Η ΑΛΛΑΓΗ "ΧΩΡΟΥ" ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΩΝ ΕΠΕΦΕΡΕ ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ "ΜΠΕΡΔΕΜΑ". ΕΙΜΑΣΤΕ ΧΑΡΟΥΜΕΝΟΙ, ΠΟΥ Η ΩΡΑΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ ΕΛΗΞΕ, ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΟΝ, ΜΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ, ΠΑΡΑ ΤΑ "ΔΥΣΚΟΛΑ" ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΓΓΙΞΕ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΤΟΥΣ ΑΓΑΠΗΤΟΥΣ ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΤΟΥΣ ΜΑΣ ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΟΥΣ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΜΟΝΗ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΟΛΥΩΦΕΛΙΜΕΣ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΕΛΠΙΖΟΥΜΕ ΣΥΝΤΟΜΑ ΝΑ ΕΠΑΝΕΛΘΟΥΜΕ, ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΚΑΙ ΕΓΙΝΕ ΚΑΙ Η ΣΧΕΤΙΚΗ "ΣΠΟΡΑ"...
ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΗΝ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ ΑΚΌΜΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΙΕΡΟ ΒΗΜΑ. Ο ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΣ ΜΑΣΤΡΟ-ΦΩΤΗΣ, ΑΝ ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΑ, ΑΝΑΦΕΡΕΙ ΟΤΙ Ο ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΦΟΡΑ ΠΑΝΤΟΤΕ "ΣΑΚΚΟ"...
ΕΝΝΟΕΙΤΑΙ, ΟΤΙ ΕΚΤΟΣ ΙΕΡΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΦΟΡΟΥΝ ΚΑΛΥΜΜΑΥΧΙ...
Δεν γνωρίζω για τα παραπάνω ερωτήματα περισσότερα από σας. Τα προσεγγίζω με την λογική. Η άποψή μου είναι: Δεν βλέπω διαφορά στην επιλογή σάκου η φαιλονίου. Ακολουθώ την παράδοση της παρουσίασης των αγίων.
Αν ήταν στην επιλογή μου θα ζωγράφιζα όλους ασκεπείς εντός του ναού. (προσευχή) Εξαίρεση είναι οι φορητές εικόνες.
Το ίδιο ισχύει και για τη Μίτρα κατά τη γνώμη μου. Ευχ.
Καλημέρα. Με βάση αυτά που γνωρίζω : οι Ιεράρχες εντός του Ιερού Βήματος και πίσω από την Αγία Τράπεζα είναι πάντα με αρχιερατικά άμφια, φελόνιο με πολυσταύρι ή σχέδια, ή σάκκο (ως συλλειτουργοί) και η Μίτρα είναι προαιρετική. Δεν γνωρίζω εάν υπάρχουν άλλοι χώροι εντός του Ιερού Βήματος όπου να εικονίζονται Ιεράρχες, εάν υπάρχει σίγουρα η ενδυμασία κρατά τον λειτουργικό της χαρακτήρα και μάλλον δεν είναι δεσμευτικός σε σχέση με τους Ιεράρχες της Αγίας Τράπεζας. Εκτός Ιερού Βήματος οι Ιεράρχες εικονίζονται με απλά άμφια αλλά οπωσδήποτε ωμοφόριο και προαιρετικά το καλυμμαύχι.
Αδελφοί εν Χριστώ, χαίρετε. Επειδή με απασχόλησε το θέμα αυτό στο βιβλίο που γράφω, μετά από την σχετική έρευνα που έκανα, υποστηρίζω τα εξής: 1ον. Μέσα στο ιερό όλοι οι σεβίζοντες ιεράρχες οφείλουν να είναι ασκεπείς, πλήν του αγίου Σπυρίδωνος και του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας. Ο πρώτος εικονίζεται πάντοτε έτσι (χαρακτηριστικό που το συνδέω υπαρξιακά με τον άγιο «Σπυρίδων:σπυρίδα=ψαθί» (δείγμα της τέλειας ταπείνωσής του). Ο δεύτερος εικονίζεται με οθόνιο επί της κεφαλής μετά από ειδικό προνόμιο που του παραχώρησε η 3η Οικουμενική Σύνοδος. 2ον. Η εικονογραφία των αγίων επισκόπων μέσα στο ναό εξαρτάται από την εκκλησιολογική στάση μας ως αγιογράφοι. Αν θεωρούμε την εικόνα μία θρησκευτική εικονογραφία-εικονογράφηση του ναού με διακοσμητικό χαρακτήρα ιστορικού ή αμφισβητούμενου χαρακτήρα, φυσικά θα αγιογραφήσουμε τους αγίους ιεράρχες με μίτρες, επανωκαλύμαυχα, σάκκους κλπ. Αν έχουμε όμως μία εκκλησιολογική σκέψη και βαθιά λειτουργική, τότε θα εικονίσουμε αυστηρά: α) μόνον το Χριστό αρχιερέα με μίτρα (στοιχείο νεώτερο που συνενώνει το στέμμα του βυζαντινού αυτοκράτορα με την επισκοπική μίτρα), β) όλους τους αρχιερείς στις τοιχογραφίες ασκεπείς, διότι συλλειτουργούν με τον μοναδικό αρχιερέα εντός του ναού ζωντανά δια του Αγίου Πνεύματος και δεν είναι απλώς άψυχα πορτραίτα του τοίχου, και γ) ο σάκκος (ο αρχαίος δαλματικός χιτώνας) φοριόταν μόνο το Πάσχα. Από τον 11ο αιώνα τον φορούσε μόνον ο οικουμενικός πατριάρχης και μετά την πτώση γενικεύθηκε σε όλους τους επισκόπους, (ο ιστορικός Στεφανίδης δεν δέχεται τον σάκκο την εποχή του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου (4ος αι.) κι εγώ συμφωνώ μαζί του.) Όσο για τις φορητές εικόνες, εκεί μπορούν να εικονίζονται οι αρχιερείς με επανωκαλύμαυχο (και στο σημείο αυτό χαίρομαι που ταυτίζομαι με τον Φίλιππο). Η μίτρα είναι κάτι ξένο, για μένα, λειτουργικά, επειδή συνδέεται με την κοσμική εξουσία και την δέχομαι μόνο για τον αρχιερέα Χριστό, στο πρόσωπο του οποίου ενώνονται όλες οι εξουσίες. Προσωπικά, αν ήμουν αγιογράφος, θα εικόνιζα όλους τους αγίους ιεράρχες με πολυσταύριο φελόνιο, όχι μόνο για λόγους αρμονίας, αλλά για λόγους καθαρά Ορθόδοξου λειτουργικού πνεύματος. Αυτά έχω να πω από μέρους μου, για τα οποία μπορεί να κάνω και λάθος!
Είναι αλήθεια ότι σε πολλά ψηφιδωτά η Παναγία εικονίζεται με μπλε ενδύματα. Άλλοτε πάλι στα κόκκινα: Θεσσαλονίκη (αγ. Δημήτριος, 9ος αι.) στην Κύπρο (Κίτιο, Παναγία Αγγελόκτιστη 6ος-7ος αι.). Δεν γνωρίζω τον λόγο που ώθησε τους καλλιτέχνες να επιλέξουν αυτές τις λύσεις και όχι την κλασική που βλέπουμε σε άλλες ψηφιδωτές παραστάσεις (Κίεβο, Πόρτα-Παναγιά,Τρίκαλα κ.α.). Δεν μπορώ ν' απαντήσω στο σωστό ή λάθος, διότι δεν βλέπω κάποια αντικανονικότητα. Επιμένω ωστόσο σε μία κλασική απεικόνιση του χοντροκόκκινου και μπλε όπως το παραλάβαμε από την Παράδοση και συνδέει το σήμερα με το χθες!
Καλησπέρα. Ο χρωματισμός της Παναγίας με μπλε ενδύματα, είναι ένα ερώτημα μάλλον αναπάντητο. Θα ήθελα να κάνω μια επισήμανση (ετεροχρονισμένα λόγω υποχρεώσεων), που αφορά τους Ιεράρχες και γενικά τις Εικόνες. Η εικονογράφηση ενός Αγίου πρέπει (είμαστε υποχρεωμένοι) να τηρεί την ιστορικότητα του προσώπου. Η ενδυμασία είναι σημαντικό μέρος αυτής της ιστορικότητας. Σήμερα στην συνείδηση του πληρώματος της Εκκλησίας (σε ότι αφορά τους Ιεράρχες) η Μίτρα είναι μια πληροφορία του επισκοπικού αξιώματος. Αφού επιτρέπει η Εκκλησία μας τον κάθε επίγειο Δεσπότη ως Εικόνα Χριστού μέσα στην Θεία Λειτουργία και μάλιστα με συγκεκριμένη ενδυμασία, αυτόματα στην συνείδηση του πιστού αποτυπώνεται αυτή η πραγματικότητα. Ίσως στην περίπτωση των Ιεραρχών λόγω της θέσης (πίσω από την Αγία Τράπεζα δεόμενοι) να υπερκαλύπτει η ιστορικότητα την Θεολογία. Μπορούμε όμως να την ισορροπήσουμε αφαιρώντας την Μίτρα. Κι εμένα προσωπικά δεν μου αρέσει η Μίτρα, αλλά δεν μπορώ να πω όπου την βλέπω υπάρχει θεολογικό ζήτημα. Είμαι σίγουρος πως οτιδήποτε αντικανονικό, φροντίζει η Εκκλησία μας να το απομακρύνει. Με αγάπη. Υ.Γ. Δεν είμαι σίγουρος ότι οι Άγιοι εικονίζονται στους Ι. Ναούς με την ιδιότητα των συλλειτουργών. Μπορεί να κάνω λάθος και θα ήθελα να με διορθώσετε, αλλά νομίζω πως είναι παρόντες και συμπροσεύχονται με τον λαό.
5. Η ανάγκη του ζωγραφικού μέρους να ακολουθήσει τις ιδιότητες του χρυσού για να ταιριάξει μαζί του, περιγράφει συμβολικά την ανάγκη ο άνθρωπος να συμμορφωθεί με το θέλημα του θεού.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ, ΕΛΠΙΖΟΥΜΕ ΟΤΙ ΘΑ ΜΑΣ ΠΕΙ Ο ΙΔΙΟΣ, ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΕΤΣΙ...
