔΥΝΑΜΙΝ, ΕΠΙ ΣΕΙΡΑ ΕΤΩΝ ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΣΤΟΧΟ ΑΥΤΟΝ ΚΑΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΥΠΟΓΡΑΜΜΙΣΟΥΜΕ ΒΙΩΜΑΤΙΚΑ ΤΑ ΕΞΗΣ:
"Αυτό με ενθουσιάζει γιατί τον πρώτο λόγο έχει και το σημαινόμενο από τον χρυσό",
"Η μελέτη αυτή έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον",
"Το να οδηγήσεις τα χρώματα να σταθούν ισότιμα με την εντύπωση και την δύναμη του χρυσού είναι μια μαγευτική περιπέτεια",
"Όταν, όμως, αυτό κατορθώνεται τότε το αποτέλεσμα είναι μοναδικό",
"Πάνω απ'όλα πάντως με γοητεύουν όσα τεχνικά συμβαίνουν για να φθάσουμε στο στόχο",
"Βέβαια είναι διαφορετικό να το ακούς θεωρητικά και διαφορετικό να προσπαθείς να το ελέγξεις στην πράξη"...
Σεβαστέ Ιεροδιακ. Γαβριήλ, θα ήθελα τη διαφωνία σας και όχι την συμφωνία σας με κάτι που γράφεται. Αυτό θα προάγει την συζήτησή μας. Διαπιστώνω πως ο καθένας μας έχει διαφορετική αντίληψη για τι εκφράζει η εικόνα. Αν η θεώρηση μου είναι ελλιπής θα ήθελα να το γνωρίζω. Πιστεύω ότι αυτό ισχύει για τον καθένα μας. Προσωπικά αισθάνομαι άβολα να έχω διαφορετική θεώρηση από τους υπόλοιπους. Είναι καλή ευκαιρία καλοπροαίρετα να εργαστούμε για μια κοινή αντίληψη. Π.χ. ο αγαπητός Δημοσθένης μας λέει ότι το φως της εικόνας δηλώνει το άκτιστο φως. Είναι έτσι;
ΝΑΙ, ΕΧΕΤΕ ΔΙΚΗΟ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ. ΠΑΝΤΩΣ, ΟΤΑΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΠΟΙΑ ΔΙΑΦΩΝΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΕΤΩ, ΟΠΩΣ ΒΛΕΠΕΤΕ, ΜΕ ΟΛΟ ΤΟΝ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΟ, ΒΕΒΑΙΑ, ΣΕΒΑΣΜΟ...
ΤΩΡΑ, ΑΥΤΟ ΤΟ ΟΤΙ "Το άκτιστο φως είναι αυτό που πηγάζει μέσα από τα πρόσωπα και τα πράγματα", ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΠΟΤΕ ΚΑΤΟΡΘΩΣΕΙ ΝΑ ΕΝΝΟΗΣΟΥΜΕ. ΕΙΔΙΚΑ ΣΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΜΕ ΧΡΥΣΟ ΑΥΤΟ ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΙΣΧΥΕΙ; ΔΗΛΑΔΗ ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΦΩΣ ΝΑ ΣΥΜΒΟΛΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΧΡΥΣΟ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΜΕ ΧΡΩΜΑ; ΕΛΠΙΖΩ ΝΑ ΜΗ ΣΑΣ ΔΥΣΚΟΛΕΥΩ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ...
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ22 Ιανουαρίου 2019 - 7:07 μ.μ. Καλησπέρα Ιεροδιάκ. Γαβριήλ ! Κατ' αρχήν ξεκινάτε από λάθος βάση, και η ερώτηση σας είναι άστοχη. Ποιος μας λέει ότι το άκτιστο φως το συμβολίζει μόνο ο χρυσός ; Δεν απορρέει από πουθενά. Το γεγονός ότι υπάρχει η αναφορά του χρυσού από τους Πατέρες δεν θα έπρεπε να μας οδηγεί σε αυτό το συμπέρασμα. Εάν ίσχυε κάτι τέτοιο θα φρόντιζε η Εκκλησία να το επιβάλει. Κάτι που δεν έχει κάνει και αφήνει στην κρίση του καθενός την χρήση ή όχι του χρυσού, μέχρι τις μέρες μας. Ότι είναι Δόγμα για την Εκκλησία μας, είναι ξεκάθαρο και καταγεγραμμένο. Εάν διαφωνείτε επ' αυτού εγώ δεν είμαι αρμόδιος (Θεολόγος) για να το αναλύσουμε. Μπορείτε όμως, όπως ο κύριος Φίλιππος, να κάνετε χρήση του χρυσού και να προσπαθήσετε να ισορροπήσετε μεταξύ των χρωμάτων. Αυτό έχει να κάνει περισσότερο με το εικαστικό μέρος και λιγότερο με το θεολογικό-Δογματικό. Το φως σε μία Εικόνα πηγάζει μέσα από τον ίδιο τον Άγιο και τα πράγματα και δεν είναι αντανάκλαση. Είναι υπερφυσικό και δεν υπακούει σε φυσικούς κανόνες (άκτιστο), ο τρόπος που λειτουργεί αλλοιώνει ελαφρώς τις μορφές και τα πράγματα (κι όχι να παραμορφώνει), ώστε να μας δώσει μία μικρή ουράνια γεύση της μετ' αθάνατον ζωής. Είναι ένα θέμα που δεν αναλύεται σε μερικές γραμμές. Έχει πολλές πτυχές που μπορούμε να ξεδιπλώσουμε και να αναλύουμε. Όμως μεγάλη σημασία έχει η ΑΦΕΤΗΡΊΑ. Ζητώ συγνώμη εάν σας κούρασα ή σας στεναχώρησα.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΑΣ, ΕΙΛΙΚΡΙΝΑ! ΩΣΤΟΣΟ, ΑΙΣΘΑΝΟΜΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΗ ΝΑ ΕΠΑΝΕΛΘΩ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΚΑΤΕΘΕΣΑ ΚΑΙ ΝΑ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΩ ΟΤΙ Η ΕΡΩΤΗΣΗ ΜΟΥ ΗΤΑΝ ΑΝ ΜΠΟΡΕΙ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΔΥΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ (ΧΡΥΣΟ ΚΑΙ ΧΡΩΜΑ) ΜΕ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟ. ΦΥΣΙΚΑ ΜΠΟΡΕΙ ΜΟΝΟ ΤΟΥ ΤΟ ΚΑΘ' ΕΝΑ ΝΑ ΣΥΜΒΟΛΙΖΕΙ ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΦΩΣ, ΑΛΛΑ ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ (ΙΣΩΣ ΑΣΤΟΧΑ), ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΕΙΚΟΝΑ. ΑΠΟ ΟΣΑ ΕΓΡΑΨΑ, ΣΤΗΝ ΜΕΧΡΙ ΤΩΡΑ ΩΡΑΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ, ΓΙΝΕΤΑΙ ΦΑΝΕΡΟ ΟΤΙ ΔΕΝ ΔΟΓΜΑΤΙΖΩ. ΕΝ ΓΝΩΣΕΙ ΤΟ ΑΠΟΦΕΥΓΩ, ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ Ο ΑΡΜΟΔΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ, ΟΠΩΣ ΠΟΛΥ ΣΩΣΤΑ ΕΠΙΣΗΜΑΝΑΤΕ ΚΑΝΩ ΣΥΧΝΑ ΛΑΘΗ. ΘΑ ΣΑΣ ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΣΑ, ΟΜΩΣ, ΝΑ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΕΤΕ ΛΙΓΟ ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΠΤΥΧΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ, ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΘΑ "ΠΗΓΑΣΕΙ" ΤΕΛΙΚΑ Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ, ΠΡΑΓΜΑ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ. ΘΑ ΜΟΥ ΕΠΙΤΡΕΨΕΤΕ ΚΑΙ ΜΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ, ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΩ -ΕΛΠΙΖΩ- ΤΟ ΠΩΣ ΤΟ ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟ ΦΩΣ ΠΗΓΑΖΕΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ. ΔΕΝ ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΕΤΣΙ ΤΑ ΦΩΤΕΙΝΑ ΜΕΡΗ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΙΟ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΜΕΡΗ ΠΙΟ ΣΚΟΤΕΙΝΑ;
Σχετικά με την ερώτησή σας. Σε όλες τις Εικόνες οι μορφές και τα πράγματα χαρακτηρίζονται από ένα σκούρο ΠΕΡΊΓΡΑΜΜΑ. Αυτό σημαίνει αυτόματα ότι δεν επηρεάζονται από εξωτερικό φως (το επισφραγίζει και η απουσία σκιών) ή αντανάκλασης (επίσης απουσία σκιών). Τα αντικείμενά μας παρουσιάζονται πλήρως φωτισμένα κι όχι την στιγμή που αναδύεται το φως από μέσα τους. Η έκφραση "αναδυόμενο φως" θέλει να προσδιορίσει αλλά και να πληροφορήσει αυτό το γεγονός. Τα μέρη που είναι κοντινότερα προς τον θεατή, είναι και λογικότερο, να είναι περισσότερο φωτισμένα διότι ένας από τους σκοπούς της Εικόνας είναι και η κίνηση προς τον θεατή - πιστό. Αυτή η κίνηση "έν ακινησία" μόνο μέσω του φωτός μπορεί να επιτευχθεί. Το αντίστροφο θα είχε και τις ανάλογες συνέπειες προς τον πιστό-θεατή. Ελπίζω να έγινα κατανοητός.
Καλημέρα! Πρόκειται να απουσιάσω τα επόμενες ημέρες και για το λόγο αυτό προς χάριν της συζήτησής μας επιτρέψτε μου ένα γενικότερο σχόλιο. Έχω εκφράσει την άποψη ότι όλες οι διαφορετικές επιλογές στην εικόνα οφείλονται σε διαφορές στην αντίληψη που έχουμε για το τι είναι και τι εκφράζει αυτή. Γνωρίζουμε ότι έχουν αναφερθεί ιδιότητες όπως «κανάλι της Χάριτος» μέσον για την προσευχή, κλπ. Όλα αυτά για να γίνουν κατανοητά με τον σωστό τρόπο θα πρέπει μα ενταχθούν σε μια γενικότερη θεώρηση που αφορά την εικόνα. Πολύ συνοπτικά θα καταθέσω την δική μου με την ελπίδα να επισημάνετε τις ελλείψεις της και να συμβάλλουμε όλοι στο να αποκτηθεί μια κοινή ματιά στα τόσο σοβαρά αυτά ζητήματα: Η περιπέτεια του ανθρώπου, γνωρίζουμε ότι ξεκινά με την Πτώση του και την εξορία από τον παράδεισο. Έκτοτε η επικοινωνία του με τον Θεό χάνεται. Ο άνθρωπος πλέον ζει εξόριστος με όλες τις γνωστές συνέπειες. Ο Χριστός, η Ζωντανή εικόνα του Θεού συνδέει στο Πρόσωπό Του την ανθρωπότητα και την Θεότητα και είναι η οδός της επιστροφής του ασώτου στον Πατρικό οίκο. Γνωρίζοντας τον Χριστό ο άνθρωπος γνωρίζει και συμφιλιώνεται με τον Θεό εκ νέου. Η γνώσις του Θεού Πατρός είναι η αιώνιος Ζωή μας λέει ο Κύριος και αλλού μας φανερώνει την αποστολή Του λέγοντας προς τον Πατέρα ότι έκανε φανερό το όνομα του Πατρός στους ανθρώπους. Ο Χριστός λοιπόν συγκεφαλαιώνει όλη την ιστορία από την αρχή μέχρι τα έσχατα και Αυτός είναι η Ζωντανή εικόνα που προσκυνούμε. Αυτήν ακριβώς την εικόνα ιστορούμε, την συμφιλίωση και σωτηρία της ανθρωπότητας στο πρόσωπο του Χριστού. Η εικόνα κάθε αγίου πρωτίστως δηλώνει αυτήν την συμφιλίωση, την αποκαταστημένη σχέση με τον θεό. Αγαπάμε τον Άγιο ως ΄έναν αδελφό από εμάς που, με την Χάρη του Χριστού, νίκησε τον Κόσμο. Αυτή η σχέση του Αγίου με τον Θεό είναι στην εικόνα ορατή και η Χάρις διαχέεται προς τον Πιστό. Αναζητώντας την πληρέστερη έκφραση αυτού του Θαύματος, της σύνδεσης κτιστού και ακτίστου, βρίσκω ότι αυτό εκφράζεται τέλεια με τον χρυσό κάμπο που δηλώνει την Παρουσία της Θεότητας, δηλώνει ότι ό Άγιος βιώνει και ζει με την Παρουσία του Θεού και ότι, επίσης το πλήρωμα της Θεότητος κατοικεί στην καρδιά του (φωτοστέφανος) Η εικόνα ενός Αγίου δεν είναι η μετα θάνατον ύπαρξη εν ετέρα μορφή, αλλά εικόνα ενός νικητού του Κόσμου στον δικό μας χρόνο. Η εμπειρία αυτή δεν χαρίζεται μετά θάνατον αλλά αποτελεί την αδιάψευστη μαρτυρία στα πρόσωπα των Αγίων της νίκης πάνω στον Θάνατο. ΟΙ εικόνες που αλλοιώνουν τον χρυσό η χρωματιστό κάμπο, καθώς και τα φωτοστέφανα , αστοχούν διότι μορφοποιούν το άμορφο. Η ζωγραφική χωρίς χρυσό κάμπο στις φορητές εικόνες είναι ελλιπής διότι δεν δηλώνει την σχέση ανθρώπου και Θεού. Ο προσκυνητής βλέπει την Χάρη στο φωτοστέφανο αλλά δεν βλέπει την Παρουσία του Θεού. Η εικόνα οφείλει να είναι σαν την εκκλησία, πλήρης. Πρέπει να υποκαθιστά πλήρως τον ναό για να είναι βοήθημα για την προσευχή. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να προσευχηθούμε σε άλλες εικόνες όπως και εκτός του ναού. Μη ξεχνάμε, ‘όμως, ότι μας απασχολεί η αρτιότερη έκφραση. Ο χρυσός κάμπος στην εικόνα είναι το σημείο αναφοράς του περιεχομένου της, αφού συμβολίζει τον ευκταίο για κάθε ψυχή στόχο. Στο εύλογο ερώτημα για την διαφορά του κάμπου στις τοιχογραφίες των ναών νομίζω πως η απάντηση είναι προφανής. Εδώ η σχέση με τον Θεό είναι άμεση για όλους με την θέα του Παντοκράτορα. Οι άγιοι συλλειτουργούν μαζί μας κάτω από την Παρουσία του Θεού. Το χρυσό εδώ είναι περιττό. Θα σταματήσω εδώ αφήνοντας για λίγο την συζήτησή μας. Ελπίζω να μην έγινα πολύ κουραστικός. Καλή συνέχεια!
Αγαπητέ Φίλιππε Καλησπέρα. Το παραπάνω κείμενο εκφράζει αποκλειστικά και μόνο τα δικά σας συμπεράσματα και εντυπώσεις. Είναι πράγματι μία ενδιαφέρουσα οπτική που προσπαθεί να "δέσει" τον χρυσό με την Θεολογία. Κατανοώ την προσπάθεια αυτή και τον δύσκολο εικαστικό δρόμο που διαλέγετε. Αυτό όμως είναι , θα μου επιτρέψετε, δικό σας θέμα κι όχι των απανταχού Εικονογράφων. Κι εξηγώ : Η αρτιότερη έκφραση της Εικόνας, όπως το θέσατε, δεν υπάρχει ! Είμαι βέβαιος πως εάν υπήρχε θα είχε φροντίσει η ίδια η Εκκλησία μας να καθιερωθεί. Δογματοποιήτε τον χρυσό και την έννοιά του ενώ δεν υφίσταται τέτοιο θέμα μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας και κατ' επέκταση της Εικονογραφίας. Να επαναλάβω αυτό που έγραψα και στον αδελφό Ιεροδιακ. Γαβριήλ : Ότι είναι δόγμα για την Εκκλησία μας είναι ξεκάθαρο και καταγεγραμμένο. Η απάντηση που δώσατε για τις τοιχογραφίες, θα μου επιτρέψετε κι εδώ, δεν είναι προφανής όπως πιστεύετε. Σε μία τράπεζα ή αρχονταρίκι δεν ενεργούν οι τοιχογραφίες ; Χωρίς την παρουσία του Παντοκράτορα ή το θυμιατό του παπά (που ανέφερε και ο κύριος Μαρίνης) κακοδοξούν ; Ευχ.
Σας γράφω με δυσκολία από κινητό γιατί βρίσκομαι εκτός έδρας αλλά αισθάνθηκα την ανάγκη αυτή.
Αγαπητέ Δημοσθένη, δεν δογματίζω σε καμιά περίπτωση. Μου απαντάτε σαν να είμαι ο πρώτος που χρησιμοποίησα χρυσό στις εικόνες. Οπωσδήποτε εκφράζω προσωπικές απόψεις – αυτό άλλωστε το είπα ξεκάθαρα – αλλά η χρήση του χρυσού στην φορητή εικόνα είναι μια πραγματικότητα αιώνων. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία οι φορητές εικόνες είναι φτιαγμένες με χρυσό. Όλοι οι μεγάλοι Δάσκαλοι εργάστηκαν με αυτόν τον τρόπο. Έχουμε λοιπόν ένα δεδομένο που προσπαθούμε να το καταλάβουμε. Εσείς θεωρείτε ότι το χρυσό δημιουργεί προβλήματα στην ανάδειξη της μορφής του Αγίου και επιλέγετε το σκούρο μπλε της τοιχογραφίας. Κανείς δεν σας λέει να το αλλάξετε, η ότι η δική μου οπτική είναι πιο σωστή. Ζήτησα να καταθέσουμε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το μήνυμα της εικόνας ώστε να βοηθήσει ο ένας τον άλλο να σκεφτεί με νέα δεδομένα. Πολύ πιθανό να είμαι λάθος στην σκέψη μου. Θα ήθελα να ακούσω και την δική σας οπτική. Μέχρι τώρα έχετε μια εικαστική παρατήρηση για τα προβλήματα που εμφανίζονται με την χρήση του χρυσού. Μας είπατε ότι ο χρυσός δημιουργεί εντύπωση και όχι κατάνυξη. Εγώ θέλω να ακούσω την άποψή σας αλλά τότε θα πρέπει να δεχτώ ότι όλοι αυτοί οι μεγάλοι Δάσκαλοι, στα βήματα των οποίων ακόμα μαθητεύουμε, δεν μπόρεσαν να διακρίνουν αυτή την αδυναμία του χρυσού και για αιώνες εργάστηκαν μόνο για την εντύπωση.
Εγώ είπα συνοπτικά τον τρόπο που βλέπω την εικόνα και τα στοιχεία της καθώς και το μήνυμά της προς τον Πιστό. Συμφωνώ μαζί σας πως όλες οι μη κακόδοξες (με ανορθόδοξο μήνυμα) εικόνες είναι προσκυνητές. Θεωρώ επίσης ότι τα έργα των μεγάλων δασκάλων είναι αρτιότερα από τα λαϊκά. Αυτό με κάνει να αναζητώ τα κριτήρια με τα οποία ένα έργο είναι πληρέστερο. Εσείς τώρα μου λέτε ότι τέτοια κριτήρια δεν υπάρχουν γιατί αν υπήρχαν η Εκκλησία θα τα είχε καταγράψει. Αν έχω καταλάβει καλά εξισώνετε τα πάντα; Αν όχι με ποια κριτήρια τα διακρίνετε;
Υπάρχουν πάρα πολλές μελέτες που δείχνουν το χρυσό σαν σύμβολο της Παρουσίας του Θεού στην εικόνα. Θα πρέπει να τις επικαλεστούμε για να αποδείξουμε το αυτονόητο, ότι δηλαδή, αυτός είναι ο λόγος που χρησιμοποιήθηκε το χρυσό; Η θα πρέπει να δεχτούμε ότι η σε τόσους αιώνες χρήση του γινόταν χωρίς λόγο μόνο και μόνο για να κερδίζει τις εντυπώσεις με την λάμψη του;
Ας αφήσουμε την προσωπική μου ερμηνεία για την εικόνα, ας πούμε ότι έχει αξία μόνο για μένα. Ο αντικειμενικά αποδεκτός συμβολισμός του χρυσού στην εικόνα περιέχει ένα μήνυμα που δεν μπορούμε να προσπεράσουμε
Καλησπέρα κύριε Φίλιππε. Από την αρχή της συζήτησης για την χρήση του χρυσού χρησιμοποίησα την έκφραση "...για χάρη της συζήτησης θα παραθέσω ένα διαφορετικό σκεπτικό." Έτσι χρησιμοποίησα επιχειρήματα που πολλές φορές δεν είμαι ταυτισμένος με αυτά. Οι απαντήσεις που έλαβα, σε ορισμένα θέματα, μπορεί να είναι και αυτές που θα έλεγα κι εγώ ο ίδιος ! Το σκεπτικό μου για την χρήση του χρυσού είναι το εξής: Για να είμαστε αντικειμενικοί θα πρέπει να δούμε αυτό το υλικό (χρυσό) στο βάθος του χρόνου. Συμφωνώ με την ιστορική διαδρομή ανά τους αιώνες που παραθέσατε για την χρήση του και μάλιστα πιστεύω πως δεν επικράτησε στην τοιχογραφία περισσότερο για οικονομικούς λόγους. Αυτό φαίνεται δε στην εύρωστη οικονομική εποχή του Βυζαντίου από τα ψηφιδωτά με το χρυσό φόντο. Όμως εάν συνεχίσουμε αυτήν την ιστορική διαδρομή και φτάσουμε στο σήμερα τα δεδομένα είναι διαφορετικά. Έχει δίκιο η κυρία Αθηνά που λέει παρακάτω, ότι παίζει μεγάλο ρόλο ο χώρος στον οποίο βρίσκεται η Εικόνα. Κι εξηγώ, παλαιότερα που δεν υπήρχε το ηλεκτρικό φως και οι Ι. Ναοί ήταν με ελάχιστα και μικρά παράθυρα, Οι λειτουργίες και οι εσπερινοί πολλές φορές γινόταν υπό το φως των κεριών και των καντηλιών. Σε αυτές τις συνθήκες το χρυσό στις Εικόνες, με την μοναδική του ιδιότητα, αντανακλούσε το ελάχιστο φως και περιέγραφε τις μορφές. Λειτουργούσε δηλαδή με έναν μοναδικό τρόπο ώστε να φανερώνει την παρουσία των Αγίων στους πιστούς. Πράγματι μία τέτοιου είδους χρήση αποκτά θεολογική αξία. Αυτή η κατανυκτική ατμόσφαιρα είναι αρκετά σπάνια στις μέρες μας. Εάν εξαιρέσουμε τα λειτουργικά παλαιά μοναστήρια που δεν έχουν ηλεκτρικό ρεύμα, στους υπόλοιπους Ι. Ναούς τα πράγματα είναι διαφορετικά. Σήμερα (εννοώντας τα τελευταία ίσως 30 - 40 χρόνια) οι Ι. Ναοί είναι φορτωμένοι με πολλούς πολυελαίους και αμέτρητα τεράστια παράθυρα. Εάν προσθέσουμε και την λάμψη του χρυσού έχουμε την εντύπωση που ανέφερα παραπάνω. Θέλω να καταλήξω πως την εντύπωση δεν την δημιουργεί το ίδιο το υλικό (ο χρυσός) αλλά το εκτυφλωτικό φως ! Και για να το επεκτείνω ακόμη περισσότερο θα προσπαθήσω να κάνω μία αντιπαράθεση των δύο κυρίων τεχνοτροπιών στην Εικονογραφία. Από την μια μεριά έχουμε την Μακεδονική τεχνοτροπία όπου οι μορφές χαρακτηρίζονται από τον λυρισμό τους, την πλαστικότητα της κίνησης και του σχεδίου γενικά, επίσης το απλωμένο φως σχεδόν στο μεγαλύτερο μέρος της κάθε επιφάνειας, με ζωηρά χρώματα κ.α. που πράγματι προκαλούν, πρωτίστως, εντύπωση. Από την άλλη πλευρά η Κρητική τεχνοτροπία, χαρακτηρίζεται από τις ασκητικές λεπτές φιγούρες, με περισσότερο γεωμετρικό σχέδιο, με συγκεντρωμένο το φως σε ελάχιστα σημεία, αυτά που απαιτούνται δηλαδή ώστε να φανερωθεί η μορφή και με γήινα κυρίως χρώματα. Εδώ όμως αυτές οι συνθήκες προκαλούν, πρωτίστως, κατάνυξη. Με γνώμονα το παραπάνω σκεπτικό και η έκφρασή μου ο χρυσός (το φως δηλαδή) προκαλεί εντύπωση και όχι κατάνυξη. Ελπίζω να μην σας κούρασα. Καληνύχτα.
Συγχωρέστε με για την απουσία μου, αλλά τα τρέχοντα της ζωής με απορρόφησαν. Βρίσκω πολύ ενδιαφέροντα τα προαναφερθέντα. Θυμάμαι κιόλας το 2010 είχαμε ανοιχτεί σε έναν αντίστοιχο διάλογο περί χρυσού. Η δική μου προσωπική άποψη κλίνει προς την τοποθέτηση του αδελφού Φιλίππου και δεν μπορεί παρά να είναι μόνο προσωπική άποψη. Με την απουσία νατουραλιστικων αποδόσεων αποσπάται η σκηνή από τον γνωστό γήινο κόσμο και μεταφέρεται στον υπερβατικό ενοποιημένο κόσμο της Θείας Παρουσίας.Ο χρυσός κάμπος της εικόνας εξαφανίζει κάθε χρωματική σκιά ή απόχρωση και δημιουργεί ένα είδος "κάμπου" που δεν υπάρχει στον κόσμο μας επί της γης.Από την άλλη δεν μένω με την εντύπωση του αδ. Δημοσθένη ότι ο εικονιζόμενος εξαφανίζεται ή περνά σε δεύτερο πλάνο. Αντίθετα εμένα μου δίνεται η εντύπωση ότι αιωρείται μέσα στο φως, ενώ στο ημίφως του ναού πολλές φορές το χρυσό αυτό φωτίζει πραγματικά την ζωγραφική επιφάνεια και προβάλλει τον άγιο μέσα απο το σκοτάδι. Εξ άλλου έχει τόσο ταυτιστεί η χριστιαννική εικόνα με τον χρυσό κάμπο, ώστε από τη μιά γίνεται από μακρυά αναγνωρίσιμη πολλές φορές κια από την άλλη "συνηθίζεται" από τα μάτια των πιστών, ώστε να μη τους αποσπάται διαρκώς για τον λόγο αυτό η προσοχή.-εκτός βάβαια αν ο χρυσός κάμπος εμπεριέχει στολίδια και άλλα περίτεχνα διακοσμητικά, οπότε και παραπλανεί πράγματι. Μου δίνεται επίσης η εντύπωση ότι ο εικονιζόμενος... σπρώχνεται, κατα κάποιο τρόπο, προς τον θεατή. Εξ άλλου, το διάχυτο αυτό της Θείας Χάρητος, έτσι όπως συμβολικά το χειρίζεται η εκκλησιαστική πρακτική, νομίζω ξεφεύγει από τις εικόνες μόνο και σφραγίζει ευρύτερα τα της Θείας Λειτουργίας ιερά σκεύη (πχ.άγιο ποτήριο,λαβίδα,καντήλια, μανουάλια, χρυσοί σταυροί στα καλύμματα,τον αέρα, τη μάκτρα, τα λάβαρα, την ιερατική στολή κλπ), αλλά και το ίδιο το Ιερό Ευαγγέλιο. Σαφώς και όλος αυτός ο χρυσός δεν έχει σκοπό να σκανδαλίσει, ιδιαίτερα σε μία πίστη όπου το υλικό αυτό από μόνο του θεωρείται αχρείαστο ή προκλητικό. Εδώ όμως χρησιμοποιείται όχι για στόλισμα, αλλά για μία οπτική μαρτυρία της ακτινοβολούσας δόξας του Θείου Φωτός, όπου στο άκτιστο σύμπαν διαχέει τα πάντα, είναι άφθαρτο, είναι λαμπρό, είναι πολύτιμο, είναι ασκίαστο, είναι καθαρό, είναι επιθυμητό και δεν μπορεί παρά να καθρεφτίζει την Αλήθεια.
ΑΔ. ΑΘΗΝΑ, ΧΑΙΡΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΤΗΝ "ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ" ΣΑΣ ΣΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ, Η ΟΠΟΙΑ ΠΡΟΧΩΡΕΙ ΤΗΝ "ΣΤΕΝΗΝ ΚΑΙ ΤΕΘΛΙΜΜΕΝΗΝ ΟΔΟΝ" ΤΗΣ, ΠΡΟΣ ΤΟ ΩΡΑΙΟ ΤΕΛΟΣ... ΛΕΤΕ "ημίφως του ναού" ΚΑΙ Ο ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΝΑ ΠΡΟΤΙΜΑ ΤΟΥΣ ΣΚΟΤΕΙΝΟΥΣ ΝΑΟΥΣ, ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΚΑΤΑΝΥΞΗ. ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΝ ΑΥΤΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΖΗΤΟΥΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΛΑΤΡΕΙΑ. ΤΙ ΛΕΤΕ;
Καλησπέρα. Εάν έδωσα την εντύπωση ότι προτιμώ τους σκοτεινούς Ι. Ναούς, είναι λάθος δικό μου. Δεν δηλώνω καμία προτίμηση απλά εστίασα στις διαφορές ανάμεσα σε φωτεινούς και σκοτεινούς χώρους.
Ειλικρινά, σεβαστέ μας, δεν έχω γνώση για τα ζητούμενα της ορθόδοξης λατρείας σε σχέση με τη δογματική της αντίληψη. Μιλάω μόνο μέσα από τα προσωπικά βιώματα μου στα εκκλησιαστικά, την φτωχή εμπειρία μου στον χώρο αυτό, με αυτά που μοιράζομαι με άλλους αδελφούς, αλλά και με οδηγό τις εσωτερικές αντιδράσεις μου κατά τη λειτουργική μου παιδεία. Αφουγκραζόμενη την Αλήθεια του Λόγου και διαρκώς απελπιζόμενη από την αναλήθεια της απιστίας μου. Συμφωνώ απόλυτα με τον αδελφό Δημοσθένη ότι η αρτιότερη έκφραση της Εικόνας δεν μπορεί να υπάρχει. Τότε δεν θα μεσολαβούσε η ανθρώπινη παρεμβολή. Ακόμα και το "δια χειρός" συμβατικό το βρίσκω και πολύ φοβάμαι ότι υπάρχει και για λόγους λιγότερο δογματικούς και περισσότερο εμπορικούς. Ο χρυσός στην εικόνα, νομίζω ότι "ξενίζει" τον άνθρωπο. Αλλά και ο Θεός τον ¨ξενίζει". Αρνούμεθα τον χρυσό σε μία λατρεία που επικεντρώνει στον Ανθρωπο, όσο αρνούμεθα και την Θεϊκή Παρουσία. Δεν πρέπει να μας φοβίζει ο χρυσός, σαν ένα σώμα ξένο προς το χρώμα και τη ζωγραφική της εικόνας, όπως δεν πρέπει να μας φοβίζει και το υπερβατικό σύμπαν που περιβάλλει την αγιότητα. Εδώ, στα επίγεια, αυτό το υλικό εξυπηρετεί να περιγράψει με τον καλύτερο τρόπο το Φως το Αληθινό. Πως αλλιώς λοιπόν, ο αγιογράφος θα δείξει τον μη χωρισμό από τον Θεό του αγίου προσώπου, αν όχι την περιβολή του με το απόμακρο για τους πολλούς φως της θείας Του Χάρητος; Έχει ιδιαίτερη γοητεία το πως στην αγιογραφική ζωγραφική λειτουργεί η σκια και το φως. Όχι σαν τεχνική, αλλά σαν δόγμα. Πως από την σκοτεινότητα της ανθρώπινης ύπαρξης (προπλασμός) η ψυχή οδηγείται παιδευόμενη από την ίδια την του Θεού Εκκλησία και υπό τον θείο Λόγο φωτιζόμενη σταδιακά (α΄φως, β΄φως..) μέχρι το πλησίασμά της στην μετοχή (φωτοστέφανο)και τελικά τη θειϊκή της πλήρωση μέσα στο άχτιστο φως (χρυσός κάμπος). Γιατί να αποφεύγουμε τον χρυσό στην εικόνα, όταν μέσω αυτού μπορούμε να καταδείξουμε τον επίλογο της ιστορίας; Την θεική πλήρωση; Αναρωτιεμαι...
Καλησπέρα. Με όλο το θάρρος μου δημιουργείτε μία απορία, εάν ο χρυσός είναι το άκτιστο, αληθινό φως και κατά συνέπεια η Θεϊκή πλήρωση γιατί να μην φωτίζει τις μορφές και τα πράγματα ; Έστω και ως ψιμύθι ; ευχ.
Υποθέτω επειδή έτσι δεν περιβάλλει, δεν ενσωματώνει και οπωσδήποτε σαν φώτισμα δημιουργεί την αίσθηση μιας πηγής φωτός που αφήνει τμήματα σκότους και όχι πανταχού παρουσίας.
Μιας και αναφερόμαστε στα δογματολογικά ερείσματα των εικόνων ήθελα να ρωτήσω αν υπάρχει εν τέλει ένας ή δυο τρόποι αναγραφής της λέξης "Ο ΩΝ" στο φωτοστέφανο του Κυρίου και ποια η σημασία των διαχωριστικών γραμμων πανω σε αυτο.
Οι διπλές γραμμές δηλώνουν, μάλλον, το βάθος του ξύλινου σταυρού. Το "Ο ΩΝ" μπορείτε να το γράψετε όπως νομίζετε και οι δύο τρόποι, έχω την εντύπωση, είναι αποδεκτοί.
………….. εάν ο χρυσός είναι το άκτιστο, αληθινό φως και κατά συνέπεια η Θεϊκή πλήρωση γιατί να μην φωτίζει τις μορφές και τα πράγματα ; Έστω και ως ψιμύθι ;
Καλημέρα σας! Όσο γίνονται ερωτήματα σαν αυτό (του αγαπητού Δημοσθένη) τόσο πλησιάζει κανείς να κατανοήσει την εικόνα. ¨όταν ομολογούμε ότι δεν υπάρχουν περιττά στοιχεία, αυτό δεν σημαίνει ότι όλα έχουν το νόημα και την θέση τους;
Για ότι έχουμε ακούσει θα πρέπει να ερευνήσουμε εμείς οι ίδιοι. Δεν είναι όλα όσα έχουν ειπωθεί για την εικόνα σωστά. Το λέω αυτό γιατί πολλές ερμηνείες μας οδηγούν σε λογικά αδιέξοδα.
Στην δική μου έρευνα το φως της μορφής δεν αναφέρεται στο άκτιστο φως. Η αναφορά αυτή αφορά το συμβολισμό του χρυσού και μόνο. (η της εξαίρεσης με την χρήση χρώματος στο φωτοστέφανο) Ο λόγος είναι – και αυτό ο καθένας μας θα πρέπει να το διερευνήσει – ότι η εικόνα μας δείχνει την εμπειρία των αγίων, δηλαδή, μια εμπειρία που συντελείται στον δικό μας χρόνο, στην δική μας ζωή, ένα γεγονός στο παρόν, το οποίο καλείται να γευθεί κάθε άνθρωπος. Δεν παρουσιάζεται η μορφή του αγίου σε μια μετά θάνατον κατάσταση. Αυτό δεν θα είχε τόση σημασία γιατί θα ήταν μια - μόνον –υπόσχεση για όλους εμάς. Υποσχέσεις έχουν όλες οι θρησκείες για την μετά θάνατον κατάσταση.
Αυτό που δείχνει η εικόνα είναι ένα πρόσωπο που βρίσκεται ανάμεσά μας και το γνωρίζουμε με το φυσικό του σώμα, που κατόρθωσε με την Χάρη του Χριστού να επανακτήσει την σχέση του με τον Θεό. Ο φωτοστέφανος δείχνει ότι το πρόσωπο αυτό τρέφεται από την πηγή της Ζωής που περιβάλλει τα πάντα.
Το χρωματικό φως της εικόνας καθώς και το σχέδιο δεν αναφέρεται στο άκτιστο φως αλλά στην καλή αλλοίωση που υφίσταται η μορφή στην προσπάθειά της να απομακρύνει κάθε κοσμικό φρόνημα.
Μπορούμε να συνεχίσουμε αυτή την ανάλυση σε κάθε λεπτομέρεια, όσο δεν καταλήγουμε σε κάποιο λογικό αδιέξοδο. Ο οδηγός μας είναι η πνευματική πορεία μας στην εκκλησία. Όταν θα γνωρίζουμε την θέση του παραμικρού στοιχείου μιας εικόνας χωρίς λογικά άτοπα, τότε η γραφή μας θα είναι πλήρης.
Πολλά απ’ όσα έχουν γραφτεί για την εικόνα δεν είναι σωστά. Υπάρχει μια γενικότερη σύγχυση και πολλή άγνοια ιδιαίτερα στις μέρες μας. Υπάρχουν όμως και όλα τα εργαλεία για να φθάσουμε σε καλό αποτέλεσμα.
Εδώ και αρκετό καιρό έχω ένα λογισμό σχετικά με την ορθότητα της εικόνας του Μεγάλου Αρχιερέα. Έχω λάβει πολλές απαντήσεις που δείχνουν την απεικόνιση αυτή ορθή, αλλά η εσωτερική μου φωνή δεν έχει σταματήσει. Ο προβληματισμός μου ξεκίνησε όταν είδα την εικόνα του Μ. Αρχιερέα στο δεσποτικό να είναι ένθρονη. Σκέφτηκα ότι αυτό είναι πλεονασμός διότι ο θρόνος υπάρχει ήδη. Τότε έκανα την σκέψη πως είναι δυνατόν να στολίζεις με «σύμβολα» ιεροσύνης Τον μόνον Άγιο; Τι θέση έχουν τα σύμβολα όταν ο Χριστός φανερώθηκε και μας προσφέρεται ο ίδιος στα Άγια Μυστήρια; Τα σύμβολα δεν αφορούν όσους είναι «εις τύπον Χριστού»;
Αν κανείς έχει κάποια άποψη θα παρακαλούσα να με βοηθήσει. Επίσης ιδιαιτέρως παρακαλώ τον αγαπητό Σπυρίδωνα.
Αγαπητοί εν Χριστώ αδερφοί, καλημέρα. Διαβάζοντας τα παραπάνω σχόλια ομολογώ ότι βρίσκομαι σε σύγχυση. Μπορεί οι διαφωνίες μου να είναι δευτερεύουσας σημασίας, ωστόσο συμφωνώ σε βασικά σημεία, όπως στο σχόλιο της Αθηνάς. Αδυνατώ όμως να κατανοήσω το σκεπτικό του αγαπητού Φιλίππου. Η εικόνα, θα μου επιτρέψετε να πω, δεν είναι μία θρησκευτική ζωγραφική ηθικού χαρακτήρα αλλά ένα ιστορικό γεγονός με εσχατολογική σημασία, όπως είναι και η θεία Λειτουργία. Αν δεν συμφωνούμε πάνω σε αυτό το σημείο κάθε προσπάθεια διαλόγου θα πέφτει στο κενό. (Για μένα είναι θέμα αρχής κατανόησης της εικόνας.) Η εικόνα γεννήθηκε μέσα στην Εκκλησία, δηλαδή μέσα στην θεία Λειτουργία. Αν την απομονώσουμε από την λειτουργική της αλήθεια που είναι καθαρά εσχατολογική, τότε καθιστούμε την εικόνα ένα θρησκευτικό αντικείμενο που συμβολίζει μία υποκειμενική σχέση με το θείον ή μία μυστική σχέση πνευματικού αγώνα και εξέλιξης του θρησκευτικού ατόμου. Με ρωτάς, αγαπητέ Φίλιππε, για την εικόνα του Μεγάλου Αρχιερέα. Η προς Εβραίους επιστολή δεν σε καλύπτει στον λογισμό σου; Αν εκεί δεν πείθεσαι ότι ο Χριστός είναι ο άγιος ιερέας, ο μοναδικός (7, 26), τι μπορώ να σου πω εγώ; Για ποιό λόγο εικονίζονται από τα πρωτοχριστιανικά χρόνια οι προεικονίσεις της θείας Λειτουργίας με τον Άβελ και τον Μελχισεδέκ να προσφέρουν τις θυσίες τους; Η πρώτη επιστολή του Πέτρου και η Αποκάλυψη είναι κατηγορηματικές πάνω σ' αυτό το θέμα: αποδίδουν στους χριστιανούς το "βασίλειον ιεράτευμα" του Ισραήλ (Α' Πετρ. 2,5.9 / Απ.1,6. 5,10. 20,6 και Εξ. 19,6) Η έκφραση αυτή δεν σημαίνει, ότι οι Προφήτες της ΠΔ διακήρυτταν ότι ο Ισραήλ έπρεπε να φέρει ανάμεσα στους ειδωλολάτρες το λόγο του αληθινού Θεού; Και ότι στο εξής οι χριστιανοί αναλαμβάνουν αυτό το καθήκον, το οποίο μπορούμε να εκπληρώσουμε ακριβώς χάρη στον Ιησού που μας καθιστά κοινωνούς του μεσσιανικού αξιώματος του Βασιλιά και του ιερέα; Παρ' όλα αυτά, αισθάνομαι την ανάγκη, ότι πρέπει να καθορίσουμε εξ αρχής το χριστιανικό νόημα του συμβολισμού, διότι, και σε πολλά από τα παραπάνω σχόλια, κάποιες αντιρρήσεις μου έχουν να κάνουν με αυτή την ασάφεια. Συγχέεται, κατά την γνώμη μου, ο χριστιανικός συμβολισμός με τον ειδωλολατρικό, γι' αυτό και η αλήθεια του συμβόλου (εν προκειμένω του χρυσού) ταυτίζεται με την φύση των χρησιμοποιούμενων υλικών και όχι με την εσχατολογική πραγματικότητα που εικονίζει. Θα επανέλθω, λοιπόν, καθορίζοντας τόσο την φύση της εικόνας όσο και του συμβολισμού μέσα στην Εκκλησία, για να μπορέσουμε να γίνουμε "αλλήλοις" κατανοητοί. Να είσαστε όλοι καλά.
Καλησπέρα. Σας ζητώ να με συγχωρήσετε για την επιμονή μου αλλά θα ήθελα να ξεκαθαρίσω κάποια πράγματα γύρω από την θεματολογία της συζήτησης περί χρυσού, ώστε να κλείσει το θέμα. Από την αρχή της συζήτησης, με αυτό το θέμα, έχει γίνει ξεκάθαρη μία βασική διαφορά στην αφετηρία του καθενός. Όλοι, εκτός εμού, πιστεύετε πως το άκτιστο φως συμβολίζεται με τον χρυσό. Από αυτήν τη βάση πηγάζουν και τα επιχειρήματα σας. Τα συμπεράσματα λοιπόν είναι ότι οι Άγιοι και τα πράγματα σε μία Εικόνα, με χρυσό κάμπο, δεν είναι αυτόφωτα αλλά μετέχουν της αντανάκλασης του άκτιστου φωτός (από την λάμψη δηλαδή του χρυσού), οπότε είναι πλήρης με βάση την Ορθόδοξη Θεολογία και την παράδοση. Και από την άλλη οι Εικόνες, στις οποίες απουσιάζει ο χρυσός, άρα είναι υποδεέστερες και χάνουν την δυναμική τους εκτός Εκκλησίας. Μειώνεται δηλαδή η λειτουργική αξία της Εικόνας σε όλους τους χώρους εκτός των Ι. Ναών. Τελικά το φως στις Εικόνες αυτές (χωρίς χρυσό) από που πηγάζει ; Εάν δεν είναι το άκτιστο φως τότε τι είναι ; Είναι τελικά κακόδοξες και πρέπει να καταστρέφονται ; Ευχ.
Σίγουρα είναι δύσκολο να αποφύγουμε τις πολλές παρεξηγήσεις σε ένα τέτοιο τρόπο επικοινωνίας. Επιτρέψτε μου κάποιες διευκρινήσεις. Σχετικά με την εικόνα του Μεγάλου Αρχιερέως πως είναι δυνατόν να αμφισβητήσω αυτή την ιδιότητα; Μάλλον δεν καταλάβατε τον προβληματισμό μου. Ο Χριστός είναι η ενσαρκωμένη Αρχιεροσύνη. Τι ανάγκη έχει τα σύμβολα; Για να γίνω πιο σαφής σας λέω ότι στην πιο χαρακτηριστική παράσταση, αυτήν της Θείας Μετάδοσης και Μετάληψης, ο Κύριος στις περισσότερες εκδοχές ζωγραφίζεται με χιτώνα και μανδύα και σε πολύ λιγότερες με αρχιερατικά άμφια. Ήδη λοιπόν το ερώτημά μου έχει τεθεί στην πράξη. Δεν καταλαβαίνω επίσης σε ποιο σημείο φάνηκε ότι με απασχολεί η υποκειμενική σχέση με το Θείον η κάποια θρησκευτική μυστική εξέλιξη του ατόμου. Αν διέκρινες μια τέτοια διάσταση στον λόγο μου αγαπητέ Σπυρίδωνα θα περιμένω να με βοηθήσεις να το δω κι εγώ γιατί κάτι τέτοιο είναι πολύ σοβαρό θέμα. Στον αγαπητό Δημοσθένη θέλω να πω ότι ανέφερα και νωρίτερα. Κακόδοξες είναι οι εικόνες που περιέχουν – θελητά η αθέλητα – ανορθόδοξο μήνυμα. Η απουσία του χρυσού χαρακτηρίστηκε από εμένα ως ελλιπής στο πλαίσιο της προσωπικής μου ερμηνείας της εικόνας. Το ελλιπές δεν σημαίνει λάθος αλλά λιγότερη πληροφορία. Η λιγότερη πληροφορία δεν την κάνει λιγότερο εικόνα ‘Έχω εκφραστεί πολύ θετικά στο παρελθόν για την εργασία σας και την μελέτη σας στον άξονα του λευκού. Όπως είπα οι δικές μου καταθέσεις γίνονται για να ελεγχθούν από εσάς. Ποτέ δεν ισχυρίστηκα ότι εγώ είμαι σωστός και κάποιος άλλος είναι λάθος. Μα και λάθος να φανεί κάποια θεώρησή μου, για μένα θα είναι μεγάλο κέρδος που μου δίνετε την ευκαιρία να το ανακαλύψω. Νομίζω λοιπόν ότι κατανοούμε την κατάθεση των απόψεών μας να γίνεται χωρίς την παραμικρή διάθεση αμφισβήτησης της αξίας της σκέψης των άλλων. Για τα ερωτήματα του τι είναι και από πού πηγάζει το φως της ζωγραφικής θα έλεγα ότι αυτό ακριβώς και εγώ αναζητώ. Να μπορέσω να δώσω απαντήσεις για κάθε τι που είναι στοιχείο της εικόνας. Και αυτό θα ήθελα να μοιραστούμε. Ας περιμένουμε λοιπόν την κατάθεση του αγαπητού Σπυρίδωνος για να έχουμε μια πιο σφαιρική εικόνα.
ΣΤΟ ΜΕΤΑΞΥ ΘΑ ΜΑΣ ΕΠΙΤΡΕΨΕΤΕ ΝΑ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ, ΠΩΣ ΕΙΧΑΜΕ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ ΑΣΧΟΛΗΘΕΙ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙ, ΟΤΙ «...ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΩΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΡΧΙΕΡΕΩΣ, ΟΡΘΩΣ ΕΠΙΛΕΓΕΤΑΙ Η ΑΡΧΙΕΡΑΤΙΚΗ ΑΜΦΙΕΣΗ, ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΣΗ ΤΗΣ ΙΔΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΤΑ ΚΑΘΙΕΡΩΜΕΝΑ ΕΝ Τῌ ΕΚΚΛΗΣΙᾼ (ΚΑΙ ΝΑ «ΔΙΑΒΑΖΕΤΕ» ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ Ο ΚΥΡΙΟΣ, ΩΣ «ΜΕΓΑΣ ΑΡΧΙΕΡΕΥΣ»)».
ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΝ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ "ΠΗΓΑΖΕΙ" ή "ΕΙΚΟΝΙΖΕΙ" ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΦΩΣ;
Αγαπητοί εν Χριστώ, χαίρετε. Επειδή θα μου πάρει κάποιο χρόνο η θεμελίωση του συμβολισμού της εικόνας απαντώ εν συντομία στην αγάπη σας: Ξεκινώ με μία τοποθέτηση σχετικά με τα ερωτήματα του Δημοσθένη. 1ον. Κατά την γνώμη μου μέσα στην εικόνα τίποτα δεν μπορεί να νοηθεί ατομικά ως αυτόφωτο, ούτε και το Πρόσωπο του Κυρίου. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε μία κατανόηση ατομικιστική κι όχι προσωπική, δηλαδή σχεσιακή, δηλωτική ενότητας. Το φως της εικόνας, δηλαδή το Άγιον Πνεύμα δεν είναι κάτι το ατομικό. Εκεί που φαίνεται η υποστατική παρουσία του Αγίου Πνεύματος, στη Πεντηκοστή και φωτίζει τους Αποστόλους καθένα ξεχωριστά, συγχρόνως τους ενώνει η κοινή έδρα και μέσω εκείνων όλους τους ανθρώπους σε μία πανανθρώπινη διάσταση με την αλληγορία του «γέροντα Βασιλιά-Κόσμου». Έτσι γίνεται η κατεξοχήν εκκλησιολογική εικόνα, η εικόνα της Εκκλησίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι εκεί που «φαίνεται» το Άγιον Πνεύμα υπάρχει συγχρόνως και ο Πατήρ και ο Υιός. Το ίδιο ισχύει και για την εικόνα του Υιού. (Αυτή είναι η βασική θεολογία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά). Εικόνα του Πατρός δεν υπάρχει οπότε δεν γίνεται λόγος. Όλα τα φώτα μέσα στην εικόνα δηλώνουν, εικονίζουν και παραπέμπουν στο ένα και μοναδικό φως που θα λάμπει στα έσχατα: το Άγιον Πνεύμα, δηλαδή στην τριαδική θεότητα. Αυτή η αλήθεια βιώνεται μέσα στην θεία Λειτουργία, γι’ αυτό και η εικόνα αποτελεί λειτουργική τέχνη και την προσκυνούμε. Ακόμα και η προσευχή μας γίνεται στον πληθυντικό, για να μας θυμίζει ότι ατομικά δεν γίνεται τίποτα, ούτε και η κατ’ ιδίαν προσευχή: Λέμε Πάτερ «ημών». Απευθυνόμαστε προς τον Θεό ως μέλος του Σώματος του Χριστού κι όχι ως άτομα. Ιδιότητα που μας δίνει ο Χριστός, ο μοναδικός Μονογενής Υιός του Πατρός. Επομένως, καίτοι ο χρυσός πετυχαίνει πλήρως τον συμβολισμό του ακτίστου φωτός, την ίδια σημασιολογική έννοια μπορεί να πάρει και το λευκό, το υποκίτρινο, ή άλλο χρώμα. Π.χ. Ο μαύρος κάμπος του Θεοφάνη στην Λαύρα ή στην Σταυρονικήτα της Πλατυτέρας με τον χρυσό φωτοστέφανο, ο χρυσός κάμπος του Παντοκράτορα, οι εναλλαγές της πράσινης και μαύρης λωρίδας στους αγίους της τοιχογραφίας νοηματοδοτούν ιεραρχικά τα πρόσωπα και ενοποιούνται συγχρόνως στον εικονισμό του άχρονου της Βασιλείας του Θεού. Άρα, δεν υφίσταται (για μένα) αξιολόγηση των υλικών και εικόνα αρτιότερη ή υποδεέστερη. Σημασία έχει η δογματική ορθότητα, δηλαδή κατά πόσο ή όχι η δομή της εικόνας εικονίζει σαφώς το λειτουργικό πνεύμα της Βασιλείας του Θεού ή την κτιστή πραγματικότητα.
2ον. Προς τον αγαπητό Φίλιππο θα περιοριστώ σε λίγες επισημάνσεις γιατί αλλιώς θα μακρηγορήσω. Γράφεις: «Στην δική μου έρευνα το φως της μορφής δεν αναφέρεται στο άκτιστο φως.» Εγώ αυτό το καταλαβαίνω ως ένα ενδοκτισιακό γεγονός κι όχι ως κάτι το άκτιστο. Αν δεν αναφέρεται στο άκτιστο φως, το ίδιο όπως και ο κάμπος, τότε αναφέρεται σε μία ανθρώπινη προσπάθεια, μία ατομική αρετή, άσκηση κλπ., σ’ αυτό που γράφεις πιο κάτω ως «μια εμπειρία που συντελείται στον δικό μας χρόνο, στην δική μας ζωή, ένα γεγονός στο παρόν, το οποίο καλείται να γευθεί κάθε άνθρωπος.» Θα μου επιτρέψεις να επιμείνω, ότι η εικόνα παρουσιάζει, ακριβώς, μία μετά θάνατον πραγματικότητα και μάλιστα στην τελική μορφή της ως μία υπόσχεση, γι’ αυτό και ομολογούμε στο «πιστεύω», «προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωή του μέλλοντος». Μία υπόσχεση που δια της πίστεως, ως υπόσταση μη βλεπομένων, δηλαδή ελεύθερα και αγαπητικά προγευόμαστε καθημερινά μέσα στην θεία Λειτουργία ως πραγματικότητα δια της εικόνος. Σε παραπέμπω στο έργο του αγίου Συμεών Θεσσαλονίκης όπου φαίνεται εκεί πόσο σημαντικός είναι ο εικονικός συμβολισμός. Αναφέρομαι στον άγιο Συμεών επειδή συνοψίζει την άποψη τόσο του αγίου Μαξίμου του Ομολογητή (Μυσταγωγία) όσο και του αγίου Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως. 3ον. Προσπερνώ κάποια σημεία: Ο φωτοστέφανος για μένα δεν δείχνει απλά ότι το πρόσωπο «τρέφεται» από την πηγή, αλλά ότι συγκροτείται, υφίσταται κυριολεκτικά υπαρξιακά από το Άγιον Πνεύμα, από το αναστάσιμο φως του δοξασμένου Σώματος του Κυρίου το οποίο ανίσταται ακριβώς δια του Αγίου Πνεύματος, όπως γράφει ο απόστολος Λουκάς (Πραξ. Β΄32). Ο φωτισμός του σώματος των αγίων, επομένως, δεν μπορεί να διαχωριστεί από το αναστάσιμο φως της Βασιλείας του Θεού που εικονίζει ο κάμπος ή το φωτοστέφανο. 4ον. Αντί πλεονασμού, εγώ βλέπω μία ιδιαίτερη επισήμανση, μία υπογράμμιση του ένθρονου Χριστού στον επισκοπικό θρόνο. Σημαίνει για τον πιστό την ταύτιση του επισκόπου με τον Χριστό (να ο εικονικός συμβολισμός της Λειτουργίας!). Η θεία Λειτουργία με την ιεραρχία της, επίσκοπος, ιερείς, διάκονοι, λαός εικονίζουν αντίστοιχα τον Χριστό, τους Αποστόλους, τους αγγέλους, τους αγίους (το σώμα των πιστών όπως φαίνονται στην εικόνα της τελικής κρίσης). Ο συμβολισμός της μίτρας στον Χριστό εικονίζει το βασιλικό αξίωμα του Χριστού, ως Βασιλεύς και μέγας Αρχιερέας. Σε θρόνο εμφανίστηκε εκτός από τους αγίους αρχιερείς, μόνον η Θεοτόκος λόγω της θέσης της μετά την Αγία Τριάδα, ήδη από τα χρόνια των ρωμαϊκών κατακομβών. Όλα αυτά όμως, ως εικονικός συμβολισμός θα καταργηθούν μετά την τελική Κρίση και την δεύτερη έλευση του Κυρίου. Στα έσχατα θα ζούμε, θα γευόμαστε την αλήθεια της πραγματικότητας και όχι την εικόνα (την πρόγευση) που ζούμε τώρα. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ. Τελική πηγή κάθε συμβόλου μέσα στην Εκκλησία είναι το έσχατο γεγονός, δηλαδή η Βασιλεία του Θεού. Κάθε σύμβολο δικαιώνεται μόνο στο βαθμό που εικονίζει την εσχατολογική πραγματικότητα. Επομένως, εκεί βρίσκεται η αλήθεια του συμβόλου και όχι στην φύση των χρησιμοποιούμενων υλικών. Διαφορετικά ξεφεύγουμε από μία εκκλησιαστική κατανόηση της εικόνας και δογματίζουμε την φύση των υλικών και όχι την αλήθεια που αυτά καλούνται να εικονίσουν. (Προλαβαίνω, ενδεχομένως, μία εντύπωση). Με αυτά που γράφω δεν σχετικοποιώ την τέχνη της εικόνας αλλά, προσπαθώ να θέσω τις προτεραιότητες εκείνες για μία εκκλησιαστική κατανόηση της εικόνας. Ελπίζω να το πέτυχα. Συγχωρέστε μου την πολυλογία.
Αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω τον αγαπητό Σπυρίδωνα για την τόσο εμπεριστατωμένη κατάθεση που στην οποία ξεκάθαρα με επιχειρήματα προσδιορίζεται το περιεχόμενο και η έκφραση της εικόνας. Είμαι πολύ ευχαριστημένος που έχω μπροστά μου μια άποψη με μια θεμελιώδη διαφορά από την δική μου. Από την μια μεριά η εικόνα είναι μια «υπόσχεση που δια της πίστεως, ως υπόσταση μη βλεπομένων, δηλαδή ελεύθερα και αγαπητικά προγευόμαστε καθημερινά μέσα στην θεία Λειτουργία ως πραγματικότητα δια της εικόνος», και από την άλλη η πραγματικότητα της συνάντησης του Θεού με τον άνθρωπο , μια ορατή και απτή πραγματικότητα, εδώ και τώρα.
Επειδή, καθώς αντιλαμβάνεστε, οι δύο αυτές θεωρήσεις αποτελούν και δύο διαφορετικές αφετηρίες με διαφορετικές προεκτάσεις, και όπως πολύ σωστά μας λέει και πάλι ο αγαπητός μου Σπυρίδωνας, «…Αν δεν συμφωνούμε πάνω σε αυτό το σημείο κάθε προσπάθεια διαλόγου θα πέφτει στο κενό.», δεν θα προσπαθήσω να φέρω επιχειρήματα για να υπερασπίσω την δική μου ματιά. Με την ωραία αυτή- αν και δύσκολη – συζήτηση, αγγίξαμε το θεμέλιο, όχι μόνο της εικόνας αλλά και γενικότερα της σχέσης μας με την εκκλησία. Στο σημείο αυτό, όλα τα άλλα θέματα που μας απασχόλησαν έρχονται σε δεύτερη θέση και η όλη συζήτηση –κατά τη γνώμη μου βέβαια – δεν μπορεί να συνεχιστεί, αν δεν κατακτηθεί αυτή η κοινή αρχή.