Νομίζω ότι οι Ιεράρχες στο Ιερό βήμα πάντοτε συλλειτουργούν. Στον κυρίως Ναό όλοι οι άγιοι συμπροσεύχονται μαζί μας. Συμφωνώ με τον Σπυρίδωνα για την μίτρα ότι αφορά μόνο στον Χριστό για τους ίδιους λόγους που πολύ σωστά ανέφερε. Επίσης η παρατήρηση του Σπυρίδωνος ότι σημασία έχει με ποια προτεραιότητα βλέπουμε το κάθε ζήτημα (θεολογική - ιστορική ματιά) απαντά συχνά στις διαφορές αντίληψης. Σχετικά με την τελευταία αναφορά του Ιεροδιακ. Γαβριήλ, δεν καταλαβαίνω την σύνδεση με τα παραπάνω.
ΕΜΕΙΣ, ΠΑΝΤΩΣ, ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙ ΧΡΩΜΑΤΟΣ, ΩΣ ΜΙΑ ΘΑΥΜΑΣΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΤΟΤΕ ΜΑΣΤΟΡΩΝ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΚΑΤΟΡΘΩΣΟΥΝ ΝΑ "ΤΑΙΡΙΑΞΟΥΝ" ΧΡΩΜΑΤΙΚΑ ΤΗΝ ΠΛΑΤΥΤΕΡΑ ΣΤῊΝ ΟΛΟΧΡΥΣΗ ΚΟΓΧΗ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ, ΝΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΟΥΝ ΔΗΛ. ΤΗΝ "ΑΝΑΓΚΗ" ΑΥΤΗ ΤΟΥ ΖΩΓΡΑΦΙΚΟΥ ΜΕΡΟΥΣ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΜΑΣ ΜΙΛΑΤΕ ΚΑΙ Η ΟΠΟΙΑ "ΔΙΝΕΙ" ΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΧΡΩΜΑ ΣΤΟ ΙΕΡΟ ΜΑΦΟΡΙΟ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΜΑΣ...
Καλημέρα! Ζητώ συγνώμη, δεν κατάλαβα ότι αναφερόσασταν στο Μπλε χρώμα για τα ρούχα της Παναγίας. Θυμάμαι ότι και αυτό το είχαμε αντιμετωπίσει σε παλαιότερη συζήτηση όπου είχαν κατατεθεί πολλές απόψεις.
Για τα χρώματα έχουν ειπωθεί πολλοί συμβολικοί χαρακτηρισμοί αρκετά ασαφείς και με ψυχολογική προσέγγιση. Οπωσδήποτε για να διατηρηθούν σταθερά οι επιλογές του Μπλε και Κόκκινου στα ρούχα του Χριστού και της Παναγίας, αυτό φανερώνει κάποιο συμβολισμό. Προσωπικά επιλέγω να αξιολογώ το κάθε χρώμα για την όποια "συμβολική" του ποιότητα μόνο από τη θέση του ως προς την συχνότητα της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Πρόκειται για μια κλίμακα από το κόκκινο στο μπλε με αύξηση της συχνότητας και της ενέργειας επίσης. Αναμφίβολα η διαδρομή κόκκινο-μπλε μας οδηγεί στις κοσμικές ακτίνες που διαπερνούν όλη την δημιουργία. Μόνον αν δεχτούμε ότι τα στοιχεία της εικόνας συμβολίζουν και δομούν μια εκκλησιαστική θεωρεία, και δεν τοποθετούνται τυχαία είτε με μόνον εικαστικά και καλλιτεχνικά κριτήρια, θα μπορούμε να αναζητήσουμε αυτή την μυστική γλώσσα που ίσως κρύβει η παραδοσιακή Εικόνα. Αν η παραπάνω υπόθεση μας φαίνεται υπερβολική η δεσμευτική, τότε κάθε συζήτηση θα είναι αδιέξοδη.
Μη μπορώντας να μοιραστώ την αισιοδοξία του αγαπητού Δημοσθένη για το ότι "κάθε αντικανονικό θα το αντιμετώπιζε η εκκλησία" πιστεύω ότι πολλά αντικανονικά εισήλθαν και εξακολουθούν να υπάρχουν και στην εκκλησιαστική ορθόδοξη τέχνη αλλά και ειδικότερα στην εικόνα. Η αντιμετώπισή τους εξαρτάται από την πνευματικότητα του εκκλ. Σώματος στην διαδρομή του χρόνου. Για τον λόγο αυτό θεωρώ και εγώ όπως και ο Σπυρίδων την ανάγκη να συμφωνήσουμε στο θεμέλιο της συζήτησης ώστε οι απόψεις μας να κρίνονται από αυτό.
Επομένως, σύμφωνα με τα παραπάνω, το χρωματικό "ταιριασμα" που ήταν επιλογή των τότε Μαστόρων, αποτελεί υποκειμενικό χαρακτηριστικό που πολύ εύκολα μπορεί να αμφισβητηθεί με τον ισχυρισμό ότι π.χ. το σκούρο βυσσινί αποδίδει καλύτερα. Χρειαζόμαστε λόγους που να ερμηνεύουν με βαθύτερο νόημα την κάθε επιλογή. Αλλιώς όλα είναι στην τύχη.....
Καλημέρα. Αγαπητέ Φίλιππε πιστεύεις ότι σε σχέση με την ενδυμασία των λειτουργών, η Εκκλησία δεν έχει άποψη ; Ή καλύτερα, δεν απομακρύνει την αντικανονικότητα ; Ο καθένας μπορεί να φοράει ότι θέλει, εν ώρα λειτουργίας και δεν τηρείται το τυπικό μέρος ; Δεν ανταποκρίνεται, δηλαδή, η ιερατική ενδυμασία στην συνέχεια της παράδοσης ; Ευχ.
Είδα καθυστερημένα το ερώτημα, συγνώμη. Δεν εννοούσα αποκλειστικά για τα άμφια - που κατά την γνώμη μου και εδώ υπάρχουν συχνά, υπερβολές - αλλά σαν γενικότερη τοποθέτηση για κάθε αντικανονικό ζήτημα. Είναι μια συζήτηση έξω από τα όρια της εικόνας. Μπορώ να συμφωνήσω ότι βέβαια τηρείται η παράδοση της αμφίεσης. Σχετικά με την Μίτρα εγώ θα ακολουθήσω την θέση του Σπυρίδωνος ρισκάροντας να είμαι λάθος.
ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΑΠΟΛΥΤΑ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΣΤΟ ΟΤΙ "Χρειαζόμαστε λόγους που να ερμηνεύουν με βαθύτερο νόημα την κάθε επιλογή. Αλλιώς όλα είναι στην τύχη". ΔΕΝ ΛΗΣΜΟΝΟΥΜΕ, ΕΠΙΣΗΣ, ΑΛΛΑ ΜΑΛΛΟΝ ΥΠΟΓΡΑΜΜΙΖΟΥΜΕ ΤΗΝ ανάγκη να συμφωνήσουμε στο θεμέλιο της συζήτησης ώστε οι απόψεις μας να κρίνονται από αυτό...
Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΟΓΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ, ΣΤΟ ΜΑΦΟΡΙΟ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ, ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΑΛΑΙΟΥΣ ΜΑΣΤΟΡΕΣ, ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΤΑΙ, ΒΑΣΕΙ ΤΗΣ ΧΡΩΜΑΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ΟΤΙ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΘΕΜΕΛΙΟ, ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΘΕΣΕΙ Ο ΑΓΑΠΗΤΟΣ ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ. ΑΝ ΥΠΑΡΞΗ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ, ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΟΥΜΕ ΤΑ ΑΝΩΤΕΡΩ, ΑΠΟ ΔΕΥΤΕΡΑ, ΠΡΩΤΑ Ο ΘΕΟΣ...
Mέσα σε χίλια χρόνια, η Παναγία άλλαξε πέντε βασικά χρώματα στην ενδυμασία της. Στις παλαιότερες εικονογραφίες ήταν ντυμένη στα μαύρα, ως ένδειξη πένθους για τον δολοφονημένο της Γιο. Στην εικόνα της «Παναγίας της Διαρκούς Βοηθείας», η Mαρία σκεπάζει με το μαύρο χιτώνιό της τον μικρό Iησού για να υπενθυμίσει σε όλους το οδυνηρό του μέλλον. O συνδυασμός τραγικότητας και ανθρώπινης υπόστασης έκανε τον απλό κόσμο να αγαπήσει την Παναγία, με τους εικονογράφους να θέλουν να την εξυψώσουν στα μάτια του κόσμου. Tο πρώτο «πραγματικό» χρώμα που της έβαλαν ήταν αυτό της πορφύρας.
H πορφύρα είναι μια χρωστική ουσία που παράγεται με την επεξεργασία του οστράκου haustellum brandaris και η οποία δίνει ένα ανεξίτηλο βαθυκόκκινο χρώμα. Σήμερα δεν είναι ακριβές το κόκκινο της πορφύρας, αφού οι χρωματικές αποκλίσεις του καθιστούν τη σύγχρονη αναπαραγωγή του κατά προσέγγιση. Πάντως ήταν ένα χρώμα ιδιαίτερα πολύτιμο, λόγω της δυσκολίας παρασκευής και της σπανιότητας των οστράκων από τα οποία μπορούσε να παραχθεί. Συνεπώς η χρήση ενδυμάτων βαμμένων με πορφύρα ήταν ένδειξη πλούτου και εξουσίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τα περισσότερα εικονίσματα ήταν προσφορές χορηγών ή τάματα πλουσίων, επί των οποίων έπρεπε να επιδειχθεί ο πλούτος και η οικονομική τους ισχύς. Kαι αφού η αξία του χρώματος όριζε την αξία του υποκειμένου, η Παναγία άρχισε να εικονίζεται με σκούρα μπλε φορέματα...