Η ευθύνη του καθενός από μας στο σημείο αυτό είναι ισότιμη και η ευχή μου είναι η δυναμική που αποκτήθηκε να μην πάει χαμένη. Καλή συνέχεια
Αγαπητέ Φίλιππε, χαίρε. Νομίζω ότι δεν λέω κάπου ότι δεν υπάρχει αγιότητα, δηλαδή η πραγματικότητα της συνάντησης του Θεού με τον άνθρωπο, μία ορατή και απτή πραγματικότητα, εδώ και τώρα. Επομένως, δεν βλέπω τις δύο διαφορετικές αφετηρίες για τις οποίες μιλάς. Επίσης, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να υπερασπίσεις την δική σου ματιά στο σημείο αυτό. Η προσπάθεια διαλόγου, για την οποία έκανα λόγο, δεν αφορά σε αυτό το επίπεδο, αλλά σε μία κοινή αποδοχή του ρόλου της εικόνας και των υλικών της. Εγώ, καλόπιστα, κοινώνησα την σκέψη και την κατανόησή μου σχετικά με την εικόνα. Θεωρώ ότι πρέπει να κάνεις το ίδιο και να μου υποδείξεις, ενδεχομένως, την εκκλησιαστική θεώρηση της εικόνας (διότι περί αυτού γίνεται λόγος κι όχι περί μιας προσωπικής μας θεωρίας).
Βεβαίως αγαπητέ μου Σπυρίδωνα θα υπερασπίσω την άποψή μου όταν τοποθετηθούν στα ανωτέρω και οι φίλοι μας που συμμετέχουν στην συζήτηση. Ο λόγος είναι ότι εκτιμώ πως στο σημείο αυτό δεν θα πρέπει να προχωρήσουμε σε μια συζήτηση μεταξύ μας αλλά το όλο ζήτημα όπως προέκυψε, νομίζω, απαιτεί την τοποθέτηση όλων. Καταθέσαμε 2 εκδοχές που αποτελούν η κάθε μία, βάση της συζήτησης. Δεν θα πρέπει να γνωρίζουμε τι θέση και άποψη έχουν οι συνομιλητές μας; Θεωρώ μεγάλη επιτυχία το σημείο που φθάσαμε και αν δεν σας τρομάζω, το θεωρώ αρχή της κάθε συζήτησης.
Παραθέτω κάποια σημεία που κατέθεσαν οι αγαπητοί Δημοσθένης και Σπυρίδων στα οποία διακρίνεται σύμπτωση απόψεων. Συμφωνείτε;
D. Η Εικόνα κατά γενική ομολογία είναι ένα λειτουργικό σκεύος και δημιουργείται για τον πιστό. Το κύριο μέλημα της είναι να μας παρουσιάσει έναν Άγιο "εν ετέρα μορφή" (με την έννοια της καινούριας μετά θάνατον ύπαρξης).
D. Το φως σε μία Εικόνα πηγάζει μέσα από τον ίδιο τον Άγιο και τα πράγματα και δεν είναι αντανάκλαση. Είναι υπερφυσικό και δεν υπακούει σε φυσικούς κανόνες (άκτιστο), ο τρόπος που λειτουργεί αλλοιώνει ελαφρώς τις μορφές και τα πράγματα (κι όχι να παραμορφώνει), ώστε να μας δώσει μία μικρή ουράνια γεύση της μετ' αθάνατον ζωής.
Σ. Όλα τα φώτα μέσα στην εικόνα δηλώνουν, εικονίζουν και παραπέμπουν στο ένα και μοναδικό φως που θα λάμπει στα έσχατα: το Άγιον Πνεύμα, δηλαδή στην τριαδική θεότητα. Επομένως, καίτοι ο χρυσός πετυχαίνει πλήρως τον συμβολισμό του ακτίστου φωτός, την ίδια σημασιολογική έννοια μπορεί να πάρει και το λευκό, το υποκίτρινο, ή άλλο χρώμα. Π.χ. Ο μαύρος κάμπος του Θεοφάνη στην Λαύρα ή στην Σταυρονικήτα της Πλατυτέρας με τον χρυσό φωτοστέφανο, ο χρυσός κάμπος του Παντοκράτορα, οι εναλλαγές της πράσινης και μαύρης λωρίδας στους αγίους της τοιχογραφίας νοηματοδοτούν ιεραρχικά τα πρόσωπα και ενοποιούνται συγχρόνως στον εικονισμό του άχρονου της Βασιλείας του Θεού. Άρα, δεν υφίσταται (για μένα) αξιολόγηση των υλικών και εικόνα αρτιότερη ή υποδεέστερη.
Αν το φως της μορφής δεν αναφέρεται στο άκτιστο φως, το ίδιο όπως και ο κάμπος, τότε αναφέρεται σε μία ανθρώπινη προσπάθεια, μία ατομική αρετή, άσκηση κλπ., σ’ αυτό που γράφεις πιο κάτω ως «μια εμπειρία που συντελείται στον δικό μας χρόνο, στην δική μας ζωή, ένα γεγονός στο παρόν, το οποίο καλείται να γευθεί κάθε άνθρωπος.» Θα μου επιτρέψεις να επιμείνω, ότι η εικόνα παρουσιάζει, ακριβώς, μία μετά θάνατον πραγματικότητα και μάλιστα στην τελική μορφή της ως μία υπόσχεση, γι’ αυτό και ομολογούμε στο «πιστεύω», «προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωή του μέλλοντος. Μία υπόσχεση που δια της πίστεως, ως υπόσταση μη βλεπομένων, δηλαδή ελεύθερα και αγαπητικά προγευόμαστε καθημερινά μέσα στην θεία Λειτουργία ως πραγματικότητα δια της εικόνος.……………..
Σ. Ο φωτισμός του σώματος των αγίων, επομένως, δεν μπορεί να διαχωριστεί από το αναστάσιμο φως της Βασιλείας του Θεού που εικονίζει ο κάμπος ή το φωτοστέφανο. ………….Στα έσχατα θα ζούμε, θα γευόμαστε την αλήθεια της πραγματικότητας και όχι την εικόνα (την πρόγευση) που ζούμε τώρα.
ΕΠΕΙΔΗ, ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΤΡΟΜΑΖΩ ΜΕ ΤΟ ΥΨΟΣ ΤΗΣ ...ΒΑΣΗΣ ΜΟΛΙΣ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ ΜΑΣ, ΣΥΝΑΙΣΘΑΝΟΜΕΝΟΣ ΤΗΝ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΜΟΥ, ΚΑΤΑΦΕΥΓΩ ΣΕ ΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΙΣ "ΕΙΚΟΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ", ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΕΧΕΙ ΣΥΓΓΡΑΨΕΙ Ο ΣΕΒΑΣΜ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΜΑΣ. ΒΑΣΕΙ ΑΥΤΩΝ, ΟΣΟ ΜΠΟΡΟΥΜΕ, ΕΡΓΑΖΟΜΑΣΤΕ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΜΑΣ. ΕΔΩ ΔΙΝΟΝΤΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ-ΤΟΜΕΣ ΣΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ, ΠΟΥ ΚΑΤΑΤΕΘΗΚΑΝ, ΑΝ ΒΕΒΑΙΑ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΜΕ ΚΑΛΑ:
Η απάντησή σας με ενθαρρύνει να απαντήσω στον αγαπητό μας Σπυρίδωνα επισημαίνοντας τις μεταξύ μας διαφορές. Αφού προηγουμένως θυμίσω ότι δεν έχω μελετήσει τα Πατερικά κείμενα σε βαθμό που να επικαλεστώ από αυτά τα επιχειρήματά μου. Αντίθετα οι καταθέσεις μου πηγάζουν από την προσωπική μου εκκλησιαστική εμπειρία. 1. Στην θέση : η εικόνα παρουσιάζει, ακριβώς, μία μετά θάνατον πραγματικότητα και μάλιστα στην τελική μορφή της ως μία υπόσχεση, γι’ αυτό και ομολογούμε στο «πιστεύω», «προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωή του μέλλοντος. Μία υπόσχεση που δια της πίστεως, ως υπόσταση μη βλεπομένων, δηλαδή ελεύθερα και αγαπητικά προγευόμαστε καθημερινά μέσα στην θεία Λειτουργία ως πραγματικότητα δια της εικόνος. η απάντησή μου είναι : Η εικόνα ως αρχέτυπο είναι ο Χριστός. Όλες οι εικόνες είναι Χριστοειδείς. Ο Άγιος εικονίζεται δείχνοντάς μας την νίκη του εν Χριστώ. «Ζω δε ουκέτι εγώ, ζη δε εν εμοί Χριστός» και αυτό είναι η νέα Ζωή , το εκκλησιαστικό βίωμα. Όπως στο Πρόσωπο του Κυρίου συνδέονται η ανθρωπότητα και η Θεότητα, το θνητό και το αθάνατο προκειμένου να ζήσει το θνητό και, ενδυόμενο την αφθαρσία να γίνει αθάνατο, έτσι και στην εικόνα καταγράφεται αυτή η ένωση του κόσμου που αναγεννάται στην ένωσή του με τον Θεό.
Στο Πρόσωπο του Χριστού τα έσχατα έγιναν φανερά και ο κόσμος έχει κριθεί. Οι προφητείες τελείωσαν ο χρόνος μέχρι το τέλος προσφέρεται ως ευκαιρία στους ανθρώπους να γνωρίσουν τον Σωτήρα. Η εικόνα έχει εσχατολογικό χαρακτήρα γιατί αυτή η ένωση του θνητού κόσμου με τον Θεό είναι η τελική πράξη για τον κόσμο και ήδη συμβαίνει στους αγίους της εκκλησίας.
Μέσα στην εκκλησία ο Χριστός προσφέρεται σε όσους ζουν με φόβο Θεού, σε όσους ζουν με την θέρμη της Πίστης, και σε όσους μακάριους έφθασαν στην Αγάπη.
Αυτό που ο άγιος έχει σαν εμπειρία, την κατοίκηση δηλαδή του πληρώματος της Θεότητος στην καρδιά του, οι υπόλοιποι εμείς το δεχόμαστε εικονολογικά στην εκκλησία. Ο Παντοκράτορας στον Ναό είναι μόνιμα στον ψυχικό ουρανό του Αγίου, σε όποια ώρα και κατάσταση βρίσκεται. Η εικόνα λοιπόν μας δείχνει αυτό που συντελείται στην εκκλησία, τον εξαγιασμό της ανθρώπινης φύσης. Το ένα μέρος της είναι ο κόσμος και ο άνθρωπος και το άλλο ο Θεός. Ο Θεός έχει αποκαλυφθεί και ο άνθρωπος εξαγιάστηκε . Το ένα μέρος της είναι η ζωγραφική και το άλλο συμβολίζεται από τον χρυσό. Αν τώρα στην θέση του χρυσού έχουμε κάποιο χρώμα για να εικάσουμε το ίδιο ζητούμενο όλα είναι πολύ καλά και καθόλου δεν έχουμε μια άστοχη δογματικά εικόνα. Όμως θεωρώ ότι για όσους λόγους προανέφερα για τις ιδιότητες του χρυσού, η επιλογή αυτή έχει τεχνικά πιο διακριτό μήνυμα.
Θα μπορούσα, λοιπόν, να δεχτώ την παραπάνω κατάθεση του Σπυρίδωνος αν δεχτούμε ότι η προσδοκία της ανάστασης των νεκρών που ομολογούμε αναφέρεται στην δική μας Ανάσταση και ότι η ζωή του μέλλοντος έχει ήδη ξεκινήσει και όσους νεκρώθηκαν ως προς τον Κόσμο, πριν τον βιολογικό τους θάνατο. Για αυτούς τα μη βλεπόμενα είναι ορατά.
2. Στην θέση: … Αν το φως της μορφής δεν αναφέρεται στο άκτιστο φως, το ίδιο όπως και ο κάμπος, τότε αναφέρεται σε μία ανθρώπινη προσπάθεια, μία ατομική αρετή, άσκηση κλπ., σ’ αυτό που γράφεις πιο κάτω ως «μια εμπειρία που συντελείται στον δικό μας χρόνο, στην δική μας ζωή, ένα γεγονός στο παρόν, το οποίο καλείται να γευθεί κάθε άνθρωπος.»
Η απάντησή μου είναι:
Η πρώτη απάντησή μου διακρίνει την ζωγραφική και τον χρυσό ως δύο μέρη που συνδέθηκαν κάτω από ένα συγκεκριμένο κανόνα . Την αποδοχή της νέκρωσης ως προς τον κόσμο. Η μορφή εκφράζει το αποτέλεσμα αυτής της νεκρώσεως της εξόδου από το κοσμικό φρόνημα. Ο φωτοστέφανος είναι το άμεσο και βεβαιωμένο δώρο αυτής της επιλογής, Είναι Δώρο, Χάρισμα και όχι αποτέλεσμα ατομικής προσπάθειας και εξέλιξης. Η Νέκρωση κατά κόσμο δεν αφήνει περιθώρια στον παλαιό άνθρωπο. Ένας θάνατος και μια Ανάσταση, το άγιο Βάπτισμα. Ας δούμε εικονολογικά την διδασκαλία στην τελετή του βαπτίσματος. Αρκεί μια ομολογία για εγκατάλειψη του κοσμικού στρατοπέδου και σύνταξης με τον Χριστό. Δεν μπορώ να δω κανένα περιθώριο για ατομική προσπάθεια. Ίσως μόνο μια λαχτάρα να είμαστε με την Αλήθεια σε ότι λέμε και κάνουμε. Αυτό θα ήταν ένα καλό φυτίλι για να ανάψει φωτιά.
3. Στην θέση : ……….. Τελική πηγή κάθε συμβόλου μέσα στην Εκκλησία είναι το έσχατο γεγονός, δηλαδή η Βασιλεία του Θεού. Κάθε σύμβολο δικαιώνεται μόνο στο βαθμό που εικονίζει την εσχατολογική πραγματικότητα. Επομένως, εκεί βρίσκεται η αλήθεια του συμβόλου και όχι στην φύση των χρησιμοποιούμενων υλικών. Διαφορετικά ξεφεύγουμε από μία εκκλησιαστική κατανόηση της εικόνας και δογματίζουμε την φύση των υλικών και όχι την αλήθεια που αυτά καλούνται να εικονίσουν. (Προλαβαίνω, ενδεχομένως, μία εντύπωση). Με αυτά που γράφω δεν σχετικοποιώ την τέχνη της εικόνας αλλά, προσπαθώ να θέσω τις προτεραιότητες εκείνες για μία εκκλησιαστική κατανόηση της εικόνας.
Λαμβάνοντας υπόψη όσα προανέφερα, θα συμφωνήσω απόλυτα.
Καλημέρα. (ένα σύντομο σκεπτικό για την Εικόνα) Ο όρος «αυτόφωτο» τέθηκε από μέρους μου ως μία συνθήκη κατανόησης του φωτίσματος .Το φως , λοιπόν αυτό, που δεν έχει συγκεκριμένη πηγή και δεν υπακούει στους φυσικούς νόμους, είναι αυτό που μας παρουσιάζει τα πρόσωπα και τα αντικείμενα στην Ορθόδοξη Εικόνα. Ακόμη και η συνθήκη της αντανάκλασης δεν μπορεί να σταθεί διότι υπακούει στους φυσικούς νόμους. Με αυτήν την λογική προσέγγιση και ο όρος «αυτόφωτο» κι όχι με την έννοια της ατομικότητας. Η Εικόνα έχει τρεις παραμέτρους αλληλένδετες. Την Θεολογία - δόγμα, την Ιστορία και την απόδοση (ζωγραφικός τρόπος). Δίχως κάποια από αυτές τις παραμέτρους δεν υφίσταται. Θα μπορούσαμε να πούμε, εν συντομία, ότι είναι (η Εικόνα) η γέφυρα μεταξύ Θεού κι ανθρώπου. Αυτή η «γεφύρωση» επιτυγχάνεται με το εικονιζόμενο, μέσω του ζωγραφικού τρόπου. Οπότε το κυριότερο στοιχείο στην πραγματικότητα, είναι η εικονιζόμενη μορφή. Προεκτείνοντας ακόμη περισσότερο το παραπάνω σκεπτικό καταλήγουμε στο γεγονός ότι το σημαντικότερο στοιχείο στην Εικόνα είναι το πρόσωπο και η έκφρασή του. Επομένως ο κύριος και πρωτεύων στόχος μας είναι η ανάδειξη της έκφρασης του προσώπου ώστε να επιτύχουμε την γεφύρωση με το Θείο. Όλα τα υπόλοιπα στοιχεία λειτουργούν υπέρ αυτής της πραγμάτωσης. Το χρώμα του κάμπου είναι ένα βασικό εργαλείο που συμβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση. Το σκούρο χρώμα έχει την ιδιότητα να εκτινάσσει το φως προς τον θεατή, δηλαδή τις φωτισμένες μορφές. Από την άλλη ο ανοιχτόχρωμος κάμπος και κυρίως ο χρυσός, δημιουργεί, βέβαια, μία αντίθεση και είναι πιο ξεκάθαρες οι μορφές προς εμάς, αλλά αυτή η συνθήκη είναι δεσμευτική. Διότι στην προσπάθειά μας να ανταγωνιστούμε την φωτεινότητα αναγκαζόμαστε να χρησιμοποιούμε όλο και ανοιχτότερα χρώματα (κυρίως ψυχρά), σε έναν άνισο, τελικά, αγώνα διεκδίκησης της μορφής.
Αγαπητέ Δημοσθένη, καταλαβαίνω το σκεπτικό σας που είναι σταθερό από την αρχή της συζήτησής μας. Θα σας παρακαλούσα, αν θέλετε, να τοποθετηθείτε στις απόψεις που κατατέθηκαν από τον αγαπητό μας Σπυρίδωνα και εμένα. Συγκεκριμένα και συνοπτικά η θέση μου είναι ότι ο χαρακτήρας της εικόνας είναι η φανέρωση (διδασκαλία) της ένωσης του κτιστού με το άκτιστο που συμβαίνει με την ενσάρκωση του Θεού. Μας προτάσσει δηλ. κάθε εικόνα ( του κάθε αγίου) τον Χριστό και Αυτόν προσκυνούμε σε κάθε εικόνα. Αν συμφωνούμε στο παραπάνω μπορούμε να εξετάσουμε την σημασία της έκφρασης του προσώπου και τους όρους που το καθιστούν «αγιογραφικό» Διαφορετικά θα εργαστούμε χωρίς την απαιτούμενη αφετηρία που θα μας έλυνε όλα τα ζητήματα.
Η αποστολή της Εικόνας, αγαπητέ Φίλιππε, ταυτίζεται με αυτήν της Καινής Διαθήκης. Μία παράμετρος είναι κι αυτή η ένωση. Δεν κατέχω την εμπειρία και την Θεολογία, εάν θέλετε, ώστε να σας αναπτύξω περαιτέρω ...
Πολύ καλά. Αν κατάλαβα καλά στο σκεπτικό σας λέτε ότι με την ανάδειξη της έκφρασης του προσώπου θα καταδείξουμε αυτή τη σύνδεση κτιστού και ακτίστου. Τι ακριβώς μπορούμε να καταλάβουμε με τον όρο ανάδειξη; Είναι υποκειμενική έννοια η προβλέπει κάποιους κανόνες; Αν ναι ποιοι είναι αυτοί; Μπορείτε να μας δείξετε πως να εργαστούμε για να αναδειχθεί η ζητούμενη έκφραση;
Κατ' αρχήν ο τρόπος που θέτετε τα ερωτήματα μου δημιουργούν την αίσθηση πως είμαι κάποιος παντογνώστης ή καθηγητής, πράγμα που θα ευχόμουν αλλά δυστυχώς τίποτα από αυτά δεν ισχύει. Ασχολούμαι μερικά χρόνια με την Εικονογραφία και η σχετικά μικρή μου εμπειρία έχει μόνο προσωπική αξία. Με αυτήν την ιδιότητα λοιπόν, θα σας πω την άποψή μου. Η ένωση κτιστού και άκτιστου δεν μπορεί να είναι σε καμία περίπτωση, υποκειμενική. Κι αυτό διότι εμπεριέχει την Ορθόδοξη Θεολογία-αλήθεια. Με βάση αυτήν την Θεολογία και η προσέγγιση της ανάδειξης. Δηλαδή με άλλα λόγια έχουμε ένα σταθερό δόγμα και μας δίνεται η δυνατότητα να το παρουσιάσουμε με τον τρόπο που εμείς πιστεύουμε ότι είναι πιο ωφέλιμο προς τον θεατή-πιστό. Εδώ ενεργεί η υποκειμενικότητα. Αυτό δεν είναι δικό μου συμπέρασμα αλλά φανερώνεται μέσα από την Εικονολογική παράδοση της Εκκλησίας μας αφού είμαστε ελεύθεροι να διαλέξουμε τον τρόπο που θα μιλήσουμε (εικαστικά) για ένα συγκεκριμένο κι αμετάβλητο Θεολογικό-δογματικό γεγονός. Πιο ξεκάθαρα : η ένωση κτιστού και άκτιστου (Θεού και ανθρώπου) είναι μία πραγματικότητα κι όχι μία προσωπική μας εντύπωση. Αυτό το επισφραγίζει η έλευση του Ιησού Χριστού. Οπότε υποκειμενικός είναι, μόνο ο τρόπος που θα παρουσιάσουμε το συγκεκριμένο θεολογικό-δογματικό θέμα κι όχι πως το αντιλαμβάνεται ο καθένας μας χωριστά. Γι αυτό τον τρόπο κατέθεσα την άποψη μου παραπάνω.
Τι θα λέγατε να τολμήσουμε να πούμε κάποια βασικά χαρακτηριστικά για την μορφή , σύμφωνα με όσα μας λέει η Παράδοσή μας;
Τα χαρακτηριστικά του προσώπου αλλοιωμένα ώστε: 1. Να έχουν συναισθήματα να μην είναι δηλαδή ανέκφραστα. 2. Τα συναισθήματα να βρίσκονται σε ισορροπία για να γίνεται ορατή η απάθεια. Κανένα συναίσθημα να μην κυριαρχεί αν και υπάρχουν στην μορφή. 3. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου να είναι έντονα σχηματοποιημένα για να φαίνεται η άσκηση και η πνευματικότητα και καθόλου σαρκικό φρόνημα. 4. Το Φως της μορφής να αποδίδεται με 3 βασικούς τόνους (όπως και κάθε στοιχείου στην εικόνα) ώστε να εκφράζεται η λιτότητα που χαρακτηρίζει την εικόνα και πολλά περισσότερα που θα μπορούσε να σημαίνει η χρήση 3 τόνων. Και άλλα ενδεχομένως χαρακτηριστικά που αν γνωρίζει κάποιος θα μπορούσε να καταθέσει. Τι λέτε για την σκέψη αυτή; Μπορούμε να θεωρήσουμε τα παραπάνω ως όρια μέσα στα οποία θα πρέπει να κινηθούμε;
Καλημέρα, Για όσους δεν είχαν παρακολουθήσει όσα είχαμε πει σε παλαιότερη συζήτηση σχετικά με την ισορροπία των εκφραστικών στοιχείων, ας δούμε στο παρακάτω link την αυστηρή και φιλάνθρωπη έκφραση που προέκυψαν από την ίδια εικόνα αφού απομονώσαμε τα συμμετρικά εκφραστικά στοιχεία:
Οι 3 τόνοι είναι ο προπλασμός και τα 2 φώτα που συνθέτουν το φως της εικόνας. Οι μορφές ορίζονται από γραμμικά στοιχεία, επίσης σε ισορροπία (γραψίματα - ψιμυθιές)
Ευλογείτε. Επιτρέψτε μου ν' απαντήσω στα ερωτήματά σας. 1ον. Θεωρώ ότι είναι λάθος η απεικόνιση ενός τυφλού αγίου με την τεχνική της Ορθόδοξης αγιογραφίας. (Έχω υπ' όψιν μου την αγία Ματρώνα την Μοσχοβίτισσα με τα μάτια κλειστά.) Θεωρώ ότι είναι μία αθεολόγητη εικόνα ή καλύτερα μία φυσιοκεντρική και ψυχολογική απεικόνιση, πολύ συνηθισμένο φαινόμενο στην ρωσική εικονογραφική παράδοση. Αν το στοιχείο αυτό ήταν καθοριστικό στη ζωή της αγίας, μπορεί να γραφτεί κάτω από το όνομά της "η αόμματος", αλλά να εικονιστεί με ανοιχτούς οφθαλμούς. 2ον. Έχει χρησιμοποιηθεί ο όρος "αντίστροφη", "ανάστροφη", "ελεύθερη" κ.α. Νομίζω ότι το "εικονογραφική προοπτική" δίνει στον ακροατή να καταλάβει περί τίνος μιλάμε και συγχρόνως αποκλείει μία σύγχυση με την ευθύγραμμη προοπτική της κοσμικής ζωγραφικής. Ο όρος "αντίστροφη" προοπτική, ωστόσο, έχει πατερική θεμελίωση και μπορεί να τον χρησιμοποιήσει κανείς άφοβα. Εύχεσθε.
Καλησπέρα. Προς τον αγαπητό Φίλιππο. Πιστεύω πως το ζητούμενο συναίσθημα σε μία μορφή είναι η ηρεμία. Διότι είναι το μόνο καταλυτικό συναίσθημα που βοηθάει ασφαλέστερα και ομαλότερα στην "κοινωνία" του εικονιζόμενου με τον θεατή. Εξαίρεση ελάχιστες περιπτώσεις όπως του Παντοκράτορα (λόγω Θεολογίας) ο οποίος μπορεί να είναι και λίγο αυστηρός με την έννοια του δίκαιου κριτή, αλλά πάντα μέσα από ένα γαλήνιο πρίσμα. Διότι ακόμα και ως δίκαιος κριτής έχει αφετηρία μόνο την αγάπη προς τον άνθρωπο. Ή της Παναγίας στην σταύρωση όπου κυριαρχεί η θλίψη (λόγω ιστορικότητας), αλλά πάντοτε "έν μέσω γαλήνης", κ.α. . Θέλω να πω πως ακόμη και σε σκηνές όπου θα πρέπει να δείξουμε κάποιο συναίσθημα το κάνουμε με τρόπο ώστε να αποτυπώνει την αίσθηση κι όχι να συνεπάρει και να παρασύρει ή ακόμη και να τρομοκρατήσει τον θεατή. Το φως που αναφέρετε (3 τόνοι) δεν ξέρω κατά πόσο μπορεί να χαρακτηρίσει την λιτότητα σε μία Εικόνα. Σε σχέση με 5- 6 φωτίσματα ίσως, αλλά σε σχέση με δύο φωτίσματα ; Ή, ακόμη πιο τολμηρή προσέγγιση, σε σχέση με ένα φώτισμα ; Θέλω να πω πως ο αριθμός των φωτισμάτων μπορεί να αποπνέουν ένα είδος λιτότητας, αλλά δεν είναι το καθεαυτό κριτήριο. Πιστεύω πως ο τρόπος που χρησιμοποιούμε τα φωτίσματα δίνει την αίσθηση της λιτότητας κι όχι ο αριθμός των φωτισμάτων. Προς Ιερά Μονή Αγίων Αρχαγγέλων. Θα σας πω την άποψη μου όσο πιο σύντομα και περιεκτικά μπορέσω. Α. Άγιοι ανακηρύσσονται μετά την κοίμηση τους και επομένως όλα τα σαρκικά ελαττώματα τους δεν υφίστανται. Οι εικονιζόμενες μορφές, ως Άγιοι πια, είναι ανακαινισμένες και απαλλαγμένες από την φθορά. Μπορούμε όμως και πρέπει, να πληροφορήσουμε τον πιστό μέσω της ιστορικής αλήθειας, με στοιχεία που θεωρούμε πως θα έχουν πνευματική ανταπόκριση από τους πιστούς. Π.χ. η Αγία Παρασκευή δεν εικονίζεται με βγαλμένα μάτια, αλλά τα κρατάει σε ένα πιάτο ως πληροφορία του μαρτυρίου της(θεολογία, ιστορία, αισθητική απόδοση). Αυτό το γεγονός δείχνει στον πιστό την απαράμιλλη πίστη και ομολογία τη Αγίας. Από την άλλη εάν ένας Άγιος εικονίζεται τυφλός προκύπτει ένα σημαντικό πρόβλημα, η επικοινωνία με τον θεατή-πιστό. Το πιο σπουδαίο στοιχείο στο πρόσωπο και την έκφρασή του είναι τα μάτια, άρα και το εξέχων της επικοινωνίας. Β. Με την αντίστροφη ή ανεστραμμένη, καλύτερα, προοπτική προσπαθούμε το βάθος σε μία Εικόνα να το φέρουμε μπροστά για να το δείξουμε κι όχι να το υπονοήσουμε. Έτσι (σε γενικές γραμμές) τα αντικείμενα ή οι μορφές που είναι πιο πίσω σηκώνονται πιο ψηλά, ώστε να τα βλέπουμε. Και οι πλευρές που δεν είναι ορατές υφίστανται μία ελαφριά αλλοίωση, τόσο ώστε να αποφύγουμε την παραμόρφωση και φανερώνονται σε εμάς «ως η θέα των αθεάτων». Με αυτόν τον τρόπο στοχεύουμε στην καλύτερη «κοινωνία» Εικόνας – πιστού. Την ελευθερία μέσα στην πνευματική πραγματικότητα την γνωρίζουμε ; Θέλω να πω πως έχουμε αυτήν την γνώση της προοπτικής ; Πιστεύω πως όχι. Και είναι προτιμότερο να μην αυθαιρετούμε και να αυτοσχεδιάζουμε διότι υπάρχει μεγάλος κίνδυνος κακόδοξων Εικόνων. Ελπίζω να έγινα κατανοητός.
ΑΝ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΜΕ ΚΑΛΑ, ΑΛΛΟ ΗΡΕΜΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΟ ΑΠΑΘΕΙΑ. ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΜΑΣ ΒΟΗΘΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΙΟ ΑΠΟ ΤΑ ΔΥΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ ΣΤΙΣ ΑΓΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ;
ΚΑΛΩΣΟΡΙΖΟΥΜΕ ΤΗΝ Ι.Μ. ΑΓ. ΑΓΓΕΛΩΝ!
ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΑ ΤΥΦΛΑ ΜΑΤΙΑ, Η ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΔΙΝΕΙ ΣΑΦΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ. ΩΣΤΟΣΟ, ΤΙΘΕΤΑΙ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΓΙΑ ΚΑΠΟΙΑ ΠΙΘΑΝΗ ΕΞΑΙΡΕΣΗ: ΟΤΑΝ Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΟ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ "ἐγὼ γὰρ τὰ στίγματα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ ἐν τῷ σώματί μου βαστάζω". ΑΣ ΜΑΣ ΦΩΤΙΣΟΥΝ ΟΙ ΠΙΟ ΠΕΠΕΙΡΑΜΕΝΟΙ...
ΚΑΠΟΥ ΕΙΧΑΜΕ ΔΙΑΒΑΣΕΙ, ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΟΥΤΕ ΑΝΤΕΣΤΡΑΜΜΕΝΗ, ΑΛΛΑ ΟΥΤΕ ΚΑΙ "ΕΛΕΥΘΕΡΗ", ΑΛΛΑ "ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ". ΜΑΣ ΑΡΕΣΕ ΑΥΤΗ Η ΠΡΟΤΑΣΗ...
Σεβαστέ αδελφέ μου, χαίρε. Δεν απαντώ ως πεπειραμένος αλλά ως αναζητητής του νοήματος των εικόνων. 1. Το ρηθέν που αναφέρεις ισχύει για την ιστορική πορεία του αγίου. Η εικόνα, θα μου επιτρέψεις να ισχυρίζομαι ότι, μας δείχνει το τέλος της πορείας αυτής, ως ανακεφαλαίωση και λύτρωση από το θνητό στοιχείο ή όπως λέει ο Ιωσήφ ο Βρυέννιος στον περί συντελείας λόγο του, "από το φθαρτόν αυτό και επίκηρον είναι εις το άφθαρτον και ακήρατον μεταποίησις", δηλαδή μεταποιείται η κτίση και ο άνθρωπος από την φθαρτή και θνητή ύπαρξη, στην άφθαρτη και αθάνατη! 2.Ακολουθώντας τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο θα επιμείνω στο "αντίστροφη" προοπτική, όχι ότι το "πνευματική" δεν είναι σωστή, απλώς δεν κυριολεκτεί αλλά αναλύει το περιεχόμενο της αντιστροφής, η οποία έχει σαφώς πνευματικά θεμέλια. Εύχου.
ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΜΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ ΕΧΕΙ ΑΝΑΛΥΘΗ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑΚΑ, ΣΕ ΒΑΘΟΣ, ΑΠΟ ΤΟΝ Λ. ΟΥΣΠΕΝΣΚΥ. ΕΠΟΜΕΝΩΣ Ο ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΛΕΟΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ, ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΜΑΣ ΤΟ ΕΞΗΓΗΣΕΙ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ...
ΜΗΠΩΣ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΤΕ, ΕΠΙΣΗΣ, ΝΑ ΜΑΣ ΠΑΡΑΠΕΜΨΕΤΕ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΓ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΕΡΙ "ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗΣ" ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ;
Αδελφοί εν Χριστώ χαίρετε. 1ον. Σε ό,τι αφορά στην εικόνα της Πεντηκοστής: Ο Λεωνίδας Ουσπένσκυ έγραψε ένα άρθρο το 1960 με τίτλο, «Παρατηρήσεις σχετικά με την εικονογραφία της Πεντηκοστής» (βλ στον τόμο, «Η εικόνα στο φως της ορθόδοξης ερμηνείας», Ανάλεκτα Λ. Ουσπένσκυ, εκδ. Νεκτάριος Παναγόπουλος σσ. 141-205). Η έρευνά του προσπάθησε να λύσει την διχογνωμία που υπήρχε στους Ρώσους εμιγκρέδες σχετικά με την ορθότητα της συγκεκριμένης εικόνας, γι’αυτό και απαντά σε δύο ερωτήματα: 1) Πρέπει να εικονίζεται η Παρθένος στις εικόνες της Πεντηκοστής ή δεν πρέπει; Και 2) Δικαιολογείται η ύπαρξη του προσώπου που επιγράφεται ‘ο κόσμος’ στο κάτω μέρος της παράστασης; Διαπιστώνοντας την κεντρική σημασία της εικόνας της Πεντηκοστής, ώθησε τον μαθητή του (και καθηγητή μου) Νικόλαο Οζόλιν να αφιερωθεί στην μελέτη της. Το διδακτορικό του στη Σορβόννη «η εικόνα της Πεντηκοστής» κυκλοφορεί στα ελληνικά (Νικ. Οζόλιν, «Η ιστορία μιας εικόνας, η εικόνα της Πεντηκοστής», εκδ. Αρμός) είναι νομίζω μία από τις καλύτερες μελέτες πάνω στο θέμα. Με δύο λόγια, διότι το θέμα είναι αρκετά περίπλοκο, θα έλεγα ότι η ορθόδοξη εικόνα της Πεντηκοστής είναι αυτή που ΔΕΝ παρουσιάζει την Θεοτόκο. Η παρουσία της Θεοτόκου, αφορά στην ρωμαιοκαθολική εικονογραφία της Πεντηκοστής και στην κατ’απομίμησιν αυτής ρωσική περίοδο της παρακμής 16ος-17ος αι. και όχι στην Ορθόδοξη εικονογραφία. Η παρουσία της Θεοτόκου ανάγεται σε μία επιβίωση των παλαιών ενιαίων εικόνων της Αναληψο/πεντηκοστής, δηλαδή όταν εορταζόταν η Πεντηκοστή μαζί με την Ανάληψη. 2ον. Σχετικά με το αντίστροφη προοπτική, τα τελευταία 4 χρόνια γράφω ένα βιβλίο με τίτλο «η Ορθόδοξη εικόνα, δογματικά λάθη και παρανοήσεις». Σας μεταφέρω το αντίστοιχο χωρίο από το κεφάλαιο «η τεχνοτροπία» και σας επισυνάπτω την παραπομπή: «Ὅλα αὐτὰ ποὺ βλέπουμε τόσο χαρακτηριστικὰ μέσα στὴν εἰκόνα καὶ ἰδιαίτερα ἡ ἀντίστροφη προοπτικὴ τῆς σύνθεσης, ἑρμηνεύονται ἀπὸ τὰ λόγια τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου: «Δεῖ γάρ με παθεῖν τὴν καλὴν ἀντιστροφήν». Τι σημαίνει ὅμως καλὴ ἀντιστροφή; Αὐτὸ ποὺ ἐννοεῖ ἐδῶ ὁ ἅγιος καὶ μᾶς δείχνει εὔγλωττα ἡ εἰκόνα, ἀφορᾶ σὲ μία ἀντιστροφικὴ κίνηση τοῦ ἀνθρώπου. Καλὴ ἀντιστροφὴ γιὰ τὸν ἄνθρωπο ποὺ χωρίσθηκε ἀπὸ τὸν Θεό, δὲν εἶναι ἁπλῶς νὰ ἐπιστρέψει, ἀλλὰ νὰ διανύσει τὴν ἀντίστροφη πορεία ἀπὸ ἐκείνη τοῦ σαρκωθέντος Χριστοῦ. Ἂν μὲ τὴν σάρκωσή του τὸ ἀρχέτυπο προσαρμόσθηκε παραδόξως πρὸς τὸ ἀντίτυπο, σ’ αὐτὴ τὴν νέα μεταβολὴ πραγματοποιεῖται ἡ ἐπιστροφὴ τοῦ ἀντιτύπου στὸ ἀρχέτυπο. (Λόγος 38, 4, PG 36, 316A)
Καλημέρα. Προς Ιεροδιακ. Γαβριηλ. Η απάθεια είναι μία ψυχική κατάσταση που το κύριο χαρακτηριστικό της είναι η αδράνεια. Δηλαδή μία κατάσταση που δεν ενεργεί και άρα δεν προσφέρει έφορο έδαφος, τουλάχιστον προς επικοινωνία. Από την άλλη η ηρεμία ενεργεί και μεταδίδει την γαλήνη που απορρέει από αυτήν. Προς Φίλιππο. Σχεδιαστικά, σε ότι αφορά την ηρεμία στην έκφραση, αυτή επιτυγχάνεται με την συμμετρία των γραμμών του προσώπου και κυρίως των οφθαλμών. Μία βασική αρχή είναι η εξής : Η άνωθεν γραμμή του ματιού, η γραμμή του βλεφάρου και το φρύδι, πρέπει να είναι παράλληλες. Εάν δεν είναι κατανοητό, τότε πρέπει να γίνει παραπομπή σε κάποιο σχετικό σχέδιο. Το σχέδιο της Πεντηκοστής που παραθέσατε μάλλον είναι προβληματικό. Δεν έχω διαβάσει πουθενά αναφορά της Παναγίας σε ανάλογη ιστόρηση. Εάν υπάρχει τέτοιου είδους αναφορά, να το συζητήσουμε. Ευχ.
Αγαπητέ Δημοσθένη θα ήθελα να ρίξετε μια ματιά στο link στο οποίο πολύ πρόχειρα παρουσιάζονται οι βασικές εκφραστικές δυνατότητες, και να μου πείτε αν εννοείτε την πρώτη (ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ) η κάτι άλλο. Ευχ.
Είναι η ίδια που έλεγα ως επιλογή με απουσία εκφραστικής κίνησης. Πολλές εικόνες (κυρίως από Σερβία) ακολουθούν αυτήν την επιλογή αλλά πολύ περισσότερες την ισορροπία των αντιθέτων, όπως η περίπτωση της εικόνας του Χριστού του Θεοφάνους που έδειξα στο προηγούμενο link
Επειδή η εικόνα στοχεύσει σε μια προσωπική σχέση με τον προσκυνητή φροντίζω να κοιτά εμπρός. Αντίθετα στους Ναούς αυτό το αποφεύγω να συμβαίνει σε όλους τους Αγίους. Εσύ τι λες; (επιτέλους κατακτήσαμε τον ενικό!)
Το γεγονός ότι τα εικονιζόμενα αναφέρονται στο παρόν και απευθύνονται προς τους πιστούς, μου δημιουργεί την πεποίθηση ότι όταν μας κοιτάζουν πετυχαίνεται αυτή η συνθήκη καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη. Έτσι πιστεύω πως είτε στον τοίχο, είτε φορητή, είναι προτιμότερο να μας κοιτάζει. Κάποτε είχα πάει σε έναν Ι. Ναό και όταν κάποια στιγμή βγήκε από το Ιερό Βήμα ο Ιερέας να διαβάσει την προσευχή στον Χριστό, παρατήρησα ότι το βλέμμα του (Χριστού) ατένιζε έξω από το παράθυρο. Μου δημιούργησε άσχημη εντύπωση σαν να ήταν αδιάφορος ο Χριστός για τα της Θείας Λειτουργίας. 'Ίσως λίγο τραβηγμένο , αλλά αυτήν την εντύπωση μου έδωσε. Στις σκηνές και τα μαρτύρια λειτουργούν άλλες συνθήκες.
Πάντα υπάρχει η προσωπική σχέση με τον Άγιο. Στο Ναό όμως στρεφόμαστε στον Χριστό. Οι εικόνες του τέμπλου είναι κεντρικά πρόσωπα και καλό είναι να μας κοιτάζουν.
...ΚΑΙ Η ΔΙΚΗ ΜΟΥ ΣΥΜΒΟΛΗ, ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΘΑΥΜΑΣΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΟΥ (Νά λοιπόν... κλπ), ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΠΑΡΑΘΕΤΩ, Ο ΑΓΙΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΟΥ!:
ΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΣΤΟΣ EΝΑΤΟΣ (ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΟΥ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΟΥ)
1.Νά λοιπόν πού και εμείς πού ευρισκόμαστε στον βαθύτατο λάκκο της αγνωσίας και στις σκοτεινές περιοχές των παθών και στην σκιά του θανάτου τούτου του σώματος, επιχειρούμε με θρασύτητα να φιλοσοφήσωμε για τον επίγειο ουρανό, (δηλαδή την απάθεια). Το στερέωμα του ουρανού έχει βεβαίως ως ωραιότητα τους αστέρες, αλλά η απάθεια έχει ως στολισμό τις αρετές...
ΕΛΠΙΖΩ, ΟΤΙ ΟΠΟΙΟΣ ΔΙΑΒΑΣΕΙ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΔΕΝ ΘΑ ΣΥΓΧΕΕΙ ΠΛΕΟΝ ΤΗΝ ΑΠΑΘΕΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔΡΑΝΕΙΑ. ΒΕΒΑΙΑ, ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΤΑΤΟ, ΚΑΙ ΚΑΛΟ ΘΑ ΗΤΑΝ ΝΑ ΠΡΟΗΓΗΤΑΙ ΣΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΓΩΝΤΑΙ ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΞΗΓΗΣΕΙΣ...
Νομίζω ότι ταιριάζει περισσότερο με την δική μου κατάσταση.......
Θα σας παρακαλούσα αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί να με βοηθήσετε να καταλάβω με ποια θεολογικά ερείσματα η παρακάτω σύνθεση εντάσσεται στην Παράδοσή μας. Βρίσκεται στις περισσότερες Ιερές Μονές. Αγαπητέ Σπυρίδωνα ;
Αν μιλάμε για την παράσταση του σταυρωμένου μοναχού που δέχεται τα βέλη των δαιμόνων, νομίζω ότι το θέμα είναι απλό. Μέσα στα πλαίσια της παρηγορητικής ποιμαντικής η παράσταση αυτή δημιουργήθηκε για να ενισχύσει τον πνευματικό αγώνα του μοναχού, κάνοντας συγχρόνως ένα θεολογικό λάθος: να εισχωρήσει ως εικόνα (τοιχογραφία) μέσα στο ναό. Η παράσταση αυτή αφορά σε μία αλήθεια έξω από το ναό. Αν εκλαμβάνουμε τον ναό ως τόπο της Βασιλείας του Θεού, έναν τόπο εσχατολογικό όπου κυριαρχεί η υπέρβαση του θανάτου, μία παρόμοια παράσταση δεν έχει θέση. (Οι μετανοούντες στην αρχαία εκκλησία έμεναν έξω από το ναό και παρέμεναν όσοι θα κοινωνούσαν μετά το κλείσιμο των θυρών.) Όλα πιστεύω ότι εξαρτώνται από την θεολογική μας σκέψη: τόσο για τον ναό, όσο και για την εικόνα. Αν θεωρήσουμε, λοιπόν, την εικόνα ως μία αφηγηματική παράσταση προς πνευματική οικοδομή και τον ναό ένα θρησκευτικό κτίριο, τότε δικαιολογείται η παρουσία της. Αν όμως ο ναός και η εικόνα αντανακλούν την Βασιλεία του Θεού, τότε όλα πρέπει να παραπέμπουν σ' αυτή την αλήθεια και να είναι φωτεινά και αναστάσιμα, αφού έχει νικηθεί ο έσχατος εχθρός: ο θάνατος και μαζί μ' εκείνον και ο διάβολος!
Αγαπητέ Σπυρίδωνα η απάντησή σου όπως όλες οι απαντήσεις σου φανερώνουν μεγάλη διάκριση. Εν τούτοις, αναλογιζόμενος την διαδρομή που κάναμε μέχρι τώρα και όσα προσπαθήσαμε να κάνουμε φανερά για τον χαρακτήρα της "Εικόνας", δεν μπορώ να αποφύγω να σε ρωτήσω ευθέως. Πρόκειται για εικόνα; Αν ναι τι προσκυνούμε σ'αυτήν; Θα μπορούσε στην θέση του μοναχού να είναι ο "Χριστιανός"; Είναι θεμιτό να εικονίζουμε άλλον Εσταυρωμένον; Μήπως πρόκειται γι πρότυπο δυτικής Θεολογίας;
Συγχωρέστε μου τις εμμονές , έχω δυστυχώς πολλές....
Καλημέρα σας! Μου κάνει μεγάλη εντύπωση αγαπητοί μου αδελφοί που μόνον εγώ βλέπω αστοχία στην συγκεκριμένη παράσταση. Σχετικά με την ένστασή μου για την εικόνα του Μ.Αρχιερέως οι απαντήσεις του Σεβασμιωτάτου και του αγαπητού Σπυρίδωνος εξηγούν με καθαρότητα την θέση αυτής της εικόνας. Το μόνο που απομένει σαν ερώτημα είναι αν θα πρέπει και στην παράσταση της κοινωνίας των αποστόλων να γίνεται ο Κύριος με αρχιερατικά Άμφια.
Στην παράσταση, όμως, του εσταυρωμένου μοναχού, για μένα το ζήτημα είναι τόσο προφανές που δεν καταλαβαίνω πως όλοι όσοι ρωτήθηκαν δεν το αξιολόγησαν καθόλου με τον ίδιο τρόπο (γιατί ρώτησα όλους όσους γνωρίζω, Ιερείς , μοναχούς, θεολόγους κλπ). Απ΄την άλλη μεριά κανείς δεν μου έδωσε πειστικές απαντήσεις στα ερωτήματα που ευκολά προκύπτουν, αν χωρίς εμπάθεια, εξετάσει κανείς την σύνθεση αυτή. Στην σύνθεση αυτή υπάρχει (δυστυχώς) ο υπαινιγμός εξίσωσης του Σταυρού του Χριστού με τις δοκιμασίες (Σταυρός) ημών των υπολοίπων και αυτό το θεωρώ μέγα ατόπημα. Διότι ο Ζωοφόρος Σταυρός του Κυρίου, είναι ένας και μοναδικός που πάνω του σταυρώθηκε ο Μόνος αναμάρτητος.
Όλοι οι άλλοι είναι σταυροί ληστών που δικαίως αποδεχόμαστε αφού αναγνωρίζουμε τα πταίσματα μας.
Στην σύνθεση αυτή κάθε στοιχείο είναι ασυνάρτητο. Ο μοναχός που συμβολίζει την τάξη των μοναχών, είναι στον σταυρό αλλά όχι νικητής (χωρίς φωτοστέφανο) αλλά εντούτοις σε πολλές εκδοχές στεφανώνεται από άγγελο. Και ενώ σταυρώθηκε οι δαίμονες απτόητοι συνεχίζουν να ρίχνουν τα βέλη τους …….
Σταματώ εδώ γιατί ίσως η εγκατάσταση της σύνθεσης αυτής στις μονές μας κάνει δύσκολη την επανεξέταση. Εκτός και αν βλέπω με τόσο λάθος τρόπο τα πράγματα. Πάντως, έχοντας διυλίσει τον κώνωπα στην προσωπική μου αναζήτηση για την ορθότητα των εικόνων, το να αποδεχτώ την συγκεκριμένη θα είναι σαν να καταπίνω την κάμηλο.
Και βέβαια δεν μπορώ να δω καμιά σύγκριση με τις εικόνες των μαρτυρίων των Αγίων.
Στο συγκεκριμένο θέμα παραμένω μοναχικός στις επάλξεις
Αγαπητέ Φίλιππε δεν είσαι μόνος στις επάλξεις. Συμφωνώ απόλυτα μαζί σου ως προς την "σταυρωμένη παράσταση του μοναχού". Μετά από 30 χρόνια μελέτης κατέληξα στο συμπέρασμα ότι μπορείς να λες αυτό που είναι η εικόνα, χωρίς να το επιβάλεις.Είναι όλα θέμα πνευματικής ωριμότητας, την οποία δεν μπορείς να απαιτείς από τους άλλους. Έρχεται αυτή τον κατάλληλο καιρό ή πάλι ποτέ. Έχει ο Θεός για όλους. Όσο για το μαρτύριο των αγίων εικονίζεται αυτό, ακριβώς, διότι γνωρίζουμε το εσχατολογικό τέλος: ότι δηλαδή έχει αγιάσει το συγκεκριμένο πρόσωπο. Μαρτύριο ανώνυμο (υπερ-προσωπικό και υπερ-ιστορικό) δεν υπάρχει. Κάτι τέτοιο μας πάει κατευθείαν σε μία προτεσταντική ηθική, σ΄έναν ανθρωποκεντρισμό που έρχεται σε πλήρη ρήξη με την ορθόδοξη οπτική.
Χαίρομαι ιδιαίτερα για την συμπόρευση μας στο θέμα αυτό. Προσωπικά ούτε θέλω ούτε μπορώ να σκεφτώ ότι όσοι αποδέχονται την σύνθεση αυτή έχουν λιγότερη πνευματική ωριμότητα. Πάντοτε θα περιμένω να σταθούμε με θάρρος στην εξέταση αυτής της περίπτωσης. 'Άλλωστε στην εκκλησία ο ένας συμπληρώνει τον άλλο.........
Καλησπέρα. Αγαπητέ Ιεροδιακ. Γαβριήλ. Είναι όντως πολύ σημαντικό το θέμα της ορολογίας και τελικά θα έπρεπε να προηγείται στην συζήτηση. Ίσως ήτανε άστοχο από μέρους μου, να μην διευκρινίσω. Η αναφορά μου στην απάθεια έχει να κάνει σε ότι αφορά την έκφραση του προσώπου κι όχι στην φιλοσοφική έννοια της λέξης. Η φιλοσοφική ερμηνεία των περισσότερων λέξεων που χρησιμοποιούμε, έχει πολλές παραμέτρους και προεκτάσεις και για να επιτύχει ο κάθε διάλογος θα πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι , αφού το θέτετε ως προϋπόθεση, στην παράμετρο που αναφερόμαστε. Αγαπητέ Φίλιππε θα συμφωνήσω με την τοποθέτηση στην συγκεκριμένη εικόνα. Και μάλιστα φανερώνεις και μία διάσταση που δεν την είχα σκεφτεί, την συνάρτηση σε σχέση με τον εσταυρωμένο Χριστό.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ!... ΠΑΝΤΟΤΕ, Η ΧΡΗΣΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΕΝΤΑΓΜΕΝΩΝ ΣΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ, ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΠΡΟΣΟΧΗ, ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΜΗ ..."ΜΠΛΕΞΟΥΜΕ"...
ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ ΜΕ ΠΡΟΣΟΧΗ, ΑΡΚΕΤΕΣ ΦΟΡΕΣ, ΤΑ ΟΣΑ ΚΑΤΕΤΕΘΗΣΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ, ΛΟΙΠΟΝ, ΚΑΙ ΧΑΙΡΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΩΡΑΙΑ ΣΥΜΠΟΡΕΥΣΗ, Η ΟΠΟΙΑ ΚΑΤΟΡΘΩΘΗΚΕ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΤΙΣ ΤΟΣΟ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΣΑΣ, ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ, ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΚΑΙ ΕΞ ΑΙΤΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΜΟΝΑΧΩΝ.
ΑΝ ΚΑΙ ΛΟΓῼ ΤΗΣ ΑΝΑΞΙΟΤΗΤΑΣ ΜΟΥ ΕΞΑΙΡΟΥΜΑΙ ΒΕΒΑΙΑ, ΠΙΣΤΕΥΩ ΟΤΙ ΟΦΕΙΛΩ ΝΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΩ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΟΝΑΧΙΚΗ "ΓΩΝΙΑ" ΘΕΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΙ ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΩ, ΤΟ ΚΑΤΑ ΔΥΝΑΜΙΝ, ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΣΑΣ...
ΠΑΡΑΚΑΛΩ ΓΙΑ ΛΙΓΟ ΧΡΟΝΟ, ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΤΡΙΗΜΕΡΟ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ-ΚΥΡΙΑΚΗ ΕΙΝΑΙ ΥΠΕΡΠΛΗΡΕΣ ΕΔΩ...
ΚΑΤΑΘΕΤΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΣΑΣ ΚΑΠΟΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ, ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ:
ΕΡΩΤΑΤΕ, ΣΕΒΑΣΤΕ ΜΑΣ κ. ΦΙΛΙΠΠΕ: "με ποια θεολογικά ερείσματα η παρακάτω σύνθεση εντάσσεται στην Παράδοσή μας".
ΑΛΛΑ, τι είναι η Θεολογία, αν όχι η προσευχη; Κι αν είναι έτσι, δεν είναι τα Μοναστήρια οι κατ’ εξοχὴν τόποι προσευχής και επομένως όσα προέρχονται από την Μοναχική μας Παράδοση καρποί προσευχής-θεολογίας; Ας θυμηθούμε, παρακαλώ, την ανάλογη παράσταση της «Κλίμακος»...
"Στην σύνθεση αυτή υπάρχει (δυστυχώς) ο υπαινιγμός εξίσωσης του Σταυρού του Χριστού με τις δοκιμασίες (Σταυρός) ημών των υπολοίπων και αυτό το θεωρώ μέγα ατόπημα...".
ΣΥΓΓΝΩΜΗ, αλλά δεν βλέπουμε υπαινιγμό εξίσωσης. Το ότι όλοι ανεξαιρέτως «αίρουμε» τον σταυρό μας, όσο μπορούμε,και έχουμε αυτήν την επίγνωση, δὲν σημαίνει ότι τον εξισώνουμε με τον Σταυρὸ του Κυρίου, μή γένοιτο!...
..."Όλοι οι άλλοι είναι σταυροί ληστών που δικαίως αποδεχόμαστε αφού αναγνωρίζουμε τα πταίσματα μας".
ΑΥΤΟ μπορώ να το επιβεβαιώσω μόνο για τον εαυτό μου. Αλλά, για τους άλλους είμαι πολύ διστακτικός. Γνωρίζω πρόσωπα, που σηκώνουν τεράστιους σταυρούς, σε σχέση με τον δικό μου και δεν είναι σε καμμία περίπτωση ληστές, σαν εμένα!...
"Στην σύνθεση αυτή κάθε στοιχείο είναι ασυνάρτητο. Ο μοναχός που συμβολίζει την τάξη των μοναχών, είναι στον σταυρό αλλά όχι νικητής (χωρίς φωτοστέφανο) αλλά εντούτοις σε πολλές εκδοχές στεφανώνεται από άγγελο. Και ενώ σταυρώθηκε οι δαίμονες απτόητοι συνεχίζουν να ρίχνουν τα βέλη τους ……".
ΣΥΓΓΝΩΜΗ, και πάλι. Η παράσταση σαφώς εικονίζει μία πνευματική κατάσταση «εν τῳ γίγνεσθαι». Τίποτα δεν έχει ακόμη κριθεί. Εικονίζεται ένας τιτάνιος πνευματικός αγώνας, ο «αόρατος πόλεμος»!... Παραπέμπουμε και πάλι στην ανάλογη παράσταση της «Κλίμακος». Οι Μοναχοί που ανεβαίνουν δεν έχουν φωτοστέφανο, παρ' όλο που στεφανώνονται στην κορυφή από τον Ίδιο τον Κύριό μας...
"... η εγκατάσταση της σύνθεσης αυτής στις μονές μας κάνει δύσκολη την επανεξέταση...".
ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ. Πιστεύουμε δε, ότι δεν είναι απλώς δύσκολο το να εξηγηθεί, ώστε να επανεξετασθεί αυτή η παράσταση, αλλά ακατόρθωτο, εφ’ όσον είναι «γραμμένη» σε μία «γλώσσα» άγνωστη στον Κόσμο...
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
"Και βέβαια δεν μπορώ να δω καμιά σύγκριση με τις εικόνες των μαρτυρίων των Αγίων".
Με όλο τον σεβασμό, στα δικά μας μάτια είναι πολύ σαφής και άμεση η σχέση...
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΣ ΛΕΤΕ, ΠΟΛΥ ΣΩΣΤΑ: "Αν μιλάμε για την παράσταση...".
Εδώ διαφαίνεται η ανάγκη να συμφωνήσουμε σε κάτι σημαντικό. Αν η συγκεκριμένη παράσταση είναι χαρακτηρισμένη ως Εικόνα ή ως Πίνακας. Αν είναι Εικόνα τότε ισχύουν τα όσα υποστηρίζετε και συμφωνούμε. Παλαιότερα είχαμε ακούσει να υποστηρίζεται, ότι η Ορθόδοξη Εικόνα είναι ένα σημαντικώτατο «Ποιμαντικὸ ἐργαλεῖο». Το λάθος, βέβαια, της εισόδου στους Ναούς δεν το έκανε η παράσταση, (...) η οποία σημειώνουμε, όμως, πως είναι σταυροαναστάσιμη, τουτέστιν φωτεινότατη...
Σεβαστέ μας Ιεροδιακ. Γαβριήλ, ευχαριστώ πολύ για τις απαντήσεις σας. Αυτό που δεν κατάλαβα καλά είναι –όπως φαινεται στο σχόλιο σας προς τον αγαπητό Σπυρίδωνα- αν θεωρείτε την σύνθεση αυτή εικόνα η «πίνακα». Προσωπικά δεν γνωρίζω τι αντιπροσωπεύει το δεύτερο.
Σε κάθε περίπτωση οι ενστάσεις μου είναι πολλές στα όσα λέτε. Θα μου επιτρέψετε να διευκρινίσω κάποια σημεία, σε μια ύστατη προσπάθεια μήπως γεφυρώσουμε τις διαφορές.
Το σπουδαιότερο σημείο της αστοχίας της εν λόγω σύνθεσης, είναι η απεικόνιση μιας μορφής στο σταυρό. Στην Παράδοσή μας, γνωρίζετε πολύ καλύτερα από μένα, δεν υπάρχουν ανάλογες απεικονίσεις. Και αυτό διότι ΤΙΜΙΟΣ είναι μόνον ο σταυρός του Κυρίου αφού μόνον ο Κύριος αδίκως –ως ο μόνος αναμάρτητος- και για τις δικές μας αμαρτίες σταυρώθηκε.
Δεν αποδέχεστε ότι όλοι οι σταυροί που σηκώνουν οι άνθρωποι είναι σταυροί ληστών. Πρόκειται για βαθιά θεολογική πρόταση και αφορά στην δίκαιη τιμωρία που με τις πράξεις μας οι άνθρωποι ετοιμάσαμε για τον εαυτό μας. Η Σταύρωση του Κυρίου εν μέσω δύο ληστών, συγκεφαλαιώνει όλη την διδασκαλία, φανερώνοντας ότι η αναγνώριση της ενοχής είναι προϋπόθεση Σωτηρίας. ΟΙ δύο ληστές της ιστορίας –ληστές σύμφωνα με τον νόμο των ανθρώπων, συμβολίζουν επίσης την ένοχη ανθρωπότητα ενώπιον του Θεού.
Προσκυνούμε τον Σταυρό του κυρίου και μόνον αυτόν και για το λόγο αυτό δεν έχουμε απεικονίσεις των αγίων που σταυρώθηκαν. Ειδικά για τον άγιο Ανδρέα τον ιστορούμε με τον χιαστί σταυρό.
Στην σύνθεση αυτή βλέπουμε ένα μοναχό εσταυρωμένο. Αυτό καταρχήν παραβιάζει την πρακτική της Παράδοσης και αποτελεί μοναδική περίπτωση. Λέτε ότι αυτό σαν εικόνα, δεν διασπά την συνείδηση των πιστών που γνωρίζουν την εικόνα μόνο της Σταύρωσης;
Αυτό που επίσης μας λέτε είναι ότι ο σταυρός αυτός είναι το σύμβολο του πνευματικού αγώνα του μοναχού και ότι τα υπόλοιπα στοιχεία της σύνθεσης δείχνουν ότι δεν έχει ακόμα κριθεί ο αγώνας αυτός. Πιο συνεπές με τα παραπάνω δεν θα ήταν το να κουβαλά τον σταυρό ο μοναχός στους ώμους του; Η σταύρωση δεν είναι η τελική στιγμή του αγώνα; Η πορεία προς την Σταύρωση μοιάζει να περιγράφει καλύτερα την ιδέα που υποστηρίζετε.
Η διαφορά με τα μαρτύρια των αγίων επισημάνθηκε με τον καλύτερο τρόπο από τον αδ. Σπυρίδωνα.
Τέλος, με ξάφνιασε η τελευταία σας αναφορά σχετικά με το ότι η παράσταση αυτή είναι ακατόρθωτο να εξηγηθεί γιατί είναι «γραμμένη» σε μια γλώσσα άγνωστη για τον κόσμο. Νομίζω ότι στην προσπάθειά σας να υπερασπιστείτε την παράσταση παραγνωρίσατε τις συνέπειες του λόγου σας. Αν κάτι τέτοιο ισχύει μηδενίσατε την συζήτησή μας. Αυτός είναι λόγος αφοριστικός και δεν πιστεύω ότι το εννοούσατε.
Εδώ έχω εξαντλήσει τα επιχειρήματά μου καταδεικνύοντας τα κυριότερα σημεία που δείχνουν την αστοχία της παραπάνω σύνθεσης σύμφωνα με την δική μου ματιά. Με Αγάπη Χριστού
ΚΑΙ ΓΙΑ ΕΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΤΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΝΑ ΓΕΦΥΡΩΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΕΙΛΙΚΡΙΝΑ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΗ ΣΑΣ ΠΡΟΘΕΣΗ. ΩΣΤΟΣΟ, ΠΡΟ ΤΟΥ ΚΛΕΙΣΟΥΜΕ -ΜΕ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΣΤΟΧΟ- ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΤΗΝ ΑΝΑΦΟΡΑ ΜΑΣ ΣΤΟ ΘΕΜΑ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΤΙΣ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕ, ΘΑ ΠΑΡΑΚΑΛΕΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΑΓΑΠΗΤΟΥΣ ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΟΥΣ ΜΑΣ ΝΑ ΚΑΤΑΘΕΣΟΥΝ ΤΗΝ ΑΠΟΨΗ ΤΟΥΣ...
Χαίρετε. Εγώ θα ήθελα από την μεριά μου να προσθέσω ένα μικρό (ενδεχομένως σαφηνιστικό) λιθαράκι στην συζήτηση. Η παράσταση του σταυρωμένου μοναχού μπορεί (αν και δεν συμφωνώ καθόλου) να θεωρηθεί χρήσιμη ως ποιμαντικό στοιχείο σ’ ένα βιβλίο που μιλά για τον αόρατο πόλεμο της μοναχικής ζωής, δηλαδή ως εικονογράφηση. Μπορεί να γίνει πίνακας και ν’ αναρτηθεί στο κελί του μοναχού, στο Αρχονταρίκι της Μονής ή σε κάποια αίθουσα. Δεν έχω ασχοληθεί με την εμφάνιση του θέματος, έχω όμως το αίσθημα ότι πρέπει να εμφανίστηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας προς «πνευματική οικοδομή» των ολιγογράμματων μοναχών και δεν ανήκει στην αρχαία χριστιανική μοναστική παράδοση. Το αίσθημα αυτό το στηρίζω σε μία διαπίστωση του βυζαντινολόγου Ανδρέα Γκραμπάρ, ο οποίος μελέτησε όσο κανένας άλλος την πρωτοχριστιανική εικονογραφία Ανατολής και Δύσης, που λέει ότι: «το βυζαντινό εικονογραφικό πρόγραμμα είχε εστιάσει πάνω σε θέματα θεοφάνειας, και είχε αποκλείσει -ή σχεδόν αποκλείσει- θέματα κόλασης και διαβολικά. Η φρίκη της κόλασης, οι απαίσιοι δαίμονες είναι σχεδόν απόντες από την βυζαντινή τέχνη, κι εδώ, οι Έλληνες που έγιναν χριστιανοί, διατήρησαν την αρχαία παράδοσή τους, ενώ οι Λατίνοι, Σημίτες και Ιρανοί όλων των εποχών καλλιέργησαν οικειοθελώς την εικονογραφία του τρόμου». Αυτά τα γράφει στο κεφάλαιο «το μήνυμα της Βυζαντινής τέχνης» στο έργο του «Οι ρίζες της μεσαιωνικής αισθητικής». Όταν λέει «σχεδόν αποκλείσει» αναφέρεται στην παράσταση της τελικής κρίσης, η οποία εμφανίζεται τον 11ο αι. και μαζί της η εικόνα της κλίμακας του αγίου Ιωάννου του Σιναϊτη. Ο ίδιος ερευνητής λέει αλλού, ότι κατά την περίοδο των διωγμών δεν υπάρχει ούτε μία παράσταση μαρτυρίου. Αντίθετα, οι παραστάσεις των μαρτυρίων εμφανίζονται αφού έχουν πλέον τελειώσει οι διωγμοί και έχουν γίνει ιστορία. Νομίζω ότι αυτή η εσχατολογική δικαίωση της εικόνας απαντά στο πόσο θεμιτή είναι η ιστόρηση ενός "εν τω γίγνεσθαι" γεγονότος.
ΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΝΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΑΓΑΠΗΤΩΝ ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΩΝ ΜΑΣ, ΕΧΟΥΜΕ ΛΙΓΟ ΧΡΟΝΟ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ ΕΝΑ ΣΧΕΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΜΑΣ ΕΙΣΑΓΕΙ ΣΤΗΝ "ΓΛΩΣΣΑ", ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΥΠΑΙΝΙΧΘΗΚΑΜΕ, ΟΧΙ ΒΕΒΑΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΦΡΟΝΗΣΟΥΜΕ ΚΑΝΕΝΑΝ, ΑΛΛΑ ΣΥΜΦΩΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟΛΥΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΡΘΗ ΑΠΟΨΗ ΣΑΣ, ΑΓΑΠΗΤΕ ΜΑΣ κ. ΦΙΛΙΠΠΕ, ΟΤΙ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΝΕΝΑ ΚΟΙΝΟ ΣΗΜΕΙΟ ΜΕΤΑΞΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΥ (ΟΠΟΤΕ ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΞΕΙ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ "ΓΛΩΣΣΑΣ" ΤΟΥ ΕΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΛΟΝ;):
Αυτό που απετέλεσε πάντοτε το αντικείμενο της εδώ συζήτησης, ήταν η αναζήτηση των ορίων της Ορθόδοξης εικόνας και οι επισημάνσεις των αποκλίσεων. Όσες Θεολογικές αναφορές γίνονται, έχουν σαν ζητούμενο τα παραπάνω όρια.
Η αναφορά μου στην σύνθεση του εσταυρωμένου μοναχού έγινε κάτω από αυτό το πρίσμα (της αναζήτησής μας) έχοντας υπόψη όλα όσα είχαν προηγουμένως κατατεθεί. Στόχος μου δεν είναι η σύνθεση αυτή καθαυτή, αλλά η γραφή της και το εσωτερικό της νόημα. Δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι η συγκεκριμένη σύνθεση μπορεί στα χρόνια που χρησιμοποιήθηκε να φορτίστηκε θετικά από τις προσευχές των ασκητών και να έχει σήμερα θέση στην καρδιά πολλών. Αυτό το έχω δει να συμβαίνει με πολλές άστοχες εικόνες, όπου η συναισθηματική σχέση με την εικόνα αποτελεί βάση στήριξης της Πίστης. Επομένως η δική μου παρέμβαση αναζητά απαντήσεις σε συγκεκριμένα ερωτήματα που έχουν να κάνουν με την εδώ συζήτησή μας και μόνο. Για όποιον η σύνθεση αυτή είναι πολύτιμη αυτό είναι απολύτως σεβαστό. Για την συζήτησή μας λοιπόν, δεν θα πρέπει να μας απασχολεί αν είχε παρηγορητικό και ποιμαντικό ρόλο αλλά αν η συγκεκριμένη σύνθεση βρίσκεται μέσα στα όρια της εικόνας η οποία είναι καθολική έκφραση της Εκκλησίας.
Σαν καθολική έκφραση της Εκκλησίας η Εικόνα απευθύνεται σε όλους, και δια των αγίων Προσώπων προσκυνούμε τον Χριστό. Αυτό αποτελεί όριο και ταυτότητα της εικόνας. Και μόνο με αυτό το κριτήριο η συγκεκριμένη σύνθεση δεν είναι Εικόνα. Όμως φοβάμαι ότι επαναλαμβάνομαι .
Η αναφορές στην εικόνα του Αγίου Ιωάννου , για να υποστηριχθεί η παραπάνω σύνθεση αστοχούν επίσης. Η προσωπική εμπειρία του Αγίου δεν μπορεί να αποτελέσει αυτόνομη εικόνα ( όπως και κάθε ατομική εμπειρία) και, αν έγινε εικόνα, αυτό είναι λάθος. Η σωστή εκδοχή περιέχει και τον άγιο (που προσκυνούμε) και παρουσιάζει την κλίμακα. Χωρίς την μορφή του Αγίου αστοχεί. Ο λόγος είναι και πάλι ότι η Εικόνα περιγράφει και μόνο καθολική εμπειρία για τα μέλη της Εκκλησίας. Δεν υπάρχει εικόνα χωρίς την παρουσία ενός Αγίου Προσώπου.
Αν λοιπόν, ξεπεράσουμε κάθε ίχνος εμπάθειας στην κριτική μας προς την συγκεκριμένη σύνθεση, εύκολα μπορούμε να δούμε ότι η τελευταία πρέπει να έγινε από μοναχούς για μοναχούς. Το λέω αυτό διότι, ενώ το μήνυμα της αφορά το μοναχικό σχήμα, ο πνευματικός αγώνας που περιγράφεται είναι ο ίδιος για κάθε χριστιανό. Στόχος λοιπόν της σύνθεσης είναι πράγματι να παρηγορήσει τους μοναχούς στον αγώνα τους όπως ακριβώς κάνει και το κείμενο του οσίου Θεοφάνους. Το συμπέρασμα λοιπόν σύμφωνα με τα παραπάνω, είναι ότι δεν πρόκειται για εικόνα και η χρήση της θα έπρεπε να περιορίζεται στην εσωτερική ζωή των Ιερών μονών. Ο αγαπητός Σπυρίδων μας βοηθά πολύ με την τελευταία του κατάθεση. Τώρα, σχετικά με την συνέπεια της περιγραφής αυτό είναι μια άλλη συζήτηση, αν και ήδη τα επιχειρήματα που κατατέθηκαν είναι αρκετά για να βγάλει ο καθένας τα συμπεράσματά του.
Παραβλέπω την αναφορά στην αδυναμία κατανόησης της μυστικής γλώσσας μη κατανοώντας ποιοι εδώ εκφράζουν τα δύο μέρη. Εύχομαι να μην εννοείται η διαφορά μοναχών και λαϊκών. Το προσπερνώ πάντως γιατί ξεφεύγει από το αντικείμενο της συζήτησης.
Αν λοιπόν συμφωνούμε ότι η σύνθεση αυτή ΔΕΝ μπορεί να ανήκει ως Εικόνα στην εκκλησιαστική μας Παράδοση, το θέμα αφορά την ζωή των μοναχών και όχι το σύνολο των πιστών. Αν πάλι, πιστεύουμε ότι είναι εικόνα θα πρέπει να ειπωθεί τι προσκυνούμε σ’αυτήν.
ΛΕΙΠΑΜΕ "ΕΚΤΟΣ" ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΑΥΤΟ ΑΠΑΝΤΟΥΜΕ ΜΟΛΙΣ ΤΩΡΑ ΣΤΗΝ ΝΗΦΑΛΙΑ ΕΠΕΞΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΣΑΣ ΚΑΤΑΘΕΣΗ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ:
ΕΙΧΑΜΕ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙ, ΕΞ ΑΡΧΗΣ, ΟΤΙ ...διαφαίνεται η ανάγκη να συμφωνήσουμε σε κάτι σημαντικό. Αν η συγκεκριμένη παράσταση είναι χαρακτηρισμένη ως Εικόνα ή ως Πίνακας (ή όπως αλλιώς [ΠΩΣ ΑΡΑΓΕ;] θα χαρακτηρίζαμε μία μη Εικόνα).
ΕΥΣΤΟΧΑ, ΣΗΜΕΙΩΝΕΤΕ, ΟΤΙ ...εύκολα μπορούμε να δούμε ότι η τελευταία πρέπει να έγινε από μοναχούς για μοναχούς. ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΑΠΟΛΥΤΑ. ΑΛΛΩΣΤΕ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΑΥΤΟΝ, ΟΙ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ, ΟΝΤΩΣ, ΜΟΝΟΝ "ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ" ΣΤΙΣ ΜΟΝΕΣ, ΟΠΩΣ ΣΩΣΤΑ ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ Ο ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ.
ΕΝΝΟΕΙΤΑΙ, ΟΤΙ ΔΕΝ ΚΑΤΑΤΑΣΣΟΥΜΕ ΣΤΟΝ "ΚΟΣΜΟ" ΤΟΥΣ ΛΑΪΚΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ ΑΔΕΛΦΟΥΣ ΜΑΣ, ΜΗ ΓΕΝΟΙΤΟ! ΚΑΙ ΖΗΤΟΥΜΕ ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΑΝ ΑΠΟ ΟΧΙ ΚΑΛΗ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΜΑΣ ΥΠΟΝΝΟΗΘΗΚΕ ΚΑΤΙ ΤΕΤΟΙΟ ΚΑΙ ΣΤΕΝΟΧΩΡΗΣΑΜΕ...
ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΟΣ ΤΟΥ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟ ΜΕΛΕΤΟΥΜΕ...
Χαίρετε! Σεβαστέ μας Ιεροδιακ. Γαβριήλ ευχαριστώ για την απάντησή σας.
Μη εικόνα λοιπόν. Συγχωρέστε με για τα πολλά ερωτήματα που προκύπτουν από την παραδοχή αυτή. Δεν θα τα θέσω έχοντας κατά νου ότι μάλλον καταχράστηκα της φιλοξενίας του blog με την συνεχή μου παρέμβαση.
Κάνοντας μια μικρή έρευνα, βρήκα μια άλλη εικόνα όμοιας θεολογικής άποψης και γραφής, και θα μελετήσω την ρίζα που η γραφή αυτή στα μάτια μου είναι ανορθόδοξη. Υπόσχομαι πάντως, ότι δεν θα επανέλθω στο θέμα αυτό, αλλά θα ήθελα να παρακαλέσω θερμά, αν κάποιος έχει κάποια ιδέα για το τι θα μπορούσε να μην στέκει καλά στην εικόνα αυτή, να μας το πει. Εγώ στο σημείο αυτό θα παραμείνω πιστός στην υπόσχεσή μου. ΕΥΧ.
Καμμία απολύτως κατάχρηση! Χαιρόμαστε, που Σας έχουμε "κοντά μας". Η προσπάθεια κατανόησης νέων εννοιών ή γωνιών θέασης των πραγμάτων είναι αυτή που διευρύνει τελικά τους ορίζοντες της γνώσης μας. Είναι αγώνας δύσκολος, αλλά όχι ακατόρθωτος, Χάριτι Θεού, όπως αποδεικνύει ο μέχρι τώρα "δρόμος", που διανύθηκε. Οι διαφωνίες σε μία συζήτηση δείχνουν ότι υπάρχει ειλικρίνεια και ζήλος για την αλήθεια, η οποία προκύπτει τελικά, σαν "στάχυ" κατάκαρπο, έστω και ανάμεσα από πολλά "ζιζάνια"...
Συνεχίζουμε, λοιπόν, και παρακαλούμε για την συμμετοχή όλων των αγαπητών φίλων...
ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΑ, ΠΟΥ -ΠΡΩΤΑ Ο ΘΕΟΣ- ΘΑ ΕΠΑΝΕΛΘΟΥΜΕ, ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΜΟΝΟ ΝΑ ΡΩΤΗΣΟΥΜΕ: ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΕΙΚΟΝΙΖΕΙ Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΥΤΗ; ΕΠΙΣΗΣ, ΕΙΝΑΙ ΕΙΚΟΝΑ; ΑΣ ΜΑΣ ΤΟ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΤΕ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΠΡΟ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΜΑΤΙΑ ΜΑΣ...
Στο μεταξύ ενημερώθηκα ότι η σύνθεση αυτή εμφανίζεται τον ΙΖ΄ αιώνα. Υπάρχει σε τοιχογραφία στην Ι.Μ.Ζωγράφου και μάλλον οι ρίζες της είναι από Ρωσία. Βρίσκεται επίσης σε πολλές Ι.Μονές σε νεώτερη απόδοση, καθώς και φορητές εικόνες. Πληροφορίες βρίσκει κανείς με την αναζήτηση "mystical icon of the holy church". Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι γίνονται πολλές νέες συνθέσεις με αντίστοιχο συμβολισμό πολλές απ' τις οποίες είναι στα δικά μου μάτια βλάσφημες.
Πάντως όπως υποσχέθηκα δεν φέρνω το θέμα αυτό για συζήτηση για τους λόγους που προανέφερα. Εκείνο που ζήτησα είναι αν κάποιος έχει κάτι σχετικό να πει αυτό θα ήταν χρήσιμο στην προσωπική μου έρευνα. Αν βρίσκετε ενδιαφέρον το θέμα προκαλέστε εσείς την συζήτηση. Για κάποιο διάστημα θα παραμείνω διακριτικά σαν αναγνώστης. Ευχ.
Αγαπητοί και σεβαστοί φίλοι, το Ιστολόγιό μας έχει πολλές φορές εκφράσει την χαρά του, και θεωρεί τιμή του, το ότι Σας φιλοξενεί. Με χαρά διαθέτουμε ως τώρα και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε, τον χώρο και τον χρόνο, που απαιτούνται, προκειμένου η ωραία αυτή συζήτηση να μοιράζεται=πολλαπλασιάζεται και να έχουν οι αρκετά πολλοί επισκέπτες μας, την δυνατότητα να "κοινωνήσουν" στις απόψεις όλων Σας, προς δόξαν Θεού και κοινήν ωφέλειαν.
ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΚΑΤ' ΕΞΟΧΗΝ "ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ" ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΝΤΩΝ, ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΑΥΤΗ Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ ΕΝΤΕΛΩΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ.
ΩΣΤΟΣΟ, ΑΝ ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔ. ΙΩΑΝΝΑ, ΟΤΙ "ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΠΙΝΑΚΑ", ΤΟΤΕ ΜΕ ΠΟΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΘΑ ΤΗΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΑΜΕ, ΟΠΩΣ ΘΑ ΤΗΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΑΜΕ; ΕΙΝΑΙ, ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ, ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΝΑ ΣΥΜΦΩΝΗΣΟΥΜΕ Σ' ΑΥΤΟ ΠΡΩΤΑ...
Σεβαστοί μου αδελφοί, καλημέρα. Επιτρέψτε μου να προσθέσω, ότι, αν η εικόνα μας δείχνει μία εσχατολογική αλήθεια (και θα πω ποιά είναι αυτή η αλήθεια), τότε κάθε άλλη παράσταση αντανακλά μία πραγματικότητα του παρόντος κόσμου, είτε πραγματική είναι αυτή είτε φανταστική. Εσχατολογική αλήθεια, όπως φαίνεται μέσα στο βιβλίο της Αποκάλυψης, είναι η τελική νίκη του Χριστού πάνω στον διάβολο, δηλαδή η τελική καταστροφή του κακού. Ο νικητής Χριστός - Αρνίο μαζί με τους εκλεκτούς του θα βασιλέψει στην ουράνια Ιερουσαλήμ, την πόλη την χρυσή (ιδού και ο συμβολισμός του χρυσού) εκεί, όπου δεν θα υπάρχει πια νύκτα αλλά φως ατελεύτητο. Η παράσταση του σταυρωμένου μοναχού, επομένως, όπως πολύ ορθά προσπάθησε να δείξει ο αγαπητός Φίλιππος, η αδ. Ιωάννα κι εγώ, δεν αντανακλά αυτή την πραγματικότητα, γι' αυτό και αποτελεί έναν πίνακα. Νομίζω ότι δεν πρέπει να σταθούμε στο αν πρέπει να εξαλειφθεί ή να διατηρηθεί, αν είναι σωστή ή λάθος η παράσταση αυτή, αλλά να συμφωνήσουμε όλοι στο γεγονός ότι δεν είναι εικόνα. Με την συνείδηση αυτή θα έχουμε πετύχει και την ορθή στάση απέναντι στην παράσταση, η οποία μπορεί να θεωρείται για άλλους χρήσιμη ενώ για άλλους βλαβερή. Καταθέτω μία άποψη: Επειδή έτυχε να ασχοληθώ με το Κιτς στην τέχνη, κι επομένως έχω μία, ας πω ευκολία να το διαπιστώνω όταν το συναντώ, κάποιες φορές ο πίνακας αυτός μπορεί να μου αρέσει, παρ' ότι γνωρίζω ότι είναι Κιτς (δηλαδή κάτι το μη αυθεντικό). Μέσα στην Εκκλησία, σε όλους τους τομείς, υπάρχουν πολλά αντικανονικά πράγματα που εισήλθαν για να διευκολύνουν τον πιστό, διότι το ζητούμενο είναι η σωτηρία κι όχι το μέσον. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν δογματίσουμε το μέσον και του δώσουμε την θέση που πρέπει να έχει η αλήθεια την οποία εικονίζει. Και βλέπω ότι εμείς εδώ δεν το κάνουμε αυτό. Συγχωρέστε μου την αργολογία!
Ο αγαπητός Σπυρίδων μέσα σε λίγες σειρές μας δείχνει όλα όσα η συζήτησή μας άγγιξε, τον εσχατολογικό χαρακτήρα της εικόνας, την θέση του χρυσού, τις διάφορες αποκλίσεις που, πάντως, μπορεί να είναι βοηθητικές και χρήσιμες σε κάποιους, καθώς και τον τρόπο που οι τελευταίες θα πρέπει να αντιμετωπίζονται. Έχω την εντύπωση ότι η συζήτηση άγγιξε με επιτυχία όσα θέματα μας απασχόλησαν και ελπίζω οι καταθέσεις όλων των φίλων να φανούν χρήσιμες σε όσους έχουν ανάλογα ερωτήματα. Από την μεριά μου θα σταθώ στην τελευταία παράγραφο του Σπυρίδωνος που μας λέει: «….Μέσα στην Εκκλησία, σε όλους τους τομείς, υπάρχουν πολλά αντικανονικά πράγματα που εισήλθαν για να διευκολύνουν τον πιστό, διότι το ζητούμενο είναι η σωτηρία κι όχι το μέσον. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν δογματίσουμε το μέσον και του δώσουμε την θέση που πρέπει να έχει η αλήθεια την οποία εικονίζει…..» Η θέση αυτή απαντά με τον πιο εύστοχο τρόπο στα προβλήματα που προκύπτουν στην αντιμετώπιση της εικόνας. Θα πάρω την ευκαιρία να βάλω στο σημείο αυτό ένα σπόρο για μελλοντική συζήτηση, όταν αισθανθούμε έτοιμοι γι’ αυτήν, λέγοντας ότι, η απόσταση της εικόνας από την αλήθεια που αυτή εκφράζει, είναι η διαδρομή που πρέπει να καλύψουμε.
ΘΥΜΗΘΗΚΑΜΕ (ΠΕΡΑΣΑΝ ΗΔΗ ΑΡΚΕΤΑ ΧΡΟΝΙΑ),
ΑπάντησηΔιαγραφήΟΤΙ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟΥ ΤΟ ΕΙΧΑΜΕ ΣΥΖΗΤΗΣΕΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΑ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ (2010),
ΩΣΤΟΣΟ ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΠΟΛΥ ΚΑΙ Η ΔΙΚΗ ΣΑΣ ΑΠΟΨΗ, Ή Η ΟΠΟΙΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ
ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ.
ΑΛΛΩΣΤΕ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΥΤΑ ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΙ, ΑΧΡΙ ΚΑΙΡΟΥ, ΑΝΟΙΚΤΑ…
Δεν φαίνεται πουθενά ότι μετά την παλαιολόγεια περίοδο άλλαξε κάτι ως προς το φωτοστέφανο. Είναι γνωστό ότι ο φωτοστέφανος λείπει απο την αγιογράφηση των παλαιοτέρων χριστιανικων χρονων παντελώς, οπως και σε εργα του 4ου-6ου μΧ αι. ή ακόμα και σε ψηφιδωτές παραστάσεις. Σε σκηνες εξ αλλου της Αναλήψεως, της Πεντηκοστης, της Κοιμησεως Θεοτόκου κλπ συμβαίνει το ίδιο. Αντίθετα με την δυτική τακτική οπου η αγιότητα σηματοδοτειται αποκλειστικά με τον φωτοστέφανο, στην ορθόδοξη αγιογραφία αυτή δηλώνεται μέσα από ένα διευρυμμένο πεδίο που έχει να κάνει με την θεολογία, την τεχνική, τους ζωγραφικούς κανόνες και την χρωματική παλέτα της αγιογραφίας. Έτσι η στάση και η μορφή του εικονιζομένου μπορεί να αποδώσει από μόνη της την αγιότητα, ενώ μέσω του χρυσού κάμπου μετέχει του ακτίστου φωτός.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλησπέρα. Υείαν κι ευλοΐαν (υγεία κι ευλογία) που λέμε κι εμείς οι πόντιοι. Δυσκολεύομαι να κατανοήσω την πρόταση "Έτσι η στάση και η μορφή του εικονιζομένου μπορεί να αποδώσει από μόνη της την αγιότητα, ενώ μέσω του χρυσού κάμπου μετέχει του ακτίστου φωτός." Τόσο το πρώτο μέρος της όσο και το δεύτερο.
ΔιαγραφήΧαιρετώ σσας.Στο δεύτερο σκελος του ερωτήματός σας απαντώ κατωτέρω. Όταν αναφέρομαι στο ότι από μόνη της η μορφή,ως εικονίζεται στην ορθόδοξη εικονογραφια, εκπέμπει την αίσθηση της αγιότητας, εχω κατά νου τις "νόρμες" εκείνες, την τεχνική, τα χρώματα, τα σχήματα, τον τροπο απεικονισης που διαφοροποιεί το πρόσωπο από εκείνα της κοσμικής, λαϊκής ή εθνικής ζωγραφικής και του προσδιδει αίσθηση αγιωσύνης.
ΔιαγραφήΚαλησπέρα. Είναι κατανοητό το σκεπτικό σας, σε αυτό το μέρος της πρότασης. Όσον αφορά το δεύτερο μέρος "...ενώ μέσω του χρυσού κάμπου μετέχει του ακτίστου φωτός." φαντάζομαι πως θεωρείτε τον χρυσό ως το άκτιστο φως και όποιος βρίσκεται μέσα ή ακουμπάει μετέχει σε αυτό. Εάν ο κάμπος της Εικόνας είναι με χρώμα τότε τι γίνεται ;
ΔιαγραφήΔεν ερχεται στον νου μου τετοιο παραδειγμα.
ΔιαγραφήΑυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
ΔιαγραφήΟι τοιχογραφίες στους Ι.Ναούς (οι περισσότερες από όσες έχω δει) είναι με χρώμα, αλλά και αρκετές φορητές Εικόνες...
Διαγραφή...μιλάμε για τον κάμπο των Εικόνων...
ΔιαγραφήΚαταλαβαίνω τι λέτε, όμως νομίζω ότι δεν έχω δει έγχρωμο κάμπο (είτε σε τοιχογραφία είτε σε φορητή) όπου απουσιάζει ο φωτοστέφανος. Εκεί είναι εκ των πραγμάτων αναπόσπαστος της παρουσίας του αγίου. Εν τέλει, θεωρώ, χωρίς βεβαίως να κατέχω ιδιαίτερες δογματικές γνώσεις, παρά μόνο κάποιες αγιογραφικές, ότι εφόσον υπάρχει κάμπος χρυσός -κι αυτό συναντάται κυρίως στην φορητή εικόνα ή κάποιες ψηφιδωτές τοιχογραφίες- μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις ο φωτοστέφανος να παραληφθεί εφόσον η παράσταση είναι πολυπρόσωπη και ισχύουν οι ζωγραφικοί λόγοι που αναφέρθηκαν εκ μέρους του σεβαστού Ιεροδιακ.Γαβριήλ, χωρίς να θεωρηθεί δογματικό ατόπημα.
Διαγραφή
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλημέρα!
Με χαρά σας καλωσορίζουμε και από το Εργαστήριό μας
και ευχόμαστε τα καλύτερα, προς δόξαν Θεού,
για τον νέο μας Εικονολογικό Διάλογο!
Με τις από καρδιάς ευχες μου σε ολους εκφραζω και την δικη μου ευχαρίστηση για κάθε εικονολογικο διαλογο, αφού μεσω αυτου περαν της κοινωνίας δινεται η ευκαιρια να σταθούμε σε θεματα της αγιογραφησης που μας απασχολουν και να οδηγηθούμε ουσιαστικά στον κοινό δρομο της.
ΑπάντησηΔιαγραφήΧΑΡΗΚΑΜΕ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΠΟΛΥ ΠΟΥ "ΞΑΝΑΒΛΕΠΟΜΑΣΤΕ"
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΙ ΔΙΑΛΕΓΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΚΟΜΗ ΦΟΡΑ ΜΕ ΑΓΑΠΗΤΑ, ΕΝ ΧΡΙΣΤῼ,
ΠΡΟΣΩΠΑ, ΣΤΟΝ ΝΕΟ ΑΥΤΟ ΕΙΚΟΝΟΛΟΓΙΚΟ ΜΑΣ ΔΙΑΛΟΓΟ.
ΜΑΣ ΑΡΕΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ "ΔΙΕΥΡΥΜΜΕΝΟ ΠΕΔΙΟ" ΑΔ. ΑΘΗΝΑ.
ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ΟΤΙ ΕΤΣΙ ΕΙΝΑΙ.
ΩΣΤΟΣΟ Η ΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΕΙΚΟΝΙΖΟΜΕΝΟΥ ΣΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΦΩΣ,
ΜΗΠΩΣ ΤΕΛΙΚΑ ΔΗΛΩΝΕΤΑΙ ΚΑΤ' ΕΞΟΧΗΝ ΜΕ ΤΟ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟ;
ΣΕ ΜΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΣ ΠΟΥΜΕ, ΟΠΟΥ, ΟΠΩΣ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ,
ΠΙΣΤΟΙ ΚΑΙ ΑΠΙΣΤΟΙ ΕΙΚΟΝΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΑΚΡΙΒΩΣ ΙΔΙΟ ΤΡΟΠΟ,
ΠΩΣ ΘΑ ΔΗΛΩΘΗ Η ΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΜΕΝ ΚΑΙ Η ΜΗ ΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΔΕ;
ΜΠΟΡΕΙΤΕ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΝΑ ΜΑΣ ΒΟΗΘΗΣΕΤΕ;
ΕΥΧ.
Όπως ακριβώς λέτε, κατ'εξοχήν με το φωτοστέφανο δηλώνεται η αγιότητα, αλλα απο την αλλη οι παραστασεις που προαναφερθηκαν δεν θετουν διλλημα με παρουσιες μη αγιων προσώπων, ώστε να προκληθει σύγχυση. Όταν εικονίζονται σύνολα αγίων προσώπων, μπορεί να θεωρηθει ότι το περιβαλλον ακτιστο φως του κάμπου επικεντρωνει οχι σε καθε εναν χωριστά, αλλα σε ολους τους αγιους μαζι σαν ενα σύνολο, μια Ενότητα θεϊκη. Αντίθετα στην εικονιση ενος προσώπου τούτο τονίζεται ακόμα περισσοτερο με το διάγραμμα του ακτιστου φωτος που το περιβαλλει η αγιότητά του όταν μετέχει στο όλον της θεικής Αγιοτητας.
ΔιαγραφήΦωτοστέφανος: Τί συμβολίζει στις αγιογραφίες;
ΑπάντησηΔιαγραφήΑπό Dogma, 19 Δεκεμβρίου 2016
Στις αγιογραφίες οι Άγιοι της Εκκλησίας, απεικονίζονται φορώντας φωτοστέφανο. Έχουμε, λοιπόν, συνδέσει, περισσότερο ή λιγότερο ο καθένας τον φωτοστέφανο με την εικόνα του Αγίου. Άραγε, όμως, ποιος είναι ο λόγος;
Ας δούμε, λοιπόν, ποιο είναι το νήμα του φωτοστέφανου στις αγιογραφίες.
Το φως στην διδασκαλία της ορθοδόξου πίστεώς μας κατέχει πρωτεύουσα θέση. Όχι βέβαια το φως το αισθητό, το κτιστό με όλα του τα γνωρίσματα τα φθαρτά και πεπερασμένα, αλλά το άκτιστό, και αΐδιο το Φώς το εκ Φωτός, όπως ομολογούμε στο σύμβολο της πίστεως. Ο Χριστός δηλαδή, που γνωρίζει τον εαυτό Του στους πιστούς ως φώς. Σ’ εκείνους που δια της βιοτής τους αξιώθηκαν αυτής της θεοποιού θεωρίας του ακτίστου Φωτός.
Όλες οι εκκλησιαστικές τέχνες τονίζουν αυτή την αποκαλυπτική αλήθεια, ότι ο Θεός είναι φώς, και ως φως γνωρίζει τον εαυτό του στους θεουμένους.
Αυτό το φως στην ζωγραφική των εικόνων εκφράζεται ως φωτεινό στεφάνι γύρω από τις ιερές κεφαλές των εικονιζομένων προσώπων. Δηλώνει ότι ο άνθρωπος αυτός μετείχε από αυτή την ζωή της καθαρτικής, φωτιστικής, καί, θεοποιού ενεργείας του Τριαδικού Θεού.
Ο φωτοστέφανος, έχει καταγωγή ειδωλολατρική, και κληροδοτήθηκε αργότερα στην χριστιανική τέχνη. Τον συναντάμε στην Αίγυπτο, ως σύμβολο του ηλίου· κατόπιν και στον Βουδισμό, και από εκεί στην Ρώμη. Για παράδειγμα, φωτοστέφανος περιβάλλει την κεφαλή του αυτοκράτορος Τραϊανού στην αψίδα του Μ. Κωνσταντίνου. Αλλά και αργότερα, κυρίως απο τον ιβ’ αιώνα σε πολλά αραβικά χειρόγραφα. Ενώ σε πολλές εικόνες της δύσης ο φωτοστέφανος είναι απαραίτητος να δηλώση την αγιότητα του εικονιζομένου προσώπου λόγω της κοσμικότητας που τα διακρίνει, στην ορθόδοξη ζωγραφική των εικόνων μπορούμε και από την όλη στάση του εικονιζομένου να καταλάβουμε την ιερότητά τους. Παρατηρούμε μάλιστα ότι σε πολλές εικόνες των παλαιοτέρων χριστιανικών παραστάσεων, όπως π.χ. στις τοιχογραφίες των κατακομβών, σε εικόνες του Χριστού και της Παναγίας ο φωτοστέφανος απουσιάζει εντελώς, καθώς επίσης και σε σαρκοφάγους του ιδ’ αιώνος και σε ορισμένα ψηφιδωτά, όπως π.χ. στα ψηφιδωτά του τρούλου του αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης.
Όταν οι χριστιανοί άρχισαν να χρησιμοποιούν τον φωτοστέφανο τον έβαζαν, όπως φαίνεται, όχι μόνο ως διακριτικό των ιερών μορφών, αλλά και των σημαινόντων προσώπων, όπως π.χ. στην Santa Maria Maggiore, φωτοστέφανο έχει και ο Ηρώδης, και όπως στον άγιο Βιτάλιο, οι Ιουστινιανός και Θεοδώρα. Γενικότερα στο Βυζάντιο, φωτοστέφανο έχουν τα μέλη της βασιλικής αυλής.
Για την ορθόδοξη εικονογραφία ο φωτοστέφανος καθιερώθηκε ως σύμβολο της μεθέξεως του εικονιζομένου προσώπου με τον Θεό, την πηγή του φωτός...
Συνεχίζεται
...Ο φωτοστέφανος τοποθετείται μόνο στο κεφάλι του αγίου και όχι σε όλο του το σώμα, διότι ο εγκέφαλος είναι το πολυτιμότερο όργανο στον άνθρωπο· σ’ αυτόν οδηγούν και από αυτόν πηγάζουν όλες οι αισθήσεις· εκεί είναι το κέντρο της σκέψεως και της διανοίας. Τα πρόσωπα της εικόνας που διαπερνώνται από τούτο το άκτιστο φως μετέχουν μυστικά στην ζωή του Θεού, αφού κατά τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης “διά τούτο τω φωτί, προσεγγίσασα η ψυχή φως γίνεται”.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτην Δύση ο πνευματικός χαρακτήρας του συμβόλου αυτού παρανοήθηκε εντελώς. Έλαβε την μορφή ελλειψοειδούς, κυκλικού στεφανιού, που σχεδιάζεται πάνω και πέρα από το κεφάλι των αγίων. Εικονίζεται ως ακτινοβολία που πηγάζει μέσα από την μορφή του εικονιζομένου αγίου· “Ψυχή η καταλαμφθείσα τελείως υπό του αρρήτου κάλλους της δόξης του φωτός του προσώπου του Χριστού, και κοινωνήσασα πνεύματι αγίω τελείως… όλη οφθαλμός, και όλη φώς, και όλη πρόσωπον”, κατά τον άγιο Μακάριο τον μέγα.
Το χρώμα που χρησιμοποιείται συνήθως για τον φωτοστέφανο είναι χρυσό ή κίτρινο. Ο χρυσός κυρίως, αντιθέτως από τα άλλα χρώματα, δεν ζη από το φως διότι είναι φώς. Άλλωστε η παχύτητα της ύλης υπονοεί την απουσία φωτός, ενώ και η έντονη φωτεινότητα ελαφρώνει το βάρος και προκαλεί διαφάνεια.
Ο φωτοστέφανος μπορεί να κοσμείται με διάφορα σχήματα ή λουλούδια κ.λ.π., ενώ αυτόν του Χριστού τον συναντάμε σταυροφόρο, έχοντα μέσα του τα γράμματα Α-Ω ή αργότερα Ο-ΩΝ. Μπορούμε δε να τον συναντήσουμε και σε άλλους τύπους όπως, τετράγωνο ή τρίγωνο. Ο τετράγωνος έμπαινε συνήθως σε ιερά πρόσωπα που ήταν εν ζωή, για κάποιο ιερό έργο που επιτελούσαν. Τέτοιους φωτοστεφάνους συναντούμε στις κεφαλές των δύο κτητόρων που εικονίζονται εκατέρωθεν του αγ. Δημητρίου στον νότιο πεσσό του Ι. Βήματος του ομωνύμου ναού. Αλλά, και από τον ΙΓ’ αιώνα εμφανίζεται στην Δύση σχεδιαζόμενος, κυρίως στην παράσταση της Αγίας Τριάδος ή να περικλείη τον “Παντεπόπτην Θείον Οφθαλμόν”.
Ο φωτοστέφανος, λοιπόν, είναι εκείνο το σύμβολο που από την πρώτη του εμφάνιση δήλωνε κάτι ξεχωριστό και χρησιμοποιήθηκε από τους αγιογράφους για να δηλώση την θέωση και τον αγιασμό του εικονιζομένου προσώπου. Σ’ αυτόν τον εκφαντορικό γνόφο, (κατά τον Αρεοπαγίτη άγιο Διονύσιο) ας αποβλέπουμε όλοι μας μετέχοντας στην καθαρτική, φωτιστική, θεοποιό ενέργεια της Παναγίας Τριάδος.
του Ιεροδιακόνου Σιλουανού Πεπονάκη
Πηγή : Περιοδικό εκκλησιαστική παρέμβαση , Νοέμβριος 2000
Καλησπέρα!
ΑπάντησηΔιαγραφήΜε μεγάλη χαρά βλέπουμε και άλλα αγαπητά μας πρόσωπα
να δηλώνουν συμμετοχή. Καλως ωρίσατε!
Εδώ η σύνδεση για την προηγούμενη μας Συζήτηση περί Φωτοστεφάνου (2010):
https://tinyurl.com/yaslzz5t
Χαιρετώ παλαιούς και νέους φίλους και εύχομαι να κατορθώσουμε να βαδίσουμε μαζί προς τη σωστή κατεύθυνση
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλούμαστε να απαντήσουμε για το φωτοστέφανο και για το αν θα πρέπει να μπαίνει σε όλες τις περιπτώσεις η όχι. Στο παράδειγμα των 2 εκδοχών της εικόνας π.χ. του Μυστικού Δείπνου η απουσία του φωτοστέφανου στους μαθητές μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο από την ιστορική διάσταση – προ της Πεντηκοστής –αλλά αυτή η επιλογή γεννά πολλά ερωτηματικά ως προς την ορθότητά της. Ουσιαστικά θα απέκλειε το φωτοστέφανο σε όλα τα πρόσωπα προ της Πεντηκοστής καθώς και στους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης.
Το κριτήριο της ιστορικότητας είναι σημαντικό αλλά η εσχατολογική διάσταση είναι σημαντικότερη γιατί , όπως στη ζωή της Εκκλησίας όπου όλα τα ιστορικά γεγονότα συμβαίνουν στο αιώνιο Παρόν, έτσι και στην εικόνα καταγράφονται με την ίδια πνευματική ματιά τα γεγονότα και η ένταξή τους στην Θεία Οικονομία και όχι απλώς η ιστορική περιγραφή.
Το φωτοστέφανο δηλώνει αυτό το Δώρο του Χριστού, την ανάδειξη του ανθρώπου σε «Πρόσωπο» δηλαδή την γνώση του Θεού και την σχέση μαζί Του. Την σύμφωνη με το θείο θέλημα πνευματικότητα του αγίου και την μετοχή του στο βασίλειο του Χριστού.
Είναι, λοιπόν, το φωτοστέφανο στην εικόνα, κυρίαρχο σύμβολο που φανερώνει ποια πρόσωπα δεν ανήκουν στον κόσμο αλλά στο Βασίλειο του Φωτός.
Το φωτοστέφανο είναι κατά τη γνώμη μου το σπουδαιότερο χαρακτηριστικό της Ορθόδοξης εικόνας, είναι θεμελιώδες σε βαθμό που αν απουσιάζει δεν έχουμε καν Εικόνα.
Η εξέταση του αριθμού των εικόνων με η χωρίς φωτοστέφανο δεν θα πρέπει να μας απασχολεί αν θέλουμε να κατανοούμε σε βάθος την ουσία της εικόνας. Στο παράδειγμα της εικόνας του Μυστικού Δείπνου, ακόμα και αν μία μόνο εικόνα είχε φωτοστέφανα στους μαθητές, αυτήν θα επέλεγα για την συνέπειά της με τα Εκκλησιαστικά δόγματα.
Η αναφορά στην καταγωγή του φωτοστέφανου και στην διαφορετική του χρήση παλαιότερα, δεν θα πρέπει να αποτελεί κριτήριο και να μας απασχολεί. Όλα τα στοιχεία της εικόνας είναι δανεικά αλλά η χρήση τους είναι διαφορετική αφού περιγράφουν την εκκλησιαστική εμπειρία .
Με τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι συμφωνώ οπωσδήποτε με την θέση του κυρίου Μαρίνη περί δογματικού λάθους.
ΧΑΙΡΟΜΑΣΤΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΑΣ
ΑπάντησηΔιαγραφήΣΤΟΝ ΔΙΑΛΟΓΟ ΜΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΥΧΟΜΑΣΤΕ...
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΑΣ!
ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ, ΠΑΝΤΩΣ, ΟΤΙ ΚΑΠΟΙΕΣ ΦΟΡΕΣ
ΤΑ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΑ, ΕΙΔΙΚΑ ΣΕ ΠΟΛΥΠΡΟΣΩΠΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ,
"ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΖΟΥΝ" ΤΗΝ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΑΥΤΟΝ
ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΝΤΑΙ "ΚΑΤ' ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΝ" (ΒΡΑΝΟΣ).
ΤΙ ΛΕΤΕ ΓΙ' ΑΥΤΟ;
Στο παρελθόν προσπάθησα και εγώ να ερμηνεύσω με αντίστοιχο τρόπο τις διαφορετικές εκδοχές και ζωγράφισα εικόνες χωρίς φωτοστέφανα στους μαθητές. Όμως εκτιμώ ότι δεν υπάρχει κριτήριο εικαστικό η άλλο, που να μπορεί να θεωρηθεί ισχυρότερο απ’ όσα προαναφέραμε, ώστε να αποφύγουμε τα φωτοστέφανα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕίναι θέμα προτεραιοτήτων και στην προκειμένη περίπτωση αυτό που το φωτοστέφανο δηλώνει είναι η εγγραφή του εικονιζόμενου προσώπου στο βιβλίο της Ζωής. Πως μπορούμε να το παρακάμψουμε;
Αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί χαίρετε! Φοβάμαι να εκφράσω τις διαφωνίες μου με όσα διαβάζω, διότι και αρκετές είναι, και θα πρέπει να μακρηγορήσω για να γίνω κατανοητός και πειστικός. Επομένως δεν θα το κάνω εδώ, διότι γράφω ήδη μία θεολογική θεμελίωση της παρουσίας του φωτοστέφανου στις Ορθόδοξες εικόνες κι επομένως, Θεού θέλοντος όταν ολοκληρωθεί, θα μπορεί ενδεχομένως να απαντήσει σε πολλά ερωτηματικά που εγείρονται σχετικά με το φωτοστέφανο. Θα σχολιάσω εδώ μόνον, ότι δεν με βρίσκουν σύμφωνο τα καλλιτεχνικά και αρχαιολογικά κριτήρια της Κας Αλεξοπούλου στην παρούσα αναζήτηση, διότι (αν έχω καταλάβει σωστά) αναζητάμε μία θεολογική και δογματική εξήγηση και όχι αρχαιολογική ή καλλιτεχνική. Αν θέσουμε αρχαιολογικά κριτήρια (ιστορικά) στην σκέψη μας, τότε θα πρέπει να αγνοήσουμε μία θεολογική πορεία της Εκκλησίας χιλίων και πάνω χρόνων, δηλαδή εμπειρίας της αγιότητας. Πώς μπορούμε, λοιπόν, να αγνοήσουμε τον 82ο κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής συνόδου (691) που απαγορεύει την συμβολική απεικόνιση και "ορίζει" την προσωπική εικόνα, προτιμώντας, όπως λέει, την χάριν και την αλήθειαν, και να στηριχθούμε στην παλαιότερη συμβολική απεικόνιση πχ. της Μεταμόρφωσης (Ραβέννα 6ος αι.) με τον Κύριο ως Σταυρό και τους μαθητάς ως αμνούς! Αν δώσουμε όμως λίγη προσοχή στους κανόνες και αναζητήσουμε το πνεύμα τους (τί εννοούν με το χάριν και αλήθεια!!) πολλά από τα ερωτηματικά μας ξεδιαλύνονται. Επομένως, το πρόβλημα για μένα δεν λύνεται ούτε εικαστικά, εφ' όσον την ίδια περίοδο (Παλαιολόγεια) έχουμε εικόνες και με τους δύο τύπους ούτε ιστορικά (τι κυριαρχεί στην πλειοψηφία)αλλά θεολογικά-δογματικά. Δηλαδή στον τρόπο που σκεφτόμαστε! Σ' ότι αφορά δε στην δυτική τέχνη, ισχύει μάλλον το αντίθετο από αυτό που λέει η Κα Αλεξοπούλου. Ήδη από το 794 (Σύνοδος της Φραγκφούρτης)η αγιογραφία θεσμοθετείται στην Δύση ως μία απλή διακόσμηση των εκκλησιών και χάνει εντελώς τον δογματικό και θεολογικό της χαρακτήρα. Στην συνέχεια, ο φωτοστέφανος γίνεται ένας απλός δίσκος πάνω από τα κεφάλια των αγίων και τελικά χάνεται εντελώς όπως πχ. στο αριστούργημα του Παρμιτζιανίνο, "Η Παναγία με τον μακρύ λαιμό" (1534-40). Παρεμβαίνω εδώ, κυρίως, για να επισημάνω ένα ατόπημα, πολύ σημαντικό για μένα, που διάβασα στο κείμενο του ιεροδ. Σιλουανού Πεπονάκη. Ο Ορθόδοξος φωτοστέφανος δεν είναι μόνον στο κεφάλι!!! Αυτό συμβαίνει στην δυτική ζωγραφική, όπως είπα, σαν δίσκος. Ο Ορθόδοξος φωτοστέφανος δείχνεται σε τομή ακριβώς για να δηλώσει ότι το φως αυτό, η άκτιστη αυτή ενέργεια καλύπτει ολόκληρο το σώμα του αγίου και όχι μόνο το κεφάλι, σαν κάτι το εξωτερικό. Επιπλέον, ο διχασμός που δημιουργείται στον αναγνώστη, κεφαλής-σώματος, είναι εντελώς έξω από την ανατολική παράδοση. Ο Λεωνίδας Ουσπένσκυ έχει γράψει πολύ διαφωτιστικές σελίδες με πατερικές αναφορές πάνω σ'αυτό το θέμα στην Θεολογία της εικόνας (σελ. 205-210). Τελικά, αυτό που αποκαλύπτεται στα μάτια μου, είναι το μέγεθος της ευθύνης όλων ημών που καλούμαστε ή αυτοκαλούμαστε να μιλήσουμε για την δογματική αλήθεια των εικόνων! Χρειάζεται πολύ έρευνα και πολύ προσευχή στην κατανόηση αυτών που μελετούμε και στη συνέχεια αυτών που γράφουμε. Αισθάνομαι όμως, ότι έχω γίνει ήδη κουραστικός. Εύχεσθε.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ κε Μαρίνη, ειλικρινά χαίρομαι να μαθαίνω ή να αποσαφηνίζω ερωτήματα αναφορικά με την ορθόδοξη εικονογραφία, αφού το θεωρώ απαραίτητο στάδιο παιδείας του αγιογράφου. Γι αυτό κι εγώ σας βεβαιώνω δεν θα κουραζόμουν καθόλου να ακούσω τις απόψεις σας, είτε να τολμήσω να ζητήσω επεξηγήσεις. Τη θεολογική προσέγγιση πράγματι είναι πολύ δύσκολο να την τολμήσει ο αδαής, όμως πιστεύω ότι η συμμετοχή στα εκκλησιαστικά πράγματα και την εκκλησιαστική εμπειρία απαιτεί και αυτό το τόλμημα, ιδιαίτερα για όσους από μας διακονούμε κι αγωνιζόμαστε να διασφαλίσουμε το εικονογραφικό ήθος της Εκκλησίας, μιας και η Εικόνα εκφράζει όχι μόνο τη δογματική διδασκαλία αυτης, αλλά και το ήθος που αυτή συνεπάγεται. Η αναφορά μου σε ιστορικά στοιχεία της χριστιαννικής τέχνης, που αποκαλείτε "αρχαιολογικά", έγινε υπό το πρίσμα της αποδοχής μιας ιερής παράδοσης, που διαμορφώνεται οχι μόνο από τον δογματικό, λειτουργικό ή υμνολογικό βίωμα της χριστιαννικής πίστης, αλλά και από τα εικονολογικά πρότυπα των δασκάλων στα οποία οι σημερινοί βασιζόμαστε. Όπως είναι ο Θεοφάνης (πχ Πεντηκοστή),ο Αστραπάς (πχ.ψιλάφηση Θωμά) ο Πανσέληνος (πχ.Μυστικός Δείπνος), ο Ακοτάντος ( Παναγία η Καρδιώτισσα)κλπ κλπ. Η ιστορικότητα εδώ πιστεύω ότι λαμβάνεται υπ όψιν από τη δογματική ή κάνω λάθος;
ΔιαγραφήΔΕΝ ΜΑΣ ΚΟΥΡΑΖΕΤΕ, ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ!...
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΟΣΑ ΜΑΣ ΓΡΑΦΕΤΕ ΚΑΙ ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ Ο κ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ,
ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΣΕΒΑΣΤΑ ΚΑΙ ΟΡΙΟΘΕΤΟΥΝ ΣΙΓΑ ΣΙΓΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΜΑΣ,
ΟΛΟ ΚΑΙ ΜΕ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΕΥΚΡΙΝΕΙΑ, ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΑΠΟΛΥΤΑ.
ΑΛΛΑ ΑΝΑΡΩΤΙΟΜΑΣΤΕ: ΔΕΝ ΘΕΟΛΟΓΕΙ ΜΟΝΟΝ Η ΕΙΚΟΝΑ. ΘΕΟΛΟΓΕΙ ΚΑΙ Ο ΥΜΝΟΣ,
ΟΠΟΥ ΟΛΟΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΠΟΣΟ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ "ΠΟΙΗΤΙΚῌ ΑΔΕΙᾼ" ΔΕΝ ΑΚΡΙΒΟΛΟΓΕΙ ΚΑΙ ΤΟΣΟ,
ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΕΠΙΤΕΥΧΘΗ ΚΑΠΟΙΑ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ, ΜΙΑ ΕΝΑΛΛΑΓΗ ΗΧΟΥ ΚΛΠ.
ΘΕΟΛΟΓΟΥΝ, ΛΟΙΠΟΝ, ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΚΚΛ. ΤΕΧΝΕΣ, ΑΛΛΑ ΚΥΡΙΩΣ Η (ΤΟΣΟ ΧΑΛΑΡΗ - ΜΕ ΠΟΛΛΗ ΕΠΙΕΙΚΕΙΑ- ΣΤΙΣ ΗΜΕΡΕΣ ΜΑΣ) ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΖΩΗ ΜΑΣ.
EΠΟΜΕΝΩΣ, ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΖΗΤΑΜΕ ΣΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΜΑΣ ΤΟΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΚΡΙΒΕΙΑ;
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΡΑ ΓΕ ΣΤΗΝ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΛΟΓΟΣ ΟΡΟΣ ("ΕΙΚΑΣΤΙΚῌ ΑΔΕΙᾼ" Λ.Χ.) Η ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΘΗ ΤΗΝ ΑΔ. ΑΘΗΝΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ ΣΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΜΑΣ; ΑΝΑΦΕΡΟΥΜΕ ΟΤΙ ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ
ΕΚΦΡΑΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ κ. Κ. ΚΑΛΟΚΥΡΗ ΣΤΟ ΓΝΩΣΤΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ
"Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ", ΣΤΟ ΕΙΔΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ "Ο ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟΣ".
ΑΝΑΡΩΤΙΟΜΑΣΤΕ ΔΗΛΑΔΗ, ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΘΕΜΑ ΑΥΣΤΗΡΗ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ
Ή ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΚΑΙ ΜΕ ΚΑΠΟΙΑ ΛΙΓΗ ΑΠΛΟΤΗΤΑ-ΠΑΙΔΙΚΟΤΗΤΑ;
ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΠΡΟΜΑΧΟΙ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΑΠ' ΟΤΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ -ΑΝ ΚΑΙ ΑΔΑΕΙΣ,
ΔΕΝ ΒΛΕΠΟΥΝ ΣΤΟΝ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟ ΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ "ΑΓΩΓΟ ΧΑΡΙΤΟΣ",
ΑΛΛΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΜΕ ΤΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ
ΚΑΙ, ΒΕΒΑΙΑ, ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΡΑΦΟΜΕΝΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ (ΑΓ. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΣΤΟΥΔΙΤΗΣ).
ΤΙ ΛΕΤΕ;
Δεν καταλαβαίνω γιατί μιλάτε για αυστηρότητα. Ο καθένας ζωγραφίζει σύμφωνα με την δική του ματιά, αυτό το βλέπουμε διαρκώς γύρω μας. Υπάρχει όση ελευθερία επιθυμούμε. Εγώ δεν έχω τις γνώσεις του κυρίου Μαρίνη για να αναφερθώ σε δογματικές θέσεις που επιβεβαιώνουν την σοβαρότητα της θέσης του φωτοστέφανου στην εικόνα. Αυτό που γνωρίζω από την μικρή μου εμπειρία ως μέλος της εκκλησίας είναι η απόλυτη διάκριση του Κόσμου και του Σώματος του Χριστού. Και το διακριτικό των δύο περιοχών είναι το φωτοστέφανο. Είναι σκάνδαλο να βλέπουμε σε μια ζωγραφιά κάποιους ανθρώπους ανάμεσα σε άλλους που έχουν ένα φως στην κεφαλή τους. Αντιλαμβάνεστε ότι αυτό σηματοδοτεί μια διαφορά τάξεως και μια άλλη ποιότητα χωρίς να χρειάζεται καν να αναλύσουμε την σημασία του.