Δεν υπάρχει καμία αναφορά στις γραφές που να συσχετίζει τη Mαρία με κάποιο συγκεκριμένο χρώμα, απλώς το μπλε ανταγωνιζόταν τις τιμές του χρυσού και, ιδίως κατά την μεσαιωνική εποχή, ήταν ακριβότερο και από το χρυσάφι, οπότε, λόγω της αξίας του, άρχισε να αντικαθιστά το καθιερωμένο προηγούμενο χρώμα του μανδύα της Παναγίας. Tο μπλε «ουλτραμαρίν» προερχόταν από τον ημιπολύτιμο λίθο λάπις λάζουλι. Oι Zωροάστρες το χρησιμοποιούσαν στις βραχογραφίες τους από τον 6ο και 7ο αιώνα μ.X., ενώ έχει εντοπιστεί σε κινεζικά έργα ζωγραφικής από το 10ο και 11ο αιώνα. O λίθος αυτός ερχόταν πέρα από τη θάλασσα (ultra marinus) γι' αυτό και οι Λατίνοι του έδωσαν αυτό το όνομα. Tο δύσκολο ταξίδι του από τα πετρώδη και άγονα οροπέδια του σημερινού Αφγανιστάν, μέχρι τα λιμάνια της Ευρώπης και κυρίως της Βενετίας, ανέβαζε στα ύψη την τιμή του. Tα έργα της Παναγίας των Mαζάτσο (1426) και Περουτζίνο (1500) από μπλε Aζουρίτη είναι μνημειώδη (συνεχίζεται)...
...Μετά το Μεσαίωνα οι καλλιτέχνες άρχισαν να χρησιμοποιούν το ουράνιο μπλε για τον μανδύα: το μπλε του κοβαλτίου –χρώμα που χρησιμοποιούσαν οι Kινέζοι στην υψηλή ασπρο-μπλέ κεραμική τους, τουλάχιστον από τις δυναστίες των Tάνγκ και Mίνγκ. O Eλ Γκρέκο απεικονίζει υπέροχα την Παναγία με μανδύα από μπλε του κοβαλτίου, το 1595. H Παναγία, ως προστάτης και μητέρα της γης, φορούσε το μπλε, το χρώμα του ουρανού, το χρώμα που μας περιβάλλει και συμβολίζει ακόμη την ηρεμία και την ειρήνη.
Όταν το μπλε χρησιμοποιήθηκε αρκετά, επανήλθε και ισχυροποιήθηκε η πανάκριβη βαφή του χρυσού –η οποία απλωνόταν συνήθως επάνω σε κίτρινο του καδμίου, γιατί η «θέωση» μπορούσε να οριστεί καλύτερα με τη φωτεινότητα της ένδυσης. H βαφή με φύλλα χρυσού έδιναν πάντα μεγαλοπρέπεια στα εικονίσματα, ίδιως όταν λαμπίριζαν αντανακλώντας το φως των λύχνων και των κεριών (και με τους καλλιτέχνες να επαίρονται ή να αυτοεπιβεβαιώνονται για την αξία τους).
Mε την πάροδο των αιώνων, η Παναγία φόρεσε όλα τα αυτοκρατορικά χρώματα διαφοροποιούμενη –εκ των πραγμάτων–από τους υπόλοιπους ανθρώπους. ... H Παναγία άρχισε να εικονίζεται λευκοντυμένη, αφού το λευκό ήταν πάντα το χρώμα της αγνότητας. Σε αυτή την «λευκή» εξάπλωση, βοήθησαν και τα λευκά μαρμάρινα αγάλματα της Παναγίας που, στα μέσα του 19ου αιώνα, παράχθηκαν εξαντλητικά, και τοποθετήθηκαν ακόμη και στα πιο απομακρυσμένα ξωκλήσια.
Όλα τα εκκλησιαστικά έργα σήμερα, συσχετίζουν την ένδυση της Παναγίας με τα παραπάνω χρώματα. Όλα, εκτός από το μαύρο.
Aν θέλετε να δείτε την Oυράνια Mητέρα χωρίς τα ενδύματα των αυτοκρατόρων, χωρίς πάρα πολλή φασαρία ή επίδειξη, μπορείτε να επισκευτείτε την σπηλιά-προσκύνημα στην Kαλαμάν. Eκεί που οι κάτοικοι του χωριού τοποθέτησαν το σιδερένιο άγαλμα της Παναγίας των Χαρίτων, λίγο θαμπό, κάπως οξειδωμένο, τελείως άβαφο. Kαι ως άβαφο, κρατάει το μαύρο χρώμα του υλικού από το οποίο φτιάχτηκε, το μαύρο χρώμα που έδωσαν στο ένδυμα της Παναγίας οι πρώτοι καλλιτέχνες, πολύ πριν χάσουν οι ίδιοι το μέτρο. Tο μαύρο της θλίψης και του αβάσταχτου πόνου, των χαροκαμένων γυναικών, των γιαγιάδων του χωριού. Tο μαύρο που δεν σε μαγνητίζει αλλά σε συγκινεί. Iδιαίτερα αυτές τις Άγιες Mέρες.
ΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΙΝΑΙ ΕΜΦΑΝΩΣ "ΔΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΕΩΣ", ΕΙΝΑΙ, ΕΝ ΤΟΥΤΟΙΣ, ΠΟΛΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ Η ΑΠΟΨΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΑΛΑΖΙΩΝ-ΘΑΛΑΣΣΙ ΑΠΟΧΡΩΣΕΩΝ, ΩΣ ΠΟΛΥΤΙΜΩΝ, ΕΙΔΙΚΑ ΟΤΑΝ ΛΗΦΘΗ ΥΠ' ΟΨΙΝ ΤΟ ΟΤΙ ΟΙ ΑΠΟΧΡΩΣΕΙΣ ΑΥΤΕΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΚΥΡΙΩΣ ΣΕ ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΣΥΝΟΛΑ.
ΩΣΤΟΣΟ, ΘΕΩΡΟΥΜΕ ΟΤΙ ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΙ ΜΑΣΤΟΡΕΣ ΔΕΝ ΥΠΗΡΕΤΗΣΑΝ ΜΟΝΟΝ ΑΥΤΟ ΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ. ΠΙΣΤΕΟΥΜΕ, ΟΤΙ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΚΑΘΟΛΟΥ ΑΔΑΕΙΣ, ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ "ΜΟΥΣΙΚΗ" ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ. ΕΝΝΟΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΡΜΟΝΙΚΗ "ΣΥΛΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ" ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ ΜΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑΣ, ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΕΠΙΤΕΥΧΘΗ ΕΝΑ ΠΟΛΥ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΧΡΩΜΑΤΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ. ΣΤΗΝ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ Η "ΑΝΤΙΣΤΙΞΗ" ΤΩΝ ΣΚΟΥΡΩΝ ΓΑΛΑΖΙΩΝ-ΘΑΛΑΣΣΙ ΑΠΟΧΡΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΜΑΦΟΡΙΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΜΕ ΤΟ ΚΙΤΡΙΝΟ-ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ "ΚΑΜΠΟΥ" ΚΑΙ Η ΕΞ ΑΥΤΗΣ ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΧΡΩΜΑΤΙΚΗ ΑΡΜΟΝΙΑ-ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΕΜΦΑΝΗΣ. ΚΑΝΕΝΑ ΑΛΛΟ ΧΡΩΜΑ ΜΑΦΟΡΙΟΥ ΔΕΝ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗ ΕΠΙΤΥΧΕΣΤΕΡΑ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΤΗΝ "ΑΡΜΟΝΙΑ ΤΩΝ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΩΝ", Η ΟΠΟΙΑ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΙΔΙΚΟΥΣ, ΩΣ Η ΠΛΕΟΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΙ ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΗ, ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΧΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΜΟΝΙΩΝ. ΚΑΙ Ο ΑΓΩΝΑΣ ΑΥΤΟΣ (ΔΙΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΓΩΝΑΣ) ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΟΓΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΑΣΦΑΛΩΣ ΜΟΝΟΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΣΤΟΧΟ, ΑΛΛΑ -ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ- ΒΑΘΕΙΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ...
Μετά το γραπτό και προφορικό λόγο το χρώμα επιτελούσε στο βυζαντινό κόσμο μία εξέχουσα λειτουργία. Κατά αντιδιαστολή προς το λόγο που είχε μια ακριβή σημειολογική αποδοτικότητα, το χάρη στη συναίσθηση και στο συνδυασμό της αντίληψης του, αποτελούσε μια ισχυρή παρόρμηση της σφαίρας του ψυχικού ασυνειδήτου και έτσι αποδεικνυόταν ένας σημαντικός γνωσιολογικός παράγοντας. Οι έγχρωμες ζωγραφικές παραστάσεις διευκόλυναν τη βαθιά αντίληψη του φιλοσοφικο-θρησκευτικού αντικειμένου. Οι ίδιοι βυζαντινοί συγγραφείς το παρατηρούσαν σε μορφή ανάλογη με το πνεύμα της εποχής. «Το χρώμα της ζωγραφικής», γράφει ο Ιωάννης Δαμασκηνός[1], «με προσελκύει στη θεώρηση και σαν λιβάδι τέρπει την δράση και απαρατήρητα εμπνέει στην ψυχή τη δόξα του Θεού». Η προσεταιριστική συμβολική του χρώματος ήταν στο Βυζάντιο σύνθετη και αυτούσια από νοήματα. Για τη διαμόρφωση της σημειολογίας του είχαν επίδρασει πολλοί παράγοντες, μεταξύ των οποίων πρέπει να δεχθούμε την ιουδαιοχριστιανική θρησκευτική παράδοση που είχε βέβαια εμφανή την επιρροή των ινδοιρακινών θρησκευτικών παραδόσεων της συμβολικής του χρώματος[2], τη λειτουργία και τη σημασία του χρώματος στην αυλική εθιμοτυπία στη Ρώμη και στο Βυζάντιο, τη χρήση του χρώματος στην ελληνιστική τέχνη και τα χρώματα της φύσης που συνιστούσαν το θεμέλιο όλων των διαδοχικών συνδυασμών και των πολυσύνθετων συμβολικών εξηγήσεων.