ΑπάντησηΔιαγραφήΧωρίς αυτή τη διαφορά, προσωπικά, δεν καταλαβαίνω το νόημα του Χριστιανισμού. Αν δεχτούμε ότι ο Χριστιανός είναι ο καλύτερος σε ήθος και αρετές πολίτης του κόσμου τότε τίποτα δεν άλλαξε στη ζωή των ανθρώπων. Αν όμως ο Χριστιανός είναι ο αυτοεξόριστος από τον κόσμο, τότε αυτό με κάποιο τρόπο πρέπει να φαίνεται στην εικόνα . Ας θυμηθούμε ότι ο Χριστός μας λέει , πως ο Ιωάννης αν και είναι ο μεγαλύτερος άνθρωπος που γεννήθηκε ποτέ, είναι μικρότερος από τον τελευταίο πολίτη της Βασιλείας Του για να μας δείξει την αγεφύρωτη διαφορά τάξης των δύο περιοχών.
Πιστεύω ‘ότι αυτή η διάκριση είναι και το θεμέλιο της Πίστης. Χωρίς αυτήν την συνείδηση το εγώ θα βρίσκει τρόπους να διασώζεται και να νοηματοδοτεί την ματαιότητα.
Αυτή είναι η δική μου ματιά που αν είναι λάθος εύχομαι να προλάβω να το διαπιστώσω.
Επομένως αν θέλουμε λίγο να «γεφυρώσουμε» την απόσταση κανείς δεν μας εμποδίζει να θεωρούμε ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό.
Αυτή η διάκριση δεν γίνεται με την τελείως πλευρική απεικόνιση των μη αγίων προσώπων;
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΛΗΜΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΦΑΙΝΕΤΑΙ ΠΩΣ ΤΟ ΘΕΜΑ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΠΙΟ ΣΟΒΑΡΟ ΑΠ' ΟΤΙ ΜΑΣ ΕΙΧΕ ΦΑΝΕΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ.
ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ -ΜΑΛΛΟΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΣΤΟΧΗ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΜΟΥ-
ΚΑΤΑΝΟΗΤΟ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΟ ΤΗΣ ΟΛΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ.
ΤΑ ΔΥΟ "ΑΝΑΡΩΤΙΟΜΑΣΤΕ" ΕΙΝΑΙ ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΑ...
ΣΤΟΧΟΣ ΜΑΣ ΗΤΑΝ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΚΑΤΑΤΕΘΟΥΝ ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΜΑΣ
ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΕΣ ΚΑΤΑ ΔΥΝΑΜΙΝ.
ΕΤΣΙ, ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΜΕΝΟΙ ΠΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΣΤΩ ΚΑΙ ΟΧΙ ΣΩΣΤΗ
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΜΑΣ ΠΡΟΕΚΥΨΕ Η ΤΟΣΟ ΚΑΛΑ ΚΑΙ ΒΑΘΕΙΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΑΣ.
ΩΣΤΟΣΟ, ΑΦΟΥ ΑΠΑΝΤΗΘΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΔ. ΑΘΗΝΑΣ, ΘΑ ΜΑΣ ΕΠΙΤΡΕΨΕΤΕ (ΠΡΟΣ "ΕΤΙ ΚΑΙ ΕΤΙ" ΔΙΑΛΕΥΚΑΝΣΗ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ) ΜΙΑ ΑΚΟΜΗ ΕΡΩΤΗΣΗ-ΑΠΟΡΙΑ ΜΑΣ:
ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΣΑΜΑΡΕΙΤΙΔΑ, Η ΑΓΙΑ ΦΩΤΕΙΝΗ
ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΟΣΑ ΕΧΟΥΝ ΕΙΠΩΘΗ Ή ΟΧΙ;
ΕΥΧ.
...ΕΠΙΣΗΣ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ, ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ, ΤΟ ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΘΗ
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΙ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ...
Δεν ζωγραφίζονται όλα τα μη άγια πρόσωπα στο πλάι. Αρχικά η επιλογή αυτή έγινε στο πρόσωπο του Ιούδα για να δειχθεί η οικειοθελής του αποστροφή του στο Θείο Λόγο. Δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται αλλού ( χωρίς αυτό το κριτήριο).
ΑπάντησηΔιαγραφήΘα ήθελα να εστιάσουμε λίγο ακόμα στο γεγονός ότι με κάθε δυνατό τρόπο στο Ευαγγέλιο γίνεται λόγος για την ΑΠΟΛΥΤΗ διάκριση Κόσμου και ουράνιου Βασιλείου. Η ένταξή μας στην Εκκλησία ξεκινά με την αποστροφή του κόσμου και την σύνταξή μας στον Χριστό για να ακολουθήσει η ταφή του παλαιού ανθρώπου και η ανάσταση του νέου εν Χριστώ μέλους της Εκκλησίας. Η τριπλή κατάδυσή μας στο νερό σημαίνει τον θάνατο της τριμερούς φύσης μας και ολική βύθισή μας σημαίνει ότι ΟΛΟΣ ο άνθρωπος πεθαίνει και αναγεννιέται .
Χωρίς αυτή την συνείδηση της ένταξής μας στο Βασίλειο του Χριστού και της νέκρωσής μας ως προς τον Κόσμο, είναι φυσικό να νομίζουμε πως μπορούμε να ζούμε μετέχοντας και στις δύο περιοχές, να πιστεύουμε ότι ζώντας με κανόνες και προσπαθώντας να γίνουμε καλύτεροι , ίσως αξιωθούμε να γίνουμε πολίτες της άνω Βασιλείας.
Ας σκεφτούμε τώρα ότι αυτό το τελευταίο, μας προσφέρθηκε ήδη δωρεάν για να καταλάβουμε ότι τα παραπάνω απαιτούν βαθιά κατανόηση για να μπορούμε άξια να ομολογούμε ότι πιστεύουμε.
Για να δώσω μια ώθηση για σκέψη, κάνω το παρακάτω ερώτημα:
Πως είναι δυνατόν η Εκκλησία να είναι Αγία και ‘Άμωμος και τα μέλη της να αμαρτάνουν;
Ο εικονιζόμενος, λοιπόν, με φωτοστέφανο δηλώνει ότι είναι πολίτης της Ουρανίου Πολιτείας.
Σχετικά με το φωτοστέφανο της Αγίας Φωτεινής, σύμφωνα με όσα είπαμε σαφώς θα πρέπει να υπάρχει. Μόνο η ιστορική διάσταση θα επέτρεπε να παραλειφθεί. Είπαμε όμως νωρίτερα, ότι αυτό προκαλεί περισσότερα προβλήματα.
Τέλος η εικόνα είναι για τους εξόριστους του κόσμου η Πατρίδα τους και η οικογένειά τους. Πως θα παρουσιαστεί η Αγία Φωτεινή στα μάτια μας χωρίς φωτοστέφανο; Γιατί στην εικόνα δεν βλέπουμε μια ιστορική στιγμή αλλά τα πρόσωπα της οικογένειάς μας.
ΚΑΤΑΘΕΤΟΥΜΕ, ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΝΩΤΕΡΩ, ΚΑΛΟΠΡΟΑΙΡΕΤΑ, ΚΑΠΟΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΣ:
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΙ ΕΤΣΙ, ΟΜΩΣ, ΜΕ ΤΗΝ ΓΕΝΙΚΕΥΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟΥ, ΔΕΝ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝΤΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ;
ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ π.χ. ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟ ΔΗΜΙΟΙ ΠΟΥ ΜΕΤΑ ΜΑΡΤΥΡΗΣΑΝ,
ΑΓΙΟΙ ΠΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ "ΒΥΘΙΣΜΕΝΟΙ" ΣΤΟΝ "ΚΟΣΜΟ"
ΚΑΙ ΤΑ ΤΟΥ "ΚΟΣΜΟΥ" κ.τ.ο..
ΜΗΠΩΣ, ΛΟΙΠΟΝ,ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΛΙΓΟ,
ΩΣΤΕ ΝΑ ΔΗΛΩΝΕΤΑΙ Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΠΝ. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΙΖΟΜΕΝΩΝ
ΣΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΤΙ ΟΙ ΑΓΙΟΙ "ΕΠΙΒΡΑΒΕΥΘΗΚΑΝ"
ΜΕ ΤΟ "ΑΝΩΘΕΝ" ΔΩΡΟ-ΣΤΕΦΑΝΙ ΤΗΣ ΑΓΙΟΤΗΤΑΣ, ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΛΟ ΤΟΥΣ ΤΕΛΟΣ;
ΕΤΣΙ, Η ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ-ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΕΙΣΕΡΧΟΝΤΑΙ ΜΕΝ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ-ΚΟΣΜΟ,
ΑΛΛΑ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΑ. ΣΤΗΝ ΩΡΑ ΤΟΥΣ...
ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΒΕΒΑΙΑ ΜΟΝΟΝ ΚΑΙ ΟΧΙ ΣΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΩΝ ΑΓΙΩΝ,
ΟΠΟΥ ΣΑΦΩΣ ΚΑΙ ΑΝΑΝΤΙΡΡΗΤΩΣ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΟΘΗ ΠΛΗΡΩΣ Η ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΨΗ,
ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΠΟΛΥ ΩΡΑΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΤΕ ΚΑΙ ΔΙΑΧΩΡΙΖΕΙ ΤΕΛΙΚΑ ΑΠΟΛΥΤΑ ΚΑΙ ΤΕΛΕΣΙΔΙΚΑ
ΤΙΣ ΔΥΟ "ΠΕΡΙΟΧΕΣ" ΚΑΙ ΕΠΟΜΕΝΩΣ Ο ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ...
ΚΑΛΗ ΑΥΡΙΑΝΗ!
Καλησπέρα!
ΑπάντησηΔιαγραφήΜεταφέρουμε και εδώ τον επιμέρους διάλογο, μεταξύ
Δημοσθένους και Αθηνάς, ώστε να μπορούν να τον παρακολουθήσουν
και οι μη πεπειραμένοι στα ψηφιακά:
athina alexopoulou pappa10 Ιανουαρίου 2019 - 1:23 π.μ.
Δεν φαίνεται πουθενά ότι μετά την παλαιολόγεια περίοδο άλλαξε κάτι ως προς το φωτοστέφανο. Είναι γνωστό ότι ο φωτοστέφανος λείπει απο την αγιογράφηση των παλαιοτέρων χριστιανικων χρονων παντελώς, οπως και σε εργα του 4ου-6ου μΧ αι. ή ακόμα και σε ψηφιδωτές παραστάσεις. Σε σκηνες εξ αλλου της Αναλήψεως, της Πεντηκοστης, της Κοιμησεως Θεοτόκου κλπ συμβαίνει το ίδιο. Αντίθετα με την δυτική τακτική οπου η αγιότητα σηματοδοτειται αποκλειστικά με τον φωτοστέφανο, στην ορθόδοξη αγιογραφία αυτή δηλώνεται μέσα από ένα διευρυμμένο πεδίο που έχει να κάνει με την θεολογία, την τεχνική, τους ζωγραφικούς κανόνες και την χρωματική παλέτα της αγιογραφίας. Έτσι η στάση και η μορφή του εικονιζομένου μπορεί να αποδώσει από μόνη της την αγιότητα, ενώ μέσω του χρυσού κάμπου μετέχει του ακτίστου φωτός.
+++++++++++++++++++++++++
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ10 Ιανουαρίου 2019 - 1:19 μ.μ.
Καλησπέρα. Υείαν κι ευλοΐαν (υγεία κι ευλογία) που λέμε κι εμείς οι πόντιοι. Δυσκολεύομαι να κατανοήσω την πρόταση "Έτσι η στάση και η μορφή του εικονιζομένου μπορεί να αποδώσει από μόνη της την αγιότητα, ενώ μέσω του χρυσού κάμπου μετέχει του ακτίστου φωτός." Τόσο το πρώτο μέρος της όσο και το δεύτερο.
+++++++++++++++++++++++++
athina alexopoulou pappa10 Ιανουαρίου 2019 - 9:05 μ.μ.
Χαιρετώ σσας.Στο δεύτερο σκελος του ερωτήματός σας απαντώ κατωτέρω. Όταν αναφέρομαι στο ότι από μόνη της η μορφή,ως εικονίζεται στην ορθόδοξη εικονογραφια, εκπέμπει την αίσθηση της αγιότητας, εχω κατά νου τις "νόρμες" εκείνες, την τεχνική, τα χρώματα, τα σχήματα, τον τροπο απεικονισης που διαφοροποιεί το πρόσωπο από εκείνα της κοσμικής, λαϊκής ή εθνικής ζωγραφικής και του προσδιδει αίσθηση αγιωσύνης.
+++++++++++++++++++++++++
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ11 Ιανουαρίου 2019 - 9:52 μ.μ.
Καλησπέρα. Είναι κατανοητό το σκεπτικό σας, σε αυτό το μέρος της πρότασης. Όσον αφορά το δεύτερο μέρος "...ενώ μέσω του χρυσού κάμπου μετέχει του ακτίστου φωτός." φαντάζομαι πως θεωρείτε τον χρυσό ως το άκτιστο φως και όποιος βρίσκεται μέσα ή ακουμπάει μετέχει σε αυτό. Εάν ο κάμπος της Εικόνας είναι με χρώμα τότε τι γίνεται ;
+++++++++++++++++++++++++
athina alexopoulou pappa12 Ιανουαρίου 2019 - 12:29 π.μ.
Δεν ερχεται στον νου μου τετοιο παραδειγμα.
+++++++++++++++++++++++++
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ12 Ιανουαρίου 2019 - 9:09 π.μ.
Οι τοιχογραφίες στους Ι.Ναούς (οι περισσότερες από όσες έχω δει) είναι με χρώμα, αλλά και αρκετές φορητές Εικόνες... μιλάμε για τον κάμπο των Εικόνων...
+++++++++++++++++++++++++
athina alexopoulou pappa
Καταλαβαίνω τι λέτε, όμως νομίζω ότι δεν έχω δει έγχρωμο κάμπο (είτε σε τοιχογραφία είτε σε φορητή) όπου απουσιάζει ο φωτοστέφανος. Εκεί είναι εκ των πραγμάτων αναπόσπαστος της παρουσίας του αγίου. Εν τέλει, θεωρώ, χωρίς βεβαίως να κατέχω ιδιαίτερες δογματικές γνώσεις, παρά μόνο κάποιες αγιογραφικές, ότι εφόσον υπάρχει κάμπος χρυσός -κι αυτό συναντάται κυρίως στην φορητή εικόνα ή κάποιες ψηφιδωτές τοιχογραφίες- μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις ο φωτοστέφανος να παραληφθεί εφόσον η παράσταση είναι πολυπρόσωπη και ισχύουν οι ζωγραφικοί λόγοι που αναφέρθηκαν εκ μέρους του σεβαστού Ιεροδιακ.Γαβριήλ, χωρίς να θεωρηθεί δογματικό ατόπημα.
ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΜΕΤΑ ΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΘΕΣΗ, ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΗΣ ΑΔ. ΑΘΗΝΑΣ,
ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΚΑΙ ΝΕΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΩΝ ΣΤΟΝ κ. ΜΑΡΙΝΗ,
(ΒΛ. ΛΙΓΟ ΠΑΡΑΠΑΝΩ) Η ΠΟΡΕΙΑ ΜΑΣ ΑΠΟΒΑΙΝΕΙ ΛΙΑΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ "ΑΝΗΦΟΡΙΚΗ"...
ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΟ!
ΑΡΚΕΙ ΝΑ ΤΗΡΗΘΗ Η ΜΕΤΑΞΥ ΜΑΣ ΚΑΛΗ, ΑΔΕΛΦΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΚΑΙ ΑΓΑΠΗ,
ΜΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΑΣ ΕΧΕΙ ΑΥΤΟ ΣΑΝ ΙΕΡΟ ΣΤΟΧΟ:
ΝΑ ΣΥΝΔΙΑΛΕΓΟΜΑΣΤΕ "ΕΝ ΕΙΡΗΝῌ ΚΑΙ ΑΓΑΠῌ",
ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΞΙΩΘΟΥΜΕ, ΑΝ ΚΑΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΘΑ ΔΙΑΦΩΝΗΣΟΥΜΕ ΚΑΘ' ΟΔΟΝ,
ΝΑ ΦΘΑΣΟΥΜΕ, ΧΑΡΙΤΙ ΘΕΟΥ, ΣΤΗΝ ΣΩΣΤΗ ΚΑΙ ΘΕΑΡΕΣΤΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΜΑΣ. ΑΜΗΝ!
Το χρονολογικό κριτήριο, όπως είπα παραπάνω, είναι σημαντικό και μάλλον ισχυρότερο στις περιπτώσεις που αναφέρατε. Συμφωνούμε λοιπόν. Θυμάμαι ότι είχε προκληθεί προβληματισμός σχετικά με παράσταση του λιθοβολισμού του Αγίου Στεφάνου, όπου ο Παύλος έφερε φωτοστέφανο. Το εσχατολογικό κριτήριο προηγείται αλλά, στις περιπτώσεις που επισημάνατε – εγώ δεν γνωρίζω άλλες -, είναι καλύτερα να μην έχουμε φωτοστέφανο.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑισθάνομαι ότι το θέμα εξαντλήθηκε αλλά με απασχολούν οι πολλές διαφωνίες του κυρίου καθηγητού που – αν διατυπωθούν – θα μπορούσαν να μας ωθήσουν σε καλύτερη κατάρτιση των δύσκολων αυτών θεμάτων. Καταλαβαίνω τον κύριο Μαρίνη όταν αναλογίζεται για το μέγεθος της ευθύνης μας που καταπιανόμαστε με ζητήματα που μας ξεπερνούν, αλλά, είναι πάντοτε ζητήματα Ζωής και η κατανόησή τους μας αφορά άμεσα
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑΝ ΘΕΛΕΤΕ, ΠΡΙΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΟΥΜΕ, ΑΣ ΔΟΥΜΕ ΛΙΓΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΚΑΡΔΙΩΤΙΣΣΗΣ,
ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΑΝΕΦΕΡΕ Η ΑΔ. ΑΘΗΝΑ. ΕΔΩ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΔΕΝ ΦΕΡΕΙ ΦΩΤΟΣΤΕΦΑΝΟ...
ΕΠΙΣΗΣ, ΤΗΝ ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟΝ κ. ΜΑΡΙΝΗ, ΓΙΑ
"...το πρίσμα της αποδοχής μιας ιερής παράδοσης, που διαμορφώνεται οχι μόνο από τον δογματικό, λειτουργικό ή υμνολογικό βίωμα της χριστιαννικής πίστης, αλλά και από τα εικονολογικά πρότυπα των δασκάλων στα οποία οι σημερινοί βασιζόμαστε...".
ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ, ΕΛΠΙΖΩ, ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΒΕΒΛΗΜΕΝΟ ΝΑ ΜΗΝ ΠΑΡΑΚΑΜΨΟΥΜΕ
ΜΙΑ ΤΟΣΟ ΖΩΤΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ...
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΜΟΝΗ ΣΑΣ!
Ναι βέβαια, με συγχωρείτε. Εννοούσα ότι εξάντλησα τα δικά μου επιχειρήματα.
ΔιαγραφήΧαίρετε! Συγνώμη για την αργοπορία, πρόβλημα υγείας με απομάκρυνε από τον υπολογιστή. Κατ' αρχήν θέλω να πω, ότι σε βασικές αρχές με εκφράζει η σκέψη του κ. Μαρκόπουλου. Διαπιστώνω όμως, με τις προσθήκες του σεβαστού αδελφού Γαβριήλ, να αυξάνονται ραγδαία τα θέματα προς διευκρίνιση...πράγμα δύσκολο να απαντηθούν στο εδώ σχολιασμό. Θ' απαντήσω κάπως γενικά κι όχι διεξοδικά, για να μπορέσω κάπως να τιθασεύσω όλα τα θέματα που έχουν ανοιχθεί. Απευθυνόμενος κατ' αρχήν στους αγαπητούς αδελφούς (έτσι αισθάνομαι προς όλους) Δημοσθένη και Αθηνά. 1ον. Κατά την γνώμη μου ο χρυσός κάμπος δεν αρκεί για να καλύψει τον ρόλο του φωτοστέφανου. Η αγιότητα είναι ένα προσωπικό γεγονός γι' αυτό και επιχέεται πάνω από τον κάθε ένα απόστολο στην εικόνα της Πεντηκοστής όλων των εποχών. Κι όπως γνωρίζουμε η εικόνα της Πεντηκοστής είναι η εικόνα όλης της Εκκλησίας. Ο προσωπικός επομένως χαρακτήρας μέσα στην εικόνα είναι ένας θεμελιώδης νόμος. 2ον. Η εικόνα είναι ένα τεκμήριο της λειτουργικής εξέλιξης της Εκκλησίας. Αυτό σημαίνει ότι μέσα στην εικόνα όλα έχουν ΑΠΟΛΥΤΗ σημασία και τίποτα δεν είναι περιττό. Εξηγείται και δικαιώνεται εμπειρικά. Επομένως δεν υπάρχει εικόνα ανεξάρτητη από την λειτουργική εμπειρία. (Εδώ φαίνεται σαν μία αρχαιολογική ερμηνεία αλλά συμβαίνει το αντίθετο. Παρ' ότι είναι μία ιστορική ερμηνεία (αφού η εικόνα εξελίσσεται μαζί με την υμνολογία)δικαιώνει την βιωματική εξέλιξη της εικόνας ως εμπειρία του εκκλησιαστικού σώματος. Π.χ. Αρχικά η εικόνα της Πεντηκοστής ήταν ενσωματωμένη μέσα στην εικόνα της Ανάληψης, διότι αρχικά εορταζόταν μαζί με την Ανάληψη. Όταν όμως χωρίστηκαν οι δύο εορτές χωρίστηκαν και οι εικόνες. Διαφωτιστική πάνω στο θέμα αυτό η μελέτη του καθηγητή μου π. Νικ. Οζόλιν "Η ιστορία μιάς εικόνας, η εικόνα της Πεντηκοστής", εκδ. Αρμός)Εικαστική αδεία, λοιπόν, δεν υπάρχει στην εικόνα ή δεν πρέπει να υπάρχει γιατί αυτό σημαίνει μία αλλοίωση της εικόνας και του μηνύματός της. Βέβαια, βλέπουμε στην σημερινή εποχή κάτι παρόμοιο, όπου ο κάθε αγιογράφος κάνει ό,τι θέλει. Παλαιότερα υπάρχει άγνοια ή λανθασμένη συνήθεια. Και θεωρώ ότι πολλά προβλήματα υπάρχουν διότι κατά καιρούς ατόνησε η θεολογία της εικόνας, δηλαδή το Ορθόδοξο όραμα της αγιότητας! Η αγιογραφία ακολουθούσε τα αγιογραφικά αναγνώσματα, την υμνολογία, το συναξάρι που διαβαζόταν στην εκκλησία, το πνεύμα των μεγάλων Πατέρων δια του κηρύγματος. Το πρόβλημα άρχισε όταν οι αγιογράφοι άρχισαν να εμπνέονται από νέες θεολογικές ιδέες (βυζαντινός ανθρωπισμός), από την δυτική τέχνη (Θεοφάνης κ.επόμενοι)κλπ. Τα πρότυπα των εικονογράφων που εμφανίστηκαν τον 18ο αι. με τον Δονύσιο εκ Φουρνά και τον Πανσέληνο άρχισαν να δημιουργούν τα προβλήματα της άκριτης=αθεολόγητης νοοτροπίας στην αγιογραφία. Πιστεύω βάσιμα ότι σήμερα δεν μπορούμε να έχουμε πρότυπα εικονογραφικά χωρίς θεολογική έρευνα. Π.χ. ένα εικονογραφικό λάθος που διαιωνίζεται μέσα στους αιώνες είναι το προφίλ προσώπων που φέρουν φωτοστέφανο. Θεολογικά αυτό δεν δικαιώνεται. Ωστόσο το βρίσκουμε σε όλες τις εποχές. Θα το κρατήσουμε σήμερα ή θα το διορθώσουμε; Θα κρατήσουμε δηλαδή όλα αυτά τα δάνεια από την κοσμική ζωγραφική που θεωρήθηκαν, εκούσια ή ακούσια, στοιχεία καλλιτεχνικότητας; Θα τελειώσω προς το παρόν λέγοντας, ότι το σκεπτικό μου (προσπαθώ όσο μπορώ να)είναι καθαρά θεολογικό. Η εικόνα που κληρονομήσαμε έχει περάσει από μυριάδες συμπληγάδες. Θα την διαβάσουμε με θεολογικά-δογματικά ή με ιστορικά, καλλιτεχνικά κλπ κριτήρια; Κι όταν λέω θεολογικά-δογματικά εννοώ το εκκλησιαστικό βίωμα των Πατέρων της Εκκλησίας. Συγχωρέστε με αν ακούγομαι κάπως απόλυτος αλλά δεν μπορώ να αγνοήσω αυτό που λέει για παράδειγμα ο άγιος Μάξιμος στην Μυσταγωγία ή ο Μέγας Βασίλειος αλλού βάσει των οποίων ερμηνεύω την εικόνα. Καλή εβδομάδα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλησπέρα, με ικανοποίησε πλήρως η τοποθέτησή σας στο θέμα με την αγαπητή Αθηνά, όπως επίσης και το υπόλοιπο κείμενο. Όμως θα ήθελα να θέσω ένα ερώτημα σχετικό με την τελευταία παράγραφό σας. Είναι τελείως ασύνδετα τα θεολογικά-δογματικά κριτήρια από τα ιστορικά και τα εικαστικά ; Μπορούν να υπάρξουν από μόνα τους ;
ΑπάντησηΔιαγραφήΕυχ.
Αν καταλαβαίνω την ερώτησή σου αυτό συμβαίνει σήμερα. Απομονώνονται τα ιστορικά από τα δογματικά στοιχεία. Η εικόνα γίνεται σε κάποιες παραστάσεις μία ιστορική σκηνή δέσμια της ιστορίας και όχι εικόνα, δηλαδή μία παράσταση που έχει λυτρωθεί, δια του Αγίου Πνεύματος, από την θνητή ιστορία. Το δόγμα είναι ένα και έχει καταγραφεί μέσα στην Κ.Δ. γι' αυτό και η Κ.Δ. έχει την έννοια του κατ' εξοχήν πρωταρχικού δόγματος βάσει του οποίου όλοι οι άλλοι τρόποι αποκάλυψης (και της Π.Δ.) αποτελούν ερμηνείες του. Αυτή η εμπειρία εξελίσσεται μέσα στον χρόνο, ερμηνεύεται, αποσαφηνίζεται, αλλά δεν εξελίσσεται. Δεν έχουμε νέα δόγματα. Η σάρκωση του Κυρίου έγινε άπαξ. Νέος τρόπος αποκάλυψης δεν υπάρχει κι επομένως δεν υπάρχουν νέα δόγματα. Το μόνο νέο είναι η εκ νέου εμφάνιση του Κυρίου, όπου και όλα θα τελειώσουν. Το πρόβλημα λοιπόν, εμφανίζεται στην εικόνα ως εξής: Τι θα παρουσιάσει η εικόνα; Ένα απλό ιστορικό γεγονός ή ένα ιστορικό γεγονός όπου η παρουσία του Αγίου Πνεύματος έρχεται και ανακαινίζει τα ιστορικά αυτά στοιχεία, τα καινοποιεί κι έτσι μας λυτρώνει από την φθορά της ιστορικότητας; Σ' αυτή την υπέρβαση της φθοράς του ιστορικού χρόνου συναντάμε τα δογματικά στοιχεία, τα οποία μας δείχνουν ακριβώς την υπέρβαση που γίνεται δια του Αγίου Πνεύματος. Με άλλα λόγια η παρουσία του Αγίου Πνεύματος είναι το άκτιστο το οποίο επεμβαίνει μέσα στην ιστορία, μέσα στο κτιστό και το ανακαινίζει, το αφθαρτοποιεί. Η εικόνα ανά τους αιώνες ακολουθούσε αυτή την εξέλιξη της αποσαφήνισης του δόγματος της αποκάλυψης του Θεού. Κάθε αιώνας πρόσθετε κάτι, με τα πατερικά έργα και την λειτουργική γλώσσα στο βίωμα αυτό της αποκάλυψης του Θεού. Η εικόνα άλλοτε τα ενσωμάτωνε επιτυχώς κι άλλοτε ανεπιτυχώς τα στοιχεία αυτά. Π.χ. Η μετωπικότητα ή στροφή δύο τετάρτων στα πρόσωπα των αγίων, που φέρουν φωτοστέφανο, είναι απαραίτητο, διότι σημαίνει την πλήρη και όχι μερική μετοχή του αγίου στην αγιότητα. Κατέληξε η εικόνα να αντιγράφει δυτικούς πίνακες ζωγραφικής και να εικονίζει την πίσω πλευρά των αποστόλων στο Μυστικό Δείπνο. Η δογματική-λειτουργική σημασία της εικόνας χάνεται και κυριαρχεί το ιστορικό, η μίμηση της πραγματικότητας. Κ.ά. παρόμοια στοιχεία. Επομένως τα δογματικά στοιχεία εκφράζονται αφενός μέσα από την ιστορικότητα, εφόσον αυτή δεν μπορεί να καταργηθεί στην εικόνα κι αφετέρου με τρόπο καθαρά εικαστικό. Σου δίνω κι ένα άλλο δογματικό παράδειγμα. Μέχρι τις αρχές του 14ου αιώνα δεν γράφει μέσα στο φωτοστέφανου του Κυρίου τον τίτλο "Ο ΩΝ". Εμφανίζεται μετά το 1312 ως μία αντανάκλαση της Παλαμικής ερμηνευτικής ή της ησυχαστικής θεολογίας. Εμείς μπορούμε να το αγνοήσουμε αυτό σήμερα; Ναί, μπορούμε, αν έχουμε καλλιτεχνικά-αισθητικά κριτήρια δηλαδή ιστορικά. Αν έχουμε όμως θεολογικά δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε! Ελπίζω να σου εξήγησα επαρκώς τι θέλω να πω. Συγνώμη για την φλυαρία.
ΑπάντησηΔιαγραφήΔεν γνωρίζω αν ο αγαπητός Δημοσθένης καλύπτεται από την τοποθέτησή σας η οποία με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο, αλλά, θα μου επιτρέψετε να ζητήσω ένα επεξηγηματικό σχόλιο σχετικά με την αναφορά σας στον Πανσέληνο και την εργασία του και γιατί τον τοποθετείτε στον 18ο αιώνα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΧαίρομαι ιδιαίτερα για τον σαφή και κατανοητό λόγο σας και από την πλευρά μου, δεν διέκρινα την φλυαρία, στην οποία αναφέρεστε. Δεν υπονόησα κάτι διαφορετικό, ακριβώς αυτό ήθελα να διευκρινιστεί, ότι η θεολογία και το Ορθόδοξο δόγμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το ιστορικό και εικαστικό κομμάτι μίας Εικόνας. Μου είναι αδύνατο να φανταστώ σε μία Εικόνα να λείπει κάποιο από αυτά τα στοιχεία και να είναι λειτουργική.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜε την φράση σας "Αυτή η εμπειρία εξελίσσεται μέσα στον χρόνο, ερμηνεύεται, αποσαφηνίζεται, αλλά δεν εξελίσσεται." προφανώς εννοείται ότι η εμπειρία εξελίσσεται κι όχι το δόγμα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ναι μεν δεν εξελίσσεται το δόγμα αλλά προσαρμόζεται η ερμηνεία του ανά τους αιώνες ; Και κατ' επέκταση προσαρμόζεται και ο εικαστικός τρόπος ;
Έρρωσθε.
Έχεις απόλυτο δίκιο Δημοσθένη για το εξελίσσεται. (Συγνώμη για το γρήγορο της διατύπωσης. Είδα το λάθος αλλά δεν μπορούσα να το διορθώσω.)Ακριβώς αυτό που λες εννοώ. Ερμηνεύεται το δόγμα της αποκάλυψης του Θεού υπαρξιακά σε κάθε εποχή, μέσω των αγίων Πατέρων, αλλά δεν έχουμε παραγωγή νέων δογμάτων. Η εικόνα κάθε εποχής αντανακλά αυτό το δόγμα, αυτή την λειτουργική εμπειρία, όπως και την απουσία λειτουργικού βιώματος.
ΔιαγραφήΑγαπητέ Κύριε Μαρκόπουλε, τον Πανσέληνο τον τοποθέτησα στον 18ο αιώνα, διότι τότε (Διονύσιος εκ Φουρνά 1701-1733) τον θέτει ώς πρότυπο αντιγραφής για να ανανεωθεί η αγιογραφία.
Η άποψή μου είναι ότι ο αγιογράφος ανάλογα με την λειτουργική παιδεία του, τα εκκλησιαστικά του βιώματα και τις εικαστικές του γνώσεις μπορεί να συνθέτει από πολλές εικόνες στοιχεία και να αγιογραφεί σύμφωνα με τον ψυχισμό του ένα έργο. Δεν έχει ανάγκη από ένα πρότυπο που πρέπει να το ακολουθεί πιστά. Αντίθετα, θα πρέπει να είναι συνεπής και να γνωρίζει τα δογματικά στοιχεία της εικόνας. Όταν μία παλιά εικόνα έχει αλλοιωμένα τα δογματικά της στοιχεία, θα πρέπει να τα διορθώνει αντιγράφοντάς την. Στην εικόνα αυθεντία δεν είναι η ιστορικότητά της αλλά η ομοφωνία της με την Ορθόδοξη αλήθεια.
Αυτήν ακριβώς την θέση έχω υποστηρίξει και εγώ με κάθε ευκαιρία που μου δόθηκε. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να κατανοήσουμε τις διαφορετικές εκφράσεις της εικόνας σε κάθε περίοδο. Εδώ, όμως, προκύπτουν ερώτήματα που αν τα προσπεράσουμε θα βρεθούμε πάλι στην αρχή του προβληματισμού μας:
ΑπάντησηΔιαγραφή- Αν η εικόνα εκφράζει την γνησιότητα του εκκλησιαστικού βιώματος -το οποίο είναι σταθερό στους αιώνες- μπορεί ο εικαστικός τρόπος να διαφοροποιείται και εικόνα να παραμένει συνεπής στην αποστολή της;
- Αν το εκκλησιαστικό βίωμα είναι κοινό, γιατί θα πρέπει να το προσδιορίζουμε κάθε φορά;
- Ποιος μπορεί με ασφάλεια να υποδείξει τα όρια της συνεπούς έκφρασης; κλπ…….
Πολλές φορές προσεγγίσαμε τα ερωτήματα αυτά χωρίς να μπορέσουμε να φτάσουμε σε κάποιο κοινό τόπο. Εύχομαι αυτή τη φορά, και με την παρουσία του κυρίου Μαρίνη, να τολμήσουμε να προχωρήσουμε αυτόν τον προβληματισμό, συνεισφέροντας ο καθένας μας με κάθε δυνατό τρόπο.
Θα παρακαλούσα μία διευκρίνηση. Με τον όρο "εκκλησιαστικό βίωμα" τι ακριβώς εννοείται ;
ΑπάντησηΔιαγραφήευχ.
Την μετοχή μας στον αγιασμό, όσα αποτελούν την εμπειρία των αγίων της οποίας γινόμαστε μέτοχοι. Τον μοναδικό λόγο για τον οποίο μπορούμε να λεγόμαστε Χριστιανοί. Την σύνδεσή μας με το Σώμα του Χριστού. Βίωμα και όχι θεωρητική αποδοχή.
ΑπάντησηΔιαγραφήΘα εκμεταλλευτώ την παρουσία των ενασχολουμένων με αυτά τα θέματα, να υποβάλλω κάποια ερωτήματα που ήρθαν στο νου μου προσπαθώντας να κατανοήσω τα κατατεθέντα σε αυτόν τον διάλογο
ΑπάντησηΔιαγραφήΑναφέρετε ότι “Το πρόβλημα άρχισε όταν οι αγιογράφοι άρχισαν να εμπνέονται από νέες θεολογικές ιδέες (βυζαντινός ανθρωπισμός), από την δυτική τέχνη (Θεοφάνης κ.επόμενοι)κλπ. Τα πρότυπα των εικονογράφων που εμφανίστηκαν τον 18ο αι. με τον Δονύσιο εκ Φουρνά και τον Πανσέληνο άρχισαν να δημιουργούν τα προβλήματα της άκριτης=αθεολόγητης νοοτροπίας στην αγιογραφία. Πιστεύω βάσιμα ότι σήμερα δεν μπορούμε να έχουμε πρότυπα εικονογραφικά χωρίς θεολογική έρευνα.”
Έχω την εντύπωση ότι οι θεολογικές αστοχίες στις οποίες αναφέρεστε δεν είναι αποτέλεσμα επιδίωξης, αλλά μάλλον άγνοιας. Οι αγιογράφοι μεγάλωσαν ή εκπαιδεύτηκαν μέσα σε καλλιτεχνικά εργαστήρια ή υπό την καθοδήγηση άλλων ζωγράφων της εποχής τους.
Η εικόνα σαν δόγμα αποδίδεται με κάποιο συγκεκριμμένο ζωγραφικό τρόπο ο οποίος βεβαίως είναι εξελισσόμενος σε αντίθεση με το δόγμα. Παρακολουθεί λοιπόν την εξελικτική πορεία του πολιτισμού. Η βυζαντινή ζωγραφική εξ άλλου είναι προέκταση του ελληνικού πολιτισμού και αυτός πάλι μπολιάζεται από τις ζωγραφικές τάσεις της εποχής του. Άμεσα δε, εκφράζει τον ίδιο τον ελληνικό λαό.
Η ζωγραφική παράδοση της Βυζαντινής περιόδου υπήρξε σχεδόν καθ΄ολοκληρία “αγιογραφική”. Ο Θεοφάνης , όπως αναφέρατε πράγματι αγνόησε την ουσιαστικά ανύπαρκτη τοπική παράδοση των Μετεώρων ή του Αγίου Όρους φέρνοντας ένα συγκροτημένο σύστημα τεχνικών, εικονογραφικών και πλαστικών αξιών από το αστικό κρητικό περιβάλλον, μπολιασμένο μάλιστα από αναγεννησιακά στοιχεία. Η πολιτισμική εξέλιξη και η εικαστική παρέμβαση του καλλιτέχνη είναι που διαφοροποιεί τις λεγόμενες ζωγραφικές “σχολές” της αγιογραφίας (κρητική, μακεδονική, ρωσσική κλπ). Αναρωτιέμαι πως τα μεγάλα μοναστήρια του Αγίου Όρους, της Μακεδονίας, αλλά και της μεσαιωνικής Σερβίας εστράφησαν σε ονομαστούς ζωγράφους-καλλιτέχνες για να ανακαινισθούν εικονογραφικά, χωρίς πρωτίστως να λάβουν υπόψιν την θεολογική παιδεία των αγιογράφων; Ο Θεοφάνης θεολογικά μορφώθηκε παράλληλα με την αγιογράφηση των ναών και τελικά εστράφη και στον μοναχισμό. Δεν ξεκίνησε “ανάποδα” .
Πιστεύω οι δογματικές εκτροπές στις οποίες αναφέρεστε και που νομίζω δεν είναι όλες ίσης σπουδαιότητας δεν έχουν γίνει εσκεμμένα αλλά από άγνοια. Μια άγνοια,όμως, υπό τα βλέμματα ακόμα και σεβάσμιων λειτουργών, μοναχών ή και πατέρων της εκκλησίας.
Ο δογματικός μανδύας τον οποίο περιβάλλονται οι εικόνες καθιερώθηκε μετά την εικονομαχία (9ος αι.) μέσα από τα αποτελέσματα των Οικουμενικών Συνόδων. Δεν θάπρεπε λογικά να παρατηρούσαμε κάποια έντονη αποτύπωση αυτών των κανόνων στην εικονογραφική παραγωγή εκείνης της περιόδου; Αναφερθήκατε στην αναγκαιότητα μιας θεολογικής έρευνας. Από ποιόν; Υπάρχει αντίστοιχο δογματικό πηδάλιο για τους ζωγράφους, όπως , λόγου χάριν , υπήρξε το Σύμβολο της Πίστεως για τους πιστούς, πέραν της κωδικοποίησης των ζωγραφικών εγγράφων των αγιογραφικών εργαστηρίων από τον ιερομόναχο και πνευματικό πατέρα Διονύσιο τον εκ Φουρνά περί “ Ερμηνείας της Ζωγραφικής Τέχνης και αι κύριαι πηγαί αυτής”, που αποτελεί βασικό εγκόλπιο αναγωγής των αγιογράφων για τη συνέχιση της ορθόδοξης αγιογραφικής τέχνης;
Μήπως με αυτόν τον τρόπο “υπερφορτώνουμε” ευθυνών τον αγιογράφο για μία Εικόνα που ούτως ή άλλως προυπάρχει αυτού και απλά πρέπει να αναπαραχθεί με τον δικό του ζωγραφικό τρόπο;
Γιατί μετά τον Κόντογλου παρατηρείται μια στατικότητα της εκκλησιαστικής τέχνης; Μήπως ακριβώς είναι η αποσύνδεσή της από την πραγματικότητα της εποχής της; Μήπως έναςστείρος δογματισμός αφαιρεί από την εικόνα την κοινωνία της με τον σύγχρονο άνθρωπο και την μεταλάσσει σε ένα άψυχο σύμβολο που δεν επικοινωνεί με το εκκλησιαστικό πλήρωμα;
ΚΑΛΗΜΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑΔ. ΑΘΗΝΑ, ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ΟΤΙ ΣΤΑ ΟΣΑ ΜΕΧΡΙ ΤΩΡΑ ΕΧΟΥΝ ΚΑΤΑΤΕΘΕΙ
ΣΤΟΝ ΔΙΑΛΟΓΟ ΜΑΣ "ΚΡΥΒΟΝΤΑΙ" ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΥΛΟΓΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΣΑΣ.
ΩΣΤΟΣΟ, ΘΑ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΜΕ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ
ΕΚ ΤΩΝ ΑΓΑΠΗΤΩΝ ΜΑΣ κ. ΜΑΡΙΝΗ ΚΑΙ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ, ΘΑ ΠΑΡΑΚΑΛΕΣΟΥΜΕ ΤΟΝ κ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ ΝΑ ΑΝΑΛΥΣΕΙ ΛΙΓΟ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ
ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ "ΒΙΩΜΑ ΚΑΙ ΟΧΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΧΗ". ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΥΠΟΨΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΙΚΑ
ΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ ΑΠΟ ΕΣΑΣ "ΠΗΔΑΛΙΟ" ΜΑΣ, ΣΕ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΑΣΦΑΛΩΣ ΚΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ,
ΠΟΥ ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ, ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΥΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟ,
"ΤΟΝ ΚΑΤ' ΕΞΟΧΗΝ ΘΕΟΛΟΓΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ", ΟΠΩΣ ΠΡΟΣΦΥΩΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΘΗΚΕ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΕΒΑΣΜ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΜΑΣ κ. ΚΥΠΡΙΑΝΟ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΕΙΚΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΜΑΣ ΣΥΝΑΞΗ.
ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΗΣ ΕΥΛΟΓΙΑΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΜΑΣ..
Χαίρετε!
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτην μέχρι τώρα συζήτησή μας, έχετε δει ότι εστιάζω με κάθε ευκαιρία στην μηδενική σχέση Εκκλησίας και Κόσμου. Αυτό δεν είναι εύκολα κατανοητό, ιδιαίτερα όταν σε όλες τις εποχές και ιδιαίτερα σήμερα, το κοσμικό πνεύμα διείσδυσε στους κόλπους της εκκλησίας προσπαθώντας να κερδίσει όσο δυνατόν περισσότερους. Ο στόχος του κοσμικού πνεύματος είναι να κατορθώσει να αλλοιώσει την διδασκαλία του Χριστού
Είναι δυνατόν να συμμετέχω στη Λατρεία και τα Μυστήρια και να μην είμαι συνδεδεμένος ως μέλος του εκκλησιαστικού Σώματος. Αυτό μπορεί να συμβεί αν στην θέση της διδασκαλίας του Χριστού έχω βάλει την προσωπική μου ερμηνεία για την Θεία οικονομία.
Σχετικά με την επεξήγηση για το εκκλησιαστικό βίωμα, καλύτερα να δούμε πως μας το λέει το Ευαγγέλιο:
18 Καὶ ἐπηρώτησέ τις αὐτὸν ἄρχων λέγων· διδάσκαλε ἀγαθέ, τί ποιήσας ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσω;
Είναι φυσικό να έλκεται κάποιος από την υπόσχεση της νίκης πάνω στον Θάνατο
19 εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· τί με λέγεις ἀγαθόν; οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ Θεός.
Ακόμα μια φορά που ο Κύριος δείχνει στους ανθρώπους ότι η ιδέα του αγαθού δεν υπάρχει στον Κόσμο αφού «όλος εν τω πονηρώ κείται»
20 τὰς ἐντολὰς οἶδας· μὴ μοιχεύσῃς, μὴ φονεύσῃς, μὴ κλέψῃς, μὴ ψευδομαρτυρήσῃς, τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου.
Ο Νόμος εκπαιδεύει τον άνθρωπο να καταλάβει την ασθένειά του αφού κανείς δεν μπορεί να τηρήσει με συνέπεια όλες τις εντολές.
21 ὁ δὲ εἶπε· ταῦτα πάντα ἐφυλαξάμην ἐκ νεότητός μου.
Εδώ στην δήλωση αυτή βλέπουμε ξεκάθαρα τον εαυτό μας και την σχέση μας με τον Θεό.
22 ἀκούσας δὲ ταῦτα ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ· ἔτι ἕν σοι λείπει· πάντα ὅσα ἔχεις πώλησον καὶ διάδος πτωχοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανῷ, καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι.
Να η στιγμή της επιλογής αν θα ακολουθήσουμε τον Χριστό. Αν θα προσφέρουμε την περιουσία μας κυριολεκτικά (και μεταφορικά την εξάρτησή μας στα καλέσματα του κόσμο) αν θα συμπορευτούμε με τον Κύριο προς τον Γολγοθά
Στο σημείο αυτό ξεκινά το βίωμα της ελευθερίας από τον φόβο του θανάτου και την αιχμαλωσία μας στην φυλακή του Κόσμου. Η ψυχή καθώς παύει να τρέφεται με τα κεράτια ὧν ἤσθιον οἱ χοῖροι, και δέχεται τον μόσχον τον σιτευτόν, ζει πλέον τρεφόμενη από τον Χριστό.
Αυτή η εμπειρία είναι το εκκλησιαστικό βίωμα. Στον πόλεμο που ακολουθεί κάθε φορά που ο άνθρωπος αποτυγχάνει και αποκλείεται του δείπνου επιστρέφοντας στην φθορά, βιώνει την πτώση του στο σκοτάδι και τρέχει κλαίγοντας ως ο Πέτρος στα άγια μυστήρια για να αξιωθεί να ζει τρεφόμενος από τον επιούσιον άρτον.
Όσο ο άνθρωπος μένει συνδεδεμένος με τον Χριστό είναι υπεράνω του νόμου, έχει εμπειρία της ειρήνης και της δωρεάς που του προσφέρθηκε. Όλα τα του κόσμου είναι σκιά πλέον και για το λόγο αυτό κάθε πτώση δεν είναι μια παράβαση κάποιου κανόνα αλλά απώλεια της όντως Ζωής που του χαρίστηκε.
23 ὁ δὲ ἀκούσας ταῦτα περίλυπος ἐγένετο· ἦν γὰρ πλούσιος σφόδρα
Αγαπητοί φίλοι, αφού σας ζητήσω συγνώμη για τον προηγούμενο λόγο που μοιάζει να απομακρύνεται κάπως από το θέμα μας, ζητώ την υπομονή και ανοχή σας για να καταθέσω ένα συλλογισμό που συνδέεται με τα προηγούμενα περί φωτοστέφανου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑν υποθέσουμε ότι η συμπόρευση με τον Χριστό είναι μια πραγματική εμπειρία που αδιακρίτως προσφέρεται εδώ και τώρα δωρεάν σε όσους το επιθυμούν, με αποτέλεσμα η ψυχή τους από τώρα να τρέφεται από την πηγή της Ζωής, τότε ο φωτοστέφανος στην εικόνα ΔΕΝ είναι ένα σύμβολο αλλά η φανέρωση της παραπάνω κατάστασης .
Δεν είναι, λοιπόν, ο φωτοστέφανος σύμβολο αγιότητας αλλά η καταγραφή μιας πραγματικότητας που προσφέρθηκε σε όλους μας.
Χαίρετε προς όλους. Συνεχίζοντας την σκέψη του κ. Μαρκόπουλου θα ήθελα να προσθέσω κι εγώ κάποιες διευκρινίσεις και κάποιες απαντήσεις στα ερωτηματικά της Αθηνάς.
ΑπάντησηΔιαγραφή1ον. Παραδέχομαι, ότι είναι μεγάλο ζήτημα η «βίωση του μυστηρίου της Εκκλησίας», κι όπως όλα τα θέματα αυτού του είδους προϋποθέτουν ανάλογη εμπειρία, για να μπορέσει κανείς να τα καταλάβει σωστά. Δεν σημαίνει ότι όλοι ξέρουμε περίπου για τι μιλάμε, όταν μιλάμε γι’ αυτά τα πράγματα. Όταν λέει ο άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας «η Εκκλησία σημαίνεται εν τοις Μυστηρίοις» για μένα σημαίνει ότι τα Μυστήρια είναι ο καλύτερος τρόπος για να γίνει βίωμά μας το Μυστήριο της Εκκλησίας. Κι αυτό όχι μόνο κατά την τέλεσή τους αλλά κι έξω από αυτά, στην καθημερινή μας ζωή.
Εκκλησιαστικό βίωμα, λοιπόν, σημαίνει ότι η Εκκλησία βιώνεται από τον άνθρωπο ως ο χώρος της κάθαρσής του από τα πάθη. Τα πάθη έχουν ως γνωστόν την ρίζα τους στον εγωισμό και στην απάτη ότι «αληθινή ζωή» είναι αυτή η καθημερινή, η βιολογική ζωή που ζούμε όλοι μας. Μέσα στην Εκκλησία, επομένως, θεραπεύεται ο άνθρωπος από τα πάθη κατά τρόπο θετικό, δηλαδή δεν απαλάσσεται απλά από αυτά αλλά τα αντικαθιστά με τα αγαπητικά βιώματα, τα οποία ονομάζει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής «αγαπητικήν σχέσιν». Έτσι η θεία Λειτουργία, το κατεξοχήν Μυστήριο, αναδεικνύεται ένας τρόπος ύπαρξης του ανθρώπου, κι επειδή είναι το Μυστήριο της Αγάπης το βιώνουμε κι εμείς θετικά, ως ελευθερία από τα πάθη. Το γεγονός όμως αυτό δεν μένει μόνο μέσα στο ναό αλλά προεκτείνεται και πέρα από την μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, μέσα στην καθημερινή μας ζωή, στις σχέσεις μας με τους άλλους και στην σχέση μας με τον υλικό κόσμο. Κι επειδή η μυστηριακή ζωή είναι εικόνα της Βασιλείας του Θεού, δηλαδή μία εσχατολογική εικόνα, μεταφέρουμε μέσα μας την εικόνα αυτή και την κάνουμε μόνιμο κριτήριο της ζωής μας. Τότε, δημιουργείται θα έλεγε κανείς, η συναίσθηση της ανεπάρκειάς μας να ταυτίσουμε αυτή την εικόνα που δίνουν τα Μυστήρια, με την πραγματικότητα της καθημερινής μας ζωής. Αυτή λοιπόν η σύγκρουση αυτού που παίρνουμε από τα Μυστήρια και αυτού που είμαστε στην καθημερινή μας ζωή, δημιουργεί το βίωμα της μετάνοιας. Και ακριβώς, το αίσθημα αυτό της μετάνοιας είναι αυτό που μας κρατάει πάντοτε σε σωστή σχέση με την Εκκλησία. Όσο πιο βαθιά ζούμε την σύγκριση αυτή, τόσο πιο αληθινή είναι και η μετάνοιά μας, η ταπείνωσή μας. Έτσι, όλοι καταλαβαίνουμε, άλλος λίγο άλλος πολύ, ότι αποτυγχάνουμε να ταυτίσουμε την εικόνα και εμπειρία των Μυστηρίων με την καθημερινή μας ζωή, κι επομένως δεν κρίνουμε τους άλλους, δεν κατακρίνουμε, αλλά μετανοούμε και αγαπούμε με ταπείνωση. Κι αυτό, αν και είναι εντολή του Κυρίου μας, δεν πρέπει να το βλέπουμε ως εντολή και υποχρεωτικό, αλλά ως συνέπεια της εμπειρίας που παίρνουμε μέσα από τα Μυστήρια της Εκκλησίας. Ελεύθερα και αγαπητικά.
2ον. Όλα τα παραπάνω εξηγούν, κατά την γνώμη μου, την αιτία των δογματικών λαθών παλαιών και σύγχρονων αγιογράφων. Προσωπικά αδυνατώ να αξιολογήσω το μέτρο σπουδαιότητας των δογματικών λαθών, ενώ η έντονη αποτύπωση των εικονογραφικών κανόνων, μετά την εικονομαχική περίοδο, είναι εμφανέστατη σήμερα: Π.χ. Ο Παντοκράτορας στον τρούλλο και γύρω του οι προφήτες, η Θεοτόκος Πλατυτέρα στην κόγχη του ιερού και από κάτω η θεία Μετάληψις. Οι σεβίζοντες ιεράρχες γύρω από το θυσιαστήριο, οι Ευαγγελιστές στα τύμπανα, κ.α. Αυτός ο κανόνας ισχύει από τον 9ο αιώνα μέχρι σήμερα! Όλα αυτά, επομένως, αποτελούν τον εικονογραφικό κανόνα και συγχρόνως δογματικά στοιχεία μείζονος σημασίας. Όταν μιλάω για Θεολογική έρευνα του αγιογράφου σημαίνει κάτι ευρύτερο από την εκμάθηση ενός τυφλοσούρτη, τύπου «Έκφρασης» του Κόντογλου, Βράνου ή «Ερμηνείας» του Διονυσίου. Όλα αυτά είναι καλά και πρέπει να τα έχει μάθει κατά την μαθητεία του ο αγιογράφος, συγχρόνως όμως θα πρέπει, εκτός από το εκκλησιαστικό βίωμα που ανέφερα παρά πάνω, να μελετάει έργα των Πατέρων, να εντρυφά μέσα από θεολογικά βιβλία στην σκέψη τους, να είναι γνώστης της λειτουργικής Παράδοσης ως καθημερινή ενασχόληση και επικοινωνία με τον κόσμο της εικόνας και συγχρόνως να γνωρίζει σε βάθος, τουλάχιστον τον βίο των αγίων που εικονογραφεί. Αν δεν αποτελούν καθημερινή πράξη του αγιογράφου όλα τα παραπάνω, τότε δεν μπορεί να αγιογραφήσει Ορθόδοξα μία εικόνα. Το έργο του θα είναι μία τυπική, άψυχη αντιγραφή που δεν θ’ αντανακλά κανένα βίωμα σχέσης με το εικονιζόμενο. Επομένως, η εικόνα δεν αφορά μόνο σ’ έναν απλό «ζωγραφικό τρόπο» αλλά σε μία λειτουργική εργασία, σ’ ένα πνευματικό έργο παραπλήσιο της συγγραφής μιας ασματικής ακολουθίας ή ακόμα και της τέλεσης της θείας Λειτουργίας. Ο Διονύσιος εκ Φουρνά αναφέρει μία λειτουργική ευχή που δινόταν (τον 18ο αι.) στον μέλλοντα αγιογράφο εν είδει «χειροτονίας». Αυτό μας αποκαλύπτει τον λειτουργικό χαρακτήρα αυτής της τέχνης και την μεγάλη θεολογική σημασία της. Αν θέλουμε, λοιπόν, να κάνουμε ζωγραφική μπορούμε να το κάνουμε απορρίπτοντας παρόμοιες «υπερφορτώσεις» (καίτοι ο κοσμικός ζωγράφος υπερφορτώνεται αντίστοιχα με μία σκληρή δουλειά εκμάθησης του σχεδίου, της ανατομίας, της αντιγραφής εκ του φυσικού, της χρωματολογίας κ. πολλών άλλων). Αν θέλουμε όμως να κάνουμε Ορθόδοξες εικόνες, με συνέπεια, θα πρέπει να γνωρίζουμε και συγχρόνως να βιώνουμε τον λειτουργικό κι ως εκ τούτου δογματικό της χαρακτήρα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑναφερόμενος στα τρία τελευταία ερωτήματα της αγαπητής Αθηνάς (βάζω καλό λογισμό και δεν εκλαμβάνω το «στείρος δογματισμός» σαν μία προσωπική αναφορά εκ μέρους της αλλά ως μία καλοπροαίρετη απορία) θα έλεγα τα εξής: Κανένα έργο, ποτέ, δεν μπόρεσε να ξεφύγει από την πραγματικότητα της εποχής του. Επομένως και η σημερινή εικόνα, ακόμα κι αν είναι ένα πιστό αντίγραφο του 15ου αιώνα, δεν παύει να είναι ένα έργο (έστω και αντίγραφο) του 21ου αιώνα. Με δυό λόγια, ο στείρος δογματισμός υπάρχει μόνο στα ιδεολογικά συστήματα είτε αυτός λέγεται κομμουνισμός, είτε εθνικοσοσιαλισμός είτε αλλιώς. Το Ορθόδοξο δόγμα, όπως προανέφερα, είναι βιωματική αλήθεια, τρόπος ύπαρξης κι όχι νομοκανονικό σύστημα ιδεών. Όποιος το αντιλαμβάνεται έτσι, τότε δεν έχει τίποτα καταλάβει και τίποτα βιώσει μέσα στην Εκκλησία. Τελειώνοντας θα έλεγα, ναι, η εικόνα αντικειμενικά είναι ένα άψυχο σύμβολο που σε καλεί και γίνεται όμως «ζωντανή πραγματικότητα» μόνον δια της πίστεως μέσα στην Εκκλησία. Έξω από την πραγματικότητα της Εκκλησίας και ιδιαίτερα της θείας Λειτουργίας η εικόνα παραμένει είτε μας αρέσει είτε όχι μία συμβολική, δογματική ή διακοσμητική νεκρή τέχνη. Ο καθένας μας, λοιπόν, είναι ελεύθερος να διαλέξει τον τρόπο που θα την προσεγγίσει!
ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ, ΤΟΥΣ ΚΑΛΟΥΣ ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΟΥΣ!...
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ, ΠΟΥ ΑΛΛΟΙ ΜΕ ΤΙΣ ΑΠΟΡΙΕΣ ΜΑΣ,
ΑΛΛΟΙ ΜΕ ΤΙΣ ΕΜΠΝΕΥΣΜΕΝΕΣ ΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΜΕ ΣΙΓΑ-ΣΙΓΑ
ΕΝΑ ΟΜΟΡΦΟ ΣΚΙΑΔΙΟ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΥΩΔΙΑΖΕΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΑΓΑΠΗ ΧΡΙΣΤΟΥ!
ΔΕΝ ΜΑΣ ΚΟΥΡΑΖΕΙ Ο ΔΡΟΜΟΣ, ΟΥΤΕ ΟΙ ΣΤΡΟΦΕΣ, ΟΥΤΕ ΟΙ ΑΛΛΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ
ΤΗΣ "ΟΔΟΙΠΟΡΙΑΣ", ΕΦ' ΟΣΟΝ Ο ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΕΛΚΥΣΤΙΚΟΣ,
ΤΟΣΟ ΦΩΤΕΙΝΟΣ, ΤΟΣΟ ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟΣ ΚΑΙ ΟΙ "ΣΤΑΣΕΙΣ" ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ, ΨΥΧΩΦΕΛΕΙΣ,
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΡΟΣΙΣΤΙΚΕΣ!