Κατά τον Ε΄-ΣΤ΄ αιώνα είχε ήδη διαμορφωθεί στο Βυζάντιο ένα λεξικό χρωμάτων, περισσότερο η λιγότερο σταθερό, βασιζόμενο σε ένα μικρό άθροισμα σημαντικών χρωμάτων. Η σημειολογία των βασικών χρωμάτων συσχετιζόμενη με την αρχή του συνδυασμού και της συναίσθησης πληρωνόταν στο μεταξύ με φιλοσοφικο-θρησκευτική έννοια, βρίσκοντας έκφραση στο σύστημα συμβολικών εικόνων του Ψευδο-Διονυσίου. Βάση του χρηματιστικού κανόνα ήταν η πορφύρα, το λευκό, το κίτρινο (χρυσό), το πράσινο[3]. Σημαντική σπουδαιότητα αποδιδόταν επίσης στο γαλάζιο (του ουρανού) και στο μαύρο χρώμα... (Συνεχίζεται)
Το πορφυρό-χρώμα «ζωοποιό» και αυτοκρατορικό Στη βυζαντινή κοινωνία ήταν μεγάλη η σημασία του πορφυρού χρώματος που αντιπροσώπευε προ πάντων το αυτοκρατορικό χρώμα. Μόνο ο αυτοκράτορας υπέγραφε με πορφυρό μελάνι, καθόταν επάνω σε πορφυρό θρόνο και έφερε πορφυρά υποδήματα. Στη θεία λατρεία είχε πορφυρό χρώμα το ευαγγέλιο της αγίας Τράπεζας. Κατά τον ΣΤ’ αιώνα οι καλλιτέχνες της βυζαντινής πρωτεύουσας φιλοτέχνησαν σειρά χειρογράφων σε πορφυρή περγαμηνή, όπως είναι οι πορφυροί κώδικες Γένεση, στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Βιέννης, τα ευαγγέλια Σινώπης, στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού, του Rossano, στο επισκοπικό μουσείο της ομώνυμης κωμόπολης της Καλαβρίας στην Ιταλία, του Rabula, στη Λαυρεντιαντή Βιβλιοθήκη της Φλωρεντίας[4]. Η Γ’ Οικουμενική Σύνοδος στην Έφεσο το 431 επέτρεψε, ως ένδειξη υψίστης τιμής και οφειλόμενου σεβασμού προς τη Θεοτόκο, τη χρήση από τους ζωγράφους πορφυρών ενδυμάτων για τη Θεομήτορα και την αγία Άννα. Ήδη κατά την παλαιοχριστιανική εποχή το ερυθρό-πορφυρό χρώμα είχε αποκτήσει διπλή σημασία. Στο ευαγγελικό επεισόδιο του χλευασμού του Χριστού οι Ρωμαίοι στρατιώτες τον είχαν ντύσει με πορφυρή χλαμύδα, σύμβολο της αυτοκρατορικής εξουσίας και «ενέπαιξαν αυτώ λέγοντες «χαίρε, βασιλεύ των Ιουδαίων και εμπτύσαντες εις αυτόν έλαβον τον κάλαμον και έτυπτον εις την κεφαλήν αυτού» (Ματθ. 27, 29-30). Για τους στρατιώτες, εκείνη η χλαμύδα ήταν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα φάρσας, ακόμη ένας τρόπος κοροϊδίας του Χριστού. Για τους χριστιανούς, η πορφυρή χλαμύδα, προ πάντων στην παράσταση του «χλευασμού» ήταν το σύμβολο της αυθεντικής «βασιλείας» του Χριστού και το σημείο του μαρτυρίου του. Στη λατρευτική πράξη «το κόκκινο χρώμα των ιερατικών αμφίων», ήταν το σύμβολο και η ανάμνηση της πορφυρής χλαμύδας[5]. Η διπλή έννοια για το πορφυρό χρώμα διατηρήθηκε καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας του Βυζαντίου. Στην αρχή του ΙΓ’ αιώνα αποκαλύπτεται σαφώς, όπως υπογραμμίζει ο A.P.Kazdan[6], στο έργο του Νικήτα Χωνιάτη, ανώτατου λειτουργού, ρήτορα της αυλής, ιστορικού και συγγραφέα. Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτός αναφέρεται στην πορφύρα με τον παραδοσιακό σεβασμό, σε άλλες με κακοπροαίρετη ειρωνεία. Κατά την κρίση του, «η αυτοκρατορική πορφύρα ταυτιζόταν με την αιμοχαρή σκληρότητα της αυτοκρατορικής αυθαιρεσίας». Παρόμοια ενδιαφέρουσα προσέγγιση για το πορφυρό χρώμα στη σφαίρα της κοσμικής και εκκλησιαστικής εξουσίας προερχόταν με μεγάλη σαφήνεια, από τα ψυχοφυσικά χαρακτηριστικά του. Ενώνοντας καθεαυτό ζώνες του φάσματος (γαλάζιο και ερυθρό) που δεν μπορούν να ενωθούν, αυτό το χρώμα περικλείει καθεαυτό ένα χρωματικό κύκλο. Όπως παρατηρούσε ο Goethe, «η πράξη και η φύση αυτού του χρώματος είναι ενωμένες στο δικό τους γένος. Αυτό συγκεντρώνει μόνο του τα ενεργά και παθητικά μέρη, θερμά και ψυχρά του χρωματικού κύκλου, μέσα στην έσχατη τάση τους, δηλαδή, ενώνει τις αντιθέσεις. Με πορφυρά χρώματα ντύνονται και η «αξιοπρέπεια των γηρατειών» και «η γοητεία της νεότητας» και μέσα από ένα πορφυρό τζάμι βλέπουμε τη φύση σε ένα «τρομοκρατικό φως». Έτσι θα πρέπει να εμφανιστούν «γη και ουρανός κατά την ημέρα της Δευτέρας Παρουσίας»[7]... (Συνεχίζεται)
...Στη βυζαντινή συμβολική των χρωμάτων, το πορφυρό χρώμα ένωνε την αιωνιότητα, το θείο, το υπερβατικό (γαλάζιο, χρώμα ουρανού) με το γήινο (ερυθρό). Συγκεντρώνοντας καθεαυτό τις αντιθέσεις, το πορφυρό χρώμα προσέλαβε ιδιαίτερη σπουδαιότητα σε ένα πολιτισμό αντινομικής σκέψης. Η παιδεία του ματιού ήταν σε όχι τελική ανάλυση, προσδιορισμένη από εκείνη της σκέψης. Όχι τυχαία, η πορφύρα δεν εξήλθε πρακτικά από το Κωνσταντινοπολίτικο περιβάλλον, και αντικαταστηθηκε από χρώματα πιό απλά, το ερυθρό και το γαλάζιο, ενώ στο μαφόριο της Θεοτόκου μετριάστηκε με το καστανό χρώμα.
Το ερυθρό είναι στον Ψευδο-Διονύσιο το χρώμα της φλόγας, της φωτιάς[8] και «οι θειες ενέργειες» εκδηλώνονται στη φωτιά, «με εικόνες προσιτές στις αισθήσεις»[9]. Επίσης, το ερυθρό είναι «ζωοποιό χρώμα» και -βαρύ, φλογερό, επιδεικτικό- είναι συγχρόνως το χρώμα του αίματος, προπάντων του αίματος του Χριστού και, κατά συνέπεια, σύμφωνα με τη θεολογική διδασκαλία, το σημείο της αλήθειας της ενσάρκωσής Του και της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους. Στη βυζαντινή ζωγραφική, σε αντιστοιχία με τη δομή της παράστασης και του σχήματος, το ερυθρό προσέλαβε μια ευρεία κλίμακα καλλιτεχνικών εννοιών.
Το λευκό-χρώμα της αγνότητας
Συχνά το ερυθρό ήταν αντίθετο στο λευκό, που διαφορετικά από ο,τι συμβαίνει στη ζωγραφική της σύγχρονης Ευρώπης είχε ισότητα δικαιωμάτων με τα άλλα χρώματα. Πρόκειται για ένα χρώμα απλό που δείχνει κατά την άποψη του Ψευδο-Διονυσίου[10] τη φωτεινότητα, «την αμοιβαία σχέση με το θείο φως». Γι’ αυτό τα ενδύματα του Χριστού στη Μεταμόρφωση είναι λευκά, φωτεινά, «τα δε ιμάτια αυτού εγένοντο λευκά ως το φως» (Ματθ. 17, 2). Ήδη από τους αρχαίους χρόνους, το λευκό είχε το συμβολικό νόημα της αγνότητας, της αποκόλλησης από το εγκόσμιο (χρωματιστό), της επιδίωξης της πνευματικής απλότητας. Στην απόκρυφη και καινοδιαθηκική γραμματεία, οι άγγελοι και οι νέοι είναι κατά κανόνα ντυμένοι στα λευκά. Αυτό το χρώμα έχει μια συμβολική θέση στην Αποκάλυψη του Ιωάννη. Ο Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως (Η’ αι.) και ο Συμεών Θεσσαλονίκης (ΙΕ’ αι.) κατέδειξαν στα έργα τους μεγάλο ενδιαφέρον για τα λευκά ενδύματα. Η συμβολική του λευκού, εξίσου πολύ σημαντική, θεμελιωνόταν επάνω στην αρχή του οπτικού συνειρμού και της συναίσθησης. Έτσι το λευκό στιχάριο αντιπροσωπεύει την εικόνα της σάρκας του Χριστοΰ[11], «την καθαρωτέραν της δόξης του Θεού περιβολήν απαθή εμφαίνων»[12] και αποκαλύπτει «την αίγλην θεότητος» [13]. Είναι το «ένδυμα αφθαρσίας»[14]. Οι άγιοι και οι όσιοι των εικόνων και των τοιχογραφιών συχνά απεικονίζονται με λευκά ενδύματα. Κατά κανόνα το σώμα του βρέφους Χριστού στη Γέννηση, οι ψυχές των δικαίων στους κόλπους του Αδάμ, καθώς και της Θεοτόκου στην Κοίμηση, είναι όλα τυλιγμένα με ταινίες λευκού χρώματος. Σύμβολο καθαρότητας και απόσπασης από ο,τι είναι γήινο, θεωρήθηκε το λευκό των λινών που περιτύλιξαν το σώμα του Χριστού στον τάφο και το λευκό του γαϊδάρου κοντά στο λίκνο του βρέφους στη Γέννηση. Το λευκό είναι το χρώμα της προαιώνιας σιωπής. Όπως ο τοίχος η ο λευκός πίνακας μπροστά στο ζωγράφο, αυτό κρύβει μέσα του τις άπειρες δυνατότητες κάθε πραγματικότητας, κάθε παλέτας... (Συνεχίζεται)
Το μαύρο σε αντίθεση προς το λευκό είναι η ουσία της περάτωσης κάθε φαινομένου, είναι το χρώμα του τέλους, το χρώμα του θανάτου. Το μαύρο ένδυμα είναι «σημείον πένθους»[15]. Στις ζωγραφικές παραστάσεις μόνο τα έγκατα του σπηλαίου, σύμβολο του τάφου και του Άδη, είναι ζωγραφισμένα με μαύρο χρώμα. Αύτη ή έννοια του μαύρου ήταν τόσο παγιωμένη, ώστε οι πιό εξαίρετοι ζω¬γράφοι, επιθυμώντας να το αποφύγουν, εκεί όπου χρειαζόταν το απλό μαύρο χωρίς καμιά συμβολική αξία, ή το αντικαθιστούσαν με βαθύ γαλάζιο και βαθύ καφέ ή το διόρθωναν με γαλάζιους-ουράνιους τονισμούς. Η αντίθεση «λευκό-μαύρο», πού σε πολλούς πολιτισμούς είχε την έννοια αρκετά πάγια της «ζωής-θανάτου», εισήλθε στη ζωγραφική με μια ακριβή εικονογραφική διατύπωση. Μια λευκή μορφή τυλιγμένη με λωρίδες, στο βάθος ενός μαύρου σπηλαίου (το βρέφος Χριστός στη Γέννηση, ο Λάζαρος στην Έγερσή του) συνιστά τον κανόνα αυτό.
Το πράσινο-χρώμα της νεότητας
Το πράσινο (χλοερό) συμβόλιζε τη νεότητα, το σφρίγος (Ψευδο-Διονύσιος). Είναι το τυπικό χρώμα πού στις απεικονίσεις αντιτάσσεται στα θεία και «μεγαλειώδη» χρώματα, δηλαδή το πορφυρό, το χρυσό, το γαλάζιο. Χρώμα της χλόης και τον φύλλων, το πράσινο είναι υπερβολικά υλικό και κοντά στον άνθρωπο με τη γαλήνια καθημερινότητά του. Στις εικονογραφικές παραστάσεις, είναι συνήθως το χρώμα τον οργωμένων χωραφιών. Μαζί με το λευκό και το χρυσό υπερίσχυε στην εκλεπτυσμένη παλέτα τον έγχρωμων μαρμάρων της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.
Το κυανό-χρώμα του υπερβατικού κόσμου
Το βαθύ γαλάζιο (κυανό) πού σύμφωνα με τον Ψευδο-Διονύσιο συμβολίζει τα άγνωστα μυστικά, αρχίζει την κύρια προσεταιριστική σειρά από την κατανόηση του χρώματος του ουρανού. Από εδώ προέρχεται ή μικρότερη υλικότητα και αισθητικότητα αυτού του χρώματος, ή πνευματική ισχυρή γοητεία του. Στην ανατολική χριστιανική κοινωνία θεωρούνταν το σύμβολο του υπερβατικού κόσμου και συνδεόταν με την αιώνια αλήθεια του Θεού. Η παράσταση της Μεταμόρφωσης του Χριστού, έργο του Θεοφάνη του Έλληνα (Πινακοθήκη Τρετιάκωφ της Μόσχας), είναι διαπερασμένη από την ουράνια ψυχρή λαμπρότητα του υπερβατικού φωτός του Θαβώρ, ακτινοβολώντας από τις ουράνιες σφαίρες πού περιβάλλουν το Χριστό. Οι φωτισμοί αυτοί και οι αντανακλάσεις διασκορπίζονται σε ολόκληρη την εικόνα. Αυτό το θείο, άκτιστο φώς το βλέπουμε να πλημμυρίζει τις κατωφέρειες του εδάφους, τη γη, τα δέντρα, τα λευκά ενδύματα του Ηλία, του Μωυσή και τον Αποστόλων. Επί¬σης και τα ενδύματα του Χριστού έχουν μια απόχρωση ξεθωριασμένου γαλάζιου χρώματος. Βρισκόμαστε απέναντι σε μια καλλιτεχνική εικόνα πού μεταδίδει μια μη εννοιολογική πληροφορία για την υπέρτατη αλήθεια της χριστιανικής οικουμένης, διότι τέτοιου είδους πληροφορία, όπως ήδη διαπιστώθηκε, ακτινοβολείται από την υπερβατική θεότητα με τρόπο φωτεινής ενέργειας στο ιεραρχικό σύστημα (θείος βαθμός και εγκόσμιος βαθμός) μετάδοσης της ίδιας πληροφορίας... (Συνεχίζεται)
Το κίτρινο (ξανθό) είχε θεωρηθεί από τον Ψευδο-Διονύσιο «όμοιο του χρυσού» και το χρυσό «όμοιο του φωτός». Από τούς αρχαίους χρόνους ή λαμπρότητα του χρυσού είχε εξολοκλήρου εύλογα θεωρηθεί φορέας του φωτός, μια ακτίνα ψυχρού ήλιου. Για τον άνθρωπο της αρχαιότητας, ο ήλιος είναι αυτοκράτορας και Θεός, και συνεπώς το χρυσό προσλάμβανε μια συμβολική ανώτερη αξία. Από τις πιό μακρινές εποχές, το χρυσό σήμαινε πλούτο και άρα εξουσία. Η λάμψη του χρυσού ευφραίνει την δράση. Οι Αιγύπτιοι, οι αρχαίοι Εβραίοι, προ πάντων στην εποχή του Σολομώντα, και οι Έλληνες κατασκεύαζαν ποσότητες χρυσών περιδέραιων. Πολλά ελληνικά αγάλματα είναι επενδυμένα με χρυσό και με άλλα πολύτιμα υλικά.
Το χρυσό-χρώμα του φωτός
Το υψηλό νόημα του χρυσού, προ πάντων εκείνο ως συμβόλου του φωτός και, ιδιαίτερα, του αδιαπέραστου φωτός του Θεού, «υπέρφωτου γνόφου» κατά την έκφραση του Ψευδο-Διονυσίου[16], πέρασε επίσης στο βυζαντινό πολιτισμό, κατακτώντας ένα νέο πεδίο επαφών, εφέξης χριστιανικών. Ως διακοσμητικό στοιχείο, το χρυσό είχε υψηλή εκτίμηση στην κοσμική και εκκλησιαστική διοίκηση του Βυζαντίου. Με χρυσό και επιχρυσωμένα υλικά κατασκευαζόταν πολλά διακοσμητικά έργα για εκκλησίες και παλάτια, σκεύη για τη θεία λατρεία και διακο¬σμήσεις, μικρά ολόγλυφα και ανάγλυφα έργα. Τα αυτοκρατορικά ενδύματα ήταν υφασμένα με χρυσό και στην αίθουσα του θρόνου, σύμφωνα με τη γραφική περιγραφή του επίσκοπου Λιουτπράνδου της Κρεμόνας πού επισκέφθηκε τήν Κωνσταντινούπολη τον Γ’ αιώνα, υπήρχε εκεί μια ποσότητα μεγαλοφυών χρυσών και επίχρυσων αντικειμένων. Αναρίθμητα ήταν τα χρυσά αντικείμενα της Αγίας Σοφίας. Ο Ιουστινιανός είχε αναντίρρητα πρόθεση να επενδύσει με χρυσό τούς τοίχους και το δάπεδο της εκκλησίας. Στην εικαστική τέχνη, πριν από όλα στα ψηφιδωτά και στις φορητές εικόνες, το χρυσό εκπλήρωνε τη σπουδαιότατη λειτουργία του ειδικού συμβολικού βάθους με καλλιτεχνική αξία. Όπως διαπιστώνει ο F. Haeberlein[17] ήταν ένα σημαντικό «εναρμονισμένο medium» στο βυζα¬ντινό λεξιλόγιο τον χρωμάτων. Οι φωτεινές ιδιότητες του χρυσού διευ¬κόλυναν τέτοια εναρμόνιση συμμετέ-χοντας ενεργά στη δημιουργία της καλλιτεχνικής εικόνας. Στην τέχνη όλα αυτά τα χρώματα, ήδη από μόνα τους πολύ σημασιολο¬γικά, συγκεντρώνονταν στις σύνθε¬τες και πολύτιμες δομές των -ψηφι¬δωτών, των τοιχογραφιών, των φορητών εικόνων και των εικονο¬γραφημένων κωδίκων, των οποίων η σπουδαιότητα ήταν αξιολογότατη στο βυζαντινό κόσμο. Η θεία λατρεία και ή αυλική τελετουργία ήταν εμποτισμένες από εκλεπτυσμένες χρωματικές συσχετίσεις. Με τέτοιο τρόπο το χρώμα, μαζί με το φως, συνιστούσε στο βυζαντινό πολιτισμό μια από τις πιό θεμελιώδεις τροποποιήσεις του ωραίου και κατείχε στο σύστημα τον αισθητικών κατηγοριών εξέχουσα θέση, εκφράζοντας το διακοσμητικό και πνευματικό πλούτο τον βυζαντινών.