ΕΠΙΤΡΕΨΤΕ ΜΑΣ, ΛΟΙΠΟΝ, ΝΑ ΠΡΟΣΘΕΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ, ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ "ΠΙΝΕΛΙΑ"
ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΥ ΕΓΚΕΙΤΑΙ ΤΟ "ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΒΙΩΜΑ" ΚΑΙ ΠΩΣ ΚΑΤΟΡΘΩΝΕΤΑΙ,
ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΜΑΣ:
«Ἡ καλὴ Ἁγιογραφία ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν καλὴ πνευματικὴ ζωή.
Ἂν ὁ Ἁγιογράφος ἔχη καλὴ Πνευματικὴ ζωή, τότε καὶ
ἡ Ἁγιογραφία πηγαίνει καλά.
Ἂν ὅμως ὁ Ἁγιογράφος δὲν πηγαίνη καλὰ στὰ Πνευματικά,
καὶ στὴν Ἁγιογραφία τὸ ἴδιο θὰ συμβαίνη».
Τί σημαίνει ὅμως καλὴ Πνευματικὴ ζωή;
«Ὁ Χριστιανὸς ὀφείλει νὰ ἀγωνίζεται συνειδητὰ καὶ μὲ ὅλες του
τὶς δυνάμεις, γιὰ νὰ ἐπιτύχη τοὺς ἑξῆς τρεῖς στόχους:
α. Τὴν Ὀρθοδοξία, β. Τὴν Ὀρθοπραξία
καὶ γ. Τὴν συμμετοχή του στὴν Μυστηριακὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας.
Τότε μόνο ζῆ πράγματι πνευματικά (ἔχει δηλ. "ἐκκλησιαστικὸ βίωμα"),
προοδεύει, καὶ ἔχει καλὲς ἐλπίδες, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐσωτερικὴ πληροφορία,
ὅτι ὁ Κύριός μας θὰ τὸν ἐλεήση καὶ θὰ τὸν σώση.
Αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι καὶ ἡ προϋπόθεση τῆς ἐσωτερικῆς
εἰρήνης, ποὺ τόσο λείπει ἀπὸ τὸν σημερινὸ ἄνθρωπο...»
Καλημέρα!
ΑπάντησηΔιαγραφήΚάνω τις παρακάτω σκέψεις.
Αν δύο εκφράσεις της Ορθόδοξης εικόνας έχουν εικαστικές διαφορές (π.χ. Μακεδονική – Κρητική) μπορούμε να τις αξιολογήσουμε ως προς την συνέπειά τους να αποδώσουν ορθά το ορθόδοξο δόγμα;
Αν μπορούμε να επιλέξουμε την συνεπέστερη με ποια κριτήρια θα γίνει αυτό; Ένα τέτοιο ενδεχόμενο δεν μας οδηγεί στην αναζήτηση ενός μόνο τρόπου έκφρασης;
Αν πάλι και οι δυο τρόποι στο παράδειγμα μας είναι όμοια αποδεκτοί, τότε ένας τρίτος τρόπος που θα είχε τα κοινά στοιχεία των προηγουμένων δεν θα ήταν εξίσου αποδεκτός;
Τα ερωτήματά μου απευθύνονται προς όλους τους φίλους.
Καλημέρα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ Εικονογραφική ιστορία, μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας μας, μας έχει διδάξει ότι υπάρχει πλήρης ελευθερία στον εικονογραφικό τρόπο, δηλαδή στον τρόπο που παρουσιάζουμε μία Εικόνα. Αντίθετα, το ζωγραφικό σύστημα που ακολουθείται, ανά τους αιώνες, παραμένει το ίδιο διότι είναι ένα σύστημα (μπορούμε να το φανταστούμε ως έναν τέλειο κύκλο) που δεν επιδέχεται αλλά και δεν έχει ανάγκη από νέες εικαστικές λύσεις, τουλάχιστον μετά από την περίοδο της Εικονομαχίας. Ένα παράδειγμα : Η Εικόνα του Χριστού του 12ου αιώνα είναι το ίδιο αποδεκτή (αφού διατηρεί τα Θεολογικά - δογματικά χαρακτηριστικά που έθεσαν οι Πατέρες την διάρκεια της Εικονομαχίας) με μία Εικόνα αντίστοιχα του 18ου αιώνα. Οι διαφορές που θα υπάρχουν είναι στον τρόπο παρουσίασης της κάθε μιας (σχέδιο, χρώματα ). Το ζωγραφικό σύστημα όμως είναι το ίδιο (το άκτιστο φως βγαίνει μέσα από τα πρόσωπα και τα πράγματα και μάλιστα με μία φυγόκεντρη τάση, τα περιγράμματα ορίζουν και οριοθετούν όλα τα αντικείμενα, η "ανάστροφη" προοπτική είναι παρών σε όλα τα εικονιζόμενα κ.τ.λ.). Συνεπώς, κατά την γνώμη μου, δεν τίθεται θέμα ποια τεχνοτροπία είναι καλύτερη από την άλλη ή αν θέλετε πιο αποδεκτή από την άλλη (πιστεύω πως εάν υπήρχε παρόμοιο θέμα θα φρόντιζε η Εκκλησία μας να προστατέψει τουλάχιστον τον εαυτό της). Εξάλλου κάθε τεχνοτροπία έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Επομένως ο "τρόπος έκφρασης" κύριε Μαρκόπουλε αφορά την προσωπική μας ανησυχία και μόνον αυτή. Ο κάθε τρόπος μπορεί να συνδυάσει στοιχεία από όποιες περιόδους και εκφάνσεις της εικονολογικής ιστορίας θέλει ή και καμίας ! Αρκεί να διατηρεί, όπως προείπα, τα θεολογικά και δογματικά στοιχεία που έθεσαν οι πατέρες την περίοδο της εικονομαχίας θεολογώντας υπέρ των Εικόνων.
...επίσης μία ακόμη διαφορά , στον τρόπο παρουσίασης, είναι και τα υλικά που θα χρησιμοποιήσουμε ...
ΔιαγραφήΣε ένα νέο αγιογράφο θα μπορούσαμε να υποδείξουμε πρακτικά πως να κινηθεί μέσα στα όρια αυτά; Μπορούμε να τα καταγράψουμε ώστε το αποτέλεσμα να είναι δογματικά ασφαλές; Π.Χ. επιθυμώ να κάνω μια εικόνα του Χριστού. Τι θα πρέπει να τηρηθεί ώστε να πληρούνται οι δογματικοί όροι;
ΔιαγραφήΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΛΩΣΟΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΦΙΛΙΠΠΟ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΟΥΜΕ ΣΤΟΝ κ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ,
ΟΤΙ ΣΑΦΩΣ ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ, ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ,
ΧΩΡΙΣ ΟΜΩΣ ΝΑ ΛΗΣΜΟΝΟΥΜΕ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΣΟ ΜΕΓΑΛΗ ΕΙΝΑΙ
Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΜΟΥ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΑΚΡΙΒΟΥ ΚΑΙ ΑΜΕΤΑΚΛΗΤΟΥ ΔΩΡΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΕ ΕΜΑΣ.
ΕΤΣΙ, ΘΑ ΠΑΡΑΠΕΜΨΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΕΟΡΤΑΣΟΥΜΕ ΣΕ ΛΙΓΟ.
ΜΠΟΡΟΥΜΕ, ΑΡΑ ΓΕ ΝΑ ΠΟΥΜΕ, ΟΤΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΡΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΕΠΕΣΤΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΛΟΝ;
ΜΑΛΛΟΝ ΟΧΙ. ΚΑΙ ΗΤΑΝ ΤΟΣΟ ΑΝΑΜΦΙΣΒΗΤΗΤΑ ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΕΙΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ,
ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΤΟΥΣ!...
ΟΠΟΤΕ, ΜΗΠΩΣ ΘΑ ΗΤΑΝ ΚΑΛΟ ΝΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΘΗ, ΑΝΑΛΟΓΑ, ΠΟΥ, ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΑΠΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ
ΟΙ "ΣΧΟΛΕΣ" ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΑΝΑΦΕΡΟΜΑΣΤΕ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ
ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΌΧΙ ΚΑΙ ΤΟΝ ΒΑΘΜΟ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΤΟΥΣ;
ΑΠΟ ΕΔΩ, ΙΣΩΣ ΠΡΟΚΥΨΕΙ ΚΑΙ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΓΙΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΥ Ή ΟΧΙ.
Από λάθος χρησιμοποιήθηκε προφίλ Philip στην ερώτησή μου προς τον αγαπητό Δημοσθένη. Ζητώ συγνώμη. Εσείς βάζετε τώρα μια άλλη παράμετρο. Τρόποι εικαστικοί που απευθύνονται σε ειδική μερίδα πιστών; Κατάλαβα καλά;
ΔιαγραφήΣε κάθε περίπτωση το ερώτημά μου σχετικά με τους κανόνες που απορρέουν από τα κείμενα των Πατέρων και τις οικ. συνόδους αναζητά απάντηση. Υπάρχουν κανόνες που αν ο αρχάριος ακολουθήσει η εικόνα του θα είναι δογματικά ορθή, και ποιοι είναι αυτοί;
Αγαπητέ Κε Μαρκόπουλε. Πιστεύω ότι οι εικαστικές διαφορές δεν πρέπει να ταυτίζονται με τα δογματικά στοιχεία. Ως εκ τούτου δύο εικόνες διαφορετικής τεχνοτροπίας (Μακεδονικής και Κρητικής) μπορούν να είναι το ίδιο δογματικά σωστές ή λάθος. Π.χ. Ένα δογματικό λάθος είναι το προφίλ στα πρόσωπα των αγίων. Αυτό που πρέπει να αξιολογήσουμε και να προτιμήσουμε είναι η ορθή απόδοση του προσώπου (μετωπική ή ¾) και όχι η τεχνοτροπία. Οι τεχνοτροπίες είναι όλες αποδεκτές -φθάνει βέβαια να αποδίδουν το ιερατικό ήθος της Ορθόδοξης εικονογραφίας, όπως το γνωρίζουμε στις εικόνες του «βυζαντινού» τρόπου. Δεν είναι τυχαίο ότι η Εκκλησία ανά τους αιώνες δεν έθεσε κανόνες αγιογράφησης, δηλαδή έναν συγκεκριμένο τρόπο έκφρασης, διότι ακριβώς κάθε εποχή πρέπει να εκφράζεται ελεύθερα. (Σ' αυτό άλλωστε δεν στηρίχθηκε και ολόκληρο το σύστημα της μοντερνίζουσας αγιογράφησης σήμερα!!!) Το πρόβλημα, επομένως, εστιάζεται για μένα, στο γεγονός ότι τα δογματικά στοιχεία -τόσο παλαιότερα όσο και σήμερα- πολύ συχνά αγνοήθηκαν, έχασαν την σημασία τους και υποτάχθηκαν στο ύφος της τεχνοτροπίας κι όχι το αντίστροφο. Όσο για τους κανόνες της αγιογράφηση, για μένα, δεν υπήρξαν στο παρελθόν, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει σήμερα να αναζητούμε το Ορθόδοξο πνεύμα τόσο στις εικόνες όσο και στα κείμενα. Ο αρχάριος ακολουθεί το πνεύμα και τις υποδείξεις του δασκάλου του.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕπίσης θα ήθελα να προσθέσω, εάν μου επιτρέπεται, ότι ακόμη και αναγεννησιακές ή λαϊκότροπες Εικόνες, εφόσον πληρούν "το ιερατικό ήθος της Ορθόδοξης εικονογραφίας" όπως πολύ εύστοχα αναφέρατε, είναι αποδεκτές και προσκυνητέες. Το ζητούμενο, πάντα κατά την γνώμη μου, είναι να προφυλάξουμε (τουλάχιστον ως Εικονογράφοι) τον καθ' ημάς ζωγραφικό τρόπο. Κι αυτό διότι όπως προανέφερα αυτός ο τρόπος είναι σαν ένας τέλειος κύκλος και κάθε καινοτομία εάν δεν φιλτραριστεί ώστε να ενσωματωθεί ομαλά, εγγυμονεί κινδύνους αλλοίωσης τόσο στο Θεολογικό όσο και στο εικαστικό μέρος του τρόπου.
ΔιαγραφήΕυχ.
Πολύ διαφωτιστικά όσα λέτε. Πραγματικά θα ήθελα να ευχαριστήσω για την ευκαιρία που μας δίνετε με αυτόν τον διάλογο. Υποθέτω ότι και η διακόσμηση του χρυσού καμπου ή του φωτοστεφάνου δεν ακολουθεί το ορθόδοξο δογμα. Ή όχι;
ΑπάντησηΔιαγραφήΌσον αφορά το ερώτημα του αγαπητου αδελφού Φιλίππου περί αναζήτησης των κανόνων που απορρέουν από τα κείμενα των Πατέρων και τις οικ. συνόδους απασχολεί κι εμένα.
Ευχαριστώ πολύ για τις απαντήσεις σας. Φαίνεται πως δεν έχω κατορθώσει να αντιληφθώ αυτό το γεγονός της ελευθερίας που η εκκλησιαστική ζωγραφική προσφέρει
ΑπάντησηΔιαγραφήΑς πάρουμε την μουσική ορθόδοξη τέχνη. Έχουμε ένα ήχο με μια μελωδική γραμμή συγκρατημένη στο ισοκράτημα και στίχους με συγκεκριμένο νόημα. Εδώ έχω ελευθερία να αλλάξω την μελωδική γραμμή η έστω να την διαφοροποιήσω κρατώντας τους στίχους, η να προσθέσω δεύτερη φωνή κλπ; ‘Όλα αυτά δεν συμβάλλουν στο να προσφέρουν μια αρμόζουσα κατανυκτική ατμόσφαιρα που βοηθά στην προσευχή; Νομίζω ότι η δομή των παραδοσιακών ύμνων, ο τρόπος δηλαδή αν διαφοροποιηθεί θα εκφράζει κάτι οπωσδήποτε διαφορετικό.
Επίσης η αρχιτεκτονική του Ναού δεν χαρακτηρίζεται από λύσεις που ερμηνεύουν με τον καλύτερο τρόπο τον σκοπό της Λατρείας; Οι καμπύλες, το σχήμα των παραθύρων, τα επίπεδα, τα μέρη του Ναού, ο Τρούλος κλπ δεν έχουν όλα ένα σαφή και προσδιορισμένο λειτουργικά τρόπο ύπαρξης; Και εδώ ο λόγος δεν είναι διδακτικός αφού με κάθε στοιχείο δηλώνεται ένα μέρος της διδασκαλίας; Θα μπορούσαμε να αλλάξουμε την δομή της αρχιτεκτονικής η έστω τον χαρακτήρα επιμέρους στοιχείων χωρίς να διαφοροποιηθεί η λειτουργικότητά του;
Στην Ζωγραφική, αντίθετα, μοιάζει να συμφωνούμε σε μια ελευθερία έκφρασης που δικαιούται η κάθε εποχή εφόσον παραμένουμε στα όρια της δογματικής αλήθειας. Όμως το τοπίο είναι αρκετά θολό για κάποιον που ξεκινά. Και η καθοδήγησή του από τον δάσκαλό του προϋποθέτει ότι ο τελευταίος γνωρίζει επαρκώς την ευθύνη του. Και οι σύγχρονοι δάσκαλοι μιλούν για ελευθερία και εξέλιξη και χρησιμοποιούν τα ίδια επιχειρήματα (της Παράδοσης) για να προβάλλουν ένα εντελώς διαφορετικά δομημένο έργο. Τα στοιχεία της ζωγραφικής –πέρα από τα υλικά – είναι η σύνθεση, το σχέδιο-φόρμα, η χρήση του φωτός και του χρώματος. Πως μπορώ να θεωρήσω ότι κάποιο από αυτά έχει λιγότερη σημασία για την συνέπεια του τελικού αποτελέσματος; Γιατί όταν λέμε ότι ο τρόπος είναι ελεύθερος αυτό σημαίνει ότι είτε το σχέδιο – φόρμα, είτε το φως, είτε το χρώμα αλλάζουν για να υπάρξει διαφορά στην έκφραση. Σε τι συνίσταται αυτή η ελευθερία και επίσης ποια ανάγκη εξυπηρετεί; Από πού γεννιέται η ανάγκη κάθε εποχή να βρει τον δικό της εκφραστικό τρόπο; Η εικόνα του 14ου αιώνα σε ποια εποχή ανήκει; Σήμερα δεν είναι το ίδιο (η και περισσότερο) λειτουργική;
Σας καταθέτω την προσωπική μου αγωνία
Κατ’ αρχήν να πω στην αγαπητή Αθηνά, ότι ο χρυσός κάμπος όπως και τα φωτοστέφανα είναι κατεξοχήν δογματικό στοιχείο διότι εικονίζει την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος, δηλαδή μία παρουσία του Θεού. (Στην ίδια λογική υπάρχει το φως μέσα στην Θ. Λειτουργία, τα λαμπρά άμφια κλπ. Εικονίζουν όλα την λαμπρότητα της Βασιλείας του Θεού.) Αντικαθίσταται ο χρυσός από την ώχρα, αλλά πολύ εύκολα μπορεί να αλλοιωθεί κι αυτό το στοιχείο με συνεφιαστά και άλλα νατουραλιστικά στοιχεία!
ΑπάντησηΔιαγραφήΤώρα, σχετικά με την μουσική και την αρχιτεκτονική, ισχύουν τα ίδια όπως και στην ζωγραφική. Ας πάρουμε το παράδειγμα της μουσικής. (Εγώ είμαι άμουσος, ό,τι γνωρίζω είναι από μελέτη κι ακούσματα μουσικών!) Όπως πολύ ωραία είπατε κύριε Μαρκόπουλε, ανάλογα με την πνευματική ωριμότητα του κάθε μουσικού μπορεί είτε να δώσει στην μελωδία ένα πιο κατανυκτικό ύφος είτε ένα πιο πανηγυρικό κι άλλος ένα πιο κοσμικό ύφος αυτοπροβολής των φωνητικών του ικανοτήτων, παρόλο ότι υπάρχει ένας μουσικός κανόνας (η κλίμακα των ήχων κάτι αντίστοιχο του εικονογραφικού κανόνα). Ένας μουσικός και συγχρόνως δογματικός κανόνας για μένα στην μουσική είναι το χορωδιακό ύφος, όπου δεν ξεχωρίζει κάποιος αλλά όλοι μαζί, σαν μία φωνή, χωρίς εξάρσεις και κατανυκτικότητες, δηλαδή συναισθηματικές καταστάσεις του εγώ, ψάλλουν όλοι σαν ένα σώμα, σώμα Χριστού. Το ίδιο ισχύει και στην αρχιτεκτονική. Κανόνας είναι ο σταυροειδής μετά τρούλλου ναός. Μπορεί κανείς να αντιγράψει την αρχιτεκτονική αρμονία ενός παλαιού ναού και στις μικρότερες λεπτομέρειες (όλα έχουν καθοριστική σημασία μέσα στο ναό) ή πάλι μπορεί να χρησιμοποιήσει το μπετόν αρμέ για να φτιάξει τερατουργήματα, όπως σήμερα, και να τα προβάλλει ως σύγχρονη ναοδομία. Κι εδώ, το θέμα είναι η προσωπική πνευματική ωριμότητα!
Το ίδιο ισχύει για μένα και στην αγιογραφία. Δεν βλέπω δηλαδή μεγαλύτερη ελευθερία στην ζωγραφική από την αρχιτεκτονική ή την μουσική. Ελευθερία υπήρχε πάντοτε σε όλα, ωστόσο στο πέρασμα των αιώνων βλέπουμε μία σταθερότητα σε όλες τις λειτουργικές εκφράσεις (αυτή την σταθερότητα υπερασπίζομαι και προσπαθώ να ερμηνεύσω θεολογικά, να βρω δηλαδή την εκκλησιαστική της σημασιολογία). Σύγχρονος δεν γίνομαι όταν αλλάξω όλους αυτούς τους κανόνες, αλλά όταν μέσα από όλους αυτούς τους κανόνες βιώνω την πραγματικότητα της Εκκλησίας, του ενός σώματος του Χριστού. Είμαι, λοιπόν, ανοιχτός σε οποιαδήποτε σύγχρονη πρόταση, αρχιτεκτονική, μουσική, αγιογραφική που προτείνει κάποιος, φτάνει να μου αποδείξει την θεολογική της παράμετρο, την έκφρασή της ως εικόνα της Βασιλείας του Θεού, δηλαδή τον εσχατολογικό της χαρακτήρα, ο οποίος θα εκφράζει το βίωμα ή αν θέλετε την εμπειρία του κειμένου της θείας Λειτουργίας. Φτάσαμε σήμερα να ζούμε μ’ ένα λειτουργικό κείμενο του 4ου αιώνα, που φέρνει πάνω του εμπειρίες και βιώματα 1700 χρόνων, κι ένα περιβάλλον (χώρο, άκουσμα, θέαμα) με μηδενική σχεδόν εμπειρία προσευχής. Το λέω αυτό γιατί κι εγώ μηδενική εμπειρία προσευχής έχω και αναζητώ βοήθεια από τον περίγυρό μου.
Ας εξομολογηθώ κάτι εδώ. Αισθάνομαι ότι όταν πεθάνω, και βρεθώ μπροστά στον Θεό κρινόμενος, θα του πω: Κύριε πριν με στείλεις στην κόλαση, θα ήθελα να ζήσω μία ουράνια Θεία Λειτουργία και να κοινωνήσω για μία τελευταία φορά. Αυτό θα με παρηγορεί στην κόλαση αιώνια, διότι έτσι ανάποδος άνθρωπος που ήμουν στην γη, ελάχιστες φορές έζησα μία τέλεια Λειτουργία.
Επομένως πιστεύω ότι και μία εικόνα του 5ου ή του 15ου αιώνα μπορούν να είναι το ίδιο ζωντανές με μία σημερινή εικόνα όταν εκφράζουν το ίδιο πνεύμα με τα λόγια της θείας Λειτουργίας!
Καλό βράδυ.
Καλημέρα. Με όλο τον σεβασμό, θεωρείτε πως ο χρυσός είναι δογματικό στοιχείο σε μία Εικόνα ; Από που απορρέει αυτή η τοποθέτηση ; Μπορεί ένα υλικό να ταυτιστεί και να εκφράζει το Ορθόδοξο δόγμα ;
ΔιαγραφήΈρρωσθε.
Αγαπητέ Δημοσθένη, το τί θεωρώ εγώ, μηδαμινή σημασία έχει. Τί θεωρούν οι άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας έχει σημασία: "...και θείαν λαμπρότητα και βασιλείαν χαρισαμένω ην εικόνιζεν ο χρυσός τω της αϊδίου δόξης χορηγώ προσφερόμενος". Αγ. Γρηγορίου Παλαμά, Ομιλία ΝΗ΄, εις την κατά σάρκα σωτήριον Γέννησιν του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού.
ΔιαγραφήΣτο βιβλίο της Αποκαλύψεως, εκεί που ο άγιος Ιωάννης οραματίζεται την "άνω Ιερουσαλήμ", μία εσχατολογική εικόνα της θείας Λειτουργίας, χρησιμοποιεί συμβολικά όλους τους πολύτιμους λίθους, μεταξύ αυτών και τον χρυσόλιθο, ενώ ο άγγελος που είναι μαζί του μετρά τους πυλώνες και τα τείχη της πόλης με χρυσό καλάμι: "Και απήνεγκέ με εν πνεύματι επ' όρος μέγα και υψηλόν και επείδειξέ μοι την πόλιν της αγίαν Ιερουσαλήμ καταβαίνουσαν εκ του ουρανού από του Θεού, έχουσαν την δόξαν του Θεού (ΚΑ΄, 10)...και ο λαλών μετ' εμού είχε μέτρον κάλαμον χρυσούν, ίνα μετρήση την πόλιν...(15). Όσο για την τελευταία σου ερώτηση σου λέγω με βεβαιότητα, ότι κάθε δόγμα ΜΟΝΟ με υλικά εκφράζεται. (Βλ.το Σώμα (άρτος) και το Αίμα (οίνος) του Κυρίου μας). Πιστεύω να σε κάλυψα.
Αγαπητέ κύριε Μαρτίνη θα σας παρακαλούσα να μου επιτρέψετε να προχωρήσω λίγο ακόμη το σκεπτικό μου, με βάση την παραπάνω τοποθέτηση σας. Είναι γεγονός ότι υπάρχουν αναφορές κάποιων Πατέρων για τον χρυσό. Αυτό από μόνο του θεωρείτε ότι κάνει τον χρυσό δογματικό στοιχείο στην Εικονογραφία ; Εάν δεχτούμε αυτήν την πραγματικότητα τότε πρέπει να χωρίσουμε τις Εικόνες σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη που θα υπάρχει το δογματικό στοιχείο του χρυσού, άρα Ορθόδοξες και σωτήριες Εικόνες προς τους πιστούς. Και στην δεύτερη κατηγορία χωρίς το δόγμα του χρυσού, οι οποίες μάλλον κακοδοξούν. Δηλαδή σε μία Εικόνα όπου ο φωτοστέφανος ως δογματικό στοιχείο, που πολύ σωστά είπατε, δεν είναι χρυσός προφανώς υστερεί από τις άλλες (με χρώμα). Όλα τα παραπάνω τα γράφω διότι, από όσα γνωρίζω, κανένας Πατέρας ή οικουμενική σύνοδος δεν υπαγόρευσε ή έθεσε θέμα δόγματος του χρυσού στην Εικονογραφία. Μπορεί και να κάνω λάθος δεν θεωρώ ότι κατέχω την αλήθεια, αλλά ειλικρινά με προβληματίζει πολύ αυτό το θέμα. Όσο για την τελευταία παράγραφό σας, με όλο τον σεβασμό, μάλλον είναι άστοχο το παράδειγμα σας. Κι αυτό διότι ο οίνος και ο άρτος από μόνα τους είναι δύο απλά υλικά, μέσω όμως του Μυστηρίου της Θείας μετάληψης μεταβάλλονται και καθαγιάζονται (πράγμα που δεν συμβαίνει με τον χρυσό). Χωρίς αυτόν τον καθαγιασμό δεν έχουν την παραμικρή δογματική υποψία.
ΔιαγραφήΕυχ.
1. Αγαπητέ Δημοσθένη, χαίρε. Μ' αρέσει το Μαρτίνι (το άσπρο)αλλά είμαι Μαρίνης! Δεν πειράζει!
ΔιαγραφήΑς έρθουμε τώρα στον χρυσό. Πρόσεξε! Δογματικό στοιχείο δεν είναι το υλικό αυτό καθεαυτό αλλά η αλήθεια που εικονίζεται μέσα από αυτό το στοιχείο. Ο οίνος και ο άρτος, βέβαια, δεν εικονίζουν απλά, όπως έλεγαν οι εικονομάχοι, αλλά μεταβάλλονται πραγματικά σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Ωστόσο δεν παύουν να είναι δύο υλικά στοιχεία μέσω των οποίων πραγματοποιείται μία δογματική αλήθεια: η σάρκωση του Κυρίου. Ο καθαγιασμός δεν γίνεται άυλα (κατά πλατωνικό τρόπο)για να πραγματοποιηθεί η σάρκωση αλλά ένυλα. Το φωτοστέφανο, λοιπόν, παραπέμεπι σε μία δογματική αλήθεια. Ποιά είναι αυτή; Η μετοχή του Θεού από τον άνθρωπο, αυτό που ονομάζουμε θέωση του ανθρώπου. Το φωτοστέφανο σημαίνει φως. Φως στην χριστιανική παράδοση είναι το Άγιον Πνεύμα, είναι η παρουσία, η ενοίκηση του Θεού μέσα στο πρόσωπο εκείνο. Αρχικά (στην τέχνη των κατακομβών) το φωτοστέφανο περιορίστηκε στο πρόσωπο του Κυρίου και όχι στους μαθητές και στ' άλλα πρόσωπα των αγίων. Όταν το φωτοστέφανο πέρασε σε όλους τους αγίους, ξεχώρισε στον Κύριο μ' έναν σταυρό και αργότερα, την περίοδο του ησυχασμού προστέθηκε μέσα σ' αυτό η επιγραφή "Ο ΩΝ" για να δείχνει ότι στο πρόσωπο του Κυρίου βλέπουμε ολόκληρη την Αγία Τριάδα κι όχι ένα θεωμένο άτομο. Το φωτοστέφανο, επομένως, μας παραπέμπει σε μία αλήθεια δογματική. Αυτή η αλήθεια επειδή είναι το κατεξοχήν Φως της εικόνας, αφού όλα στην εικόνα είναι φως (και το πλάσιμο της μορφής, και η επιλογή των χρωμάτων, και το περιβάλλον), επιλέχτηκε (από αρχαιοτάτους χρόνους) ο χρυσός. Όταν δεν υπήρχε η δυνατότητα χρήσης του χρυσού, αντικαταστάθηκε από ένα άλλο πολύτιμο μέταλλο το ασήμι, κάποιες φορές και τον χαλκό, θέλοντας η εικόνα να υπογραμμίσει αυτήν την εξέχουσα πραγματικότητα της αγιότητας. Όταν δεν υπήρχε καμία δυνατότητα πολύτιμου μετάλλου χρησιμοποιήθηκε ένα χρώμα που παρέπεμπε στον χρυσό: η ώχρα. Στην ρώσικη παράδοση χρησιμοποιήθηκε επίσης το λευκό με το κίτρινο. Σε κάποιες τοιχογραφίες έχουμε κόκκινα φωτοστέφανα, όπως και γαλάζια με λευκές ανταύγιες, έτσι ώστε να φωτίζουν το πρόσωπο και να σου δίνουν την ίδια εντύπωση που σου δίνει και ο χρυσός. Όλες αυτές οι εικαστικές λύσεις δεν είναι λάθος, διότι υπηρετούν την δογματική αλήθεια της εικόνας, πράγμα που είναι και το ζητούμενο σ' αυτή την τέχνη.
2. Πότε υπάρχει λάθος; Όταν το φωτοστέφανο χρησιμοποιείται διακοσμητικά κι επομένως εξω-δογματικά. Αυτό το βλέπουμε σήμερα. Στην συνείδηση του αγιογράφου το φωτοστέφανο δεν σημαίνει την αγιότητα του τριαδικού Θεού αλλά εκλαμβάνεται σαν ένα συμβατικό στοιχείο διακόσμησης. Δεν εκλαμβάνεται σαν ένα στοιχείο άχρονο και άκτιστο, αιτία και πηγή ολόκληρης της εικόνας, αλλά μία ανταύγια κτιστή, κάτι το χρονικό και καλλιτεχνικό. Χρονικό γίνεται όταν παρουσιάζονται μέσα σ' αυτό χρωματικές ανταύγιες που παραπέμπουν σ΄ένα φυσικό-μεταφυσικό χώρο. Το ίδιο συμβαίνει και με το περιβάλλον της τοιχογραφίας που έχει την ίδια δογματική σημασία με το φωτοστέφανο. Με πολλή σοφία η εικονογραφική μας παράδοση χρησιμοποίησε, εκτός από τον χρυσό, ένα μονοχρωματικό, πλακάτο χρώμα, ακριβώς γιατί το χρώμα αυτό, όπως κι ο χρυσός δεν παραπέμπει σε φυσικό-κτιστό περιβάλλον. Αντίθετα, σήμερα γίνονται και τα δύο (φωτοστέφανο και περιβάλλον) συνεφιαστά, με ανταύγιες και φωτινές αύρες γύρω από τα πρόσωπα των αγίων. Πράγμα που σου θυμίζουν βουδιστικές απεικονίσεις. Επομένως, δεν κακοδοξούν οι εικόνες που δεν χρησιμοποιούν χρυσό στο φωτοστέφανο ή στον κάμπο, αλλά το πώς χρησιμοποιείται, τόσο ο χρυσός όσο και το χρώμα που τον αντικαθιστά. Βλέπεις σήμερα για παράδειγμα, ένα εκθαμβωτικά στιλβωτό χρυσό που γίνεται καθρέφτης, με αποτέλεσμα να χάνεται η μορφή του αγίου και να τοποθετείται σε δεύτερη και υποδεέστερη μοίρα. Δίνουμε, με άλλα λόγια, προτεραιότητα στην καλλιτεχνική επιδεξιότητά μας ως αγιογράφοι και όχι στην μέριμνά μας να φτιάξουμε ένα έργο προσευχής, ένα έργο λειτουργικό που θα υπηρετήσει το έργο της ενότητας των πιστών μέσα στο ναό.
ΔιαγραφήΝα πω κι ένα τελευταίο. Η εικόνα εξαγιάζεται με την συμμετοχή της στην Θεία Λειτουργία. Κάθε εικόνα ενεργοποιείται μέσα στην θεία Ευχαριστία και κάνει τον άγιο που παριστάνει παρόντα στον πιστό. Αυτός είναι και ο λόγος που ο ιερέας θυμιάζει τις εικόνες κι εμάς. Δεν τις θυμιάζει ως ζωγραφική αλλά ως ζωντανή παρουσία δια του Αγίου Πνεύματος, το Οποίο ζωοποιεί, κάνει παρόντα τον άγιο μπροστά μας και ζωοποιεί κι εμάς, μας αγιάζει!
Καλησπέρα. Κατ' αρχήν οφείλω δύο συγγνώμες. Μία για την παράφραση του ονόματός σας, δεν υπήρχε πρόθεση αλλά και καμία απολύτως σκοπιμότητα, καθαρή αμέλεια από μέρους μου (όχι και τόσο σπάνιο).
ΔιαγραφήΚαι η δεύτερη διότι προφανώς δεν ήμουν τόσο ξεκάθαρος ώστε να καταλάβετε την απορία μου. Πιασμένος από την πρότασή σας "... ο χρυσός κάμπος όπως και τα φωτοστέφανα είναι κατεξοχήν δογματικό στοιχείο διότι εικονίζει την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος, δηλαδή μία παρουσία του Θεού." Θεώρησα ότι εννοείται την οπωσδήποτε χρήση του χρυσού σε κάμπο και φωτοστέφανα. Έτσι όλη μου η επιχειρηματολογία στηρίχθηκε πάνω σε αυτό. Το φωτοστέφανο είναι δογματικό στοιχείο και δεν υπάρχει αμφιβολία. το θέμα μας είναι εάν υστερεί το χρώμα έναντι του χρυσού. Ο τρόπος που το θέσατε μου έδωσε να καταλάβω ότι υστερεί. Δεν μίλησα για χρώμα με ιριδίζουσες αντανακλάσεις και συνεφιαστά φόντα, εξάλλου αυτά είναι εκτός παράδοσης και δεν στηρίζονται Θεολογικά. Όταν αναφέρομαι στο χρώμα εννοώ αυτό του Πανσέληνου (γρί-ουδέτερο), του Θεοφάνη (βαθύ ραφ) κτλ. Δεν νομίζω πως πρέπει να συνεχίσω το σκεπτικό μου, μάλλον άρχισε να κουράζει. Ζητώ συγγνώμη και πάλι.
Με αγάπη.
Δεκτές οι συγνώμες...ουδείς άσφαλτος! Προσωπικά δεν με κουράζεις καθόλου, φοβάμαι για το αντίστροφο. Πιστεύω ότι δεν υστερεί το χρώμα έναντι του χρυσού. Το θέμα είναι πώς τα χρησιμοποιείς και τα δύο. Ο Θεοφάνης για παράδειγμα στην Μεγίστη Λαύρα στο Άγιον Όρος χρησιμοποιεί ένα σχεδόν μαύρο χρώμα για κάμπο και βάζει χρυσά φωτοστέφανα. Σαν συνδυασμός είναι μεγαλοπρεπής και επιβλητικός μαζί με το μυστικό αίσθημα. Φωτίζει με λευκά φωτίσματα τα εσωτερικά ενδύματα της Πλατυτέρας και τα ειλητάρια των αγγέλων. Μας προτείνει μία ανάγνωση της τοιχογραφίας. Το ίδιο και ο αγιογράφος του Πρωτάτου. Μας προτείνει μία ανάγνωση με τα χρώματα που θέτει. Θα ήταν πολύ χρήσιμο να αναλυθούν οι δύο προτάσεις αναζητώντας τις θεολογικές παραμέτρους των δύο αυτών αγιογράφων. Πράγμα που δεν μπορεί να γίνει εδώ αλλά σε μία δια ζώσης συνάντηση.
ΔιαγραφήΕΝΑΣ ΤΕΛΕΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ... ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ...
ΑπάντησηΔιαγραφήΟΛΟΙ ΜΑΖΙ, ΣΑΝ ΕΝΑ ΣΩΜΑ, ΣΩΜΑ ΧΡΙΣΤΟΥ!... ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ...
ΜΗΔΕΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ... ΑΝΑΠΟΔΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ... ΤΕΛΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ...
ΕΜΕΙΣ ΤΙ ΝΑ ΠΟΥΜΕ; ΕΔΩ ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ, ΠΟΥ ΜΑΣ ΞΕΠΕΡΝΟΥΝ ΠΟΛΥ,
ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥΣ, ΤΗΝ ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ "ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ", ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΑΓΩΝΙΑ ΤΟΥΣ.
ΩΣΤΟΣΟ, ΚΑΤΑΘΕΤΟΥΜΕ ΑΝ ΚΑΙ ΑΝΑΞΙΩΣ ΚΑΠΟΙΕΣ ΧΘΕΣΙΝΟΒΡΑΔΥΝΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ,
ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΙΑ "ΔΥΣΚΟΛΗ" ΗΜΕΡΑ:
ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ, ΑΝΕΠΙΤΥΧΩΣ ΠΡΟΦΑΝΩΣ, ΝΑ ΟΔΗΓΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΣΚΕΨΗ ΜΑΣ
ΣΤΟ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ "ΣΧΟΛΩΝ" Ή ΤΑΣΕΩΝ
Ή ΕΣΤΩ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ.
ΜΗΠΩΣ ΟΙ ΠΙΣΤΟΙ ΤΗΣ ΚΑΘΕ ΕΠΟΧΗΣ (METAΞΥ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΙΟΙ ΟΙ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΙ) ΚΑΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ "ΚΛΙΜΑ" ΤΗΣ ΗΤΑΝ ΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ (ΣΥΝΕΙΔΗΤΩΝ Ή ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΩΝ) ΤΩΝ ΑΓΙΟΓΡΑΦΩΝ, ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ, ΟΠΩΣ ΕΧΕΙ ΓΡΑΦΕΙ "ΕΧΟΥΝ ΩΣ ΕΡΓΟ ΝΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΟΥΝ ΤΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΒΙΩΜΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥΣ
ΚΑΙ ΟΧΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΤΟΥΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ"; (ΒΕΒΑΙΑ ΑΥΤΟ ΠΡΟΞΕΝΕΙ
ΠΟΛΥ ΑΠΑΙΣΙΟΔΟΞΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΗΣ, ΠΟΥ ΗΔΗ ΟΜΩΣ
ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΨΥΧΡΗ ΚΑΙ ΖΟΦΕΡΗ ΠΝ. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΜΑΣ)...
ΟΣΟ ΓΙΑ ΤΟ ΑΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΝΟΝΕΣ, ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ ΟΤΙ ΥΠΑΡΧΟΥΝ
ΚΑΙ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΝΑ ΑΝΑΦΕΡΟΥΜΕ ΚΑΠΟΙΟΥΣ ΑΠΟ ΑΥΤΟΥΣ,
ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΟΜΩΣ ΗΔΗ, ΣΕ ΓΕΝΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ (ΑΡΓΗΣΑΜΕ ΛΙΓΟ ΑΠΟΨΕ) ΣΗΜΕΙΩΣΑΤΕ
ΚΑΙ ΘΑ ΗΤΑΝ ΕΥΧΗΣ ΕΡΓΟ ΝΑ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΘΟΥΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΟΥΝ...
ΘΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΜΑΣ ΑΥΤΗΝ, ΜΕ ΜΙΑ ΑΠΟΡΙΑ:
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΚΑΤΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΖΩΗ ΜΑΣ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ
ΚΑΛΟΥΜΑΣΤΕ ΣΥΝΕΧΩΣ ΝΑ ΑΦΗΣΟΥΜΕ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ;
"ΕΑΥΤΟΥΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΟΥΣ ΚΑΙ ΠΑΣΑΝ ΤΗΝ ΖΩΗΝ ΗΜΩΝ ΧΡΙΣΤῼ Τῼ ΘΕῼ ΠΑΡΑΘΩΜΕΘΑ"...
ΕΜΕΙΣ ΚΑΛΟΥΜΑΣΤΕ, ΒΕΒΑΙΑ, (ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΖΟΥΜΕ) ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ Ο,ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ,
ΜΕ ΟΣΗ ΔΥΝΑΜΗ ΕΧΟΥΜΕ ΚΑΙ ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ ΑΣ ΕΙΜΑΣΤΕ ΣΙΓΟΥΡΟΙ ΟΤΙ ΘΑ ΤΑ "ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΙ"
Η ΣΥΝΕΡΓΟΥΣΑ ΧΑΡΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ, Η "ΤΑ ΑΣΘΕΝΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΥΣΑ
ΚΑΙ ΤΑ ΕΛΛΕΙΠΟΝΤΑ ΑΝΑΠΛΗΡΟΥΣΑ". ΑΜΗΝ!...
Πιστεύω ότι έχουμε τα εργαλεία να φθάσουμε σε καλό αποτέλεσμα. Επιτρέψτε μου μια ακόμα προσπάθεια
ΑπάντησηΔιαγραφή«…Δεν βλέπω δηλαδή μεγαλύτερη ελευθερία στην ζωγραφική από την αρχιτεκτονική ή την μουσική. Ελευθερία υπήρχε πάντοτε σε όλα, ωστόσο στο πέρασμα των αιώνων βλέπουμε μία σταθερότητα σε όλες τις λειτουργικές εκφράσεις (αυτή την σταθερότητα υπερασπίζομαι και προσπαθώ να ερμηνεύσω θεολογικά, να βρω δηλαδή την εκκλησιαστική της σημασιολογία). »
Η παραπάνω διατύπωση του κυρίου καθηγητού είναι η βάση αυτής της συζήτησης. Θα είχαμε φθάσει στον στόχο μας αν μπορούσαμε να προσδιορίσουμε πρακτικά και με σαφήνεια το πεδίο το σταθερό, και αυτό της ελευθερίας της έκφρασης του αγιογράφου.
Για την πρόοδο της συζήτησης με στόχο το παραπάνω ζητούμενο θα παρακαλέσω τους αδελφούς να καταθέσουν τις απόψεις τους για τις παρακάτω θέσεις:
1. Αφού ο σκοπός της ζωγραφικής είναι να εκφράσει το εκκλησιαστικό βίωμα, τότε ο μόνος λόγος εξέλιξης της
ζωγραφικής αυτής, είναι η αναζήτηση ενός πληρέστερου ως προς τον σκοπό, τρόπου.
(Αν όχι τότε ποιος άλλος λόγος υπάρχει;)
2. Επομένως δύο εκφράσεις διαφορετικές η ακόμα και δύο όμοιες θεματικά εικόνες είναι δυνατόν να αξιολογηθούν
ως προς την επιτυχία της αποστολής τους
(Αγαπητέ κύριε Μαρκόπουλε, αν συμφωνείτε, θα προτιμούσα την μεταξύ μας προσφώνηση με τα μικρά μας ονόματα. Την θεωρώ πιο εκκλησιαστική. Όσο για το καθηγητής, ουδέποτε υπήρξα, δόξα τω Θεώ! Ένας απλός συντηρητής εικόνων είμαι και λάτρης της τέχνης τους και τίποτα άλλο.) Για να γίνω λίγο πιο σαφής επιτρέψτε μου να πω:
ΑπάντησηΔιαγραφή1ον. Από την στιγμή που δεν υπάρχουν στην Ορθόδοξη Παράδοσή μας (πατερική ή συνοδική) γραπτοί κανόνες και υποδείξεις, πώς να χτίσουμε τους ναούς μας, πώς να αγιογραφήσουμε ή πως να ψάλλουμε, αυτό σημαίνει μία ελευθερία έκφρασης.
2ον. Μετά το 1000 περίπου, διαπιστώνουμε μία λίγο πολύ σταθεροποίηση, τόσο του αρχιτεκτονικού ρυθμού όσο και της εικονογραφίας, τόσο που φτάσαμε να μιλάμε σήμερα -και καλώς- για εικονογραφικό "κανόνα".
Όλα αυτά τα μνημεία (αρχιτεκτονικά και εικονογραφικά) αποτελούν εκφράσεις λειτουργικού βιώματος. Οι διαφορές που βλέπουμε στα ίδια θέματα κατά εποχές, μας βεβαιώνουν και τις διαφορετικές αντιλήψεις περί του θέματος που είχαν οι καλλιτέχνες της συγκεκριμένης εποχής, γεγονός που κάνει ορισμένους από εμάς να αναζητούμε αυτές τις αντιλήψεις. Το πρώτο, επομένως, ερώτημά σας δεν σχετίζεται με το σκεπτικό μου, διότι η εξέλιξη δεν με απασχολεί, ούτε και είναι για μένα ζητούμενο. Αντίθετα συμφωνώ με το δεύτερο ερώτημά(;)σας, διότι κάθε εικόνα αξιολογείται με βάση την συμφωνία της ή όχι με το πνεύμα της Εκκλησίας και των Πατέρων, με τον λόγο των λειτουργικών κειμένων και του Ευαγγελίου.
Καλησπέρα!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑν υποθέσουμε ότι υπάρχει και κάποιος άλλος λόγος εξέλιξης, αυτόν τον βλέπουμε μόνον
στο να γίνει η Εικόνα περισσότερο ευπρόσληπτη και "εύπεπτη" (όπως τα φάρμακα)
από τον εκάστοτε σύγχρονό Της άνθρωπο, χωρίς βέβαια να χάνει το Ορθόδοξο Της βάθος
και τον Θεολογικό χαρακτήρα Της. Εγχείρημα δύσκολο βέβαια, αλλά ίσως όχι και ακατόρθωτο, Χάριτι Θεού.
...
Είναι πολύ δύσκολη, πιστεύουμε, αν όχι αδύνατη η σύγκριση-αξιολόγηση, την οποία προτείνετε,
όταν στις συγκρινόμενες Εικόνες δεν υπάρχουν κραυγαλέα δογματικά λάθη.
Για δύο λόγους:
1. Διότι το εκκλησιαστικό βίωμα είναι μία απόλυτα προσωπική, απίστευτα βαθειά, πολυποίκιλη
και τολμούμε να πούμε ανεξερεύνητη πνευματική "περιοχή", όσο κι αν το βιώνουμε "όλοι μαζί" και
2. Διότι η επιτυχία της πολυδιάστατης "αποστολής" της Εικόνας δεν γίνεται άμεσα εμφανής.
Επίσης, έχουμε συγκεκριμένες εμπειρίες, ίσως όλοι μας, που κάποια Εικόνα εμάς μας συγκλονίζει,
αλλα τον διπλανό μας όχι στον ίδιο βαθμό ή και καθόλου και το αντίστροφο.
Ποιά είναι λοιπόν, τα κριτήρια της επιτυχίας;
Διορθώστε με, παρακαλώ, όπου σφάλλω...
Συμφωνώ απόλυτα σεβαστέ αδελφέ μου. Εγώ, καίτοι αγαπώ τις "βυζαντινές" εικόνες, δεν ρίπτω στην πυρά ούτε τις δυτικότροπες (ρωσικές) εικόνες, διότι ξέρω ότι κάποιοι άνθρωποι προσεύχονται και ανοίγει η ψυχή τους προς τον Θεό μόνο μέσω των εικόνων αυτών και όχι των παραδοσιακών. Με ποιό δικαίωμα εγώ θα τις απορρίψω; Μιλά, βέβαια, για το ορθόδοξο βίωμα των παραδοσιακών εικόνων, αλλά μέχρι να γίνει επίτευγμα από όλους η δυνατότητα προσευχής μόνο σε μία παραδοσιακή εικόνα, δεν μπορώ να καταδικάσω κανέναν και τίποτα.
ΔιαγραφήΚαλημέρα σε όλους τους φίλους.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ Σπυρίδωνα συμφωνώ οπωσδήποτε με την πρόταση για την προσφώνησή μας με τα μικρά ονόματά μας για τον ίδιο λόγο. Όσο για το «καθηγητής» το έχω συναντήσει σε δύο τουλάχιστον αναφορές σε κάποιες εκδηλώσεις. Εγώ, πάντως είμαι ο τελευταίος που τον απασχολούν αυτοί οι τύποι.
Σχετικά με τους κανόνες, πολύ σωστά επισημαίνετε ότι η απουσία τους δηλώνει ότι υπάρχει ελευθερία έκφρασης. Θεωρώ πάντως ότι επειδή το πνευματικό γεγονός που αποτυπώνεται στην εικόνα είναι ανεξάντλητο, η καταγραφή κανόνων θα το περιόριζε. Από την άλλη μεριά η ερμηνεία αυτού του πνευματικού περιεχομένου απαιτεί την χρήση συγκεκριμένης γραφής (κανόνες). Το τελικό αποτέλεσμα, η Εικόνα, εκφράζει την πνευματικότητα της εποχής της και όχι την ανάγκη της καλλιτεχνικής έκφρασης της κάθε εποχής.
Ο αγιογράφος, σύμφωνα με τα παραπάνω, είναι ο εργάτης σε υπηρεσία, του εκκλησιαστικού σώματος, που αναλαμβάνει να εκφράσει την εκκλησιαστική εμπειρία (την Παράδοση αιώνων) και καθόλου την υποκειμενική του καλλιτεχνική ανησυχία.
Η εξέλιξη της εικόνας αν υπάρχει βρίσκεται σε απόλυτη συνάρτηση με την πνευματικότητα του εκκλησιαστικού Σώματος. Είναι, λοιπόν, δυνατόν η εικόνα να αξιολογείται με μεγαλύτερη η λιγότερη συνέπεια ως προς την αποστολή της όπως και εσείς επισημαίνετε.
Επομένως το να ερμηνεύσει – διαβάσει κάποιος την εικόνα, προϋποθέτει την ικανότητά του να «δει» το πνευματικό περιεχόμενο που η εικόνα καταγράφει, σε όλες τις λεπτομέρειες. Η, για να το πω διαφορετικά, όσο λιγότερο αντιλαμβάνεται την μυστική γλώσσα των εικόνων τόσο περισσότερο οι εικόνες μοιάζουν μεταξύ τους.
Ο στόχος μου είναι να γίνει φανερό ότι δεν υπάρχει χώρος (ελευθερία) για καλλιτεχνική έκφραση αποσπασμένη από την αποστολή της εικόνας. Το «δια χειρός» το ξεκαθάριζε με τον καλύτερο τρόπο οριοθετώντας την ευθύνη του αγιογράφου στην υπηρεσία του εκκλησιαστικού Σώματος.
Ισχυρίζομαι επίσης –απαντώντας και στον σεβαστό Ιεροδιακ. Γαβριήλ, ότι παρόλο που δεν διαθέτουμε την διάκριση που απαιτείται- όλες οι εικόνες και αυτές των διαφορετικών σχολών επίσης μπορούν να αξιολογηθούν. Θα πει κανείς, τι αξία έχει αν δεν μπορείς να αξιολογήσεις τις διαφορές. Η αξία έγκειται στο να δοθεί έμφαση στην μελέτη και σπουδή των εικόνων και να συναισθανθεί ο αγιογράφος ότι δεν μπορεί να εργάζεται άκριτα.
Έχουν τεθεί πολλά ζητήματα ταυτόχρονα και κάποια πολύ σημαντικά που προσπεράσαμε Ένα από αυτά είναι και η παρουσία του χρυσού ως δογματικού στοιχείου η όχι, που ρωτήθηκε από τον Δημοσθένη.
EYXAΡΙΣΤΟΥΜΕ ΚΑΙ ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ, ΓΕΝΙΚΑ.
ΑπάντησηΔιαγραφήΩΣΤΟΣΟ, ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ, ΟΤΙ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ
ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΕΠΙΤΥΧΟΥΜΕ ΚΑΙ ΜΕ ΑΠΛΗ, ΑΛΛΑ "ΒΑΘΕΙΑ"
ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΔΑΣΚΑΛΩΝ. ΕΧΟΥΜΕ ΑΡΧΙΣΕΙ ΝΑ ΑΠΟΚΤΟΥΜΕ ΤΕΤΟΙΑ ΘΑΥΜΑΣΙΑ
ΚΑΙ ΠΟΛΥΩΦΕΛΙΜΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΑΝΔΡΩΝ
ΤΟΥ "ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ" ΜΑΣ ΤΙΣ ΔΥΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΧΡΟΝΙΕΣ. ΠΕΡΥΣΙ Η ΧΡΟΝΙΑ ΑΦΙΕΡΩΘΗΚΕ
ΣΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΘΕΟΦΑΝΗ, ΤΟΝ ΚΡΗΤΙΚΟ. ΕΦΕΤΟΣ ΣΠΟΥΔΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΣΥΜΠΑΤΡΙΩΤΗ ΤΟΥ,
ΕΠΙΣΗΣ ΜΕΓΑΛΟ, ΙΕΡΟΜ. ΕΥΦΡΟΣΥΝΟ.
ΜΙΑ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΓΙΑ ΕΜΑΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΗ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΠΡΙΝ ΠΡΟΧΩΡΗΣΟΥΜΕ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ.
ΜΗΠΩΣ ΘΑ ΗΤΑΝ ΚΑΛΟ ΝΑ ΚΑΘΟΡΙΣΟΥΜΕ ΠΡΩΤΑ ΜΕ ΑΚΡΙΒΕΙΑ
ΠΟΤΕ ΕΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ "ΔΟΓΜΑΤΙΚΟ" ΚΑΙ ΑΠΟ ΠΟΙΟΝ ΦΟΡΕΑ
ΑΠΟΚΤΑ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΤΟΣΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΚΑΙ ..."ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ" ΤΟΥ ΙΔΙΟΤΗΤΑ;
ΕΥΧ.
Δεν ξέρω αν αυτό που θα γράψω αποσαφηνίζει το ερώτημα ή το περιπλέκει αλλά θα έλεγα ότι μέσα στην εικόνα, όπως και μέσα στην θεία Λειτουργία, όλα τα στοιχεία είναι δογματικά, ή καλύτερα θα όφειλαν να είναι δογματικά, δηλαδή να αποκλείσουμε την είσοδο σε μη δογματικά στοιχεία. Μπορεί να σκανδαλίζει αυτό που λέω, και το κατανοώ, διότι εδώ και αιώνες συνηθίσαμε την εικόνα ως υποχείριο της ιστορικότητας και όχι ως απόλυτη έκφραση της λειτουργικής της σημασίας, αλλά για μένα, η εικόνα είναι πάνω απ' όλα μία έκφραση της Εκκλησίας, δηλαδή της Θείας Λειτουργίας. Κι όπως μέσα στην θεία Λειτουργία δεν θα έπρεπε να μπορούμε να προσθέσουμε αυθαίρετα κείμενα ή πράξεις, το ίδιο θα έπρεπε και στην εικόνα να μην επιτρέπουμε την ύπαρξη αδογμάτιστων στοιχείων. (Μιλώ με βάση την εκκλησιαστική μου εμπειρία.)
ΑπάντησηΔιαγραφήΔεν νομίζω ότι σκανδαλίζουν αυτά που γράψατε το αντίθετο μάλιστα, θα μπορούσε να είναι ο οδηγός του κάθε Εικονογράφου. Όπως και το παρακάτω :
Διαγραφή«Η ομορφιά σ’ αυτήν τη λειτουργική ζωγραφική είναι πνευματική κι όχι σαρκική, η τέχνη αυτή είναι νηστευτική και λιτή , εκφράζοντας μέσα απ’ αυτήν τον πνευματικό πλούτο. Και όπως είναι το Ευαγγέλιο και η Παλαιά Διαθήκη συνοπτικά και συντομόλογα, έτσι κι η ορθόδοξη αγιογραφία είναι απλή , χωρίς περιττά στολίδια και μάταιες επιδείξεις. ( ΕΚΦΡΑΣΙΣ ,Φωτίου Κόντογλου (προοίμιον) )».
Η θεώρηση αυτή με βρίσκει σύμφωνο αν και δηλώνω άγνοια περί του ερωτήματος του Ιεροδιακ. Γαβριήλ
ΑπάντησηΔιαγραφήΕπίσης συμφωνώ με την απάντηση περί χρυσού στον αγαπητό Δημοσθένη αλλά θα ήθελα να ρωτήσω το εξής: Η ποιοτική διαφορά χρυσού και χρώματος δεν ενισχύει την θέση του χρυσού στην εικόνα για αυτό που συμβολίζει;
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ Φίλιππε, απαντώ στο ερώτημα λίγο πιο πάνω, "ΜΗΠΩΣ ΘΑ ΗΤΑΝ ΚΑΛΟ ΝΑ ΚΑΘΟΡΙΣΟΥΜΕ ΠΡΩΤΑ ΜΕ ΑΚΡΙΒΕΙΑ
ΑπάντησηΔιαγραφήΠΟΤΕ ΕΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ "ΔΟΓΜΑΤΙΚΟ" ΚΑΙ ΑΠΟ ΠΟΙΟΝ ΦΟΡΕΑ ΑΠΟΚΤΑ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΤΟΣΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΚΑΙ ..."ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ" ΤΟΥ ΙΔΙΟΤΗΤΑ;". Σαφώς και ενισχύει την θέση του χρυσού, διότι ο συμβολισμός του χρυσού συναντάται και βιβλικά, όπως γράφω. Αυτό το νόημα έχουν άλλωστε οι παλαιοχριστιανικοί και μετέπειτα ψηφιδωτοί διάκοσμοι. Στην ίδια αλήθεια όμως παραπέμπει και το χρώμα που θα λειτουργήσει κατάλληλα, δηλαδή ως υπόμνηση του χρυσού και των ιδιοτήτων του.
Βεβαίως το χρώμα ενέχει τη θέση του χρυσού και για τον λόγο αυτό αποφεύγεται η χρήση του κίτρινου χρώματος σε άλλα στοιχεία πχ ρούχα η αντικείμενα. Ήθελα όμως τη γνώμη σας σχετικά με την διαφορά ποιότητος των στοιχείων δηλαδή μετάλλου (χρυσού) και χρωστικής (ζωγραφικής)που συνδέονται στην εικόνα αφήνοντας υπαινιγμό 2 διαφορετικής τάξης περιοχών που συνδέονται αρμονικά.