... Σημειώσεις 1. Περί εικόνων Λόγος A’, PG 94,1268 Β. 1. Πρβλ. F. Haeberlein, Grundztige einer nachantiken Farbenikonographie, Romisches Jahrbuch fur Kunstgeschichte, 3, Wien 1939 α 93. 2. Βλ. Ψευδο-Διονυσίου, Περί της ουράνιας ιεραρχίας, XV, 7. G. Mathew. Byzantine Aesthetics. London1963, σ. 88. Κ. Onasch, Der Funktionalismus der orthodoxen Liturgie. Grundlige einer Kritik, Jahrbuch für Liturgik und Hymnologie, 1961, σ. 47-49. 3. Βλ. A. Grabar, L’ ge d’ or de justinien, Paris1966, a. 198-210. 4. Σωφρονίου Ιεροσολύμων, Λειτουργικά Σχόλια, PG 87/3,3988Α. 5. Το χρώμα στο καλλιτεχνικό σύστημα του Νικήτα Χωνιάτη, στο έργο Βυζάντιο, Οι νότιοι Σλάβοι και η Αρχαία Ρωσία, η δυτική Ευρώπη, Μόσχα 1973 (ρωσικά), σ. 133-134. 6. Βλ. I. W. Goethe, Schriften zur Farbenlehre,στα Gesamtausgabe der Werke, Stuttgart 1959, XXI, σ. 238. 7. Περί της ουράνιας ιεραρχίας, XV, 7,336C. 8. Περί της ουράνιας ιεραρχίας, XV, 2,329C. 9. Περί της ουράνιας ιεραρχίας, XV, 8,337Α. 10. Σωφρονίου Ιεροσολύμων, Λειτουργικά σχόλια,PG 87/3,3988Β. 11. Συμεών Θεσσαλονίκης, Περί των Ιερών χειροτονιών, PG155,368D. 12. Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως, Ιστορία Εκκλησιαστική και Μυστική θεωρία, PG 98,393 C. 13. Συμεών Θεσσαλονίκης, Περί της ιεράς λει¬τουργίας, PG155,257D. 14. Συμεών Θεσσαλονίκης, Περί των ιερών χειροτονιών, PG155,396Α 15. Περί μυστικής θεολογίας, PG 3,997Β. 16. Grundzüge einer nachantiken Farbenikonographie, Romisches Jahrbuch fiir Kunstgeschichte, 3, Wien 1939, σ. 96.
Κωνσταντίνος Π. Χαραλαμπίδης, Καθηγητής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΔ. ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΓΙΑ ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΑΡΘΡΟ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΚΑΤΕΘΕΣΕ ΣΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ. ΣΤΟ ΟΤΙ "το χρώμα επιτελούσε στο βυζαντινό κόσμο μία εξέχουσα λειτουργία" ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΚΑΙ Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΚΑΤΑΘΕΣΗ...
Παίρνω αφορμή από τις συνεισφορές στον παρόντα διάλογο της αγαπητής Βασιλικής, όχι τόσο για να διαφοροποιηθώ από τις σκέψεις της όσο για να επιστήσω έναν κίνδυνο: της παραθεώρησης του ορθόδοξου εκκλησιαστικού συμβολισμού. Τι θέλω να πω; Ότι η αφετηρία μας πρέπει να είναι η εκκλησιαστική αντίληψη όλων αυτών των στοιχείων που αναζητούμε και όχι ένα μίγμα παγανιστικής και εκκλησιαστικής αντίληψης περί συμβόλου. Αυτό γίνεται κατά κόρον από μέρους των αρχαιολόγων, οι οποίοι λίγο (αν όχι καθόλου) ενδιαφέρονται για την Ορθόδοξη θεολογική σημασία του συμβολισμού. Διαφωνώ κάθετα όταν μιλάμε για την εκκλησιαστική εικόνα την εφαρμογή της επιστημονικής-αρχαιολογικής ερμηνείας του συμβόλου, όπως και της ψυχολογικής (του τύπου: στις παλαιότερες εικονογραφίες ήταν ντυμένη στα μαύρα, ως ένδειξη πένθους για τον δολοφονημένο της Γιο), όχι τόσο γιατί θέλω να συμφωνώ απλά με όλη την Ορθόδοξη πατερική σκέψη, αλλά κυρίως για τους εξής βασικούς λόγους που βιώνω λειτουργικά μέσα στην Εκκλησία ως πραγματικότητα: 1. Βασική Ορθόδοξη ερμηνεία του συμβόλου και κατ’ επέκτασιν της συμβολικής, είναι ότι το χάσμα μεταξύ κτιστού και ακτίστου δεν γεφυρώνεται με την βοήθεια της φύσης αλλά της επέμβασης ενός προσώπου, δηλαδή δια της ελευθερίας και της αγάπης. (1ο Βασικό μάθημα της Ορθόδοξης εικονολογίας). (Ο όρος φύση περικλείει όχι μόνο τον ουρανό, την φωτιά, το νερό κλπ., αλλά και τα συναισθήματα, χαρά, λύπη, πόνο). 2. Από την στιγμή που κανένας συμβολισμός βασισμένος σε φυσικές ιδιότητες δεν είναι επιτρεπτός, εκκλησιαστικά σκεπτόμενος, αυτό σημαίνει ότι η «επέμβαση προσώπου» δημιουργεί έναν συμβολισμό που στηρίζεται μόνο σε ιστορικά γεγονότα. 3. Κι επειδή όλα τα ιστορικά γεγονότα μέσα στην Εκκλησία και ιδιαίτερα στην λειτουργική της ζωή, παίρνουν το νόημά τους όχι από το παρελθόν (αυτό θα ήταν πλατωνισμός) αλλά από το μέλλον, αυτό σημαίνει ότι κάθε σύμβολο δικαιώνεται από την στιγμή που εικονίζει την εσχατολογική αυτή πραγματικότητα. (Γι’ αυτό και μιλάμε για εσχατολογικό χαρακτήρα της εικόνας. 2ο Βασικό μάθημα της Ορθόδοξης εικονολογίας). Εάν κάποιος δεν κατανοεί τις παραπάνω αφετηριακές προϋποθέσεις της Ορθόδοξης Συμβολικής που αναφέρω, μπορώ να επεξηγήσω, αν και δεν χρειάζεται. Φτάνει να διαβάσει κανείς τις παραπομπές της αγαπητής Βασιλικής στον άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης για να βγάλει εύκολα το συμπέρασμα. [Τα γράφω αυτά με πολύ αγάπη, διότι, αν δεχθούμε ότι το άσπρο συμβολίζει την αγνότητα, το μαύρο το πένθος, το κόκκινο το μαρτύριο ή το αίμα, τότε ξεφεύγουμε εντελώς από τα πλαίσια ορθόδοξης κατανόησης του συμβόλου και συμφωνούμε απόλυτα με τους δυτικούς λειτουργιολόγους του Μεσαίωνα (Honorius Augustodunensis, Rupert de Deutz, Hugues de Saint-Victor, Jean d’Avranches, Jean Beleth, όπως τα περιγράφουν στα έργα τους στην Λατινική Πατρολογία, τομ. 172, 175-176). Αν όμως αναζητούμε τον Ορθόδοξο συμβολισμό, θα πρέπει να τον αναζητήσουμε με άλλο σκεπτικό!]
ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ! ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ! ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΠΟΛΥ ΤΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ, ΜΕ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΑΖΗΤΟΥΜΕ ΤΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟ...
Ευχαριστώ τον Αγαπητό Σπυρίδωνα για την παρατήρηση που μου έκανε.Οι πηγές που βρήκα από το ίντερνετ ήταν γενικά για τον συμβολισμό των χρωμάτων στην αγιογραφία.Βέβαια με μπέρδεψε και ο τίτλος που αναφερόταν και στο Βυζάντιο.Ίσως θα έπρεπε να αναζητήσω κείμενα και πηγές που έχουν σχέση αποκλειστικά και μόνο με την ορθόδοξη αγιογραφία.
Συγνώμη αν φαίνομαι σχολαστικός και "κολλημένος" σε κάποια πράγματα, όπως στον Ορθόδοξο συμβολισμό και ερμηνεία των εικόνων. Σήμερα, δυστυχώς δεν διαχωρίζεται η ορθόδοξη ερμηνεία, με αποτέλεσμα να διαβάζει κανείς (ακόμα και από έγκριτους καθηγητές) συμβολική που ισχύει για μία παγανιστική παρά ορθόδοξη τέχνη. Ένας Γάλλος καθηγητής, ειδικός της Συμβολικής του χρώματος, ο Μισέλ Παστουρώ (ο οποίος υπήρξε ένας από τους κριτές της εργασίας μου στο Παρίσι) είχε δημοσιεύσει το 2000 μία μελέτη για το μπλε χρώμα και την συμβολική του από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Αν μεταφέρουμε τις ιδέες αυτές στην εικόνα, όπως κάνουν πολλοί, τότε δεν μιλάμε για συμβολική των Ορθόδοξων εικόνων αλλά για μία διαθρησκειακή ερμηνεία, δηλαδή μία αλλοίωση της σημασίας των εικόνων. Επιμένω, επομένως, όχι άνευ λόγου, για την ορθόδοξη αναζήτηση της συμβολικής και ερμηνείας των εικόνων και όχι για μία γενική συμβολική ερμηνεία.
Σεβαστέ κ. Μαρίνη, μήπως θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε τι εννοείτε, λέγοντας ότι "η «επέμβαση προσώπου» δημιουργεί έναν συμβολισμό που στηρίζεται μόνο σε ιστορικά γεγονότα";
Βασικά εννοώ το μοναδικό Πρόσωπο, τον Χριστό, ο οποίος παίρνει σάρκα και μπαίνει στην Ιστορία για να της δώσει το πραγματικό της νόημα: να ενώσει το κτιστό με το άκτιστο. (Αυτή είναι η Χριστολογική δικαίωση της εικόνας κατά τους εικονόφιλους Πατέρες.)Το Πρόσωπο του Χριστού μετά την Ανάσταση μεταδίδει τις θείες ενέργειες, οι οποίες είναι υποστατικές και όχι απρόσωπες, σε άλλα "πρόσωπα" τα οποία καλούμε μέσα στην Εκκλησία Αγίους. Επομένως, εικόνα έξω και πέραν του προσώπου δεν υπάρχει. Και κάθε πρόσωπο υπαρκτό έχει άμεση σχέση με την ιστορία! Αυτό εννοώ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΑΓΑΠΗΤΟΥΣ ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΟΥΣ, ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΟΥΝ ΣΕ ΠΟΛΥ ΩΡΑΙΕΣ, ΑΝ ΚΑΙ ΔΥΣΒΑΤΕΣ, ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ!
ΙΣΩΣ ΕΙΝΑΙ, ΛΟΙΠΟΝ, Η ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΣΤΙΓΜΗ ΝΑ ...ΕΠΙΣΤΡΕΨΟΥΜΕ ΣΕ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΤΟΥ ΔΟΘΗΚΕ, ΜΑΛΛΟΝ, Η ΠΡΕΠΟΥΣΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΚΑΙ ΜΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΕΙ ΣΥΝΕΧΩΣ.
ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΤΟΝ ΑΓΑΠΗΤΟ κ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ ΝΑ ΜΑΣ ΕΞΗΓΗΣΕΙ ΣΑΦΕΣΤΕΡΑ ΤΙ ΕΝΝΟΟΥΣΕ ΟΤΑΝ ΜΑΣ ΕΙΠΕ, ΟΤΙ
"Αυτό το υπερκόσμιο φως (χρυσό) που περιβάλλει την εικόνα και που γίνεται κτήμα στα πρόσωπα των αγίων βρίσκει εκπληκτική αναλογία συμβολισμού στους όρους που η ζωγραφική θα πρέπει να ακολουθήσει προκειμένου να ταιριάξει μαζί του. Το κεφάλαιο αυτό αποτέλεσε το δικό μου πεδίο έρευνας στην μέχρι τώρα ενασχόλησή μου με την εικόνα."...
Η ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΑΣ, ΠΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΞΗΣ:
- ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ, ΣΤΗΝ ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ το υπερκόσμιο φως (χρυσό), ...κτήμα στα πρόσωπα των αγίων
- ΕΧΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΑΥΤΟ ΜΕ ΟΣΑ ΜΑΣ ΕΞΗΓΕΙ Ο κ. ΜΑΡΙΝΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ "ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΠΡΟΣΩΠΟΥ" "στην Ιστορία, για να της δώσει το πραγματικό της νόημα: να ενώσει το κτιστό με το άκτιστο;"
- ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΗ Η "εκπληκτική αναλογία συμβολισμού" ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΑΝΑΦΕΡΕΤΕ ΚΑΙ
- ΠΩΣ ΚΑΤΟΡΘΩΝΕΤΑΙ η ζωγραφική... να ακολουθήσει προκειμένου να ταιριάξει μαζί του (ΜΕ ΤΟ ΧΡΥΣΟ, ΥΠΟΘΕΤΟΥΜΕ).
Βλέπω ότι η φλόγα στην συζήτησή μας άναψε πάλι... Δεν θα ξεπεράσω την ευκαιρία που μας προσφέρει ο αγαπητός Σπυρίδων να γίνει κατανοητός και πρακτικά ο ορθόδοξος τρόπος αντιμετώπισης του συμβόλου. Θα ρωτήσω παίρνοντας για παράδειγμα ένα στοιχείο μάλλον συμβολικό της εικόνας, το κόκκινο σιρίτι που περιγράφει την κάθε εικόνα. Πως θα πρέπει να σκεφτούμε γι αυτό;
Σεβαστέ μας Ιεροδιακ. Γαβριήλ, αν θέλετε, να δούμε τα ερωτήματά σας όταν εξαντλήσουμε τις απορίες μας σχετικά με το σύμβολο.Ευχ.
Εγώ σ' ευχαριστώ Ιερώνυμε με το πολύ αγαπητό σ' εμένα όνομα (αφιέρωσα 5 χρόνια στην μελέτη του βίου του οσίου Ιερωνύμου). Σε ότι αφορά στο σιρίτι που περιγράφει μίαν εικόνα, για μένα αποτελεί ένα θαυμάσιο διακοσμητικό στοιχείο. Τίποτα παραπάνω και καθόλου απαραίτητο! Είμαι όμως περίεργος να μάθω, αγαπητέ Φίλιππε, τον συμβολισμό που βλέπεις εσύ.
Είναι πάντως περίεργο να διατηρείται η επιλογή του κόκκινου σχεδόν στο σύνολο των εικόνων. Αν είναι μόνον διακοσμητικού χαρακτήρα η επιλογή του, και μόνο για την εκδοχή αυτή, κάποιοι αγιογράφοι θα ήθελαν να προτείνουν κάτι διαφορετικό, πράγμα που δεν έγινε.
Θα έλεγες το ίδιο για την σταθερή επιλογή στα χρώματα των ρούχων του Χριστού; Μπορούμε να διακρίνουμε κάποιο στοιχείο της εικόνας που να συμβολίζει κάτι συγκεκριμένο; Προσπαθώ να καταλάβω τον τρόπο που μας λες ότι χαρακτηρίζει τον Ορθόδοξο συμβολισμό και να διακρίνω τα όρια από την δυτική αντίληψη για το σύμβολο. Θα πω την γνώμη μου αλλά με ενδιαφέρει να κατανοήσω αυτό το πολύ σημαντικό που ξεκίνησες.
Παρακαλώ όλους τους φίλους να καταθέσουν τις απόψεις τους καθώς και τον σεβαστό Ιεροδιακ. Γαβριήλ. για να είναι η συζήτησή μας γόνιμη.
Κάπου διάβασα, "ξεφυλλίζοντας" διαδικτυακά διάφορες εικονολογικές μελέτες, ότι το κόκκινο σαν πλαίσιο ή και σαν φόντο (σε παλαιότερες εποχές) αποτελεί ένδειξη θριάμβου της αιώνιας ζωής. Εάν συνδέσουμε το συμβολισμό του χρυσού φόντου (το οποίο εκφράζει τη μετοχή του απεικονιζόμενου προσώπου στην Βασιλεία των ουρανών) με την προαναφερθείσα έννοια του κόκκινου πλαίσιου ή σιρίτι, τότε ο καθένας μπορεί και μόνος του να κάνει τα συμπεράσματά του ως προς το που σκοπεύει να ανεβάσει το νου και την καρδιά μας μια εικόνα, ακόμα από τα πιο μηδαμινά στην πρώτη όψη στοιχεία που την αποτελούν.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩΣ ΝΑ ΚΑΤΑΘΕΣΟΥΜΕ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ ΕΙΧΑΜΕ ΣΥΖΗΤΗΣΕΙ, ΑΛΛΑ ΟΜΟΛΟΓΩ, ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΙΧΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΕΙ ΠΛΗΡΩΣ: ΟΤΙ, ΤΑ ΚΟΚΚΙΝΑ ΣΕΙΡΗΤΙΑ, ΕΙΤΕ ΣΤΙΣ ΦΟΡΗΤΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΕΙΤΕ ΣΤΙΣ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΟΡΙΟΘΕΤΟΥΝ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΜΕΤΑΠΤΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΜΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΙΜΑΤΟΣ (ΕΞ ΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ), ΔΗΛ. ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, ΣΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΖΟΥΜΕ ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΑΜΑΤΙΖΟΝΤΑΙ ΟΛΑ ΑΥΤΑ, ΩΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΤΩΣΗΣ ΜΑΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΑΣ...
Καλημέρα! Αγαπητέ Σπυρίδωνα, έχουμε ήδη δύο υποθέσεις για το τι θα μπορούσε να συμβολίζει το κόκκινο χρώμα. Ερμηνείες σαν αυτές είναι αρκετά διαδεδομένες στις αντιλήψεις των αγιογράφων. Αν έχω καταλάβει καλά όσα μας έχεις πει, κάτι τέτοιο δεν ανήκει στην Ορθόδοξη ερμηνεία της εικόνας. Είναι λοιπόν δυνατόν να αποδώσουμε συμβολικό χαρακτήρα σε ένα στοιχείο, χρώμα, γεωμετρικό σχήμα κλπ στα πλαίσια της Ορθόδοξης αντίληψης;
Χωρίς να παίρνω την θέση του σεβαστού κ. Μαρίνη, θα ήθελα να συμμεριστώ με την αγάπη Σας μια γνώμη ενός Ρώσσου μελετητή ή οποία μου φαίνεται επίκαιρη επί τούτου: "Οντολογικά το χρώμα δεν έχει αφ'εαυτού σημασία. Γνωσεολογικά αποτελεί μορφή αποκαλύψεως του πνευματικού φωτός, είναι σύμβολο και μαρτυρία του. Αλλά και γνωσεολογικά το χρώμα δεν αποτελεί αυτοαξία. Την αξία του χρώματος του την προσδίδει το πνευματικό περιεχόμενο, το οποίο εκφράζεται διαμέσω αυτού."
Αν διαβάσουμε προσεκτικά όσα ο αγαπητός Σπυρίδων μας λέει πιο πάνω, συμπεραίνουμε ότι τέτοιες αναφορές δεν χαρακτηρίζουν την ορθόδοξη ερμηνεία της εικόνας. Απο ότι καταλαβαίνω ούτε τα χρώματα η τα σχήματα επίσης, μπορούν να έχουν συμβολικό νόημα. Είναι πολύ ενδιαφέρον να κατανοήσουμε τον λόγο του Σπυρίδωνος και να διακρίνουμε την ορθόδοξη συμβολική γλώσσα από αυτήν της παγανιστικής αντίληψης. Για τον λόγο αυτό και η δικές μου ερωτήσεις. Αν αφαιρέσουμε το νόημα από τα χρώματα και τα σχήματα, ποια άλλα στοιχεία αποτελούν την συμβολική γλώσσα της εικόνας;
…………. κανένας συμβολισμός βασισμένος σε φυσικές ιδιότητες δεν είναι επιτρεπτός… Η παραπάνω φράση δεν αφήνει ούτε στον χρυσό ούτε στα χρώματα να έχουν συμβολικό χαρακτήρα εκ της φυσικής τους ιδιότητας. Δεν μπορούμε να πούμε δηλ. ότι το μπλε σημαίνει αυτό και το κόκκινο εκείνο κλπ, ούτε ότι το χρυσό είναι σύμβολο του ακτίστου φωτός, αφού και ένα άλλο υλικό επίσης μπορεί να εκφράσει το ίδιο πράγμα (π.χ. η ώχρα).