ΔιαγραφήΑγαπητέ Φίλιππε, δεν κατανοώ επακριβώς την δεύτερη πρότασή σου (το πρώτο "που" είναι ερωτηματικό ή αναφορικό). Απαντώ λοιπόν γενικά. Η διαφορά ποιότητας, χρυσού και χρώματος, δεν πρέπει να μας προβληματίζει αλλά ο τρόπος αυτού που εικονίζουν. Ο χρυσός ως όγκος (φωτοστέφανο, κάμπος)δημιουργεί μία ποιότητα υπερ-χώρου. Το ίδιο αποτέλεσμα δημιουργεί και το πλακάτο χρώμα (χωρίς ανάμειξη λευκού), είτε αυτό είναι ώχρα είτε άλλο. Οι χρυσοκονδυλιές νομίζω είναι το πιο ενδεδειγμένο παράδειγμα αρμονίας χρώματος και μετάλλου. (Μιλώ με βάση την βυζαντινή παράδοση, διότι στην μεταβυζαντινή που αρχίζουν τα περίπλοκα σχέδια-κεντήματα αλλάζουν τα δεδομένα). Αν μιλούσα για κάποια ποιότητα των υλικών, αυτή θα είχε περισσότερο αντικείμενο την σημασιολογική τους χρήση παρά την τεχνική τους αρμονία. Όλα τα υλικά δικαιώνονται, για μένα, μέσα στην εικόνα από τον τελικό τους σκοπό, που είναι και η βαθύτερη πρόθεση του αγιογράφου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΝα θέσω έναν παλαιότερο προβληματισμό, ίσως τον δούμε από άλλη ματιά.
ΔιαγραφήΗ μεταλλική λάμψη του χρυσού είναι αδύνατο να υπερνικηθεί από το οποιοδήποτε χρώμα. Αυτό δεν τον κάνει αυτόματα να υπερέχει και ίσως να υποβαθμίζει (μέχρι ενός σημείου) το χρώμα ;
Προσωπικά δεν βλέπω κάποιον ανταγωνισμό μεταξύ χρυσού και χρώματος. Σαφώς η λάμψη του χρυσού εκφράζει αρτιότερα την λάμψη του μέλλοντα αιώνα, αλλά και το χρώμα και ο φωτισμός της εικόνας μπορεί να λειτουργήσει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση. Ο μοναχός π. Γρηγόριος Κρούγκ δεν χρησιμοποίησε ποτέ χρυσό. Έκανε τον κάμπο των εικόνων του κι όχι μόνο, με ένα άσπρο χρώμα, ιριδίζον, άγνωστης προέλευσης (κάποιοι ισχυρίζονταν ότι είχε ρινίσματα κοχυλιού). Το αποτέλεσμα θεωρώ ότι ήταν εφάμιλλο του χρυσού και αισθητικά μοναδικό.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑκριβώς η σημασιολογική τους χρήση με απασχολεί και σ ’αυτήν αναφέρομαι. Θα προσπαθήσω να εξηγήσω απαντώντας ταυτόχρονα και στον αγαπητό Δημοσθένη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο χρυσό είχε χρησιμοποιηθεί πάντοτε στην ζωγραφική ακριβώς για την λάμψη του και την χρωματική του θέση (κεντρική) στην διαδρομή του οπτικού φάσματος. Γενικότερα στην τέχνη το «πάντρεμα» διαφορετικών υλικών είχε πάντοτε ενδιαφέρον και το βλέπουμε σχεδόν πάντα στις μοντέρνες κατασκευές.
Ένας βασικός κανόνας για την αρμονική σχέση δύο διαφορετικών υλικών είναι να αναδειχθούν οι κοινές τους ιδιότητες. Στην περίπτωσή μας, αυτή του χρυσού και του χρώματος, αυτές είναι το φως και το χρώμα.
Στην περίπτωση του χρυσού είπαμε για την χρωματική του θέση (κίτρινο), και για το μεταβαλλόμενο – λόγω της μεταλλικής του επιφάνειας –φως που αντανακλά. Και επειδή σαν στοιχείο είναι σταθερό, οι χρωστικές μονομερώς θα πρέπει να ακολουθήσουν τις δικές του ιδιότητες για να ταιριάξουμε τα δύο υλικά.
Το χρυσό επομένως είναι κυρίαρχο πράγματι και σταθερό στοιχείο στην εικόνα.
Ξαφνικά συνειδητοποιώ ότι η παραπάνω τεχνική εξέταση των ιδιοτήτων των υλικών καθώς και η περαιτέρω μελέτη των παραμέτρων που η περιοχή της ζωγραφικής (χρωστικές) θα πρέπει να ακολουθήσει για να είναι το αποτέλεσμα αποδεκτό και ισορροπημένο καλλιτεχνικά, είναι ένα σύνολο κανόνων που συμφωνούν και με το εικαζόμενο, δηλαδή το εσώτερο μήνυμα της εικόνας.
Αυτό το υπερκόσμιο φως (χρυσό) που περιβάλλει την εικόνα και που γίνεται κτήμα στα πρόσωπα των αγίων βρίσκει εκπληκτική αναλογία συμβολισμού στους όρους που η ζωγραφική θα πρέπει να ακολουθήσει προκειμένου να ταιριάξει μαζί του.
Το κεφάλαιο αυτό αποτέλεσε το δικό μου πεδίο έρευνας στην μέχρι τώρα ενασχόλησή μου με την εικόνα.
Έχοντας υπόψη τον συμβολισμό της εικόνας αγαπητέ Δημοσθένη θεωρώ ότι η προσπάθεια συμμόρφωσης του χρώματος στην λάμψη του χρυσού είναι ο ιδανικός τρόπος να αναδειχθεί η αλληγορία των εικόνων, καθώς τα δύο μέρη – χρυσός και ζωγραφική – είναι τόσο διακριτά όσο διακριτά είναι και αυτά που τα μέρη αυτά συμβολίζουν στην εικόνα.
Πολύ ωραία. Αλλά για χάρη της συζήτησης θα παραθέσω ένα διαφορετικό σκεπτικό, με αφορμή την εικαστική ανάπτυξη του θέματος. Η Εικόνα κατά γενική ομολογία είναι ένα λειτουργικό σκεύος και δημιουργείται για τον πιστό. Το κύριο μέλημα της είναι να μας παρουσιάσει έναν Άγιο "εν ετέρα μορφή" (με την έννοια της καινούριας μετά θάνατον ύπαρξης). Επομένως ο πρώτος στόχος και βασικότερος είναι το πρόσωπο αυτό καθ' εαυτό, ενώ όλα τα υπόλοιπα λειτουργούν δορυφορικά υπέρ του. Σε μία π.χ. μονοπρόσωπη Εικόνα με χρυσό φόντο, η πρώτη εντύπωση, μοιραία, είναι του χρυσού. Ο οποίος λόγω της ιδιότητάς του αρπάζει και μαγνητίζει το βλέμμα και μετέπειτα τα υπόλοιπα στοιχεία. Αυτό δεν είναι ένα αρνητικό γεγονός, τουλάχιστον εικαστικά ; Δεν θα ήτανε προτιμότερο το πρώτο πράγμα που θα εισπράξει ο πιστός - θεατής να είναι το πρόσωπο και την έκφρασή του, ώστε να είναι πιο άμεση και απερίσπαστη η επικοινωνία και η προσευχή ;
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτή είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για μένα. Εξαρτάται τι βλέπει κανείς στην εικόνα. Η δική μου ματιά βλέπει μια σχέση δύο διαφορετικών περιοχών που συναντούνται και συνδέονται. Ο χρυσός πράγματι ως σταθερά, έχει τον πρώτο λόγο. Αυτό με ενθουσιάζει γιατί τον πρώτο λόγο έχει και το σημαινόμενο από τον χρυσό. Μελετάμε τους όρους που θα μας έδιναν μια ισορροπία στην σχέση των δύο στοιχείων. Η μελέτη αυτή έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Το να οδηγήσεις τα χρώματα να σταθούν ισότιμα με την εντύπωση και την δύναμη του χρυσού είναι μια μαγευτική περιπέτεια. Όλα τα στοιχεία που αναφέρεις χρησιμοποιούνται στο έπακρο για να εξισορροπηθεί η δύναμη του χρυσού. Η έκφραση του προσώπου επίσης είναι πρώτιστη μέριμνα. Αν δεν κατορθωθεί ο στόχος, να σταθούν οι δύο περιοχές χωρίς καμιά να κερδίζει τις εντυπώσεις, το έργο έχει αποτύχει. 'Όταν, όμως, αυτό κατορθώνεται τότε το αποτέλεσμα είναι μοναδικό.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠάνω απ'όλα πάντως με γοητεύουν όσα τεχνικά συμβαίνουν για να φθάσουμε στο στόχο. Θα δώσω ένα παράδειγμα: Μια από τις απόπειρες για το ταίριασμα των δύο στοιχείων - χρυσού και χρώματος - είναι να φροντίσω η ζωγραφική περιοχή να είναι αυτοεξουδετερούμενη, σε τέτοια ισορροπία των αντιθέτων στοιχείων της που τελικά να παραμένει η εντύπωση του χρυσού ότι καλύπτει τα πάντα. Όχι να υποβαθμίζει το χρυσό την ζωγραφική, αλλά να αυτοεξουδετερόνωνται τα ζωγραφικά στοιχεία ώστε να εντυπώνεται σε όλα το χρυσό. Βέβαια είναι διαφορετικό να το ακούς θεωρητικά και διθαφορετικό να προσπαθείς να το ελέγξεις στην πράξη.
Απαντώ λοιπόν ότι δεν είναι αρνητικό εικαστικά αν και πολύ εύκολα οδηγεί σε αποτυχίες. Ειδικότερα με το στιλβωτό χρυσό ο πήχης τοποθετείται στο ψηλότερο σημείο. Εδώ χωρίς την τέλεια γνώση του χρώματος η αποτυχία είναι σίγουρη.
..........Η Εικόνα κατά γενική ομολογία είναι ένα λειτουργικό σκεύος και δημιουργείται για τον πιστό. Το κύριο μέλημα της είναι να μας παρουσιάσει έναν Άγιο "εν ετέρα μορφή" (με την έννοια της καινούριας μετά θάνατον ύπαρξης).........
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτή η γωνιά προσφέρει την ευκαιρία να αγγίξουμε πολύ σοβαρά θέματα που αφορούν την εικόνα. Το παραπάνω το κρατώ για να το δούμε μόλις ολοκληρώσουμε τη συζήτηση περί του χρυσού
ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΜΑΤΙΑ Ο ΧΡΥΣΟΣ ΔΕΝ "ΚΛΕΒΕΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ".
ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ ΒΕΒΑΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΩΤΙΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΠΩΣ ΤΟ ΦΩΣ
ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ. ΙΣΩΣ ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΩΜΑΤΟΣ...
Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ "ΠΡΟΣΩΠΟΥ" ΕΙΝΑΙ ΕΝΝΟΙΑ ΣΧΕΣΗΣ-ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ.
ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ, ΛΟΙΠΟΝ, ΟΤΙ "ΠΡΩΤΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΟΤΕΡΟΣ" ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΥΠΟΨΙΑΣΟΥΜΕ ΑΡΧΙΚΑ
ΤΟΝ ΘΕΑΤΗ ΚΑΙ ΚΑΤΟΠΙΝ ΝΑ ΚΑΤΑΔΕΙΞΟΥΜΕ ΑΥΤΗΝ ΑΚΡΙΒΩΣ ΤΗΝ ΣΧΕΣΗ...
ΤΟ ΘΕΜΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ, ΑΠ' Ο,ΤΙ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΟΜΑΣΤΕ. ΑΦΗΝΟΥΜΕ, ΛΟΙΠΟΝ,
ΤΟΝ ΑΓΑΠΗΤΟ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΝΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕΙ...
...ΝΑΙ, ΕΙΧΕ ΗΔΗ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕΙ, ΜΕΧΡΙ ΝΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΟΥΜΕ ΤΑ ΑΝΩΤΕΡΩ...
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ κύριε Φίλιππε η τοποθέτησή μου αφορά την συντριπτική πλειοψηφία των πιστών κι όχι ένα μικρό ποσοστό εικαστικά εκπαιδευμένων. Είναι γεγονός ότι πολλοί εικαστικοί δημιουργούν έργα με διάφορα υλικά ανομοιογενή. Εδώ όμως μιλάμε για Εικόνες όπου το πρώτο μέλημά τους δεν είναι η εικαστική απόδοση αλλά η θεολογική-δογματική. Έτσι το πρόσωπο στην Εικόνα είναι το σημείο αναφοράς, ή αν θέλετε θα πρέπει να είναι. Με βάση αυτήν την λογική έθεσα τον σκεπτικό μου. Η αντανάκλαση του χρυσού είναι αξεπέραστη, λόγω της μεταλλικής λάμψης και συνεπώς υπερτερεί στο μάτι, έναντι του χρώματος. Από την άλλη πλευρά εάν το φόντο είναι ένα βαθύ σκούρο χρώμα, αναγκάζει τον θεατή-πιστό να εστιάσει (με την πρώτη ματιά) στο φωτεινότερο σημείο της Εικόνας (πρόσωπο). Το παραπάνω σκεπτικό δεν προσπαθεί να υποδείξει ή να πείσει για το ορθότερο. Το αναφέρω ως μία άλλη εικαστική φιλοσοφία που προσπαθεί κι αυτή να αναδείξει την θεολογική-δογματική της Εικόνας.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτον στιλβωτό χρυσό πιστεύω , πως είναι λίγο καλύτερα τα πράγματα , αφού η αντανάκλαση του χώρου ρίχνει λίγο τον τόνο του χρυσού.
Η άποψη μου είναι ότι η αίσθηση του χρυσού προκαλεί εντύπωση κι όχι κατάνυξη.
έρρωσθε.
Νομίζω ότι δεν έγινα κατανοητός. Σε όσα είπα για την εξισορρόπηση του χρυσού και της ζωγραφικής, δεν με απασχολούσε η εικαστική απόδοση αλλά η θεολογική.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑς δούμε τα θετικά και αρνητικά των δύο επιλογών αυτής με την χρήση του χρυσού και αυτής με μόνο το χρώμα τόσο εικαστικά όσο και θεολογικά
Εικόνα με χρυσό:
1. Η διαφορά των 2 υλικών (χρυσού και ζωγραφικής) δηλώνει οπτικά μια σχέση δύο μερών, συμβολίζοντας ξεκάθαρα την σχέση του θνητού με το αιώνιο
2. Ο χρυσός κάμπος δηλώνει ξεκάθαρα ότι όλα όσα συμβαίνουν περιβάλλονται από την παρουσία του Θεού
3. Ο χρυσός λαμπρότερος από το λευκό της ζωγραφικής αποδίδει τέλεια την παρουσία του θεού και την διαφορά των δύο τάξεων.
4. Ο χρυσός για όλες τις ιδιότητές του είναι το καλύτερο υλικό για να εικάσει το Ουράνιο Βασίλειο.
5. Η ανάγκη του ζωγραφικού μέρους να ακολουθήσει τις ιδιότητες του χρυσού για να ταιριάξει μαζί του, περιγράφει συμβολικά τη ανάγκη ο άνθρωπος να συμμορφωθεί με το θέλημα του θεού.
6. Το ενοικούν πνεύμα στην μορφή του αγίου (φωτοστέφανος) είναι το αυτό με το περιβάλλον (κάμπος) κάτι που δηλώνει την ένωση του ανθρώπου με τον Θεό.(για τον λόγο αυτό τα διακοσμητικά η οι φωτοσκιάσεις αστοχούν)
Στα αρνητικά (;) η δυσκολία να φθάσει κανείς σε ισότιμη σχέση
Εικόνα με χρώμα:
1. Είναι πάντοτε σκοτεινότερη από τον μέσο όρο (μέσο γκρι). Εικαστικά δεν βρίσκεται σε ισορροπία λόγω του σκοτεινού κάμπου.
2. Η σχέση του ανθρώπου με τον Θεό δηλώνεται μόνο στα πρόσωπα των αγίων. Εδώ έχουμε ένα σοβαρό συμβιβασμό και προσωπικά θα τολμούσα να πω ότι μεταφέρεται λάθος μήνυμα με την επιλογή αυτή σε φορητές εικόνες για τον παραπάνω λόγο. Εύχομαι να φθάσουμε σ ’αυτή τη συζήτηση
3. Το χρώμα του φωτοστέφανου (Ώχρα) θυμίζει το χρυσό και ΔΕΝ είναι το λαμπρότερο στοιχείο της εικόνας. Αυτό σίγουρα υποβαθμίζει την δύναμη της παρουσίας του στοιχείου που αναφέρεται στο άκτιστο φως. Αυτή η υποβάθμιση είναι κατά τη γνώμη μου μεγαλύτερη αποτυχία από την αποτυχία εξισορρόπησης των εικόνων με χρυσό.
4. Πράγματι το πρόσωπο του αγίου είναι το κεντρικό και κυρίαρχο σημείο . Είναι όμως αυτό το ζητούμενο;
Από τα παραπάνω γίνεται φανερή η αδυναμία θεολογικής απόδοσης με την επιλογή της ζωγραφικής με χρώμα στις φορητές εικόνες. Διότι στους Ναούς τα πράγματα είναι διαφορετικά.
Παρακαλώ όλους τους φίλους να συμβάλλουν στην προσπάθειά μας να ξεκαθαρίσουμε το θέμα αυτό
Καλησπέρα. Αγαπητέ κύριε Φίλιππε η λέξη "ξεκαθάρισμα" μου δημιουργεί αρνητική εντύπωση. Δεν ξέρω εάν εγώ ευθύνομαι γι' αυτό, αλλά σε καμία περίπτωση δεν το επιδιώκω. Πιστεύω πως καταθέτουμε τις απόψεις μας όχι για να αποδείξουμε ποιος τρόπος είναι σωστός και ποιος λανθασμένος. Αλλά πως μέσα από την διαφορετική ματιά του καθενός μπορούμε να καταλήξουμε στο ίδιο αποτέλεσμα, την Ορθόδοξη Εικόνα. Οι παρατηρήσεις ή εάν θέλετε τα συμπεράσματά σας, πλεονεκτήματα - μειονεκτήματα στην χρήση του χρυσού, είναι προσωπικές εκτιμήσεις που μέσα από ένα θεολογικό πρίσμα καταφέρνουν να αποτυπώσουν το στίγμα τους. Καμία διαφωνία ! Θα παραθέσω μια άλλη προσέγγιση, βασιζόμενη σε αυτά που αναφέρατε (Εικόνα με χρώμα).
ΑπάντησηΔιαγραφή1. Όσο σκοτεινότερος είναι ο κάμπος άλλο τόσο φωτεινότερο το κεντρικό θέμα μας, οπότε και η ισορροπία δεν βοηθάει στην ανάδειξη του, αλλά μετριάζει την κίνηση του προς τα εμπρός (θεατή-πιστό).
2. Το δεύτερο, αφού το επιθυμείτε, να το συζητήσουμε πιο διεξοδικά. Παρ' όλα αυτά θα μπορούσαμε να πούμε ότι μέσω του προσώπου, κυρίως, έρχεται η κατάνυξη και επικοινωνία που προσβλέπουμε δημιουργώντας μία Εικόνα. Τα υπόλοιπα συντελούν περιφερικά για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός.
3. Το άκτιστο φως είναι αυτό που πηγάζει μέσα από τα πρόσωπα και τα πράγματα και δεν καταλαβαίνω γιατί το ίδιο αυτό φως να είναι εντονότερο στο φωτοστέφανο ; Δεν είναι η ίδια "ουσία' ; Με ποιο κριτήριο πρέπει να γίνεται η κατανομή του φωτός ; Δεν θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον, ισόποση ;
4. Συμφωνείτε ότι το πρόσωπο του Αγίου είναι το κεντρικό κυρίαρχο σημείο, αλλά δεν είναι το ζητούμενο ; Ετυμολογικά υπάρχει μία αντίφαση εδώ. Επίσης δεν μπορώ να διακρίνω, αλλά και να διαφοροποιήσω τις Εικόνες, σε ότι αφορά το θεολογικό επίπεδο, σε φορητές και τοιχογραφίες. Πιστεύω πως είναι μία ενότητα και όλα τα στοιχεία, θεολογικά- δογματικά, είναι κοινά.
Με εκτίμηση.
Σκέτο Φίλιππε είναι πολύ καλύτερα. Καλέ μου Δημοσθένη, συμφωνώ απόλυτα με όσα λέτε για τον λόγο της συζήτησής μας. Δεν έχω την παραμικρή διάθεση αντιπαράθεσης και χρειάζομαι τις απόψεις σας. Το "ξεκαθάρισμα" αφορά πρωτίστως εμένα. Επιλέγω φανατικά την ιδιότητα του μαθητού. Θα σας απαντήσω στις επισημάνσεις σας αφού δώσουμε λίγο χρόνο σε πιθανή τοποθέτηση και άλλων φίλων που θα μπορούσε να μας διευκολύνει. Η εκτίμηση είναι δεδομένη από πολύ παλαιότερα. Καλή συνέχεια και ευχαριστώ για την υπομονή και την ανοχή σας.
Διαγραφή... Αν καταργούσαμε και τον πληθυντικό.....
...ΘΑ "ΑΝΑΠΑΥΟΤΑΝ" ΠΟΛΥ ΚΑΙ Ο κ. ΜΑΡΙΝΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΑΥΤΗ.
ΑπάντησηΔιαγραφήΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΑΝΤΙΡΡΗΣΗ. ΩΣΤΟΣΟ ΕΜΑΣ ΘΑ ΜΑΣ ΤΟΝ ΕΠΙΤΡΕΨΕΤΕ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΕΦ' ΟΣΟΝ ΕΙΝΑΙ "ΥΠΑΚΟΗ"...
ΕΤΣΙ, ΛΟΙΠΟΝ, ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΑΠΟΛΥΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ κ. ΦΙΛΙΠΠΟΥ,
ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ, ΒΕΒΑΙΑ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΤΗΣ.
ΕΧΟΥΜΕ ΕΡΓΑΣΘΗ, ΤΟ ΚΑΤΑ ΔΥΝΑΜΙΝ, ΕΠΙ ΣΕΙΡΑ ΕΤΩΝ ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ
ΚΑΙ ΤΟΝ ΣΤΟΧΟ ΑΥΤΟΝ ΚΑΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΥΠΟΓΡΑΜΜΙΣΟΥΜΕ ΒΙΩΜΑΤΙΚΑ ΤΑ ΕΞΗΣ:
"Αυτό με ενθουσιάζει γιατί τον πρώτο λόγο έχει και το σημαινόμενο από τον χρυσό",
"Η μελέτη αυτή έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον",
"Το να οδηγήσεις τα χρώματα να σταθούν ισότιμα με την εντύπωση και την δύναμη του χρυσού είναι μια μαγευτική περιπέτεια",
"Όταν, όμως, αυτό κατορθώνεται τότε το αποτέλεσμα είναι μοναδικό",
"Πάνω απ'όλα πάντως με γοητεύουν όσα τεχνικά συμβαίνουν για να φθάσουμε στο στόχο",
"Βέβαια είναι διαφορετικό να το ακούς θεωρητικά και διαφορετικό να προσπαθείς να το ελέγξεις στην πράξη"...
"ΓΕΥΣΑΣΘΕ ΚΑΙ ΙΔΕΤΕ..."...
Σεβαστέ Ιεροδιακ. Γαβριήλ, θα ήθελα τη διαφωνία σας και όχι την συμφωνία σας με κάτι που γράφεται. Αυτό θα προάγει την συζήτησή μας. Διαπιστώνω πως ο καθένας μας έχει διαφορετική αντίληψη για τι εκφράζει η εικόνα. Αν η θεώρηση μου είναι ελλιπής θα ήθελα να το γνωρίζω. Πιστεύω ότι αυτό ισχύει για τον καθένα μας. Προσωπικά αισθάνομαι άβολα να έχω διαφορετική θεώρηση από τους υπόλοιπους. Είναι καλή ευκαιρία καλοπροαίρετα να εργαστούμε για μια κοινή αντίληψη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠ.χ. ο αγαπητός Δημοσθένης μας λέει ότι το φως της εικόνας δηλώνει το άκτιστο φως. Είναι έτσι;
ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΝΑΙ, ΕΧΕΤΕ ΔΙΚΗΟ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ. ΠΑΝΤΩΣ, ΟΤΑΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΠΟΙΑ ΔΙΑΦΩΝΙΑ
ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΕΤΩ, ΟΠΩΣ ΒΛΕΠΕΤΕ, ΜΕ ΟΛΟ ΤΟΝ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΟ, ΒΕΒΑΙΑ, ΣΕΒΑΣΜΟ...
ΤΩΡΑ, ΑΥΤΟ ΤΟ ΟΤΙ "Το άκτιστο φως είναι αυτό που πηγάζει μέσα από τα πρόσωπα και τα πράγματα",
ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΠΟΤΕ ΚΑΤΟΡΘΩΣΕΙ ΝΑ ΕΝΝΟΗΣΟΥΜΕ.
ΕΙΔΙΚΑ ΣΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΜΕ ΧΡΥΣΟ ΑΥΤΟ ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΙΣΧΥΕΙ;
ΔΗΛΑΔΗ ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΦΩΣ ΝΑ ΣΥΜΒΟΛΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΧΡΥΣΟ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΜΕ ΧΡΩΜΑ;
ΕΛΠΙΖΩ ΝΑ ΜΗ ΣΑΣ ΔΥΣΚΟΛΕΥΩ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
ΔιαγραφήΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ22 Ιανουαρίου 2019 - 7:07 μ.μ.
ΔιαγραφήΚαλησπέρα Ιεροδιάκ. Γαβριήλ ! Κατ' αρχήν ξεκινάτε από λάθος βάση, και η ερώτηση σας είναι άστοχη. Ποιος μας λέει ότι το άκτιστο φως το συμβολίζει μόνο ο χρυσός ; Δεν απορρέει από πουθενά. Το γεγονός ότι υπάρχει η αναφορά του χρυσού από τους Πατέρες δεν θα έπρεπε να μας οδηγεί σε αυτό το συμπέρασμα. Εάν ίσχυε κάτι τέτοιο θα φρόντιζε η Εκκλησία να το επιβάλει. Κάτι που δεν έχει κάνει και αφήνει στην κρίση του καθενός την χρήση ή όχι του χρυσού, μέχρι τις μέρες μας. Ότι είναι Δόγμα για την Εκκλησία μας, είναι ξεκάθαρο και καταγεγραμμένο. Εάν διαφωνείτε επ' αυτού εγώ δεν είμαι αρμόδιος (Θεολόγος) για να το αναλύσουμε. Μπορείτε όμως, όπως ο κύριος Φίλιππος, να κάνετε χρήση του χρυσού και να προσπαθήσετε να ισορροπήσετε μεταξύ των χρωμάτων. Αυτό έχει να κάνει περισσότερο με το εικαστικό μέρος και λιγότερο με το θεολογικό-Δογματικό. Το φως σε μία Εικόνα πηγάζει μέσα από τον ίδιο τον Άγιο και τα πράγματα και δεν είναι αντανάκλαση. Είναι υπερφυσικό και δεν υπακούει σε φυσικούς κανόνες (άκτιστο), ο τρόπος που λειτουργεί αλλοιώνει ελαφρώς τις μορφές και τα πράγματα (κι όχι να παραμορφώνει), ώστε να μας δώσει μία μικρή ουράνια γεύση της μετ' αθάνατον ζωής.
Είναι ένα θέμα που δεν αναλύεται σε μερικές γραμμές. Έχει πολλές πτυχές που μπορούμε να ξεδιπλώσουμε και να αναλύουμε. Όμως μεγάλη σημασία έχει η ΑΦΕΤΗΡΊΑ.
Ζητώ συγνώμη εάν σας κούρασα ή σας στεναχώρησα.
ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ, ΑΓΑΠΗΤΕ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ!
ΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΑΣ, ΕΙΛΙΚΡΙΝΑ!
ΩΣΤΟΣΟ, ΑΙΣΘΑΝΟΜΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΗ ΝΑ ΕΠΑΝΕΛΘΩ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ,
ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΚΑΤΕΘΕΣΑ ΚΑΙ ΝΑ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΩ ΟΤΙ Η ΕΡΩΤΗΣΗ ΜΟΥ ΗΤΑΝ
ΑΝ ΜΠΟΡΕΙ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΔΥΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ (ΧΡΥΣΟ ΚΑΙ ΧΡΩΜΑ)
ΜΕ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟ. ΦΥΣΙΚΑ ΜΠΟΡΕΙ ΜΟΝΟ ΤΟΥ ΤΟ ΚΑΘ' ΕΝΑ ΝΑ ΣΥΜΒΟΛΙΖΕΙ
ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΦΩΣ, ΑΛΛΑ ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ (ΙΣΩΣ ΑΣΤΟΧΑ), ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΕΙΚΟΝΑ.
ΑΠΟ ΟΣΑ ΕΓΡΑΨΑ, ΣΤΗΝ ΜΕΧΡΙ ΤΩΡΑ ΩΡΑΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ, ΓΙΝΕΤΑΙ ΦΑΝΕΡΟ
ΟΤΙ ΔΕΝ ΔΟΓΜΑΤΙΖΩ. ΕΝ ΓΝΩΣΕΙ ΤΟ ΑΠΟΦΕΥΓΩ, ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ Ο ΑΡΜΟΔΙΟΣ
ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ, ΟΠΩΣ ΠΟΛΥ ΣΩΣΤΑ ΕΠΙΣΗΜΑΝΑΤΕ ΚΑΝΩ ΣΥΧΝΑ ΛΑΘΗ.
ΘΑ ΣΑΣ ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΣΑ, ΟΜΩΣ, ΝΑ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΕΤΕ ΛΙΓΟ ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ
ΠΤΥΧΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ, ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΘΑ "ΠΗΓΑΣΕΙ"
ΤΕΛΙΚΑ Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ, ΠΡΑΓΜΑ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ.
ΘΑ ΜΟΥ ΕΠΙΤΡΕΨΕΤΕ ΚΑΙ ΜΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ, ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΩ -ΕΛΠΙΖΩ-
ΤΟ ΠΩΣ ΤΟ ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΟ ΦΩΣ ΠΗΓΑΖΕΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ.
ΔΕΝ ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΕΤΣΙ ΤΑ ΦΩΤΕΙΝΑ ΜΕΡΗ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΙΟ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΜΕΡΗ
ΠΙΟ ΣΚΟΤΕΙΝΑ;
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΜΟΝΗ ΣΑΣ!
Σχετικά με την ερώτησή σας. Σε όλες τις Εικόνες οι μορφές και τα πράγματα χαρακτηρίζονται από ένα σκούρο ΠΕΡΊΓΡΑΜΜΑ. Αυτό σημαίνει αυτόματα ότι δεν επηρεάζονται από εξωτερικό φως (το επισφραγίζει και η απουσία σκιών) ή αντανάκλασης (επίσης απουσία σκιών). Τα αντικείμενά μας παρουσιάζονται πλήρως φωτισμένα κι όχι την στιγμή που αναδύεται το φως από μέσα τους. Η έκφραση "αναδυόμενο φως" θέλει να προσδιορίσει αλλά και να πληροφορήσει αυτό το γεγονός. Τα μέρη που είναι κοντινότερα προς τον θεατή, είναι και λογικότερο, να είναι περισσότερο φωτισμένα διότι ένας από τους σκοπούς της Εικόνας είναι και η κίνηση προς τον θεατή - πιστό. Αυτή η κίνηση "έν ακινησία" μόνο μέσω του φωτός μπορεί να επιτευχθεί. Το αντίστροφο θα είχε και τις ανάλογες συνέπειες προς τον πιστό-θεατή.
ΔιαγραφήΕλπίζω να έγινα κατανοητός.
ΚΑΛΗΜΕΡΑ!
ΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΑΣ.
ΤΗΝ ΜΕΛΕΤΟΥΜΕ...
Καλημέρα! Πρόκειται να απουσιάσω τα επόμενες ημέρες και για το λόγο αυτό προς χάριν της συζήτησής μας επιτρέψτε μου ένα γενικότερο σχόλιο.
ΑπάντησηΔιαγραφήΈχω εκφράσει την άποψη ότι όλες οι διαφορετικές επιλογές στην εικόνα οφείλονται σε διαφορές στην αντίληψη που έχουμε για το τι είναι και τι εκφράζει αυτή. Γνωρίζουμε ότι έχουν αναφερθεί ιδιότητες όπως «κανάλι της Χάριτος» μέσον για την προσευχή, κλπ. Όλα αυτά για να γίνουν κατανοητά με τον σωστό τρόπο θα πρέπει μα ενταχθούν σε μια γενικότερη θεώρηση που αφορά την εικόνα.
Πολύ συνοπτικά θα καταθέσω την δική μου με την ελπίδα να επισημάνετε τις ελλείψεις της και να συμβάλλουμε όλοι στο να αποκτηθεί μια κοινή ματιά στα τόσο σοβαρά αυτά ζητήματα:
Η περιπέτεια του ανθρώπου, γνωρίζουμε ότι ξεκινά με την Πτώση του και την εξορία από τον παράδεισο. Έκτοτε η επικοινωνία του με τον Θεό χάνεται. Ο άνθρωπος πλέον ζει εξόριστος με όλες τις γνωστές συνέπειες.
Ο Χριστός, η Ζωντανή εικόνα του Θεού συνδέει στο Πρόσωπό Του την ανθρωπότητα και την Θεότητα και είναι η οδός της επιστροφής του ασώτου στον Πατρικό οίκο. Γνωρίζοντας τον Χριστό ο άνθρωπος γνωρίζει και συμφιλιώνεται με τον Θεό εκ νέου.
Η γνώσις του Θεού Πατρός είναι η αιώνιος Ζωή μας λέει ο Κύριος και αλλού μας φανερώνει την αποστολή Του λέγοντας προς τον Πατέρα ότι έκανε φανερό το όνομα του Πατρός στους ανθρώπους.
Ο Χριστός λοιπόν συγκεφαλαιώνει όλη την ιστορία από την αρχή μέχρι τα έσχατα και Αυτός είναι η Ζωντανή εικόνα που προσκυνούμε.
Αυτήν ακριβώς την εικόνα ιστορούμε, την συμφιλίωση και σωτηρία της ανθρωπότητας στο πρόσωπο του Χριστού. Η εικόνα κάθε αγίου πρωτίστως δηλώνει αυτήν την συμφιλίωση, την αποκαταστημένη σχέση με τον θεό. Αγαπάμε τον Άγιο ως ΄έναν αδελφό από εμάς που, με την Χάρη του Χριστού, νίκησε τον Κόσμο. Αυτή η σχέση του Αγίου με τον Θεό είναι στην εικόνα ορατή και η Χάρις διαχέεται προς τον Πιστό.
Αναζητώντας την πληρέστερη έκφραση αυτού του Θαύματος, της σύνδεσης κτιστού και ακτίστου, βρίσκω ότι αυτό εκφράζεται τέλεια με τον χρυσό κάμπο που δηλώνει την Παρουσία της Θεότητας, δηλώνει ότι ό Άγιος βιώνει και ζει με την Παρουσία του Θεού και ότι, επίσης το πλήρωμα της Θεότητος κατοικεί στην καρδιά του (φωτοστέφανος)
Η εικόνα ενός Αγίου δεν είναι η μετα θάνατον ύπαρξη εν ετέρα μορφή, αλλά εικόνα ενός νικητού του Κόσμου στον δικό μας χρόνο. Η εμπειρία αυτή δεν χαρίζεται μετά θάνατον αλλά αποτελεί την αδιάψευστη μαρτυρία στα πρόσωπα των Αγίων της νίκης πάνω στον Θάνατο.
ΟΙ εικόνες που αλλοιώνουν τον χρυσό η χρωματιστό κάμπο, καθώς και τα φωτοστέφανα , αστοχούν διότι μορφοποιούν το άμορφο.
Η ζωγραφική χωρίς χρυσό κάμπο στις φορητές εικόνες είναι ελλιπής διότι δεν δηλώνει την σχέση ανθρώπου και Θεού. Ο προσκυνητής βλέπει την Χάρη στο φωτοστέφανο αλλά δεν βλέπει την Παρουσία του Θεού. Η εικόνα οφείλει να είναι σαν την εκκλησία, πλήρης. Πρέπει να υποκαθιστά πλήρως τον ναό για να είναι βοήθημα για την προσευχή. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να προσευχηθούμε σε άλλες εικόνες όπως και εκτός του ναού. Μη ξεχνάμε, ‘όμως, ότι μας απασχολεί η αρτιότερη έκφραση.
Ο χρυσός κάμπος στην εικόνα είναι το σημείο αναφοράς του περιεχομένου της, αφού συμβολίζει τον ευκταίο για κάθε ψυχή στόχο.
Στο εύλογο ερώτημα για την διαφορά του κάμπου στις τοιχογραφίες των ναών νομίζω πως η απάντηση είναι προφανής. Εδώ η σχέση με τον Θεό είναι άμεση για όλους με την θέα του Παντοκράτορα. Οι άγιοι συλλειτουργούν μαζί μας κάτω από την Παρουσία του Θεού. Το χρυσό εδώ είναι περιττό.
Θα σταματήσω εδώ αφήνοντας για λίγο την συζήτησή μας. Ελπίζω να μην έγινα πολύ κουραστικός. Καλή συνέχεια!
Αγαπητέ Φίλιππε Καλησπέρα. Το παραπάνω κείμενο εκφράζει αποκλειστικά και μόνο τα δικά σας συμπεράσματα και εντυπώσεις. Είναι πράγματι μία ενδιαφέρουσα οπτική που προσπαθεί να "δέσει" τον χρυσό με την Θεολογία. Κατανοώ την προσπάθεια αυτή και τον δύσκολο εικαστικό δρόμο που διαλέγετε. Αυτό όμως είναι , θα μου επιτρέψετε, δικό σας θέμα κι όχι των απανταχού Εικονογράφων. Κι εξηγώ : Η αρτιότερη έκφραση της Εικόνας, όπως το θέσατε, δεν υπάρχει ! Είμαι βέβαιος πως εάν υπήρχε θα είχε φροντίσει η ίδια η Εκκλησία μας να καθιερωθεί. Δογματοποιήτε τον χρυσό και την έννοιά του ενώ δεν υφίσταται τέτοιο θέμα μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας και κατ' επέκταση της Εικονογραφίας. Να επαναλάβω αυτό που έγραψα και στον αδελφό Ιεροδιακ. Γαβριήλ : Ότι είναι δόγμα για την Εκκλησία μας είναι ξεκάθαρο και καταγεγραμμένο.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ απάντηση που δώσατε για τις τοιχογραφίες, θα μου επιτρέψετε κι εδώ, δεν είναι προφανής όπως πιστεύετε. Σε μία τράπεζα ή αρχονταρίκι δεν ενεργούν οι τοιχογραφίες ; Χωρίς την παρουσία του Παντοκράτορα ή το θυμιατό του παπά (που ανέφερε και ο κύριος Μαρίνης) κακοδοξούν ;
Ευχ.
Σας γράφω με δυσκολία από κινητό γιατί βρίσκομαι εκτός έδρας αλλά αισθάνθηκα την ανάγκη αυτή.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ Δημοσθένη, δεν δογματίζω σε καμιά περίπτωση. Μου απαντάτε σαν να είμαι ο πρώτος που χρησιμοποίησα χρυσό στις εικόνες. Οπωσδήποτε εκφράζω προσωπικές απόψεις – αυτό άλλωστε το είπα ξεκάθαρα – αλλά η χρήση του χρυσού στην φορητή εικόνα είναι μια πραγματικότητα αιώνων. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία οι φορητές εικόνες είναι φτιαγμένες με χρυσό. Όλοι οι μεγάλοι Δάσκαλοι εργάστηκαν με αυτόν τον τρόπο. Έχουμε λοιπόν ένα δεδομένο που προσπαθούμε να το καταλάβουμε.
Εσείς θεωρείτε ότι το χρυσό δημιουργεί προβλήματα στην ανάδειξη της μορφής του Αγίου και επιλέγετε το σκούρο μπλε της τοιχογραφίας. Κανείς δεν σας λέει να το αλλάξετε, η ότι η δική μου οπτική είναι πιο σωστή. Ζήτησα να καταθέσουμε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το μήνυμα της εικόνας ώστε να βοηθήσει ο ένας τον άλλο να σκεφτεί με νέα δεδομένα. Πολύ πιθανό να είμαι λάθος στην σκέψη μου. Θα ήθελα να ακούσω και την δική σας οπτική. Μέχρι τώρα έχετε μια εικαστική παρατήρηση για τα προβλήματα που εμφανίζονται με την χρήση του χρυσού. Μας είπατε ότι ο χρυσός δημιουργεί εντύπωση και όχι κατάνυξη. Εγώ θέλω να ακούσω την άποψή σας αλλά τότε θα πρέπει να δεχτώ ότι όλοι αυτοί οι μεγάλοι Δάσκαλοι, στα βήματα των οποίων ακόμα μαθητεύουμε, δεν μπόρεσαν να διακρίνουν αυτή την αδυναμία του χρυσού και για αιώνες εργάστηκαν μόνο για την εντύπωση.
Εγώ είπα συνοπτικά τον τρόπο που βλέπω την εικόνα και τα στοιχεία της καθώς και το μήνυμά της προς τον Πιστό. Συμφωνώ μαζί σας πως όλες οι μη κακόδοξες (με ανορθόδοξο μήνυμα) εικόνες είναι προσκυνητές. Θεωρώ επίσης ότι τα έργα των μεγάλων δασκάλων είναι αρτιότερα από τα λαϊκά. Αυτό με κάνει να αναζητώ τα κριτήρια με τα οποία ένα έργο είναι πληρέστερο. Εσείς τώρα μου λέτε ότι τέτοια κριτήρια δεν υπάρχουν γιατί αν υπήρχαν η Εκκλησία θα τα είχε καταγράψει. Αν έχω καταλάβει καλά εξισώνετε τα πάντα; Αν όχι με ποια κριτήρια τα διακρίνετε;
Υπάρχουν πάρα πολλές μελέτες που δείχνουν το χρυσό σαν σύμβολο της Παρουσίας του Θεού στην εικόνα. Θα πρέπει να τις επικαλεστούμε για να αποδείξουμε το αυτονόητο, ότι δηλαδή, αυτός είναι ο λόγος που χρησιμοποιήθηκε το χρυσό; Η θα πρέπει να δεχτούμε ότι η σε τόσους αιώνες χρήση του γινόταν χωρίς λόγο μόνο και μόνο για να κερδίζει τις εντυπώσεις με την λάμψη του;
Ας αφήσουμε την προσωπική μου ερμηνεία για την εικόνα, ας πούμε ότι έχει αξία μόνο για μένα. Ο αντικειμενικά αποδεκτός συμβολισμός του χρυσού στην εικόνα περιέχει ένα μήνυμα που δεν μπορούμε να προσπεράσουμε
Καλησπέρα κύριε Φίλιππε. Από την αρχή της συζήτησης για την χρήση του χρυσού χρησιμοποίησα την έκφραση "...για χάρη της συζήτησης θα παραθέσω ένα διαφορετικό σκεπτικό." Έτσι χρησιμοποίησα επιχειρήματα που πολλές φορές δεν είμαι ταυτισμένος με αυτά. Οι απαντήσεις που έλαβα, σε ορισμένα θέματα, μπορεί να είναι και αυτές που θα έλεγα κι εγώ ο ίδιος !
ΔιαγραφήΤο σκεπτικό μου για την χρήση του χρυσού είναι το εξής:
Για να είμαστε αντικειμενικοί θα πρέπει να δούμε αυτό το υλικό (χρυσό) στο βάθος του χρόνου. Συμφωνώ με την ιστορική διαδρομή ανά τους αιώνες που παραθέσατε για την χρήση του και μάλιστα πιστεύω πως δεν επικράτησε στην τοιχογραφία περισσότερο για οικονομικούς λόγους. Αυτό φαίνεται δε στην εύρωστη οικονομική εποχή του Βυζαντίου από τα ψηφιδωτά με το χρυσό φόντο. Όμως εάν συνεχίσουμε αυτήν την ιστορική διαδρομή και φτάσουμε στο σήμερα τα δεδομένα είναι διαφορετικά. Έχει δίκιο η κυρία Αθηνά που λέει παρακάτω, ότι παίζει μεγάλο ρόλο ο χώρος στον οποίο βρίσκεται η Εικόνα. Κι εξηγώ, παλαιότερα που δεν υπήρχε το ηλεκτρικό φως και οι Ι. Ναοί ήταν με ελάχιστα και μικρά παράθυρα, Οι λειτουργίες και οι εσπερινοί πολλές φορές γινόταν υπό το φως των κεριών και των καντηλιών. Σε αυτές τις συνθήκες το χρυσό στις Εικόνες, με την μοναδική του ιδιότητα, αντανακλούσε το ελάχιστο φως και περιέγραφε τις μορφές. Λειτουργούσε δηλαδή με έναν μοναδικό τρόπο ώστε να φανερώνει την παρουσία των Αγίων στους πιστούς. Πράγματι μία τέτοιου είδους χρήση αποκτά θεολογική αξία. Αυτή η κατανυκτική ατμόσφαιρα είναι αρκετά σπάνια στις μέρες μας. Εάν εξαιρέσουμε τα λειτουργικά παλαιά μοναστήρια που δεν έχουν ηλεκτρικό ρεύμα, στους υπόλοιπους Ι. Ναούς τα πράγματα είναι διαφορετικά. Σήμερα (εννοώντας τα τελευταία ίσως 30 - 40 χρόνια) οι Ι. Ναοί είναι φορτωμένοι με πολλούς πολυελαίους και αμέτρητα τεράστια παράθυρα. Εάν προσθέσουμε και την λάμψη του χρυσού έχουμε την εντύπωση που ανέφερα παραπάνω. Θέλω να καταλήξω πως την εντύπωση δεν την δημιουργεί το ίδιο το υλικό (ο χρυσός) αλλά το εκτυφλωτικό φως ! Και για να το επεκτείνω ακόμη περισσότερο θα προσπαθήσω να κάνω μία αντιπαράθεση των δύο κυρίων τεχνοτροπιών στην Εικονογραφία. Από την μια μεριά έχουμε την Μακεδονική τεχνοτροπία όπου οι μορφές χαρακτηρίζονται από τον λυρισμό τους, την πλαστικότητα της κίνησης και του σχεδίου γενικά, επίσης το απλωμένο φως σχεδόν στο μεγαλύτερο μέρος της κάθε επιφάνειας, με ζωηρά χρώματα κ.α. που πράγματι προκαλούν, πρωτίστως, εντύπωση. Από την άλλη πλευρά η Κρητική τεχνοτροπία, χαρακτηρίζεται από τις ασκητικές λεπτές φιγούρες, με περισσότερο γεωμετρικό σχέδιο, με συγκεντρωμένο το φως σε ελάχιστα σημεία, αυτά που απαιτούνται δηλαδή ώστε να φανερωθεί η μορφή και με γήινα κυρίως χρώματα. Εδώ όμως αυτές οι συνθήκες προκαλούν, πρωτίστως, κατάνυξη. Με γνώμονα το παραπάνω σκεπτικό και η έκφρασή μου ο χρυσός (το φως δηλαδή) προκαλεί εντύπωση και όχι κατάνυξη.
Ελπίζω να μην σας κούρασα.
Καληνύχτα.
Ευχαριστώ πολύ για την απάντηση. Νομίζω ότι πολλά έχουν ξεκαθαρισθεί. Καθόλου δεν κουράστηκα.
ΔιαγραφήΣυγχωρέστε με για την απουσία μου, αλλά τα τρέχοντα της ζωής με απορρόφησαν. Βρίσκω πολύ ενδιαφέροντα τα προαναφερθέντα. Θυμάμαι κιόλας το 2010 είχαμε ανοιχτεί σε έναν αντίστοιχο διάλογο περί χρυσού. Η δική μου προσωπική άποψη κλίνει προς την τοποθέτηση του αδελφού Φιλίππου και δεν μπορεί παρά να είναι μόνο προσωπική άποψη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜε την απουσία νατουραλιστικων αποδόσεων αποσπάται η σκηνή από τον γνωστό γήινο κόσμο και μεταφέρεται στον υπερβατικό ενοποιημένο κόσμο της Θείας Παρουσίας.Ο χρυσός κάμπος της εικόνας εξαφανίζει κάθε χρωματική σκιά ή απόχρωση και δημιουργεί ένα είδος "κάμπου" που δεν υπάρχει στον κόσμο μας επί της γης.Από την άλλη δεν μένω με την εντύπωση του αδ. Δημοσθένη ότι ο εικονιζόμενος εξαφανίζεται ή περνά σε δεύτερο πλάνο. Αντίθετα εμένα μου δίνεται η εντύπωση ότι αιωρείται μέσα στο φως, ενώ στο ημίφως του ναού πολλές φορές το χρυσό αυτό φωτίζει πραγματικά την ζωγραφική επιφάνεια και προβάλλει τον άγιο μέσα απο το σκοτάδι. Εξ άλλου έχει τόσο ταυτιστεί η χριστιαννική εικόνα με τον χρυσό κάμπο, ώστε από τη μιά γίνεται από μακρυά αναγνωρίσιμη πολλές φορές κια από την άλλη "συνηθίζεται" από τα μάτια των πιστών, ώστε να μη τους αποσπάται διαρκώς για τον λόγο αυτό η προσοχή.-εκτός βάβαια αν ο χρυσός κάμπος εμπεριέχει στολίδια και άλλα περίτεχνα διακοσμητικά, οπότε και παραπλανεί πράγματι. Μου δίνεται επίσης η εντύπωση ότι ο εικονιζόμενος... σπρώχνεται, κατα κάποιο τρόπο, προς τον θεατή. Εξ άλλου, το διάχυτο αυτό της Θείας Χάρητος, έτσι όπως συμβολικά το χειρίζεται η εκκλησιαστική πρακτική, νομίζω ξεφεύγει από τις εικόνες μόνο και σφραγίζει ευρύτερα τα της Θείας Λειτουργίας ιερά σκεύη (πχ.άγιο ποτήριο,λαβίδα,καντήλια, μανουάλια, χρυσοί σταυροί στα καλύμματα,τον αέρα, τη μάκτρα, τα λάβαρα, την ιερατική στολή κλπ), αλλά και το ίδιο το Ιερό Ευαγγέλιο. Σαφώς και όλος αυτός ο χρυσός δεν έχει σκοπό να σκανδαλίσει, ιδιαίτερα σε μία πίστη όπου το υλικό αυτό από μόνο του θεωρείται αχρείαστο ή προκλητικό. Εδώ όμως χρησιμοποιείται όχι για στόλισμα, αλλά για μία οπτική μαρτυρία της ακτινοβολούσας δόξας του Θείου Φωτός, όπου στο άκτιστο σύμπαν διαχέει τα πάντα, είναι άφθαρτο, είναι λαμπρό, είναι πολύτιμο, είναι ασκίαστο, είναι καθαρό, είναι επιθυμητό και δεν μπορεί παρά να καθρεφτίζει την Αλήθεια.
ΑΔ. ΑΘΗΝΑ, ΧΑΙΡΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΤΗΝ "ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ" ΣΑΣ ΣΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ,
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ ΟΠΟΙΑ ΠΡΟΧΩΡΕΙ ΤΗΝ "ΣΤΕΝΗΝ ΚΑΙ ΤΕΘΛΙΜΜΕΝΗΝ ΟΔΟΝ" ΤΗΣ, ΠΡΟΣ ΤΟ ΩΡΑΙΟ ΤΕΛΟΣ...
ΛΕΤΕ "ημίφως του ναού" ΚΑΙ Ο ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΝΑ ΠΡΟΤΙΜΑ
ΤΟΥΣ ΣΚΟΤΕΙΝΟΥΣ ΝΑΟΥΣ, ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΚΑΤΑΝΥΞΗ.
ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΝ ΑΥΤΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΖΗΤΟΥΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΛΑΤΡΕΙΑ.
ΤΙ ΛΕΤΕ;
Καλησπέρα. Εάν έδωσα την εντύπωση ότι προτιμώ τους σκοτεινούς Ι. Ναούς, είναι λάθος δικό μου. Δεν δηλώνω καμία προτίμηση απλά εστίασα στις διαφορές ανάμεσα σε φωτεινούς και σκοτεινούς χώρους.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕιλικρινά, σεβαστέ μας, δεν έχω γνώση για τα ζητούμενα της ορθόδοξης λατρείας σε σχέση με τη δογματική της αντίληψη. Μιλάω μόνο μέσα από τα προσωπικά βιώματα μου στα εκκλησιαστικά, την φτωχή εμπειρία μου στον χώρο αυτό, με αυτά που μοιράζομαι με άλλους αδελφούς, αλλά και με οδηγό τις εσωτερικές αντιδράσεις μου κατά τη λειτουργική μου παιδεία. Αφουγκραζόμενη την Αλήθεια του Λόγου και διαρκώς απελπιζόμενη από την αναλήθεια της απιστίας μου. Συμφωνώ απόλυτα με τον αδελφό Δημοσθένη ότι η αρτιότερη έκφραση της Εικόνας δεν μπορεί να υπάρχει. Τότε δεν θα μεσολαβούσε η ανθρώπινη παρεμβολή. Ακόμα και το "δια χειρός" συμβατικό το βρίσκω και πολύ φοβάμαι ότι υπάρχει και για λόγους λιγότερο δογματικούς και περισσότερο εμπορικούς. Ο χρυσός στην εικόνα, νομίζω ότι "ξενίζει" τον άνθρωπο. Αλλά και ο Θεός τον ¨ξενίζει". Αρνούμεθα τον χρυσό σε μία λατρεία που επικεντρώνει στον Ανθρωπο, όσο αρνούμεθα και την Θεϊκή Παρουσία. Δεν πρέπει να μας φοβίζει ο χρυσός, σαν ένα σώμα ξένο προς το χρώμα και τη ζωγραφική της εικόνας, όπως δεν πρέπει να μας φοβίζει και το υπερβατικό σύμπαν που περιβάλλει την αγιότητα. Εδώ, στα επίγεια, αυτό το υλικό εξυπηρετεί να περιγράψει με τον καλύτερο τρόπο το Φως το Αληθινό. Πως αλλιώς λοιπόν, ο αγιογράφος θα δείξει τον μη χωρισμό από τον Θεό του αγίου προσώπου, αν όχι την περιβολή του με το απόμακρο για τους πολλούς φως της θείας Του Χάρητος; Έχει ιδιαίτερη γοητεία το πως στην αγιογραφική ζωγραφική λειτουργεί η σκια και το φως. Όχι σαν τεχνική, αλλά σαν δόγμα. Πως από την σκοτεινότητα της ανθρώπινης ύπαρξης (προπλασμός) η ψυχή οδηγείται παιδευόμενη από την ίδια την του Θεού Εκκλησία και υπό τον θείο Λόγο φωτιζόμενη σταδιακά (α΄φως, β΄φως..) μέχρι το πλησίασμά της στην μετοχή (φωτοστέφανο)και τελικά τη θειϊκή της πλήρωση μέσα στο άχτιστο φως (χρυσός κάμπος). Γιατί να αποφεύγουμε τον χρυσό στην εικόνα, όταν μέσω αυτού μπορούμε να καταδείξουμε τον επίλογο της ιστορίας; Την θεική πλήρωση; Αναρωτιεμαι...
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλησπέρα. Με όλο το θάρρος μου δημιουργείτε μία απορία, εάν ο χρυσός είναι το άκτιστο, αληθινό φως και κατά συνέπεια η Θεϊκή πλήρωση γιατί να μην φωτίζει τις μορφές και τα πράγματα ; Έστω και ως ψιμύθι ;
Διαγραφήευχ.
Υποθέτω επειδή έτσι δεν περιβάλλει, δεν ενσωματώνει και οπωσδήποτε σαν φώτισμα δημιουργεί την αίσθηση μιας πηγής φωτός που αφήνει τμήματα σκότους και όχι πανταχού παρουσίας.
ΔιαγραφήΣυγχωρέστε με αλλά δεν κατάλαβα τι εννοείτε...
ΔιαγραφήΜιας και αναφερόμαστε στα δογματολογικά ερείσματα των εικόνων ήθελα να ρωτήσω αν υπάρχει εν τέλει ένας ή δυο τρόποι αναγραφής της λέξης "Ο ΩΝ" στο φωτοστέφανο του Κυρίου και ποια η σημασία των διαχωριστικών γραμμων πανω σε αυτο.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟι γραμμες σχηματιζουν τον Σταυρό, αλλα γιατι κάποιες είναι διπλές;
ΑπάντησηΔιαγραφήΟι διπλές γραμμές δηλώνουν, μάλλον, το βάθος του ξύλινου σταυρού. Το "Ο ΩΝ" μπορείτε να το γράψετε όπως νομίζετε και οι δύο τρόποι, έχω την εντύπωση, είναι αποδεκτοί.
Διαγραφή………….. εάν ο χρυσός είναι το άκτιστο, αληθινό φως και κατά συνέπεια η Θεϊκή πλήρωση γιατί να μην φωτίζει τις μορφές και τα πράγματα ; Έστω και ως ψιμύθι ;
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλημέρα σας!
Όσο γίνονται ερωτήματα σαν αυτό (του αγαπητού Δημοσθένη) τόσο πλησιάζει κανείς να κατανοήσει την εικόνα. ¨όταν ομολογούμε ότι δεν υπάρχουν περιττά στοιχεία, αυτό δεν σημαίνει ότι όλα έχουν το νόημα και την θέση τους;
Για ότι έχουμε ακούσει θα πρέπει να ερευνήσουμε εμείς οι ίδιοι. Δεν είναι όλα όσα έχουν ειπωθεί για την εικόνα σωστά. Το λέω αυτό γιατί πολλές ερμηνείες μας οδηγούν σε λογικά αδιέξοδα.
Στην δική μου έρευνα το φως της μορφής δεν αναφέρεται στο άκτιστο φως. Η αναφορά αυτή αφορά το συμβολισμό του χρυσού και μόνο. (η της εξαίρεσης με την χρήση χρώματος στο φωτοστέφανο)
Ο λόγος είναι – και αυτό ο καθένας μας θα πρέπει να το διερευνήσει – ότι η εικόνα μας δείχνει την εμπειρία των αγίων, δηλαδή, μια εμπειρία που συντελείται στον δικό μας χρόνο, στην δική μας ζωή, ένα γεγονός στο παρόν, το οποίο καλείται να γευθεί κάθε άνθρωπος. Δεν παρουσιάζεται η μορφή του αγίου σε μια μετά θάνατον κατάσταση. Αυτό δεν θα είχε τόση σημασία γιατί θα ήταν μια - μόνον –υπόσχεση για όλους εμάς. Υποσχέσεις έχουν όλες οι θρησκείες για την μετά θάνατον κατάσταση.
Αυτό που δείχνει η εικόνα είναι ένα πρόσωπο που βρίσκεται ανάμεσά μας και το γνωρίζουμε με το φυσικό του σώμα, που κατόρθωσε με την Χάρη του Χριστού να επανακτήσει την σχέση του με τον Θεό. Ο φωτοστέφανος δείχνει ότι το πρόσωπο αυτό τρέφεται από την πηγή της Ζωής που περιβάλλει τα πάντα.
Το χρωματικό φως της εικόνας καθώς και το σχέδιο δεν αναφέρεται στο άκτιστο φως αλλά στην καλή αλλοίωση που υφίσταται η μορφή στην προσπάθειά της να απομακρύνει κάθε κοσμικό φρόνημα.
Μπορούμε να συνεχίσουμε αυτή την ανάλυση σε κάθε λεπτομέρεια, όσο δεν καταλήγουμε σε κάποιο λογικό αδιέξοδο. Ο οδηγός μας είναι η πνευματική πορεία μας στην εκκλησία.
Όταν θα γνωρίζουμε την θέση του παραμικρού στοιχείου μιας εικόνας χωρίς λογικά άτοπα, τότε η γραφή μας θα είναι πλήρης.
Πολλά απ’ όσα έχουν γραφτεί για την εικόνα δεν είναι σωστά. Υπάρχει μια γενικότερη σύγχυση και πολλή άγνοια ιδιαίτερα στις μέρες μας. Υπάρχουν όμως και όλα τα εργαλεία για να φθάσουμε σε καλό αποτέλεσμα.
Εδώ και αρκετό καιρό έχω ένα λογισμό σχετικά με την ορθότητα της εικόνας του Μεγάλου Αρχιερέα. Έχω λάβει πολλές απαντήσεις που δείχνουν την απεικόνιση αυτή ορθή, αλλά η εσωτερική μου φωνή δεν έχει σταματήσει. Ο προβληματισμός μου ξεκίνησε όταν είδα την εικόνα του Μ. Αρχιερέα στο δεσποτικό να είναι ένθρονη. Σκέφτηκα ότι αυτό είναι πλεονασμός διότι ο θρόνος υπάρχει ήδη. Τότε έκανα την σκέψη πως είναι δυνατόν να στολίζεις με «σύμβολα» ιεροσύνης Τον μόνον Άγιο; Τι θέση έχουν τα σύμβολα όταν ο Χριστός φανερώθηκε και μας προσφέρεται ο ίδιος στα Άγια Μυστήρια; Τα σύμβολα δεν αφορούν όσους είναι «εις τύπον Χριστού»;
Αν κανείς έχει κάποια άποψη θα παρακαλούσα να με βοηθήσει. Επίσης ιδιαιτέρως παρακαλώ τον αγαπητό Σπυρίδωνα.
Και για να μη χάσω την ευκαιρία ρωτώ επίσης για την απεικόνιση Αγίων σε θρόνο. Αυτή η απεικόνιση δεν αφορά μόνο τον Χριστό;
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητοί εν Χριστώ αδερφοί, καλημέρα. Διαβάζοντας τα παραπάνω σχόλια ομολογώ ότι βρίσκομαι σε σύγχυση. Μπορεί οι διαφωνίες μου να είναι δευτερεύουσας σημασίας, ωστόσο συμφωνώ σε βασικά σημεία, όπως στο σχόλιο της Αθηνάς. Αδυνατώ όμως να κατανοήσω το σκεπτικό του αγαπητού Φιλίππου. Η εικόνα, θα μου επιτρέψετε να πω, δεν είναι μία θρησκευτική ζωγραφική ηθικού χαρακτήρα αλλά ένα ιστορικό γεγονός με εσχατολογική σημασία, όπως είναι και η θεία Λειτουργία. Αν δεν συμφωνούμε πάνω σε αυτό το σημείο κάθε προσπάθεια διαλόγου θα πέφτει στο κενό. (Για μένα είναι θέμα αρχής κατανόησης της εικόνας.) Η εικόνα γεννήθηκε μέσα στην Εκκλησία, δηλαδή μέσα στην θεία Λειτουργία. Αν την απομονώσουμε από την λειτουργική της αλήθεια που είναι καθαρά εσχατολογική, τότε καθιστούμε την εικόνα ένα θρησκευτικό αντικείμενο που συμβολίζει μία υποκειμενική σχέση με το θείον ή μία μυστική σχέση πνευματικού αγώνα και εξέλιξης του θρησκευτικού ατόμου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜε ρωτάς, αγαπητέ Φίλιππε, για την εικόνα του Μεγάλου Αρχιερέα. Η προς Εβραίους επιστολή δεν σε καλύπτει στον λογισμό σου; Αν εκεί δεν πείθεσαι ότι ο Χριστός είναι ο άγιος ιερέας, ο μοναδικός (7, 26), τι μπορώ να σου πω εγώ; Για ποιό λόγο εικονίζονται από τα πρωτοχριστιανικά χρόνια οι προεικονίσεις της θείας Λειτουργίας με τον Άβελ και τον Μελχισεδέκ να προσφέρουν τις θυσίες τους; Η πρώτη επιστολή του Πέτρου και η Αποκάλυψη είναι κατηγορηματικές πάνω σ' αυτό το θέμα: αποδίδουν στους χριστιανούς το "βασίλειον ιεράτευμα" του Ισραήλ (Α' Πετρ. 2,5.9 / Απ.1,6. 5,10. 20,6 και Εξ. 19,6) Η έκφραση αυτή δεν σημαίνει, ότι οι Προφήτες της ΠΔ διακήρυτταν ότι ο Ισραήλ έπρεπε να φέρει ανάμεσα στους ειδωλολάτρες το λόγο του αληθινού Θεού; Και ότι στο εξής οι χριστιανοί αναλαμβάνουν αυτό το καθήκον, το οποίο μπορούμε να εκπληρώσουμε ακριβώς χάρη στον Ιησού που μας καθιστά κοινωνούς του μεσσιανικού αξιώματος του Βασιλιά και του ιερέα;
Παρ' όλα αυτά, αισθάνομαι την ανάγκη, ότι πρέπει να καθορίσουμε εξ αρχής το χριστιανικό νόημα του συμβολισμού, διότι, και σε πολλά από τα παραπάνω σχόλια, κάποιες αντιρρήσεις μου έχουν να κάνουν με αυτή την ασάφεια. Συγχέεται, κατά την γνώμη μου, ο χριστιανικός συμβολισμός με τον ειδωλολατρικό, γι' αυτό και η αλήθεια του συμβόλου (εν προκειμένω του χρυσού) ταυτίζεται με την φύση των χρησιμοποιούμενων υλικών και όχι με την εσχατολογική πραγματικότητα που εικονίζει.
Θα επανέλθω, λοιπόν, καθορίζοντας τόσο την φύση της εικόνας όσο και του συμβολισμού μέσα στην Εκκλησία, για να μπορέσουμε να γίνουμε "αλλήλοις" κατανοητοί. Να είσαστε όλοι καλά.
Καλησπέρα. Σας ζητώ να με συγχωρήσετε για την επιμονή μου αλλά θα ήθελα να ξεκαθαρίσω κάποια πράγματα γύρω από την θεματολογία της συζήτησης περί χρυσού, ώστε να κλείσει το θέμα. Από την αρχή της συζήτησης, με αυτό το θέμα, έχει γίνει ξεκάθαρη μία βασική διαφορά στην αφετηρία του καθενός. Όλοι, εκτός εμού, πιστεύετε πως το άκτιστο φως συμβολίζεται με τον χρυσό. Από αυτήν τη βάση πηγάζουν και τα επιχειρήματα σας. Τα συμπεράσματα λοιπόν είναι ότι οι Άγιοι και τα πράγματα σε μία Εικόνα, με χρυσό κάμπο, δεν είναι αυτόφωτα αλλά μετέχουν της αντανάκλασης του άκτιστου φωτός (από την λάμψη δηλαδή του χρυσού), οπότε είναι πλήρης με βάση την Ορθόδοξη Θεολογία και την παράδοση. Και από την άλλη οι Εικόνες, στις οποίες απουσιάζει ο χρυσός, άρα είναι υποδεέστερες και χάνουν την δυναμική τους εκτός Εκκλησίας. Μειώνεται δηλαδή η λειτουργική αξία της Εικόνας σε όλους τους χώρους εκτός των Ι. Ναών. Τελικά το φως στις Εικόνες αυτές (χωρίς χρυσό) από που πηγάζει ; Εάν δεν είναι το άκτιστο φως τότε τι είναι ; Είναι τελικά κακόδοξες και πρέπει να καταστρέφονται ;
ΑπάντησηΔιαγραφήΕυχ.
Σίγουρα είναι δύσκολο να αποφύγουμε τις πολλές παρεξηγήσεις σε ένα τέτοιο τρόπο επικοινωνίας. Επιτρέψτε μου κάποιες διευκρινήσεις.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣχετικά με την εικόνα του Μεγάλου Αρχιερέως πως είναι δυνατόν να αμφισβητήσω αυτή την ιδιότητα; Μάλλον δεν καταλάβατε τον προβληματισμό μου. Ο Χριστός είναι η ενσαρκωμένη Αρχιεροσύνη. Τι ανάγκη έχει τα σύμβολα; Για να γίνω πιο σαφής σας λέω ότι στην πιο χαρακτηριστική παράσταση, αυτήν της Θείας Μετάδοσης και Μετάληψης, ο Κύριος στις περισσότερες εκδοχές ζωγραφίζεται με χιτώνα και μανδύα και σε πολύ λιγότερες με αρχιερατικά άμφια. Ήδη λοιπόν το ερώτημά μου έχει τεθεί στην πράξη.
Δεν καταλαβαίνω επίσης σε ποιο σημείο φάνηκε ότι με απασχολεί η υποκειμενική σχέση με το Θείον η κάποια θρησκευτική μυστική εξέλιξη του ατόμου. Αν διέκρινες μια τέτοια διάσταση στον λόγο μου αγαπητέ Σπυρίδωνα θα περιμένω να με βοηθήσεις να το δω κι εγώ γιατί κάτι τέτοιο είναι πολύ σοβαρό θέμα.
Στον αγαπητό Δημοσθένη θέλω να πω ότι ανέφερα και νωρίτερα. Κακόδοξες είναι οι εικόνες που περιέχουν – θελητά η αθέλητα – ανορθόδοξο μήνυμα. Η απουσία του χρυσού χαρακτηρίστηκε από εμένα ως ελλιπής στο πλαίσιο της προσωπικής μου ερμηνείας της εικόνας. Το ελλιπές δεν σημαίνει λάθος αλλά λιγότερη πληροφορία. Η λιγότερη πληροφορία δεν την κάνει λιγότερο εικόνα ‘Έχω εκφραστεί πολύ θετικά στο παρελθόν για την εργασία σας και την μελέτη σας στον άξονα του λευκού. Όπως είπα οι δικές μου καταθέσεις γίνονται για να ελεγχθούν από εσάς. Ποτέ δεν ισχυρίστηκα ότι εγώ είμαι σωστός και κάποιος άλλος είναι λάθος. Μα και λάθος να φανεί κάποια θεώρησή μου, για μένα θα είναι μεγάλο κέρδος που μου δίνετε την ευκαιρία να το ανακαλύψω. Νομίζω λοιπόν ότι κατανοούμε την κατάθεση των απόψεών μας να γίνεται χωρίς την παραμικρή διάθεση αμφισβήτησης της αξίας της σκέψης των άλλων.
Για τα ερωτήματα του τι είναι και από πού πηγάζει το φως της ζωγραφικής θα έλεγα ότι αυτό ακριβώς και εγώ αναζητώ. Να μπορέσω να δώσω απαντήσεις για κάθε τι που είναι στοιχείο της εικόνας. Και αυτό θα ήθελα να μοιραστούμε. Ας περιμένουμε λοιπόν την κατάθεση του αγαπητού Σπυρίδωνος για να έχουμε μια πιο σφαιρική εικόνα.
ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΣΤΟ ΜΕΤΑΞΥ ΘΑ ΜΑΣ ΕΠΙΤΡΕΨΕΤΕ ΝΑ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ, ΠΩΣ ΕΙΧΑΜΕ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ ΑΣΧΟΛΗΘΕΙ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙ, ΟΤΙ
«...ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΩΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΡΧΙΕΡΕΩΣ, ΟΡΘΩΣ
ΕΠΙΛΕΓΕΤΑΙ Η ΑΡΧΙΕΡΑΤΙΚΗ ΑΜΦΙΕΣΗ, ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΣΗ
ΤΗΣ ΙΔΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΤΑ ΚΑΘΙΕΡΩΜΕΝΑ ΕΝ Τῌ ΕΚΚΛΗΣΙᾼ (ΚΑΙ ΝΑ «ΔΙΑΒΑΖΕΤΕ»
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ Ο ΚΥΡΙΟΣ, ΩΣ «ΜΕΓΑΣ ΑΡΧΙΕΡΕΥΣ»)».
ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΝ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ "ΠΗΓΑΖΕΙ" ή "ΕΙΚΟΝΙΖΕΙ" ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΦΩΣ;
ΕΥΧ.
Αγαπητοί εν Χριστώ, χαίρετε. Επειδή θα μου πάρει κάποιο χρόνο η θεμελίωση του συμβολισμού της εικόνας απαντώ εν συντομία στην αγάπη σας: Ξεκινώ με μία τοποθέτηση σχετικά με τα ερωτήματα του Δημοσθένη.
ΑπάντησηΔιαγραφή1ον. Κατά την γνώμη μου μέσα στην εικόνα τίποτα δεν μπορεί να νοηθεί ατομικά ως αυτόφωτο, ούτε και το Πρόσωπο του Κυρίου. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε μία κατανόηση ατομικιστική κι όχι προσωπική, δηλαδή σχεσιακή, δηλωτική ενότητας. Το φως της εικόνας, δηλαδή το Άγιον Πνεύμα δεν είναι κάτι το ατομικό. Εκεί που φαίνεται η υποστατική παρουσία του Αγίου Πνεύματος, στη Πεντηκοστή και φωτίζει τους Αποστόλους καθένα ξεχωριστά, συγχρόνως τους ενώνει η κοινή έδρα και μέσω εκείνων όλους τους ανθρώπους σε μία πανανθρώπινη διάσταση με την αλληγορία του «γέροντα Βασιλιά-Κόσμου». Έτσι γίνεται η κατεξοχήν εκκλησιολογική εικόνα, η εικόνα της Εκκλησίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι εκεί που «φαίνεται» το Άγιον Πνεύμα υπάρχει συγχρόνως και ο Πατήρ και ο Υιός. Το ίδιο ισχύει και για την εικόνα του Υιού. (Αυτή είναι η βασική θεολογία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά). Εικόνα του Πατρός δεν υπάρχει οπότε δεν γίνεται λόγος. Όλα τα φώτα μέσα στην εικόνα δηλώνουν, εικονίζουν και παραπέμπουν στο ένα και μοναδικό φως που θα λάμπει στα έσχατα: το Άγιον Πνεύμα, δηλαδή στην τριαδική θεότητα. Αυτή η αλήθεια βιώνεται μέσα στην θεία Λειτουργία, γι’ αυτό και η εικόνα αποτελεί λειτουργική τέχνη και την προσκυνούμε. Ακόμα και η προσευχή μας γίνεται στον πληθυντικό, για να μας θυμίζει ότι ατομικά δεν γίνεται τίποτα, ούτε και η κατ’ ιδίαν προσευχή: Λέμε Πάτερ «ημών». Απευθυνόμαστε προς τον Θεό ως μέλος του Σώματος του Χριστού κι όχι ως άτομα. Ιδιότητα που μας δίνει ο Χριστός, ο μοναδικός Μονογενής Υιός του Πατρός. Επομένως, καίτοι ο χρυσός πετυχαίνει πλήρως τον συμβολισμό του ακτίστου φωτός, την ίδια σημασιολογική έννοια μπορεί να πάρει και το λευκό, το υποκίτρινο, ή άλλο χρώμα. Π.χ. Ο μαύρος κάμπος του Θεοφάνη στην Λαύρα ή στην Σταυρονικήτα της Πλατυτέρας με τον χρυσό φωτοστέφανο, ο χρυσός κάμπος του Παντοκράτορα, οι εναλλαγές της πράσινης και μαύρης λωρίδας στους αγίους της τοιχογραφίας νοηματοδοτούν ιεραρχικά τα πρόσωπα και ενοποιούνται συγχρόνως στον εικονισμό του άχρονου της Βασιλείας του Θεού. Άρα, δεν υφίσταται (για μένα) αξιολόγηση των υλικών και εικόνα αρτιότερη ή υποδεέστερη. Σημασία έχει η δογματική ορθότητα, δηλαδή κατά πόσο ή όχι η δομή της εικόνας εικονίζει σαφώς το λειτουργικό πνεύμα της Βασιλείας του Θεού ή την κτιστή πραγματικότητα.
2ον. Προς τον αγαπητό Φίλιππο θα περιοριστώ σε λίγες επισημάνσεις γιατί αλλιώς θα μακρηγορήσω. Γράφεις: «Στην δική μου έρευνα το φως της μορφής δεν αναφέρεται στο άκτιστο φως.» Εγώ αυτό το καταλαβαίνω ως ένα ενδοκτισιακό γεγονός κι όχι ως κάτι το άκτιστο. Αν δεν αναφέρεται στο άκτιστο φως, το ίδιο όπως και ο κάμπος, τότε αναφέρεται σε μία ανθρώπινη προσπάθεια, μία ατομική αρετή, άσκηση κλπ., σ’ αυτό που γράφεις πιο κάτω ως «μια εμπειρία που συντελείται στον δικό μας χρόνο, στην δική μας ζωή, ένα γεγονός στο παρόν, το οποίο καλείται να γευθεί κάθε άνθρωπος.» Θα μου επιτρέψεις να επιμείνω, ότι η εικόνα παρουσιάζει, ακριβώς, μία μετά θάνατον πραγματικότητα και μάλιστα στην τελική μορφή της ως μία υπόσχεση, γι’ αυτό και ομολογούμε στο «πιστεύω», «προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωή του μέλλοντος». Μία υπόσχεση που δια της πίστεως, ως υπόσταση μη βλεπομένων, δηλαδή ελεύθερα και αγαπητικά προγευόμαστε καθημερινά μέσα στην θεία Λειτουργία ως πραγματικότητα δια της εικόνος. Σε παραπέμπω στο έργο του αγίου Συμεών Θεσσαλονίκης όπου φαίνεται εκεί πόσο σημαντικός είναι ο εικονικός συμβολισμός. Αναφέρομαι στον άγιο Συμεών επειδή συνοψίζει την άποψη τόσο του αγίου Μαξίμου του Ομολογητή (Μυσταγωγία) όσο και του αγίου Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως.
ΑπάντησηΔιαγραφή3ον. Προσπερνώ κάποια σημεία: Ο φωτοστέφανος για μένα δεν δείχνει απλά ότι το πρόσωπο «τρέφεται» από την πηγή, αλλά ότι συγκροτείται, υφίσταται κυριολεκτικά υπαρξιακά από το Άγιον Πνεύμα, από το αναστάσιμο φως του δοξασμένου Σώματος του Κυρίου το οποίο ανίσταται ακριβώς δια του Αγίου Πνεύματος, όπως γράφει ο απόστολος Λουκάς (Πραξ. Β΄32). Ο φωτισμός του σώματος των αγίων, επομένως, δεν μπορεί να διαχωριστεί από το αναστάσιμο φως της Βασιλείας του Θεού που εικονίζει ο κάμπος ή το φωτοστέφανο.
4ον. Αντί πλεονασμού, εγώ βλέπω μία ιδιαίτερη επισήμανση, μία υπογράμμιση του ένθρονου Χριστού στον επισκοπικό θρόνο. Σημαίνει για τον πιστό την ταύτιση του επισκόπου με τον Χριστό (να ο εικονικός συμβολισμός της Λειτουργίας!). Η θεία Λειτουργία με την ιεραρχία της, επίσκοπος, ιερείς, διάκονοι, λαός εικονίζουν αντίστοιχα τον Χριστό, τους Αποστόλους, τους αγγέλους, τους αγίους (το σώμα των πιστών όπως φαίνονται στην εικόνα της τελικής κρίσης). Ο συμβολισμός της μίτρας στον Χριστό εικονίζει το βασιλικό αξίωμα του Χριστού, ως Βασιλεύς και μέγας Αρχιερέας. Σε θρόνο εμφανίστηκε εκτός από τους αγίους αρχιερείς, μόνον η Θεοτόκος λόγω της θέσης της μετά την Αγία Τριάδα, ήδη από τα χρόνια των ρωμαϊκών κατακομβών. Όλα αυτά όμως, ως εικονικός συμβολισμός θα καταργηθούν μετά την τελική Κρίση και την δεύτερη έλευση του Κυρίου. Στα έσχατα θα ζούμε, θα γευόμαστε την αλήθεια της πραγματικότητας και όχι την εικόνα (την πρόγευση) που ζούμε τώρα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ. Τελική πηγή κάθε συμβόλου μέσα στην Εκκλησία είναι το έσχατο γεγονός, δηλαδή η Βασιλεία του Θεού. Κάθε σύμβολο δικαιώνεται μόνο στο βαθμό που εικονίζει την εσχατολογική πραγματικότητα. Επομένως, εκεί βρίσκεται η αλήθεια του συμβόλου και όχι στην φύση των χρησιμοποιούμενων υλικών. Διαφορετικά ξεφεύγουμε από μία εκκλησιαστική κατανόηση της εικόνας και δογματίζουμε την φύση των υλικών και όχι την αλήθεια που αυτά καλούνται να εικονίσουν. (Προλαβαίνω, ενδεχομένως, μία εντύπωση). Με αυτά που γράφω δεν σχετικοποιώ την τέχνη της εικόνας αλλά, προσπαθώ να θέσω τις προτεραιότητες εκείνες για μία εκκλησιαστική κατανόηση της εικόνας. Ελπίζω να το πέτυχα. Συγχωρέστε μου την πολυλογία.
Αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω τον αγαπητό Σπυρίδωνα για την τόσο εμπεριστατωμένη κατάθεση που στην οποία ξεκάθαρα με επιχειρήματα προσδιορίζεται το περιεχόμενο και η έκφραση της εικόνας. Είμαι πολύ ευχαριστημένος που έχω μπροστά μου μια άποψη με μια θεμελιώδη διαφορά από την δική μου. Από την μια μεριά η εικόνα είναι μια «υπόσχεση που δια της πίστεως, ως υπόσταση μη βλεπομένων, δηλαδή ελεύθερα και αγαπητικά προγευόμαστε καθημερινά μέσα στην θεία Λειτουργία ως πραγματικότητα δια της εικόνος», και από την άλλη η πραγματικότητα της συνάντησης του Θεού με τον άνθρωπο , μια ορατή και απτή πραγματικότητα, εδώ και τώρα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕπειδή, καθώς αντιλαμβάνεστε, οι δύο αυτές θεωρήσεις αποτελούν και δύο διαφορετικές αφετηρίες με διαφορετικές προεκτάσεις, και όπως πολύ σωστά μας λέει και πάλι ο αγαπητός μου Σπυρίδωνας, «…Αν δεν συμφωνούμε πάνω σε αυτό το σημείο κάθε προσπάθεια διαλόγου θα πέφτει στο κενό.», δεν θα προσπαθήσω να φέρω επιχειρήματα για να υπερασπίσω την δική μου ματιά.
Με την ωραία αυτή- αν και δύσκολη – συζήτηση, αγγίξαμε το θεμέλιο, όχι μόνο της εικόνας αλλά και γενικότερα της σχέσης μας με την εκκλησία.
Στο σημείο αυτό, όλα τα άλλα θέματα που μας απασχόλησαν έρχονται σε δεύτερη θέση και η όλη συζήτηση –κατά τη γνώμη μου βέβαια – δεν μπορεί να συνεχιστεί, αν δεν κατακτηθεί αυτή η κοινή αρχή.
Η ευθύνη του καθενός από μας στο σημείο αυτό είναι ισότιμη και η ευχή μου είναι η δυναμική που αποκτήθηκε να μην πάει χαμένη.
Καλή συνέχεια
Αγαπητέ Φίλιππε, χαίρε. Νομίζω ότι δεν λέω κάπου ότι δεν υπάρχει αγιότητα, δηλαδή η πραγματικότητα της συνάντησης του Θεού με τον άνθρωπο, μία ορατή και απτή πραγματικότητα, εδώ και τώρα. Επομένως, δεν βλέπω τις δύο διαφορετικές αφετηρίες για τις οποίες μιλάς. Επίσης, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να υπερασπίσεις την δική σου ματιά στο σημείο αυτό. Η προσπάθεια διαλόγου, για την οποία έκανα λόγο, δεν αφορά σε αυτό το επίπεδο, αλλά σε μία κοινή αποδοχή του ρόλου της εικόνας και των υλικών της. Εγώ, καλόπιστα, κοινώνησα την σκέψη και την κατανόησή μου σχετικά με την εικόνα. Θεωρώ ότι πρέπει να κάνεις το ίδιο και να μου υποδείξεις, ενδεχομένως, την εκκλησιαστική θεώρηση της εικόνας (διότι περί αυτού γίνεται λόγος κι όχι περί μιας προσωπικής μας θεωρίας).
ΑπάντησηΔιαγραφήΒεβαίως αγαπητέ μου Σπυρίδωνα θα υπερασπίσω την άποψή μου όταν τοποθετηθούν στα ανωτέρω και οι φίλοι μας που συμμετέχουν στην συζήτηση. Ο λόγος είναι ότι εκτιμώ πως στο σημείο αυτό δεν θα πρέπει να προχωρήσουμε σε μια συζήτηση μεταξύ μας αλλά το όλο ζήτημα όπως προέκυψε, νομίζω, απαιτεί την τοποθέτηση όλων. Καταθέσαμε 2 εκδοχές που αποτελούν η κάθε μία, βάση της συζήτησης. Δεν θα πρέπει να γνωρίζουμε τι θέση και άποψη έχουν οι συνομιλητές μας;
ΑπάντησηΔιαγραφήΘεωρώ μεγάλη επιτυχία το σημείο που φθάσαμε και αν δεν σας τρομάζω, το θεωρώ αρχή της κάθε συζήτησης.
Παραθέτω κάποια σημεία που κατέθεσαν οι αγαπητοί Δημοσθένης και Σπυρίδων στα οποία διακρίνεται σύμπτωση απόψεων. Συμφωνείτε;
ΑπάντησηΔιαγραφήD. Η Εικόνα κατά γενική ομολογία είναι ένα λειτουργικό σκεύος και δημιουργείται για τον πιστό. Το κύριο μέλημα της είναι να μας παρουσιάσει έναν Άγιο "εν ετέρα μορφή" (με την έννοια της καινούριας μετά θάνατον ύπαρξης).
D. Το φως σε μία Εικόνα πηγάζει μέσα από τον ίδιο τον Άγιο και τα πράγματα και δεν είναι αντανάκλαση. Είναι υπερφυσικό και δεν υπακούει σε φυσικούς κανόνες (άκτιστο), ο τρόπος που λειτουργεί αλλοιώνει ελαφρώς τις μορφές και τα πράγματα (κι όχι να παραμορφώνει), ώστε να μας δώσει μία μικρή ουράνια γεύση της μετ' αθάνατον ζωής.
Σ. Όλα τα φώτα μέσα στην εικόνα δηλώνουν, εικονίζουν και παραπέμπουν στο ένα και μοναδικό φως που θα λάμπει στα έσχατα: το Άγιον Πνεύμα, δηλαδή στην τριαδική θεότητα.
Επομένως, καίτοι ο χρυσός πετυχαίνει πλήρως τον συμβολισμό του ακτίστου φωτός, την ίδια σημασιολογική έννοια μπορεί να πάρει και το λευκό, το υποκίτρινο, ή άλλο χρώμα. Π.χ. Ο μαύρος κάμπος του Θεοφάνη στην Λαύρα ή στην Σταυρονικήτα της Πλατυτέρας με τον χρυσό φωτοστέφανο, ο χρυσός κάμπος του Παντοκράτορα, οι εναλλαγές της πράσινης και μαύρης λωρίδας στους αγίους της τοιχογραφίας νοηματοδοτούν ιεραρχικά τα πρόσωπα και ενοποιούνται συγχρόνως στον εικονισμό του άχρονου της Βασιλείας του Θεού. Άρα, δεν υφίσταται (για μένα) αξιολόγηση των υλικών και εικόνα αρτιότερη ή υποδεέστερη.
Αν το φως της μορφής δεν αναφέρεται στο άκτιστο φως, το ίδιο όπως και ο κάμπος, τότε αναφέρεται σε μία ανθρώπινη προσπάθεια, μία ατομική αρετή, άσκηση κλπ., σ’ αυτό που γράφεις πιο κάτω ως «μια εμπειρία που συντελείται στον δικό μας χρόνο, στην δική μας ζωή, ένα γεγονός στο παρόν, το οποίο καλείται να γευθεί κάθε άνθρωπος.» Θα μου επιτρέψεις να επιμείνω, ότι η εικόνα παρουσιάζει, ακριβώς, μία μετά θάνατον πραγματικότητα και μάλιστα στην τελική μορφή της ως μία υπόσχεση, γι’ αυτό και ομολογούμε στο «πιστεύω», «προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωή του μέλλοντος. Μία υπόσχεση που δια της πίστεως, ως υπόσταση μη βλεπομένων, δηλαδή ελεύθερα και αγαπητικά προγευόμαστε καθημερινά μέσα στην θεία Λειτουργία ως πραγματικότητα δια της εικόνος.……………..
Σ. Ο φωτισμός του σώματος των αγίων, επομένως, δεν μπορεί να διαχωριστεί από το αναστάσιμο φως της Βασιλείας του Θεού που εικονίζει ο κάμπος ή το φωτοστέφανο.
………….Στα έσχατα θα ζούμε, θα γευόμαστε την αλήθεια της πραγματικότητας και όχι την εικόνα (την πρόγευση) που ζούμε τώρα.
ΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΠΕΙΔΗ, ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΤΡΟΜΑΖΩ ΜΕ ΤΟ ΥΨΟΣ ΤΗΣ ...ΒΑΣΗΣ
ΜΟΛΙΣ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ ΜΑΣ, ΣΥΝΑΙΣΘΑΝΟΜΕΝΟΣ ΤΗΝ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΜΟΥ,
ΚΑΤΑΦΕΥΓΩ ΣΕ ΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΙΣ "ΕΙΚΟΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ",
ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΕΧΕΙ ΣΥΓΓΡΑΨΕΙ Ο ΣΕΒΑΣΜ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΜΑΣ.
ΒΑΣΕΙ ΑΥΤΩΝ, ΟΣΟ ΜΠΟΡΟΥΜΕ, ΕΡΓΑΖΟΜΑΣΤΕ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΜΑΣ.
ΕΔΩ ΔΙΝΟΝΤΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ-ΤΟΜΕΣ ΣΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ, ΠΟΥ ΚΑΤΑΤΕΘΗΚΑΝ,
ΑΝ ΒΕΒΑΙΑ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΜΕ ΚΑΛΑ:
Η ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ῾Αγιογραφία εἶναι φορέας ἐλπίδος,
εἶναι ἀγγελιοφόρος τῆς εὐφρόσυνης ζωῆς τῆς Βασιλείας
τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ὅμως δὲν εἶναι μόνο μία μελλοντικὴ κατάστασις,
ἀλλὰ βιώνεται ἐδῶ καὶ τώρα μέσα στὸν λειτουργικὸ καὶ ἀσκητικὸ
χῶρο τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας.
ΕΙΝΑΙ φανερὸ λοιπόν, ὅτι ἡ Εἰκόνα λειτουργεῖ ἀμφίδρομα:
εἶναι μία κλῖμαξ, ἡ ὁποία ὄχι μόνο μᾶς ἀνεβάζει πρὸς τὸν Οὐρανό,
ἀλλὰ καὶ κατεβάζει τὸν Οὐρανὸ στὴν γῆ· εἶναι ἕνα σημεῖο συναντήσεως
κτιστοῦ καΙ ἀκτίστου, παρελθόντος, παρόντος καὶ μέλλοντος,
τοῦ «νῦν» καὶ τοῦ «ἀεί».
ΜΟΝΟ μὲσα ἀπὸ αὐτὲς τὶς βασικὲς ἀπόψεις εἶναι δυνατὸν
νὰ κατανοηθῆ, πέρα ἀπὸ τὴν καλλιτεχνική, διακοσμητικὴ
καὶ αἰσθητική της διάστασι, ἡ αἰώνια ἀξία τῆς Βυζαντινῆς Εἰκόνος,
ὡς τέχνης κλασσικῆς, ἡ ὁποία δὲν ἀλλοιώνεται,
διότι τὸ μήνυμά της εἶναι «ἀποκαλυπτικό»...
ΕΥΧ.
Η απάντησή σας με ενθαρρύνει να απαντήσω στον αγαπητό μας Σπυρίδωνα επισημαίνοντας τις μεταξύ μας διαφορές. Αφού προηγουμένως θυμίσω ότι δεν έχω μελετήσει τα Πατερικά κείμενα σε βαθμό που να επικαλεστώ από αυτά τα επιχειρήματά μου. Αντίθετα οι καταθέσεις μου πηγάζουν από την προσωπική μου εκκλησιαστική εμπειρία.
ΑπάντησηΔιαγραφή1. Στην θέση :
η εικόνα παρουσιάζει, ακριβώς, μία μετά θάνατον πραγματικότητα και μάλιστα στην τελική μορφή της ως μία υπόσχεση, γι’ αυτό και ομολογούμε στο «πιστεύω», «προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωή του μέλλοντος. Μία υπόσχεση που δια της πίστεως, ως υπόσταση μη βλεπομένων, δηλαδή ελεύθερα και αγαπητικά προγευόμαστε καθημερινά μέσα στην θεία Λειτουργία ως πραγματικότητα δια της εικόνος.
η απάντησή μου είναι :
Η εικόνα ως αρχέτυπο είναι ο Χριστός. Όλες οι εικόνες είναι Χριστοειδείς. Ο Άγιος εικονίζεται δείχνοντάς μας την νίκη του εν Χριστώ.
«Ζω δε ουκέτι εγώ, ζη δε εν εμοί Χριστός» και αυτό είναι η νέα Ζωή , το εκκλησιαστικό βίωμα.
Όπως στο Πρόσωπο του Κυρίου συνδέονται η ανθρωπότητα και η Θεότητα, το θνητό και το αθάνατο προκειμένου να ζήσει το θνητό και, ενδυόμενο την αφθαρσία να γίνει αθάνατο, έτσι και στην εικόνα καταγράφεται αυτή η ένωση του κόσμου που αναγεννάται στην ένωσή του με τον Θεό.
Στο Πρόσωπο του Χριστού τα έσχατα έγιναν φανερά και ο κόσμος έχει κριθεί. Οι προφητείες τελείωσαν ο χρόνος μέχρι το τέλος προσφέρεται ως ευκαιρία στους ανθρώπους να γνωρίσουν τον Σωτήρα. Η εικόνα έχει εσχατολογικό χαρακτήρα γιατί αυτή η ένωση του θνητού κόσμου με τον Θεό είναι η τελική πράξη για τον κόσμο και ήδη συμβαίνει στους αγίους της εκκλησίας.
Μέσα στην εκκλησία ο Χριστός προσφέρεται σε όσους ζουν με φόβο Θεού, σε όσους ζουν με την θέρμη της Πίστης, και σε όσους μακάριους έφθασαν στην Αγάπη.
Αυτό που ο άγιος έχει σαν εμπειρία, την κατοίκηση δηλαδή του πληρώματος της Θεότητος στην καρδιά του, οι υπόλοιποι εμείς το δεχόμαστε εικονολογικά στην εκκλησία. Ο Παντοκράτορας στον Ναό είναι μόνιμα στον ψυχικό ουρανό του Αγίου, σε όποια ώρα και κατάσταση βρίσκεται.
Η εικόνα λοιπόν μας δείχνει αυτό που συντελείται στην εκκλησία, τον εξαγιασμό της ανθρώπινης φύσης. Το ένα μέρος της είναι ο κόσμος και ο άνθρωπος και το άλλο ο Θεός. Ο Θεός έχει αποκαλυφθεί και ο άνθρωπος εξαγιάστηκε . Το ένα μέρος της είναι η ζωγραφική και το άλλο συμβολίζεται από τον χρυσό. Αν τώρα στην θέση του χρυσού έχουμε κάποιο χρώμα για να εικάσουμε το ίδιο ζητούμενο όλα είναι πολύ καλά και καθόλου δεν έχουμε μια άστοχη δογματικά εικόνα. Όμως θεωρώ ότι για όσους λόγους προανέφερα για τις ιδιότητες του χρυσού, η επιλογή αυτή έχει τεχνικά πιο διακριτό μήνυμα.
Θα μπορούσα, λοιπόν, να δεχτώ την παραπάνω κατάθεση του Σπυρίδωνος αν δεχτούμε ότι η προσδοκία της ανάστασης των νεκρών που ομολογούμε αναφέρεται στην δική μας Ανάσταση και ότι η ζωή του μέλλοντος έχει ήδη ξεκινήσει και όσους νεκρώθηκαν ως προς τον Κόσμο, πριν τον βιολογικό τους θάνατο. Για αυτούς τα μη βλεπόμενα είναι ορατά.
Μία διόρθωση στην τελευταία παράγραφο:...αναφέρεται ΚΑΙ στην δική μας
ΑπάντησηΔιαγραφή2. Στην θέση:
ΑπάντησηΔιαγραφή… Αν το φως της μορφής δεν αναφέρεται στο άκτιστο φως, το ίδιο όπως και ο κάμπος, τότε αναφέρεται σε μία ανθρώπινη προσπάθεια, μία ατομική αρετή, άσκηση κλπ., σ’ αυτό που γράφεις πιο κάτω ως «μια εμπειρία που συντελείται στον δικό μας χρόνο, στην δική μας ζωή, ένα γεγονός στο παρόν, το οποίο καλείται να γευθεί κάθε άνθρωπος.»
Η απάντησή μου είναι:
Η πρώτη απάντησή μου διακρίνει την ζωγραφική και τον χρυσό ως δύο μέρη που συνδέθηκαν κάτω από ένα συγκεκριμένο κανόνα . Την αποδοχή της νέκρωσης ως προς τον κόσμο. Η μορφή εκφράζει το αποτέλεσμα αυτής της νεκρώσεως της εξόδου από το κοσμικό φρόνημα. Ο φωτοστέφανος είναι το άμεσο και βεβαιωμένο δώρο αυτής της επιλογής, Είναι Δώρο, Χάρισμα και όχι αποτέλεσμα ατομικής προσπάθειας και εξέλιξης. Η Νέκρωση κατά κόσμο δεν αφήνει περιθώρια στον παλαιό άνθρωπο. Ένας θάνατος και μια Ανάσταση, το άγιο Βάπτισμα. Ας δούμε εικονολογικά την διδασκαλία στην τελετή του βαπτίσματος. Αρκεί μια ομολογία για εγκατάλειψη του κοσμικού στρατοπέδου και σύνταξης με τον Χριστό. Δεν μπορώ να δω κανένα περιθώριο για ατομική προσπάθεια. Ίσως μόνο μια λαχτάρα να είμαστε με την Αλήθεια σε ότι λέμε και κάνουμε. Αυτό θα ήταν ένα καλό φυτίλι για να ανάψει φωτιά.
3. Στην θέση :
ΑπάντησηΔιαγραφή……….. Τελική πηγή κάθε συμβόλου μέσα στην Εκκλησία είναι το έσχατο γεγονός, δηλαδή η Βασιλεία του Θεού. Κάθε σύμβολο δικαιώνεται μόνο στο βαθμό που εικονίζει την εσχατολογική πραγματικότητα. Επομένως, εκεί βρίσκεται η αλήθεια του συμβόλου και όχι στην φύση των χρησιμοποιούμενων υλικών. Διαφορετικά ξεφεύγουμε από μία εκκλησιαστική κατανόηση της εικόνας και δογματίζουμε την φύση των υλικών και όχι την αλήθεια που αυτά καλούνται να εικονίσουν. (Προλαβαίνω, ενδεχομένως, μία εντύπωση). Με αυτά που γράφω δεν σχετικοποιώ την τέχνη της εικόνας αλλά, προσπαθώ να θέσω τις προτεραιότητες εκείνες για μία εκκλησιαστική κατανόηση της εικόνας.
Λαμβάνοντας υπόψη όσα προανέφερα, θα συμφωνήσω απόλυτα.
Καλημέρα. (ένα σύντομο σκεπτικό για την Εικόνα)
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ όρος «αυτόφωτο» τέθηκε από μέρους μου ως μία συνθήκη κατανόησης του φωτίσματος .Το φως , λοιπόν αυτό, που δεν έχει συγκεκριμένη πηγή και δεν υπακούει στους φυσικούς νόμους, είναι αυτό που μας παρουσιάζει τα πρόσωπα και τα αντικείμενα στην Ορθόδοξη Εικόνα. Ακόμη και η συνθήκη της αντανάκλασης δεν μπορεί να σταθεί διότι υπακούει στους φυσικούς νόμους. Με αυτήν την λογική προσέγγιση και ο όρος «αυτόφωτο» κι όχι με την έννοια της ατομικότητας.
Η Εικόνα έχει τρεις παραμέτρους αλληλένδετες. Την Θεολογία - δόγμα, την Ιστορία και την απόδοση (ζωγραφικός τρόπος). Δίχως κάποια από αυτές τις παραμέτρους δεν υφίσταται. Θα μπορούσαμε να πούμε, εν συντομία, ότι είναι (η Εικόνα) η γέφυρα μεταξύ Θεού κι ανθρώπου. Αυτή η «γεφύρωση» επιτυγχάνεται με το εικονιζόμενο, μέσω του ζωγραφικού τρόπου. Οπότε το κυριότερο στοιχείο στην πραγματικότητα, είναι η εικονιζόμενη μορφή. Προεκτείνοντας ακόμη περισσότερο το παραπάνω σκεπτικό καταλήγουμε στο γεγονός ότι το σημαντικότερο στοιχείο στην Εικόνα είναι το πρόσωπο και η έκφρασή του. Επομένως ο κύριος και πρωτεύων στόχος μας είναι η ανάδειξη της έκφρασης του προσώπου ώστε να επιτύχουμε την γεφύρωση με το Θείο. Όλα τα υπόλοιπα στοιχεία λειτουργούν υπέρ αυτής της πραγμάτωσης. Το χρώμα του κάμπου είναι ένα βασικό εργαλείο που συμβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση. Το σκούρο χρώμα έχει την ιδιότητα να εκτινάσσει το φως προς τον θεατή, δηλαδή τις φωτισμένες μορφές. Από την άλλη ο ανοιχτόχρωμος κάμπος και κυρίως ο χρυσός, δημιουργεί, βέβαια, μία αντίθεση και είναι πιο ξεκάθαρες οι μορφές προς εμάς, αλλά αυτή η συνθήκη είναι δεσμευτική. Διότι στην προσπάθειά μας να ανταγωνιστούμε την φωτεινότητα αναγκαζόμαστε να χρησιμοποιούμε όλο και ανοιχτότερα χρώματα (κυρίως ψυχρά), σε έναν άνισο, τελικά, αγώνα διεκδίκησης της μορφής.
Αγαπητέ Δημοσθένη, καταλαβαίνω το σκεπτικό σας που είναι σταθερό από την αρχή της συζήτησής μας. Θα σας παρακαλούσα, αν θέλετε, να τοποθετηθείτε στις απόψεις που κατατέθηκαν από τον αγαπητό μας Σπυρίδωνα και εμένα. Συγκεκριμένα και συνοπτικά η θέση μου είναι ότι ο χαρακτήρας της εικόνας είναι η φανέρωση (διδασκαλία) της ένωσης του κτιστού με το άκτιστο που συμβαίνει με την ενσάρκωση του Θεού. Μας προτάσσει δηλ. κάθε εικόνα ( του κάθε αγίου) τον Χριστό και Αυτόν προσκυνούμε σε κάθε εικόνα. Αν συμφωνούμε στο παραπάνω μπορούμε να εξετάσουμε την σημασία της έκφρασης του προσώπου και τους όρους που το καθιστούν «αγιογραφικό» Διαφορετικά θα εργαστούμε χωρίς την απαιτούμενη αφετηρία που θα μας έλυνε όλα τα ζητήματα.
ΔιαγραφήΕίναι αυτονόητο ότι χωρίς τον Χριστό-Θεό δεν υπάρχει Εικόνα. Δεν έχω να προσθέσω κάτι παραπάνω επ' αυτού.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑσφαλώς έτσι είναι. Επιτρέψτε μου να επιμείνω. Συμφωνείτε ότι η εικόνα έχει σαν αποστολή να φανερώσει στον κόσμο την ένωση κτιστού και ακτίστου;
ΔιαγραφήΗ αποστολή της Εικόνας, αγαπητέ Φίλιππε, ταυτίζεται με αυτήν της Καινής Διαθήκης. Μία παράμετρος είναι κι αυτή η ένωση. Δεν κατέχω την εμπειρία και την Θεολογία, εάν θέλετε, ώστε να σας αναπτύξω περαιτέρω ...
ΑπάντησηΔιαγραφήΠολύ καλά. Αν κατάλαβα καλά στο σκεπτικό σας λέτε ότι με την ανάδειξη της έκφρασης του προσώπου θα καταδείξουμε αυτή τη σύνδεση κτιστού και ακτίστου. Τι ακριβώς μπορούμε να καταλάβουμε με τον όρο ανάδειξη; Είναι υποκειμενική έννοια η προβλέπει κάποιους κανόνες; Αν ναι ποιοι είναι αυτοί; Μπορείτε να μας δείξετε πως να εργαστούμε για να αναδειχθεί η ζητούμενη έκφραση;
ΑπάντησηΔιαγραφήΚατ' αρχήν ο τρόπος που θέτετε τα ερωτήματα μου δημιουργούν την αίσθηση πως είμαι κάποιος παντογνώστης ή καθηγητής, πράγμα που θα ευχόμουν αλλά δυστυχώς τίποτα από αυτά δεν ισχύει. Ασχολούμαι μερικά χρόνια με την Εικονογραφία και η σχετικά μικρή μου εμπειρία έχει μόνο προσωπική αξία. Με αυτήν την ιδιότητα λοιπόν, θα σας πω την άποψή μου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ ένωση κτιστού και άκτιστου δεν μπορεί να είναι σε καμία περίπτωση, υποκειμενική. Κι αυτό διότι εμπεριέχει την Ορθόδοξη Θεολογία-αλήθεια. Με βάση αυτήν την Θεολογία και η προσέγγιση της ανάδειξης. Δηλαδή με άλλα λόγια έχουμε ένα σταθερό δόγμα και μας δίνεται η δυνατότητα να το παρουσιάσουμε με τον τρόπο που εμείς πιστεύουμε ότι είναι πιο ωφέλιμο προς τον θεατή-πιστό. Εδώ ενεργεί η υποκειμενικότητα. Αυτό δεν είναι δικό μου συμπέρασμα αλλά φανερώνεται μέσα από την Εικονολογική παράδοση της Εκκλησίας μας αφού είμαστε ελεύθεροι να διαλέξουμε τον τρόπο που θα μιλήσουμε (εικαστικά) για ένα συγκεκριμένο κι αμετάβλητο Θεολογικό-δογματικό γεγονός. Πιο ξεκάθαρα : η ένωση κτιστού και άκτιστου (Θεού και ανθρώπου) είναι μία πραγματικότητα κι όχι μία προσωπική μας εντύπωση. Αυτό το επισφραγίζει η έλευση του Ιησού Χριστού. Οπότε υποκειμενικός είναι, μόνο ο τρόπος που θα παρουσιάσουμε το συγκεκριμένο θεολογικό-δογματικό θέμα κι όχι πως το αντιλαμβάνεται ο καθένας μας χωριστά. Γι αυτό τον τρόπο κατέθεσα την άποψη μου παραπάνω.
Τι θα λέγατε να τολμήσουμε να πούμε κάποια βασικά χαρακτηριστικά για την μορφή , σύμφωνα με όσα μας λέει η Παράδοσή μας;
ΑπάντησηΔιαγραφήΤα χαρακτηριστικά του προσώπου αλλοιωμένα ώστε:
1. Να έχουν συναισθήματα να μην είναι δηλαδή ανέκφραστα.
2. Τα συναισθήματα να βρίσκονται σε ισορροπία για να γίνεται ορατή η απάθεια. Κανένα συναίσθημα να μην κυριαρχεί αν και υπάρχουν στην μορφή.
3. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου να είναι έντονα σχηματοποιημένα για να φαίνεται η άσκηση και η πνευματικότητα και καθόλου σαρκικό φρόνημα.
4. Το Φως της μορφής να αποδίδεται με 3 βασικούς τόνους (όπως και κάθε στοιχείου στην εικόνα) ώστε να εκφράζεται η λιτότητα που χαρακτηρίζει την εικόνα και πολλά περισσότερα που θα μπορούσε να σημαίνει η χρήση 3 τόνων.
Και άλλα ενδεχομένως χαρακτηριστικά που αν γνωρίζει κάποιος θα μπορούσε να καταθέσει.
Τι λέτε για την σκέψη αυτή; Μπορούμε να θεωρήσουμε τα παραπάνω ως όρια μέσα στα οποία θα πρέπει να κινηθούμε;
ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΜΑΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΠΟΛΥ ΚΑΛΗ ΙΔΕΑ!
ΟΜΩΣ, ΠΟΙΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ, ΣΕ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ, ΚΑΝΟΥΝ ΟΡΑΤΗ ΤΗΝ ΑΠΑΘΕΙΑ;
ΕΠΙΣΗΣ, ΤΙ ΕΝΝΟΕΙΤΕ ΟΤΑΝ ΛΕΤΕ "Φως της μορφής" ΚΑΙ ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΒΑΣΙΚΟΙ ΤΟΝΟΙ,
ΠΟΥ ΤΟ ΑΠΟΔΙΔΟΥΝ;
ΕΥΧ.
Καλημέρα,
ΑπάντησηΔιαγραφήΓια όσους δεν είχαν παρακολουθήσει όσα είχαμε πει σε παλαιότερη συζήτηση σχετικά με την ισορροπία των εκφραστικών στοιχείων, ας δούμε στο παρακάτω link την αυστηρή και φιλάνθρωπη έκφραση που προέκυψαν από την ίδια εικόνα αφού απομονώσαμε τα συμμετρικά εκφραστικά στοιχεία:
https://www.flickr.com/photos/163732039@N02/46872241422/in/dateposted-public/
Οι 3 τόνοι είναι ο προπλασμός και τα 2 φώτα που συνθέτουν το φως της εικόνας. Οι μορφές ορίζονται από γραμμικά στοιχεία, επίσης σε ισορροπία (γραψίματα - ψιμυθιές)
ΚΑΛΗΜΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ!
Εὐλογεῖτε! Θὰ ἤθελα νὰ Σᾶς εὐχαριστήσω γιὰ τὸν τόσο ὄμορφο καὶ πνευματικὸ εἰκονολογικὸ διάλογο.
ΑπάντησηΔιαγραφήἘπιτρέψτε μου νὰ συμβάλω μὲ κάποιες ἐρωτήσεις:
α. Ὅταν ἁγιογραφοῦμε ἕναν Ἅγιο, ὁ ὁποῖος στὴν ζωή του ἦταν π.χ. τυφλός. Θὰ εἰκονίζουμε τὸν Ἄγιο μὲ κλειστὰ μάτια ἢ μὲ ἀνοικτά;
β. Λένε κάποιοι πὼς ἡ βυζαντινὴ προοπτικὴ εἶναι άντίστροφη καὶ κάποιοι ὅτι εἶναι ἐλεύθερη, ἐπειδὴ στὴν πνευματικὴ πραγματικότητα δὲν ἰσχύουν οἱ φυσικοὶ νόμοι. Ποιές ἀπὸ τὶς δύο ἀπόψεις εἶναι σωστή;
Εὐχαριστῶ!
Ευλογείτε. Επιτρέψτε μου ν' απαντήσω στα ερωτήματά σας. 1ον. Θεωρώ ότι είναι λάθος η απεικόνιση ενός τυφλού αγίου με την τεχνική της Ορθόδοξης αγιογραφίας. (Έχω υπ' όψιν μου την αγία Ματρώνα την Μοσχοβίτισσα με τα μάτια κλειστά.) Θεωρώ ότι είναι μία αθεολόγητη εικόνα ή καλύτερα μία φυσιοκεντρική και ψυχολογική απεικόνιση, πολύ συνηθισμένο φαινόμενο στην ρωσική εικονογραφική παράδοση. Αν το στοιχείο αυτό ήταν καθοριστικό στη ζωή της αγίας, μπορεί να γραφτεί κάτω από το όνομά της "η αόμματος", αλλά να εικονιστεί με ανοιχτούς οφθαλμούς. 2ον. Έχει χρησιμοποιηθεί ο όρος "αντίστροφη", "ανάστροφη", "ελεύθερη" κ.α. Νομίζω ότι το "εικονογραφική προοπτική" δίνει στον ακροατή να καταλάβει περί τίνος μιλάμε και συγχρόνως αποκλείει μία σύγχυση με την ευθύγραμμη προοπτική της κοσμικής ζωγραφικής. Ο όρος "αντίστροφη" προοπτική, ωστόσο, έχει πατερική θεμελίωση και μπορεί να τον χρησιμοποιήσει κανείς άφοβα. Εύχεσθε.
ΔιαγραφήΣυμφωνώ και εγώ με την τοποθέτηση του αδ. Σπυρίδωνος.
ΔιαγραφήΚαλησπέρα. Προς τον αγαπητό Φίλιππο. Πιστεύω πως το ζητούμενο συναίσθημα σε μία μορφή είναι η ηρεμία. Διότι είναι το μόνο καταλυτικό συναίσθημα που βοηθάει ασφαλέστερα και ομαλότερα στην "κοινωνία" του εικονιζόμενου με τον θεατή. Εξαίρεση ελάχιστες περιπτώσεις όπως του Παντοκράτορα (λόγω Θεολογίας) ο οποίος μπορεί να είναι και λίγο αυστηρός με την έννοια του δίκαιου κριτή, αλλά πάντα μέσα από ένα γαλήνιο πρίσμα. Διότι ακόμα και ως δίκαιος κριτής έχει αφετηρία μόνο την αγάπη προς τον άνθρωπο. Ή της Παναγίας στην σταύρωση όπου κυριαρχεί η θλίψη (λόγω ιστορικότητας), αλλά πάντοτε "έν μέσω γαλήνης", κ.α. . Θέλω να πω πως ακόμη και σε σκηνές όπου θα πρέπει να δείξουμε κάποιο συναίσθημα το κάνουμε με τρόπο ώστε να αποτυπώνει την αίσθηση κι όχι να συνεπάρει και να παρασύρει ή ακόμη και να τρομοκρατήσει τον θεατή.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο φως που αναφέρετε (3 τόνοι) δεν ξέρω κατά πόσο μπορεί να χαρακτηρίσει την λιτότητα σε μία Εικόνα. Σε σχέση με 5- 6 φωτίσματα ίσως, αλλά σε σχέση με δύο φωτίσματα ; Ή, ακόμη πιο τολμηρή προσέγγιση, σε σχέση με ένα φώτισμα ; Θέλω να πω πως ο αριθμός των φωτισμάτων μπορεί να αποπνέουν ένα είδος λιτότητας, αλλά δεν είναι το καθεαυτό κριτήριο. Πιστεύω πως ο τρόπος που χρησιμοποιούμε τα φωτίσματα δίνει την αίσθηση της λιτότητας κι όχι ο αριθμός των φωτισμάτων.
Προς Ιερά Μονή Αγίων Αρχαγγέλων. Θα σας πω την άποψη μου όσο πιο σύντομα και περιεκτικά μπορέσω.
Α. Άγιοι ανακηρύσσονται μετά την κοίμηση τους και επομένως όλα τα σαρκικά ελαττώματα τους δεν υφίστανται. Οι εικονιζόμενες μορφές, ως Άγιοι πια, είναι ανακαινισμένες και απαλλαγμένες από την φθορά. Μπορούμε όμως και πρέπει, να πληροφορήσουμε τον πιστό μέσω της ιστορικής αλήθειας, με στοιχεία που θεωρούμε πως θα έχουν πνευματική ανταπόκριση από τους πιστούς. Π.χ. η Αγία Παρασκευή δεν εικονίζεται με βγαλμένα μάτια, αλλά τα κρατάει σε ένα πιάτο ως πληροφορία του μαρτυρίου της(θεολογία, ιστορία, αισθητική απόδοση). Αυτό το γεγονός δείχνει στον πιστό την απαράμιλλη πίστη και ομολογία τη Αγίας. Από την άλλη εάν ένας Άγιος εικονίζεται τυφλός προκύπτει ένα σημαντικό πρόβλημα, η επικοινωνία με τον θεατή-πιστό. Το πιο σπουδαίο στοιχείο στο πρόσωπο και την έκφρασή του είναι τα μάτια, άρα και το εξέχων της επικοινωνίας.
Β. Με την αντίστροφη ή ανεστραμμένη, καλύτερα, προοπτική προσπαθούμε το βάθος σε μία Εικόνα να το φέρουμε μπροστά για να το δείξουμε κι όχι να το υπονοήσουμε. Έτσι (σε γενικές γραμμές) τα αντικείμενα ή οι μορφές που είναι πιο πίσω σηκώνονται πιο ψηλά, ώστε να τα βλέπουμε. Και οι πλευρές που δεν είναι ορατές υφίστανται μία ελαφριά αλλοίωση, τόσο ώστε να αποφύγουμε την παραμόρφωση και φανερώνονται σε εμάς «ως η θέα των αθεάτων». Με αυτόν τον τρόπο στοχεύουμε στην καλύτερη «κοινωνία» Εικόνας – πιστού.
Την ελευθερία μέσα στην πνευματική πραγματικότητα την γνωρίζουμε ; Θέλω να πω πως έχουμε αυτήν την γνώση της προοπτικής ; Πιστεύω πως όχι. Και είναι προτιμότερο να μην αυθαιρετούμε και να αυτοσχεδιάζουμε διότι υπάρχει μεγάλος κίνδυνος κακόδοξων Εικόνων.
Ελπίζω να έγινα κατανοητός.
ΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑΝ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΜΕ ΚΑΛΑ, ΑΛΛΟ ΗΡΕΜΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΟ ΑΠΑΘΕΙΑ.
ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΜΑΣ ΒΟΗΘΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΙΟ ΑΠΟ ΤΑ ΔΥΟ ΕΙΝΑΙ
ΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ ΣΤΙΣ ΑΓΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ;
ΚΑΛΩΣΟΡΙΖΟΥΜΕ ΤΗΝ Ι.Μ. ΑΓ. ΑΓΓΕΛΩΝ!
ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΑ ΤΥΦΛΑ ΜΑΤΙΑ, Η ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΔΙΝΕΙ ΣΑΦΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ.
ΩΣΤΟΣΟ, ΤΙΘΕΤΑΙ ΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑ ΓΙΑ ΚΑΠΟΙΑ ΠΙΘΑΝΗ ΕΞΑΙΡΕΣΗ:
ΟΤΑΝ Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΟ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ
"ἐγὼ γὰρ τὰ στίγματα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ ἐν τῷ σώματί μου βαστάζω".
ΑΣ ΜΑΣ ΦΩΤΙΣΟΥΝ ΟΙ ΠΙΟ ΠΕΠΕΙΡΑΜΕΝΟΙ...
ΚΑΠΟΥ ΕΙΧΑΜΕ ΔΙΑΒΑΣΕΙ, ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΟΥΤΕ ΑΝΤΕΣΤΡΑΜΜΕΝΗ,
ΑΛΛΑ ΟΥΤΕ ΚΑΙ "ΕΛΕΥΘΕΡΗ", ΑΛΛΑ "ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ".
ΜΑΣ ΑΡΕΣΕ ΑΥΤΗ Η ΠΡΟΤΑΣΗ...
ΕΥΧ.
Σεβαστέ αδελφέ μου, χαίρε. Δεν απαντώ ως πεπειραμένος αλλά ως αναζητητής του νοήματος των εικόνων. 1. Το ρηθέν που αναφέρεις ισχύει για την ιστορική πορεία του αγίου. Η εικόνα, θα μου επιτρέψεις να ισχυρίζομαι ότι, μας δείχνει το τέλος της πορείας αυτής, ως ανακεφαλαίωση και λύτρωση από το θνητό στοιχείο ή όπως λέει ο Ιωσήφ ο Βρυέννιος στον περί συντελείας λόγο του, "από το φθαρτόν αυτό και επίκηρον είναι εις το άφθαρτον και ακήρατον μεταποίησις", δηλαδή μεταποιείται η κτίση και ο άνθρωπος από την φθαρτή και θνητή ύπαρξη, στην άφθαρτη και αθάνατη! 2.Ακολουθώντας τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο θα επιμείνω στο "αντίστροφη" προοπτική, όχι ότι το "πνευματική" δεν είναι σωστή, απλώς δεν κυριολεκτεί αλλά αναλύει το περιεχόμενο της αντιστροφής, η οποία έχει σαφώς πνευματικά θεμέλια. Εύχου.
ΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ!
ΔιαγραφήΧΑΙΡΕΤΕ ΚΑΙ ΕΣΕΙΣ, ΠΑΝΤΟΤΕ!
Αν μπορεί ο Δημοσθένης να μας πει πως μπορούμε να ζωγραφίσουμε την ηρεμία; Ποια είναι τα σχεδιαστικά χαρακτηριστικά;
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΥΧ
Επίσης, αν θέλετε, μπορούμε να δούμε την ορθότητα στην συνήθεια, συχνά τελευταία, να ζωγραφίζεται η Θεοτόκος στην εικόνα της Πεντηκοστής:
ΑπάντησηΔιαγραφήhttps://www.flickr.com/photos/163732039@N02/33059922358/in/dateposted-public/
ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΜΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΧΕΙ ΑΝΑΛΥΘΗ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑΚΑ, ΣΕ ΒΑΘΟΣ, ΑΠΟ ΤΟΝ Λ. ΟΥΣΠΕΝΣΚΥ.
ΕΠΟΜΕΝΩΣ Ο ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΛΕΟΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ, ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΜΑΣ ΤΟ ΕΞΗΓΗΣΕΙ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ...
ΜΗΠΩΣ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΤΕ, ΕΠΙΣΗΣ, ΝΑ ΜΑΣ ΠΑΡΑΠΕΜΨΕΤΕ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΓ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
ΠΕΡΙ "ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗΣ" ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ;
ΕΥΧ.
Αδελφοί εν Χριστώ χαίρετε.
Διαγραφή1ον. Σε ό,τι αφορά στην εικόνα της Πεντηκοστής: Ο Λεωνίδας Ουσπένσκυ έγραψε ένα άρθρο το 1960 με τίτλο, «Παρατηρήσεις σχετικά με την εικονογραφία της Πεντηκοστής» (βλ στον τόμο, «Η εικόνα στο φως της ορθόδοξης ερμηνείας», Ανάλεκτα Λ. Ουσπένσκυ, εκδ. Νεκτάριος Παναγόπουλος σσ. 141-205). Η έρευνά του προσπάθησε να λύσει την διχογνωμία που υπήρχε στους Ρώσους εμιγκρέδες σχετικά με την ορθότητα της συγκεκριμένης εικόνας, γι’αυτό και απαντά σε δύο ερωτήματα: 1) Πρέπει να εικονίζεται η Παρθένος στις εικόνες της Πεντηκοστής ή δεν πρέπει; Και 2) Δικαιολογείται η ύπαρξη του προσώπου που επιγράφεται ‘ο κόσμος’ στο κάτω μέρος της παράστασης; Διαπιστώνοντας την κεντρική σημασία της εικόνας της Πεντηκοστής, ώθησε τον μαθητή του (και καθηγητή μου) Νικόλαο Οζόλιν να αφιερωθεί στην μελέτη της. Το διδακτορικό του στη Σορβόννη «η εικόνα της Πεντηκοστής» κυκλοφορεί στα ελληνικά (Νικ. Οζόλιν, «Η ιστορία μιας εικόνας, η εικόνα της Πεντηκοστής», εκδ. Αρμός) είναι νομίζω μία από τις καλύτερες μελέτες πάνω στο θέμα. Με δύο λόγια, διότι το θέμα είναι αρκετά περίπλοκο, θα έλεγα ότι η ορθόδοξη εικόνα της Πεντηκοστής είναι αυτή που ΔΕΝ παρουσιάζει την Θεοτόκο. Η παρουσία της Θεοτόκου, αφορά στην ρωμαιοκαθολική εικονογραφία της Πεντηκοστής και στην κατ’απομίμησιν αυτής ρωσική περίοδο της παρακμής 16ος-17ος αι. και όχι στην Ορθόδοξη εικονογραφία. Η παρουσία της Θεοτόκου ανάγεται σε μία επιβίωση των παλαιών ενιαίων εικόνων της Αναληψο/πεντηκοστής, δηλαδή όταν εορταζόταν η Πεντηκοστή μαζί με την Ανάληψη.
2ον. Σχετικά με το αντίστροφη προοπτική, τα τελευταία 4 χρόνια γράφω ένα βιβλίο με τίτλο «η Ορθόδοξη εικόνα, δογματικά λάθη και παρανοήσεις». Σας μεταφέρω το αντίστοιχο χωρίο από το κεφάλαιο «η τεχνοτροπία» και σας επισυνάπτω την παραπομπή: «Ὅλα αὐτὰ ποὺ βλέπουμε τόσο χαρακτηριστικὰ μέσα στὴν εἰκόνα καὶ ἰδιαίτερα ἡ ἀντίστροφη προοπτικὴ τῆς σύνθεσης, ἑρμηνεύονται ἀπὸ τὰ λόγια τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου: «Δεῖ γάρ με παθεῖν τὴν καλὴν ἀντιστροφήν». Τι σημαίνει ὅμως καλὴ ἀντιστροφή; Αὐτὸ ποὺ ἐννοεῖ ἐδῶ ὁ ἅγιος καὶ μᾶς δείχνει εὔγλωττα ἡ εἰκόνα, ἀφορᾶ σὲ μία ἀντιστροφικὴ κίνηση τοῦ ἀνθρώπου. Καλὴ ἀντιστροφὴ γιὰ τὸν ἄνθρωπο ποὺ χωρίσθηκε ἀπὸ τὸν Θεό, δὲν εἶναι ἁπλῶς νὰ ἐπιστρέψει, ἀλλὰ νὰ διανύσει τὴν ἀντίστροφη πορεία ἀπὸ ἐκείνη τοῦ σαρκωθέντος Χριστοῦ. Ἂν μὲ τὴν σάρκωσή του τὸ ἀρχέτυπο προσαρμόσθηκε παραδόξως πρὸς τὸ ἀντίτυπο, σ’ αὐτὴ τὴν νέα μεταβολὴ πραγματοποιεῖται ἡ ἐπιστροφὴ τοῦ ἀντιτύπου στὸ ἀρχέτυπο. (Λόγος 38, 4, PG 36, 316A)
Βρίσκω εξαιρετικη την ερμηνεία για την αντίστροφη προοπτική. Πολλές ευχαριστίες!
ΔιαγραφήΚαλημέρα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠρος Ιεροδιακ. Γαβριηλ. Η απάθεια είναι μία ψυχική κατάσταση που το κύριο χαρακτηριστικό της είναι η αδράνεια. Δηλαδή μία κατάσταση που δεν ενεργεί και άρα δεν προσφέρει έφορο έδαφος, τουλάχιστον προς επικοινωνία. Από την άλλη η ηρεμία ενεργεί και μεταδίδει την γαλήνη που απορρέει από αυτήν.
Προς Φίλιππο. Σχεδιαστικά, σε ότι αφορά την ηρεμία στην έκφραση, αυτή επιτυγχάνεται με την συμμετρία των γραμμών του προσώπου και κυρίως των οφθαλμών. Μία βασική αρχή είναι η εξής : Η άνωθεν γραμμή του ματιού, η γραμμή του βλεφάρου και το φρύδι, πρέπει να είναι παράλληλες. Εάν δεν είναι κατανοητό, τότε πρέπει να γίνει παραπομπή σε κάποιο σχετικό σχέδιο.
Το σχέδιο της Πεντηκοστής που παραθέσατε μάλλον είναι προβληματικό. Δεν έχω διαβάσει πουθενά αναφορά της Παναγίας σε ανάλογη ιστόρηση. Εάν υπάρχει τέτοιου είδους αναφορά, να το συζητήσουμε.
Ευχ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ!
ΔιαγραφήΩΣΤΟΣΟ, ΣΑΝ ΝΑ ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ, ΟΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΘΕΙΑ ΣΕ ΠΑΤΕΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ.
ΕΛΠΙΖΟΥΜΕ ΝΑ ΒΡΟΥΜΕ ΣΥΝΤΟΜΑ ΚΑΤΙ ΚΑΙ ΝΑ ΤΟ ΚΑΤΑΘΕΣΟΥΜΕ...
ΕΥΧ.
Αγαπητέ Δημοσθένη θα ήθελα να ρίξετε μια ματιά στο link στο οποίο πολύ πρόχειρα παρουσιάζονται οι βασικές εκφραστικές δυνατότητες, και να μου πείτε αν εννοείτε την πρώτη (ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ) η κάτι άλλο. Ευχ.
Διαγραφήhttps://www.flickr.com/photos/163732039@N02/46936978961/in/dateposted-public/
Την πρώτη.
ΔιαγραφήΕίναι η ίδια που έλεγα ως επιλογή με απουσία εκφραστικής κίνησης. Πολλές εικόνες (κυρίως από Σερβία) ακολουθούν αυτήν την επιλογή αλλά πολύ περισσότερες την ισορροπία των αντιθέτων, όπως η περίπτωση της εικόνας του Χριστού του Θεοφάνους που έδειξα στο προηγούμενο link
ΔιαγραφήΤο που θα κοιτάζει μια Εικόνα έχει κάποια αξία ; Κι εάν ναι ποια είναι η γνώμη σου ;
ΑπάντησηΔιαγραφήΕπειδή η εικόνα στοχεύσει σε μια προσωπική σχέση με τον προσκυνητή φροντίζω να κοιτά εμπρός. Αντίθετα στους Ναούς αυτό το αποφεύγω να συμβαίνει σε όλους τους Αγίους. Εσύ τι λες; (επιτέλους κατακτήσαμε τον ενικό!)
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο γεγονός ότι τα εικονιζόμενα αναφέρονται στο παρόν και απευθύνονται προς τους πιστούς, μου δημιουργεί την πεποίθηση ότι όταν μας κοιτάζουν πετυχαίνεται αυτή η συνθήκη καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη. Έτσι πιστεύω πως είτε στον τοίχο, είτε φορητή, είναι προτιμότερο να μας κοιτάζει. Κάποτε είχα πάει σε έναν Ι. Ναό και όταν κάποια στιγμή βγήκε από το Ιερό Βήμα ο Ιερέας να διαβάσει την προσευχή στον Χριστό, παρατήρησα ότι το βλέμμα του (Χριστού) ατένιζε έξω από το παράθυρο. Μου δημιούργησε άσχημη εντύπωση σαν να ήταν αδιάφορος ο Χριστός για τα της Θείας Λειτουργίας. 'Ίσως λίγο τραβηγμένο , αλλά αυτήν την εντύπωση μου έδωσε. Στις σκηνές και τα μαρτύρια λειτουργούν άλλες συνθήκες.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠάντα υπάρχει η προσωπική σχέση με τον Άγιο. Στο Ναό όμως στρεφόμαστε στον Χριστό. Οι εικόνες του τέμπλου είναι κεντρικά πρόσωπα και καλό είναι να μας κοιτάζουν.
ΑπάντησηΔιαγραφή...ΚΑΙ Η ΔΙΚΗ ΜΟΥ ΣΥΜΒΟΛΗ, ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ
ΑπάντησηΔιαγραφήΤΟΥ ΘΑΥΜΑΣΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΟΥ (Νά λοιπόν... κλπ), ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΠΑΡΑΘΕΤΩ,
Ο ΑΓΙΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΟΥ!:
ΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΣΤΟΣ EΝΑΤΟΣ (ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΟΥ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΟΥ)
Περί απαθείας
(Διά τόν επίγειον ουρανόν, τήν θεομίμητον απάθειαν καί τελειότητα
καί ανάστασιν τής ψυχής, πρός τής κοινής αναστάσεως)
1.Νά λοιπόν πού και εμείς πού ευρισκόμαστε στον βαθύτατο λάκκο της αγνωσίας και στις σκοτεινές περιοχές των παθών και στην σκιά του θανάτου τούτου του σώματος, επιχειρούμε με θρασύτητα να φιλοσοφήσωμε για τον επίγειο ουρανό, (δηλαδή την απάθεια). Το στερέωμα του ουρανού έχει βεβαίως ως ωραιότητα τους αστέρες, αλλά η απάθεια έχει ως στολισμό τις αρετές...
ΕΛΠΙΖΩ, ΟΤΙ ΟΠΟΙΟΣ ΔΙΑΒΑΣΕΙ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟΝ ΛΟΓΟ
ΔΕΝ ΘΑ ΣΥΓΧΕΕΙ ΠΛΕΟΝ ΤΗΝ ΑΠΑΘΕΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔΡΑΝΕΙΑ.
ΒΕΒΑΙΑ, ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΤΑΤΟ,
ΚΑΙ ΚΑΛΟ ΘΑ ΗΤΑΝ ΝΑ ΠΡΟΗΓΗΤΑΙ ΣΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ,
ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΓΩΝΤΑΙ ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΞΗΓΗΣΕΙΣ...
ΜΕ ΑΓΑΠΗ ΧΡΙΣΤΟΥ!
Νομίζω ότι ταιριάζει περισσότερο με την δική μου κατάσταση.......
ΑπάντησηΔιαγραφήΘα σας παρακαλούσα αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί να με βοηθήσετε να καταλάβω με ποια θεολογικά ερείσματα η παρακάτω σύνθεση εντάσσεται στην Παράδοσή μας. Βρίσκεται στις περισσότερες Ιερές Μονές.
Αγαπητέ Σπυρίδωνα ;
https://www.flickr.com/photos/163732039@N02/33064043828/in/dateposted-public/
Αν μιλάμε για την παράσταση του σταυρωμένου μοναχού που δέχεται τα βέλη των δαιμόνων, νομίζω ότι το θέμα είναι απλό. Μέσα στα πλαίσια της παρηγορητικής ποιμαντικής η παράσταση αυτή δημιουργήθηκε για να ενισχύσει τον πνευματικό αγώνα του μοναχού, κάνοντας συγχρόνως ένα θεολογικό λάθος: να εισχωρήσει ως εικόνα (τοιχογραφία) μέσα στο ναό. Η παράσταση αυτή αφορά σε μία αλήθεια έξω από το ναό. Αν εκλαμβάνουμε τον ναό ως τόπο της Βασιλείας του Θεού, έναν τόπο εσχατολογικό όπου κυριαρχεί η υπέρβαση του θανάτου, μία παρόμοια παράσταση δεν έχει θέση. (Οι μετανοούντες στην αρχαία εκκλησία έμεναν έξω από το ναό και παρέμεναν όσοι θα κοινωνούσαν μετά το κλείσιμο των θυρών.) Όλα πιστεύω ότι εξαρτώνται από την θεολογική μας σκέψη: τόσο για τον ναό, όσο και για την εικόνα. Αν θεωρήσουμε, λοιπόν, την εικόνα ως μία αφηγηματική παράσταση προς πνευματική οικοδομή και τον ναό ένα θρησκευτικό κτίριο, τότε δικαιολογείται η παρουσία της. Αν όμως ο ναός και η εικόνα αντανακλούν την Βασιλεία του Θεού, τότε όλα πρέπει να παραπέμπουν σ' αυτή την αλήθεια και να είναι φωτεινά και αναστάσιμα, αφού έχει νικηθεί ο έσχατος εχθρός: ο θάνατος και μαζί μ' εκείνον και ο διάβολος!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ Σπυρίδωνα η απάντησή σου όπως όλες οι απαντήσεις σου φανερώνουν μεγάλη διάκριση. Εν τούτοις, αναλογιζόμενος την διαδρομή που κάναμε μέχρι τώρα και όσα προσπαθήσαμε να κάνουμε φανερά για τον χαρακτήρα της "Εικόνας", δεν μπορώ να αποφύγω να σε ρωτήσω ευθέως. Πρόκειται για εικόνα; Αν ναι τι προσκυνούμε σ'αυτήν; Θα μπορούσε στην θέση του μοναχού να είναι ο "Χριστιανός"; Είναι θεμιτό να εικονίζουμε άλλον Εσταυρωμένον; Μήπως πρόκειται γι πρότυπο δυτικής Θεολογίας;
ΑπάντησηΔιαγραφήΣυγχωρέστε μου τις εμμονές , έχω δυστυχώς πολλές....
ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΙ ΤΑ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ, ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΥΝΤΑΙ ΕΝΤΟΣ ΤΩΝ ΝΑΩΝ;
ΑΣ ΜΗ ΛΗΣΜΟΝΟΥΜΕ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ ΤΟΥ ΑΓ. ΑΝΔΡΕΟΥ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΑΓΙΩΝ
ΕΠΟΜΕΝΩΣ, ΜΗΠΩΣ ΥΠΑΡΧΕΙ Ο ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΣ (Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΜΑΣ) ΚΑΙ ΟΙ εσταυρωμένοι,
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΟΛΟΙ ΟΙ ΠΙΣΤΟΙ, ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ;...
ΕΥΧ.
Καλημέρα σας!
ΑπάντησηΔιαγραφήΜου κάνει μεγάλη εντύπωση αγαπητοί μου αδελφοί που μόνον εγώ βλέπω αστοχία στην συγκεκριμένη παράσταση. Σχετικά με την ένστασή μου για την εικόνα του Μ.Αρχιερέως οι απαντήσεις του Σεβασμιωτάτου και του αγαπητού Σπυρίδωνος εξηγούν με καθαρότητα την θέση αυτής της εικόνας. Το μόνο που απομένει σαν ερώτημα είναι αν θα πρέπει και στην παράσταση της κοινωνίας των αποστόλων να γίνεται ο Κύριος με αρχιερατικά Άμφια.
Στην παράσταση, όμως, του εσταυρωμένου μοναχού, για μένα το ζήτημα είναι τόσο προφανές που δεν καταλαβαίνω πως όλοι όσοι ρωτήθηκαν δεν το αξιολόγησαν καθόλου με τον ίδιο τρόπο (γιατί ρώτησα όλους όσους γνωρίζω, Ιερείς , μοναχούς, θεολόγους κλπ). Απ΄την άλλη μεριά κανείς δεν μου έδωσε πειστικές απαντήσεις στα ερωτήματα που ευκολά προκύπτουν, αν χωρίς εμπάθεια, εξετάσει κανείς την σύνθεση αυτή.
Στην σύνθεση αυτή υπάρχει (δυστυχώς) ο υπαινιγμός εξίσωσης του Σταυρού του Χριστού με τις δοκιμασίες (Σταυρός) ημών των υπολοίπων και αυτό το θεωρώ μέγα ατόπημα. Διότι ο Ζωοφόρος Σταυρός του Κυρίου, είναι ένας και μοναδικός που πάνω του σταυρώθηκε ο Μόνος αναμάρτητος.
Όλοι οι άλλοι είναι σταυροί ληστών που δικαίως αποδεχόμαστε αφού αναγνωρίζουμε τα πταίσματα μας.
Στην σύνθεση αυτή κάθε στοιχείο είναι ασυνάρτητο. Ο μοναχός που συμβολίζει την τάξη των μοναχών, είναι στον σταυρό αλλά όχι νικητής (χωρίς φωτοστέφανο) αλλά εντούτοις σε πολλές εκδοχές στεφανώνεται από άγγελο. Και ενώ σταυρώθηκε οι δαίμονες απτόητοι συνεχίζουν να ρίχνουν τα βέλη τους …….
Σταματώ εδώ γιατί ίσως η εγκατάσταση της σύνθεσης αυτής στις μονές μας κάνει δύσκολη την επανεξέταση. Εκτός και αν βλέπω με τόσο λάθος τρόπο τα πράγματα. Πάντως, έχοντας διυλίσει τον κώνωπα στην προσωπική μου αναζήτηση για την ορθότητα των εικόνων, το να αποδεχτώ την συγκεκριμένη θα είναι σαν να καταπίνω την κάμηλο.
Και βέβαια δεν μπορώ να δω καμιά σύγκριση με τις εικόνες των μαρτυρίων των Αγίων.
Στο συγκεκριμένο θέμα παραμένω μοναχικός στις επάλξεις
Αγαπητέ Φίλιππε δεν είσαι μόνος στις επάλξεις. Συμφωνώ απόλυτα μαζί σου ως προς την "σταυρωμένη παράσταση του μοναχού". Μετά από 30 χρόνια μελέτης κατέληξα στο συμπέρασμα ότι μπορείς να λες αυτό που είναι η εικόνα, χωρίς να το επιβάλεις.Είναι όλα θέμα πνευματικής ωριμότητας, την οποία δεν μπορείς να απαιτείς από τους άλλους. Έρχεται αυτή τον κατάλληλο καιρό ή πάλι ποτέ. Έχει ο Θεός για όλους. Όσο για το μαρτύριο των αγίων εικονίζεται αυτό, ακριβώς, διότι γνωρίζουμε το εσχατολογικό τέλος: ότι δηλαδή έχει αγιάσει το συγκεκριμένο πρόσωπο. Μαρτύριο ανώνυμο (υπερ-προσωπικό και υπερ-ιστορικό) δεν υπάρχει. Κάτι τέτοιο μας πάει κατευθείαν σε μία προτεσταντική ηθική, σ΄έναν ανθρωποκεντρισμό που έρχεται σε πλήρη ρήξη με την ορθόδοξη οπτική.
ΑπάντησηΔιαγραφήΧαίρομαι ιδιαίτερα για την συμπόρευση μας στο θέμα αυτό. Προσωπικά ούτε θέλω ούτε μπορώ να σκεφτώ ότι όσοι αποδέχονται την σύνθεση αυτή έχουν λιγότερη πνευματική ωριμότητα. Πάντοτε θα περιμένω να σταθούμε με θάρρος στην εξέταση αυτής της περίπτωσης. 'Άλλωστε στην εκκλησία ο ένας συμπληρώνει τον άλλο.........
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλησπέρα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ Ιεροδιακ. Γαβριήλ. Είναι όντως πολύ σημαντικό το θέμα της ορολογίας και τελικά θα έπρεπε να προηγείται στην συζήτηση. Ίσως ήτανε άστοχο από μέρους μου, να μην διευκρινίσω. Η αναφορά μου στην απάθεια έχει να κάνει σε ότι αφορά την έκφραση του προσώπου κι όχι στην φιλοσοφική έννοια της λέξης. Η φιλοσοφική ερμηνεία των περισσότερων λέξεων που χρησιμοποιούμε, έχει πολλές παραμέτρους και προεκτάσεις και για να επιτύχει ο κάθε διάλογος θα πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι , αφού το θέτετε ως προϋπόθεση, στην παράμετρο που αναφερόμαστε.
Αγαπητέ Φίλιππε θα συμφωνήσω με την τοποθέτηση στην συγκεκριμένη εικόνα. Και μάλιστα φανερώνεις και μία διάσταση που δεν την είχα σκεφτεί, την συνάρτηση σε σχέση με τον εσταυρωμένο Χριστό.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ!...
ΔιαγραφήΠΑΝΤΟΤΕ, Η ΧΡΗΣΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΕΝΤΑΓΜΕΝΩΝ ΣΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ,
ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΠΡΟΣΟΧΗ, ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΜΗ ..."ΜΠΛΕΞΟΥΜΕ"...
ΕΥΧ.
ΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΔΙΑΒΑΣΑΜΕ ΜΕ ΠΡΟΣΟΧΗ, ΑΡΚΕΤΕΣ ΦΟΡΕΣ, ΤΑ ΟΣΑ ΚΑΤΕΤΕΘΗΣΑΝ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ, ΛΟΙΠΟΝ, ΚΑΙ ΧΑΙΡΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΩΡΑΙΑ ΣΥΜΠΟΡΕΥΣΗ,
Η ΟΠΟΙΑ ΚΑΤΟΡΘΩΘΗΚΕ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΤΙΣ ΤΟΣΟ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΣΑΣ,
ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ, ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΚΑΙ ΕΞ ΑΙΤΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΜΟΝΑΧΩΝ.
ΑΝ ΚΑΙ ΛΟΓῼ ΤΗΣ ΑΝΑΞΙΟΤΗΤΑΣ ΜΟΥ ΕΞΑΙΡΟΥΜΑΙ ΒΕΒΑΙΑ, ΠΙΣΤΕΥΩ
ΟΤΙ ΟΦΕΙΛΩ ΝΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΩ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΟΝΑΧΙΚΗ "ΓΩΝΙΑ" ΘΕΑΣΗΣ ΤΗΣ
ΚΑΙ ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΩ, ΤΟ ΚΑΤΑ ΔΥΝΑΜΙΝ, ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΣΑΣ...
ΠΑΡΑΚΑΛΩ ΓΙΑ ΛΙΓΟ ΧΡΟΝΟ, ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΤΡΙΗΜΕΡΟ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ-ΚΥΡΙΑΚΗ
ΕΙΝΑΙ ΥΠΕΡΠΛΗΡΕΣ ΕΔΩ...
ΕΥΧ.
Με χαρά θα περιμένουμε την απάντησή σας. Καλή Δύναμη!
ΔιαγραφήΚΑΛΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΚΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΤΑΘΕΤΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΣΑΣ ΚΑΠΟΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ, ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ:
ΕΡΩΤΑΤΕ, ΣΕΒΑΣΤΕ ΜΑΣ κ. ΦΙΛΙΠΠΕ: "με ποια θεολογικά ερείσματα η παρακάτω σύνθεση εντάσσεται στην Παράδοσή μας".
ΑΛΛΑ, τι είναι η Θεολογία, αν όχι η προσευχη; Κι αν είναι έτσι, δεν είναι τα Μοναστήρια οι κατ’ εξοχὴν τόποι προσευχής και επομένως όσα προέρχονται από την Μοναχική μας Παράδοση καρποί προσευχής-θεολογίας;
Ας θυμηθούμε, παρακαλώ, την ανάλογη παράσταση της «Κλίμακος»...
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ:
"Στην σύνθεση αυτή υπάρχει (δυστυχώς) ο υπαινιγμός εξίσωσης του Σταυρού του Χριστού με τις δοκιμασίες (Σταυρός) ημών των υπολοίπων και αυτό το θεωρώ μέγα ατόπημα...".
ΣΥΓΓΝΩΜΗ, αλλά δεν βλέπουμε υπαινιγμό εξίσωσης. Το ότι όλοι ανεξαιρέτως «αίρουμε» τον σταυρό μας, όσο μπορούμε,και έχουμε αυτήν την επίγνωση, δὲν σημαίνει ότι τον εξισώνουμε με τον Σταυρὸ του Κυρίου, μή γένοιτο!...
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
..."Όλοι οι άλλοι είναι σταυροί ληστών που δικαίως αποδεχόμαστε αφού αναγνωρίζουμε τα πταίσματα μας".
ΑΥΤΟ μπορώ να το επιβεβαιώσω μόνο για τον εαυτό μου. Αλλά, για τους άλλους είμαι πολύ διστακτικός. Γνωρίζω πρόσωπα, που σηκώνουν τεράστιους σταυρούς, σε σχέση με τον δικό μου και δεν είναι σε καμμία περίπτωση ληστές, σαν εμένα!...
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
"Στην σύνθεση αυτή κάθε στοιχείο είναι ασυνάρτητο. Ο μοναχός που συμβολίζει την τάξη των μοναχών, είναι στον σταυρό αλλά όχι νικητής (χωρίς φωτοστέφανο) αλλά εντούτοις σε πολλές εκδοχές στεφανώνεται από άγγελο. Και ενώ σταυρώθηκε οι δαίμονες απτόητοι συνεχίζουν να ρίχνουν τα βέλη τους ……".
ΣΥΓΓΝΩΜΗ, και πάλι. Η παράσταση σαφώς εικονίζει μία πνευματική κατάσταση «εν τῳ γίγνεσθαι». Τίποτα δεν έχει ακόμη κριθεί. Εικονίζεται ένας τιτάνιος πνευματικός αγώνας, ο «αόρατος πόλεμος»!...
Παραπέμπουμε και πάλι στην ανάλογη παράσταση της «Κλίμακος». Οι Μοναχοί που ανεβαίνουν δεν έχουν φωτοστέφανο, παρ' όλο που στεφανώνονται στην κορυφή από τον Ίδιο τον Κύριό μας...
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
"... η εγκατάσταση της σύνθεσης αυτής στις μονές μας κάνει δύσκολη την επανεξέταση...".
ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ. Πιστεύουμε δε, ότι δεν είναι απλώς δύσκολο το να εξηγηθεί, ώστε να επανεξετασθεί αυτή η παράσταση, αλλά ακατόρθωτο, εφ’ όσον είναι «γραμμένη» σε μία «γλώσσα» άγνωστη στον Κόσμο...
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
"Και βέβαια δεν μπορώ να δω καμιά σύγκριση με τις εικόνες των μαρτυρίων των Αγίων".
Με όλο τον σεβασμό, στα δικά μας μάτια είναι πολύ σαφής και άμεση η σχέση...
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΣ ΛΕΤΕ, ΠΟΛΥ ΣΩΣΤΑ: "Αν μιλάμε για την παράσταση...".
Εδώ διαφαίνεται η ανάγκη να συμφωνήσουμε σε κάτι σημαντικό. Αν η συγκεκριμένη παράσταση είναι χαρακτηρισμένη ως Εικόνα ή ως Πίνακας.
Αν είναι Εικόνα τότε ισχύουν τα όσα υποστηρίζετε και συμφωνούμε. Παλαιότερα είχαμε ακούσει να υποστηρίζεται, ότι η Ορθόδοξη Εικόνα είναι ένα σημαντικώτατο «Ποιμαντικὸ ἐργαλεῖο».
Το λάθος, βέβαια, της εισόδου στους Ναούς δεν το έκανε η παράσταση, (...) η οποία σημειώνουμε, όμως, πως είναι σταυροαναστάσιμη, τουτέστιν φωτεινότατη...
ΕΥΧ.
Σεβαστέ μας Ιεροδιακ. Γαβριήλ, ευχαριστώ πολύ για τις απαντήσεις σας. Αυτό που δεν κατάλαβα καλά είναι –όπως φαινεται στο σχόλιο σας προς τον αγαπητό Σπυρίδωνα- αν θεωρείτε την σύνθεση αυτή εικόνα η «πίνακα». Προσωπικά δεν γνωρίζω τι αντιπροσωπεύει το δεύτερο.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣε κάθε περίπτωση οι ενστάσεις μου είναι πολλές στα όσα λέτε. Θα μου επιτρέψετε να διευκρινίσω κάποια σημεία, σε μια ύστατη προσπάθεια μήπως γεφυρώσουμε τις διαφορές.
Το σπουδαιότερο σημείο της αστοχίας της εν λόγω σύνθεσης, είναι η απεικόνιση μιας μορφής στο σταυρό. Στην Παράδοσή μας, γνωρίζετε πολύ καλύτερα από μένα, δεν υπάρχουν ανάλογες απεικονίσεις. Και αυτό διότι ΤΙΜΙΟΣ είναι μόνον ο σταυρός του Κυρίου αφού μόνον ο Κύριος αδίκως –ως ο μόνος αναμάρτητος- και για τις δικές μας αμαρτίες σταυρώθηκε.
Δεν αποδέχεστε ότι όλοι οι σταυροί που σηκώνουν οι άνθρωποι είναι σταυροί ληστών. Πρόκειται για βαθιά θεολογική πρόταση και αφορά στην δίκαιη τιμωρία που με τις πράξεις μας οι άνθρωποι ετοιμάσαμε για τον εαυτό μας. Η Σταύρωση του Κυρίου εν μέσω δύο ληστών, συγκεφαλαιώνει όλη την διδασκαλία, φανερώνοντας ότι η αναγνώριση της ενοχής είναι προϋπόθεση Σωτηρίας. ΟΙ δύο ληστές της ιστορίας –ληστές σύμφωνα με τον νόμο των ανθρώπων, συμβολίζουν επίσης την ένοχη ανθρωπότητα ενώπιον του Θεού.
Προσκυνούμε τον Σταυρό του κυρίου και μόνον αυτόν και για το λόγο αυτό δεν έχουμε απεικονίσεις των αγίων που σταυρώθηκαν. Ειδικά για τον άγιο Ανδρέα τον ιστορούμε με τον χιαστί σταυρό.
Στην σύνθεση αυτή βλέπουμε ένα μοναχό εσταυρωμένο. Αυτό καταρχήν παραβιάζει την πρακτική της Παράδοσης και αποτελεί μοναδική περίπτωση. Λέτε ότι αυτό σαν εικόνα, δεν διασπά την συνείδηση των πιστών που γνωρίζουν την εικόνα μόνο της Σταύρωσης;
Αυτό που επίσης μας λέτε είναι ότι ο σταυρός αυτός είναι το σύμβολο του πνευματικού αγώνα του μοναχού και ότι τα υπόλοιπα στοιχεία της σύνθεσης δείχνουν ότι δεν έχει ακόμα κριθεί ο αγώνας αυτός. Πιο συνεπές με τα παραπάνω δεν θα ήταν το να κουβαλά τον σταυρό ο μοναχός στους ώμους του; Η σταύρωση δεν είναι η τελική στιγμή του αγώνα; Η πορεία προς την Σταύρωση μοιάζει να περιγράφει καλύτερα την ιδέα που υποστηρίζετε.
Η διαφορά με τα μαρτύρια των αγίων επισημάνθηκε με τον καλύτερο τρόπο από τον αδ. Σπυρίδωνα.
Τέλος, με ξάφνιασε η τελευταία σας αναφορά σχετικά με το ότι η παράσταση αυτή είναι ακατόρθωτο να εξηγηθεί γιατί είναι «γραμμένη» σε μια γλώσσα άγνωστη για τον κόσμο. Νομίζω ότι στην προσπάθειά σας να υπερασπιστείτε την παράσταση παραγνωρίσατε τις συνέπειες του λόγου σας. Αν κάτι τέτοιο ισχύει μηδενίσατε την συζήτησή μας. Αυτός είναι λόγος αφοριστικός και δεν πιστεύω ότι το εννοούσατε.
Εδώ έχω εξαντλήσει τα επιχειρήματά μου καταδεικνύοντας τα κυριότερα σημεία που δείχνουν την αστοχία της παραπάνω σύνθεσης σύμφωνα με την δική μου ματιά.
Με Αγάπη Χριστού
ΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΙ ΓΙΑ ΕΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΤΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΝΑ ΓΕΦΥΡΩΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ
ΚΑΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΕΙΛΙΚΡΙΝΑ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΗ ΣΑΣ ΠΡΟΘΕΣΗ.
ΩΣΤΟΣΟ, ΠΡΟ ΤΟΥ ΚΛΕΙΣΟΥΜΕ -ΜΕ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΣΤΟΧΟ- ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΤΗΝ ΑΝΑΦΟΡΑ ΜΑΣ
ΣΤΟ ΘΕΜΑ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΤΙΣ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕ, ΘΑ ΠΑΡΑΚΑΛΕΣΟΥΜΕ
ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΑΓΑΠΗΤΟΥΣ ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΟΥΣ ΜΑΣ ΝΑ ΚΑΤΑΘΕΣΟΥΝ
ΤΗΝ ΑΠΟΨΗ ΤΟΥΣ...
ΕΥΧ.
Χαίρετε.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕγώ θα ήθελα από την μεριά μου να προσθέσω ένα μικρό (ενδεχομένως σαφηνιστικό) λιθαράκι στην συζήτηση. Η παράσταση του σταυρωμένου μοναχού μπορεί (αν και δεν συμφωνώ καθόλου) να θεωρηθεί χρήσιμη ως ποιμαντικό στοιχείο σ’ ένα βιβλίο που μιλά για τον αόρατο πόλεμο της μοναχικής ζωής, δηλαδή ως εικονογράφηση. Μπορεί να γίνει πίνακας και ν’ αναρτηθεί στο κελί του μοναχού, στο Αρχονταρίκι της Μονής ή σε κάποια αίθουσα. Δεν έχω ασχοληθεί με την εμφάνιση του θέματος, έχω όμως το αίσθημα ότι πρέπει να εμφανίστηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας προς «πνευματική οικοδομή» των ολιγογράμματων μοναχών και δεν ανήκει στην αρχαία χριστιανική μοναστική παράδοση. Το αίσθημα αυτό το στηρίζω σε μία διαπίστωση του βυζαντινολόγου Ανδρέα Γκραμπάρ, ο οποίος μελέτησε όσο κανένας άλλος την πρωτοχριστιανική εικονογραφία Ανατολής και Δύσης, που λέει ότι: «το βυζαντινό εικονογραφικό πρόγραμμα είχε εστιάσει πάνω σε θέματα θεοφάνειας, και είχε αποκλείσει -ή σχεδόν αποκλείσει- θέματα κόλασης και διαβολικά. Η φρίκη της κόλασης, οι απαίσιοι δαίμονες είναι σχεδόν απόντες από την βυζαντινή τέχνη, κι εδώ, οι Έλληνες που έγιναν χριστιανοί, διατήρησαν την αρχαία παράδοσή τους, ενώ οι Λατίνοι, Σημίτες και Ιρανοί όλων των εποχών καλλιέργησαν οικειοθελώς την εικονογραφία του τρόμου». Αυτά τα γράφει στο κεφάλαιο «το μήνυμα της Βυζαντινής τέχνης» στο έργο του «Οι ρίζες της μεσαιωνικής αισθητικής». Όταν λέει «σχεδόν αποκλείσει» αναφέρεται στην παράσταση της τελικής κρίσης, η οποία εμφανίζεται τον 11ο αι. και μαζί της η εικόνα της κλίμακας του αγίου Ιωάννου του Σιναϊτη.
Ο ίδιος ερευνητής λέει αλλού, ότι κατά την περίοδο των διωγμών δεν υπάρχει ούτε μία παράσταση μαρτυρίου. Αντίθετα, οι παραστάσεις των μαρτυρίων εμφανίζονται αφού έχουν πλέον τελειώσει οι διωγμοί και έχουν γίνει ιστορία. Νομίζω ότι αυτή η εσχατολογική δικαίωση της εικόνας απαντά στο πόσο θεμιτή είναι η ιστόρηση ενός "εν τω γίγνεσθαι" γεγονότος.
ΚΑΛΗΜΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΝΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΑΓΑΠΗΤΩΝ ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΩΝ ΜΑΣ,
ΕΧΟΥΜΕ ΛΙΓΟ ΧΡΟΝΟ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ ΕΝΑ ΣΧΕΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ,
ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΜΑΣ ΕΙΣΑΓΕΙ ΣΤΗΝ "ΓΛΩΣΣΑ", ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΥΠΑΙΝΙΧΘΗΚΑΜΕ,
ΟΧΙ ΒΕΒΑΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΦΡΟΝΗΣΟΥΜΕ ΚΑΝΕΝΑΝ, ΑΛΛΑ ΣΥΜΦΩΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟΛΥΤΑ
ΜΕ ΤΗΝ ΟΡΘΗ ΑΠΟΨΗ ΣΑΣ, ΑΓΑΠΗΤΕ ΜΑΣ κ. ΦΙΛΙΠΠΕ,
ΟΤΙ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΝΕΝΑ ΚΟΙΝΟ ΣΗΜΕΙΟ ΜΕΤΑΞΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΥ
(ΟΠΟΤΕ ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΞΕΙ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ "ΓΛΩΣΣΑΣ" ΤΟΥ ΕΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΛΟΝ;):
https://agiografikesmeletes.blogspot.com/2009/02/blog-post.html
ΕΥΧ.
Μερικές επεξηγήσεις που ίσως βοηθήσουν:
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτό που απετέλεσε πάντοτε το αντικείμενο της εδώ συζήτησης, ήταν η αναζήτηση των ορίων της Ορθόδοξης εικόνας και οι επισημάνσεις των αποκλίσεων. Όσες Θεολογικές αναφορές γίνονται, έχουν σαν ζητούμενο τα παραπάνω όρια.
Η αναφορά μου στην σύνθεση του εσταυρωμένου μοναχού έγινε κάτω από αυτό το πρίσμα (της αναζήτησής μας) έχοντας υπόψη όλα όσα είχαν προηγουμένως κατατεθεί. Στόχος μου δεν είναι η σύνθεση αυτή καθαυτή, αλλά η γραφή της και το εσωτερικό της νόημα. Δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι η συγκεκριμένη σύνθεση μπορεί στα χρόνια που χρησιμοποιήθηκε να φορτίστηκε θετικά από τις προσευχές των ασκητών και να έχει σήμερα θέση στην καρδιά πολλών. Αυτό το έχω δει να συμβαίνει με πολλές άστοχες εικόνες, όπου η συναισθηματική σχέση με την εικόνα αποτελεί βάση στήριξης της Πίστης. Επομένως η δική μου παρέμβαση αναζητά απαντήσεις σε συγκεκριμένα ερωτήματα που έχουν να κάνουν με την εδώ συζήτησή μας και μόνο. Για όποιον η σύνθεση αυτή είναι πολύτιμη αυτό είναι απολύτως σεβαστό. Για την συζήτησή μας λοιπόν, δεν θα πρέπει να μας απασχολεί αν είχε παρηγορητικό και ποιμαντικό ρόλο αλλά αν η συγκεκριμένη σύνθεση βρίσκεται μέσα στα όρια της εικόνας η οποία είναι καθολική έκφραση της Εκκλησίας.
Σαν καθολική έκφραση της Εκκλησίας η Εικόνα απευθύνεται σε όλους, και δια των αγίων Προσώπων προσκυνούμε τον Χριστό. Αυτό αποτελεί όριο και ταυτότητα της εικόνας. Και μόνο με αυτό το κριτήριο η συγκεκριμένη σύνθεση δεν είναι Εικόνα. Όμως φοβάμαι ότι επαναλαμβάνομαι .
Η αναφορές στην εικόνα του Αγίου Ιωάννου , για να υποστηριχθεί η παραπάνω σύνθεση αστοχούν επίσης. Η προσωπική εμπειρία του Αγίου δεν μπορεί να αποτελέσει αυτόνομη εικόνα ( όπως και κάθε ατομική εμπειρία) και, αν έγινε εικόνα, αυτό είναι λάθος. Η σωστή εκδοχή περιέχει και τον άγιο (που προσκυνούμε) και παρουσιάζει την κλίμακα. Χωρίς την μορφή του Αγίου αστοχεί. Ο λόγος είναι και πάλι ότι η Εικόνα περιγράφει και μόνο καθολική εμπειρία για τα μέλη της Εκκλησίας. Δεν υπάρχει εικόνα χωρίς την παρουσία ενός Αγίου Προσώπου.
Αν λοιπόν, ξεπεράσουμε κάθε ίχνος εμπάθειας στην κριτική μας προς την συγκεκριμένη σύνθεση, εύκολα μπορούμε να δούμε ότι η τελευταία πρέπει να έγινε από μοναχούς για μοναχούς. Το λέω αυτό διότι, ενώ το μήνυμα της αφορά το μοναχικό σχήμα, ο πνευματικός αγώνας που περιγράφεται είναι ο ίδιος για κάθε χριστιανό. Στόχος λοιπόν της σύνθεσης είναι πράγματι να παρηγορήσει τους μοναχούς στον αγώνα τους όπως ακριβώς κάνει και το κείμενο του οσίου Θεοφάνους.
Το συμπέρασμα λοιπόν σύμφωνα με τα παραπάνω, είναι ότι δεν πρόκειται για εικόνα και η χρήση της θα έπρεπε να περιορίζεται στην εσωτερική ζωή των Ιερών μονών. Ο αγαπητός Σπυρίδων μας βοηθά πολύ με την τελευταία του κατάθεση. Τώρα, σχετικά με την συνέπεια της περιγραφής αυτό είναι μια άλλη συζήτηση, αν και ήδη τα επιχειρήματα που κατατέθηκαν είναι αρκετά για να βγάλει ο καθένας τα συμπεράσματά του.
Παραβλέπω την αναφορά στην αδυναμία κατανόησης της μυστικής γλώσσας μη κατανοώντας ποιοι εδώ εκφράζουν τα δύο μέρη. Εύχομαι να μην εννοείται η διαφορά μοναχών και λαϊκών. Το προσπερνώ πάντως γιατί ξεφεύγει από το αντικείμενο της συζήτησης.
Αν λοιπόν συμφωνούμε ότι η σύνθεση αυτή ΔΕΝ μπορεί να ανήκει ως Εικόνα στην εκκλησιαστική μας Παράδοση, το θέμα αφορά την ζωή των μοναχών και όχι το σύνολο των πιστών. Αν πάλι, πιστεύουμε ότι είναι εικόνα θα πρέπει να ειπωθεί τι προσκυνούμε σ’αυτήν.
ΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΛΕΙΠΑΜΕ "ΕΚΤΟΣ" ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΑΥΤΟ ΑΠΑΝΤΟΥΜΕ ΜΟΛΙΣ ΤΩΡΑ
ΣΤΗΝ ΝΗΦΑΛΙΑ ΕΠΕΞΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΣΑΣ ΚΑΤΑΘΕΣΗ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ:
ΕΙΧΑΜΕ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙ, ΕΞ ΑΡΧΗΣ, ΟΤΙ ...διαφαίνεται η ανάγκη να συμφωνήσουμε σε κάτι σημαντικό. Αν η συγκεκριμένη παράσταση είναι χαρακτηρισμένη ως Εικόνα ή ως Πίνακας (ή όπως αλλιώς [ΠΩΣ ΑΡΑΓΕ;] θα χαρακτηρίζαμε μία μη Εικόνα).
ΕΥΣΤΟΧΑ, ΣΗΜΕΙΩΝΕΤΕ, ΟΤΙ ...εύκολα μπορούμε να δούμε ότι η τελευταία πρέπει να έγινε από μοναχούς για μοναχούς.
ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΑΠΟΛΥΤΑ. ΑΛΛΩΣΤΕ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΑΥΤΟΝ, ΟΙ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ, ΟΝΤΩΣ, ΜΟΝΟΝ "ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ" ΣΤΙΣ ΜΟΝΕΣ, ΟΠΩΣ ΣΩΣΤΑ ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ Ο ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ.
ΕΝΝΟΕΙΤΑΙ, ΟΤΙ ΔΕΝ ΚΑΤΑΤΑΣΣΟΥΜΕ ΣΤΟΝ "ΚΟΣΜΟ" ΤΟΥΣ ΛΑΪΚΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ ΑΔΕΛΦΟΥΣ ΜΑΣ, ΜΗ ΓΕΝΟΙΤΟ! ΚΑΙ ΖΗΤΟΥΜΕ ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΑΝ ΑΠΟ ΟΧΙ ΚΑΛΗ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΜΑΣ ΥΠΟΝΝΟΗΘΗΚΕ ΚΑΤΙ ΤΕΤΟΙΟ ΚΑΙ ΣΤΕΝΟΧΩΡΗΣΑΜΕ...
ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΟΣ ΤΟΥ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟ ΜΕΛΕΤΟΥΜΕ...
ΕΥΧ.
Χαίρετε! Σεβαστέ μας Ιεροδιακ. Γαβριήλ ευχαριστώ για την απάντησή σας.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜη εικόνα λοιπόν. Συγχωρέστε με για τα πολλά ερωτήματα που προκύπτουν από την παραδοχή αυτή. Δεν θα τα θέσω έχοντας κατά νου ότι μάλλον καταχράστηκα της φιλοξενίας του blog με την συνεχή μου παρέμβαση.
Κάνοντας μια μικρή έρευνα, βρήκα μια άλλη εικόνα όμοιας θεολογικής άποψης και γραφής, και θα μελετήσω την ρίζα που η γραφή αυτή στα μάτια μου είναι ανορθόδοξη. Υπόσχομαι πάντως, ότι δεν θα επανέλθω στο θέμα αυτό, αλλά θα ήθελα να παρακαλέσω θερμά, αν κάποιος έχει κάποια ιδέα για το τι θα μπορούσε να μην στέκει καλά στην εικόνα αυτή, να μας το πει. Εγώ στο σημείο αυτό θα παραμείνω πιστός στην υπόσχεσή μου. ΕΥΧ.
https://www.flickr.com/photos/163732039@N02/?
Χαίρετε!
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαμμία απολύτως κατάχρηση!
Χαιρόμαστε, που Σας έχουμε "κοντά μας".
Η προσπάθεια κατανόησης νέων εννοιών ή γωνιών θέασης των πραγμάτων
είναι αυτή που διευρύνει τελικά τους ορίζοντες της γνώσης μας.
Είναι αγώνας δύσκολος, αλλά όχι ακατόρθωτος, Χάριτι Θεού, όπως
αποδεικνύει ο μέχρι τώρα "δρόμος", που διανύθηκε.
Οι διαφωνίες σε μία συζήτηση δείχνουν ότι υπάρχει ειλικρίνεια
και ζήλος για την αλήθεια, η οποία προκύπτει τελικά, σαν "στάχυ"
κατάκαρπο, έστω και ανάμεσα από πολλά "ζιζάνια"...
Συνεχίζουμε, λοιπόν, και παρακαλούμε για την συμμετοχή
όλων των αγαπητών φίλων...
ΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΑ, ΠΟΥ -ΠΡΩΤΑ Ο ΘΕΟΣ- ΘΑ ΕΠΑΝΕΛΘΟΥΜΕ,
ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΜΟΝΟ ΝΑ ΡΩΤΗΣΟΥΜΕ:
ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΕΙΚΟΝΙΖΕΙ Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΥΤΗ;
ΕΠΙΣΗΣ, ΕΙΝΑΙ ΕΙΚΟΝΑ; ΑΣ ΜΑΣ ΤΟ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΤΕ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ,
ΠΡΟ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΜΑΤΙΑ ΜΑΣ...
ΕΥΧ.
Στο μεταξύ ενημερώθηκα ότι η σύνθεση αυτή εμφανίζεται τον ΙΖ΄ αιώνα. Υπάρχει σε τοιχογραφία στην Ι.Μ.Ζωγράφου και μάλλον οι ρίζες της είναι από Ρωσία. Βρίσκεται επίσης σε πολλές Ι.Μονές σε νεώτερη απόδοση, καθώς και φορητές εικόνες.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠληροφορίες βρίσκει κανείς με την αναζήτηση "mystical icon of the holy church".
Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι γίνονται πολλές νέες συνθέσεις με αντίστοιχο συμβολισμό πολλές απ' τις οποίες είναι στα δικά μου μάτια βλάσφημες.
Πάντως όπως υποσχέθηκα δεν φέρνω το θέμα αυτό για συζήτηση για τους λόγους που προανέφερα. Εκείνο που ζήτησα είναι αν κάποιος έχει κάτι σχετικό να πει αυτό θα ήταν χρήσιμο στην προσωπική μου έρευνα. Αν βρίσκετε ενδιαφέρον το θέμα προκαλέστε εσείς την συζήτηση. Για κάποιο διάστημα θα παραμείνω διακριτικά σαν αναγνώστης. Ευχ.
Αγαπητέ Φίλιππε για να μη καταλαμβάνουμε πολύτιμο χώρο στο blog επικοινώνησε στο e-mail μου: asgabi@otenet.gr
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλησπέρα!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητοί και σεβαστοί φίλοι, το Ιστολόγιό μας έχει πολλές φορές
εκφράσει την χαρά του, και θεωρεί τιμή του, το ότι Σας φιλοξενεί.
Με χαρά διαθέτουμε ως τώρα και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε,
τον χώρο και τον χρόνο, που απαιτούνται,
προκειμένου η ωραία αυτή συζήτηση να μοιράζεται=πολλαπλασιάζεται
και να έχουν οι αρκετά πολλοί επισκέπτες μας,
την δυνατότητα να "κοινωνήσουν" στις απόψεις όλων Σας,
προς δόξαν Θεού και κοινήν ωφέλειαν.
Ευχαριστούμε!
Βεβαίως. Αν πάντως πρόκειται για ότι συζητούμε, νομίζω ότι αφορά όλους.
ΑπάντησηΔιαγραφήτο παραπάνω απαντά στον Αγαπητό Σπυρίδωνα.
ΔιαγραφήἘδῶ πρόκειται γιὰ πίνακα, ὄχι γιὰ εἰκόνα, διότι δὲν ἐκφράζει τὴν κατάστασι τοῦ μέλλοντος αἰώνως καὶ ἁπλὰ ἐκφράζει τὶς σκέψεις κάποιου.
ΑπάντησηΔιαγραφήὉ πίνακας θέλει νὰ μᾶς δείξη τὴν κατάστασι τῆς Ἐκκλησίας εἰς τὸν παρόντα κόσμο, τὴν ὁποία πολεμοῦν τὰ πονηρὰ πνεύματα μέσῳ τῶν διαφόρων πλανῶν καὶ αἱρέσεων. Αὐτὰ ὁ καλλιτέχνης εἰκονίζει ὡς πρόσωπα καὶ ὡς τέρατα γιὰ νὰ μὰς διδάξη προφανῶς, ποιὰ εἶναι αὐτὰ καὶ τὰ κατονομάζει.
Σίγουρα θὰ ὑπάρχουν ἀρκετὰ θεολογικὰ προβλήματα, ὅπως τὸ περιστέρι ἐπάνω ἀπὸ τὴν κιβωτὸ (ποὺ ἀπεικονίζει λανθασμένα τὸ Ἅγιον Πνεῦμα).
Εὐχαριστῶ.
Ευχαριστώ πολύ αδ. Ιωάννα.
ΔιαγραφήΣυμφωνώ απόλυτα.
ΔιαγραφήΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΚΑΤ' ΕΞΟΧΗΝ "ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ" ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ
ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΝΤΩΝ, ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΑΥΤΗ Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ ΕΝΤΕΛΩΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ.
ΩΣΤΟΣΟ, ΑΝ ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔ. ΙΩΑΝΝΑ, ΟΤΙ "ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΠΙΝΑΚΑ",
ΤΟΤΕ ΜΕ ΠΟΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΘΑ ΤΗΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΑΜΕ, ΟΠΩΣ ΘΑ ΤΗΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΑΜΕ;
ΕΙΝΑΙ, ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ, ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΝΑ ΣΥΜΦΩΝΗΣΟΥΜΕ Σ' ΑΥΤΟ ΠΡΩΤΑ...
ΕΥΧ.
Σεβαστοί μου αδελφοί, καλημέρα. Επιτρέψτε μου να προσθέσω, ότι, αν η εικόνα μας δείχνει μία εσχατολογική αλήθεια (και θα πω ποιά είναι αυτή η αλήθεια), τότε κάθε άλλη παράσταση αντανακλά μία πραγματικότητα του παρόντος κόσμου, είτε πραγματική είναι αυτή είτε φανταστική. Εσχατολογική αλήθεια, όπως φαίνεται μέσα στο βιβλίο της Αποκάλυψης, είναι η τελική νίκη του Χριστού πάνω στον διάβολο, δηλαδή η τελική καταστροφή του κακού. Ο νικητής Χριστός - Αρνίο μαζί με τους εκλεκτούς του θα βασιλέψει στην ουράνια Ιερουσαλήμ, την πόλη την χρυσή (ιδού και ο συμβολισμός του χρυσού) εκεί, όπου δεν θα υπάρχει πια νύκτα αλλά φως ατελεύτητο. Η παράσταση του σταυρωμένου μοναχού, επομένως, όπως πολύ ορθά προσπάθησε να δείξει ο αγαπητός Φίλιππος, η αδ. Ιωάννα κι εγώ, δεν αντανακλά αυτή την πραγματικότητα, γι' αυτό και αποτελεί έναν πίνακα. Νομίζω ότι δεν πρέπει να σταθούμε στο αν πρέπει να εξαλειφθεί ή να διατηρηθεί, αν είναι σωστή ή λάθος η παράσταση αυτή, αλλά να συμφωνήσουμε όλοι στο γεγονός ότι δεν είναι εικόνα. Με την συνείδηση αυτή θα έχουμε πετύχει και την ορθή στάση απέναντι στην παράσταση, η οποία μπορεί να θεωρείται για άλλους χρήσιμη ενώ για άλλους βλαβερή. Καταθέτω μία άποψη: Επειδή έτυχε να ασχοληθώ με το Κιτς στην τέχνη, κι επομένως έχω μία, ας πω ευκολία να το διαπιστώνω όταν το συναντώ, κάποιες φορές ο πίνακας αυτός μπορεί να μου αρέσει, παρ' ότι γνωρίζω ότι είναι Κιτς (δηλαδή κάτι το μη αυθεντικό). Μέσα στην Εκκλησία, σε όλους τους τομείς, υπάρχουν πολλά αντικανονικά πράγματα που εισήλθαν για να διευκολύνουν τον πιστό, διότι το ζητούμενο είναι η σωτηρία κι όχι το μέσον. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν δογματίσουμε το μέσον και του δώσουμε την θέση που πρέπει να έχει η αλήθεια την οποία εικονίζει. Και βλέπω ότι εμείς εδώ δεν το κάνουμε αυτό. Συγχωρέστε μου την αργολογία!
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ αγαπητός Σπυρίδων μέσα σε λίγες σειρές μας δείχνει όλα όσα η συζήτησή μας άγγιξε, τον εσχατολογικό χαρακτήρα της εικόνας, την θέση του χρυσού, τις διάφορες αποκλίσεις που, πάντως, μπορεί να είναι βοηθητικές και χρήσιμες σε κάποιους, καθώς και τον τρόπο που οι τελευταίες θα πρέπει να αντιμετωπίζονται.
ΑπάντησηΔιαγραφήΈχω την εντύπωση ότι η συζήτηση άγγιξε με επιτυχία όσα θέματα μας απασχόλησαν και ελπίζω οι καταθέσεις όλων των φίλων να φανούν χρήσιμες σε όσους έχουν ανάλογα ερωτήματα.
Από την μεριά μου θα σταθώ στην τελευταία παράγραφο του Σπυρίδωνος που μας λέει:
«….Μέσα στην Εκκλησία, σε όλους τους τομείς, υπάρχουν πολλά αντικανονικά πράγματα που εισήλθαν για να διευκολύνουν τον πιστό, διότι το ζητούμενο είναι η σωτηρία κι όχι το μέσον. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν δογματίσουμε το μέσον και του δώσουμε την θέση που πρέπει να έχει η αλήθεια την οποία εικονίζει…..»
Η θέση αυτή απαντά με τον πιο εύστοχο τρόπο στα προβλήματα που προκύπτουν στην αντιμετώπιση της εικόνας. Θα πάρω την ευκαιρία να βάλω στο σημείο αυτό ένα σπόρο για μελλοντική συζήτηση, όταν αισθανθούμε έτοιμοι γι’ αυτήν, λέγοντας ότι, η απόσταση της εικόνας από την αλήθεια που αυτή εκφράζει, είναι η διαδρομή που πρέπει να καλύψουμε.