Χρειάζεται να καταλάβουμε - και πρώτος εγώ - ποια είναι η ορθόδοξη συμβολική ερμηνεία της εικόνας αν όλα τα παραπάνω αστοχούν.
Αυτή η θεώρηση για τα χρώματα έχει σίγουρα παγανιστικό χαρακτήρα, είναι αυθαίρετη και όπως φαίνεται και από το ερώτημά σας οι ερμηνείες αυτές συνδέονται με την κουλτούρα του κάθε τόπου και δεν είναι σταθερές. Και σε μας το μαύρο είναι το χρώμα του πένθους, αλλά μπορεί αυτός ο συμβολισμός να ισχύει και στην εικόνα; Η γνώμη μου είναι ότι στην αλήθεια που εκφράζει η εικόνα αυτοί οι χαρακτηρισμοί για τα χρώματα δεν έχουν θέση. Έχουμε αγγίξει ένα πολύ σοβαρό θέμα, αυτό του χαρακτήρα των χρωμάτων στην ορθόδοξη εικόνα, και ίσως καταφέρουμε να τον προσδιορίσουμε.
Καλημέρα. Σήμερα διάβασα τον παραπάνω, ενδιαφέρον ομολογώ, διάλογο, σχετικά με τα χρώματα και τον συμβολισμό τους. Να προσθέσω μόνο πως ο Θεοφάνης πριν ξεκινήσει την εικονογράφιση της Ι. Μ. Σταυρονικήτα, είχε καθίσει μέσα στον ναό 2 -3 ημέρες, θέλοντας να δει πως "λειτουργούσε" το φυσικό φως που έμπαινε από τα παράθυρα, ώστε να κινηθεί ανάλογα χρωματικά (έχω την εντύπωση πως το έχουν κάνει κι άλλοι μεγάλοι Μαΐστορες). Δεν ξέρω εάν αυτό το γεγονός μπορεί να βοηθήσει στην περαιτέρω συζήτηση.
ΚΑΘΕ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΕΝΑ ΠΟΛΥΤΙΜΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ ΜΑΣ, ΟΣΟ ΚΙ ΑΝ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΜΙΚΡΟ ή ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΑΤΕΛΕΣ. ΑΛΛΩΣΤΕ, ΔΕΝ ΤΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΟΛΑ. ΜΑΘΗΤΕΥΟΥΜΕ... Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΥΤΟΥ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΥ, ΓΙΑ ΤΟ ΠΩΣ ΦΩΤΙΖΕΤΑΙ Ο ΧΩΡΟΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΗΣΗΣ, ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΙΑ ΕΜΑΣ. ΔΕΝ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΜΕ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ!...
Συγχωρέστε μου την αργοπορία.Θα συμφωνήσω με τον Ιερώνυμο και την αυτοαξία του χρώματος , ωστόσο θα ήθελα να διευκρινίσω στην αγάπη σας τα εξής: 1ον. Είναι λάθος, κατά την γνώμη μου ν’ αναζητούμε σε κάθε στοιχείο της εικόνας έναν συμβολισμό ιδιαίτερο. Ο 82ος κανών της Πενθέκτης καταργεί τον συμβολισμό ως «παλαιό τύπο και σκιά» της αλήθειας κι αυτό είναι πολύ σημαντικό. 2ον. Ο ίδιος κανών θεσμοθετεί την προσωπική εικόνα του Κυρίου και μας δίνει το κριτήριο Ορθόδοξης ερμηνείας του συμβολισμού στην εικόνα που είναι καθαρά «προσωπικός». Η εικόνα δείχνει «πρόσωπα». Στην εικόνα, επομένως, έχουμε προσωπική παρουσία χωρίς να έχουμε φυσική παρουσία, δηλαδή πρόσωπο μαζί με την φύση (αυτή η πραγματικότητα –η προσωπική παρουσία μαζί με την φύση- είναι η αλήθεια των εσχάτων). Αυτό συμπεραίνεται εύκολα από τα λόγια του αγίου Θεόδωρου του Στουδίτη: «Παντός εικονιζομένου, ουχ η φύσις, αλλ’ η υπόστασις εικονίζεται…περιγραπτός άρα ο Χριστός καθ’ υπόστασιν, καν τη θεότητι απερίγραπτος». Υπάρχει, επομένως, ένας εικονικός συμβολισμός μέσα στην Εκκλησία και ιδιαίτερα στη θεία Λειτουργία (μέρος της οποίας είναι και η εικόνα) που εξαρτάται από την προσωπική παρουσία (του Κυρίου, της Θεοτόκου, των αγίων) και όχι από την φύση. Μέσα στην Εκκλησία και στην εικόνα, ο χώρος, ο χρόνος, η ύλη, τα χρώματα, ο λόγος, η όσφρηση, η ακοή χρησιμοποιούνται στον συμβολισμό όχι ως πηγή του συμβόλου αλλά ως δάνεια για να εκφράσουν την προσωπική παρουσία του Χριστού ή του αγίου. Γιατί ορθόδοξα σκεπτόμενοι πηγή του συμβόλου πρέπει να είναι πάντοτε το πρόσωπο και η ιστορική-εσχατολογική του διάσταση.
3ον. Χρειάζομαι πολύ χώρο για να αναλύσω την λειτουργία του συμβόλου εξωχριστιανικά. Θα πω σύντομα ότι ο ειδωλολατρικός συμβολισμός για να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ κτιστού και ακτίστου (ανθρώπου και θείου) χρησιμοποιεί την φύση, κι έτσι εγκλωβίζει τον Θεό μέσα στον κόσμο (είτε αυτό λέγεται τοτέμ, ξόανο, μαγεία στους πρωτόγονους λαούς, αστρολογία και συμβολισμός των εποχών στους αρχαίους, ειμαρμένη στους Στωϊκούς κλπ.). Τέτοιος συμβολισμός δεν υπάρχει μέσα στην Βίβλο (εξ ου και ο απορριπτικός λόγος του Αποστόλου: «ημέρας παρατηρείσθαι και μήνας και καιρούς και ενιαυτούς…» Γαλ. 4,10). Μέσα στην Εκκλησία από την κλίση του Αβραάμ μέχρι και την Ανάσταση του Χριστού ένα πρόσωπο και η εν ελευθερία πράξη του αναλαμβάνει την ένωση κτιστού και ακτίστου: κατεξοχήν ο «ένας της Τριάδος» Χριστός αλλά και ο κατ’ εικόνα Θεού άνθρωπος. 4ον. Το πρόβλημα λοιπόν που εμφανίζεται σύμφωνα με τα παραπάνω είναι το εξής: Αν πούμε ότι το κόκκινο χρώμα συμβολίζει το αίμα (την φύση) ο συμβολισμός αυτός είναι ειδωλολατρικός. Αν το λευκό χρώμα συμβολίζει την αγνότητα, αγιότητα κ.α. (ιδέα μεν αλλά φύση δε) ο συμβολισμός είναι ειδωλολατρικός. Αν όμως το λευκό χρησιμοποιείται γιατί έτσι εμφανίστηκε ο Κύριος στους Αποστόλους κατά την Μεταμόρφωση ή οι άγγελοι στο μνημείο της Ανάστασης (δηλ. έχοντας ως πηγή του ένα ιστορικό γεγονός και προσωπικό) τότε ο συμβολισμός είναι χριστιανικός. Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με τον κανόνα της Πενθέκτης ούτε και το χρώμα μπορεί να είναι δεσμευτικό, διότι ο εικονισμός δεν είναι απλά ιστορικός, αλλά εσχατολογικός. Η εικόνα ως εικόνα παραπέμπει πάντα στο μέλλον! ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ. Ο συμβολισμός του χρυσού, όπως το έχω ήδη αναφέρει και παλαιότερα, χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα διότι ακριβώς δεν παραπέμπει σε ένα χρώμα φυσικό αλλά περισσότερο σε μία λάμψη για την οποία γίνεται λόγος και στην Μεταμόρφωση και στην Ανάσταση, όπως κυρίως και στην Αποκάλυψη. Η λάμψη του Κυρίου, αν και ιστορικό και προσωπικό στοιχείο είναι έντονα εσχατολογικό. Δεν είναι όμως δεσμευτικό το χρυσό διότι η εικόνα δεν είναι η αλήθεια των εσχάτων αλλά η εικόνα της αλήθειας αυτής. Γι’ αυτό και ο καλλιτέχνης μπορεί να το αντικαταστήσει ανάλογα με την τεχνική του επιδεξιότητα προς την ίδια κατεύθυνση: της εσχατολογικής πραγματικότητας, φτάνοντας, γιατί όχι και στο μαύρο, όπως ο Θεοφάνης. Σημ. Ο "αφρικάνικος" συλλογισμός της αδ. Ιωάννας νομίζω ότι αφορά σε θέματα κατήχησης. Η εικόνα μπορεί να λειτουργήσει και εκεί ανεξάρτητα από τις δοξασίες τους. Και τελικά θα μεταφέρουν, ενδεχομένως, κι αυτοί στην εικόνα τα βιώματα που θα έχουν ζήσει μέσα στην θεία Λειτουργία.
Αυτή είναι πολύ ξεκάθαρη τοποθέτηση που μας προσφέρει ο αγαπητός Σπυρίδων. Δεν γνωρίζω αν γεννώνται και σε άλλους ερωτήματα. Αν δεν γίνομαι κουραστικός θα ήθελα να θέσω μερικά. Αν καταλαβαίνω καλά η επιλογή του χρώματος αφορά τον αγιογράφο και έχει σαν μόνο στόχο να κάνει την εικόνα πιο όμορφη. Καταλαβαίνω επίσης ότι όπου υπάρχουν αναφορές σε κείμενα το χρώμα ακολουθεί την περιγραφή.
Πως εξηγείται η χρήση του μπλε και κόκκινου στα ρούχα του Χριστού και αντίστροφα στα ρούχα της Παναγίας; Αναζήτησα την χρήση του εξωτερικού μπλε και εσωτερικού κόκκινου σε άλλο πρόσωπο σε παλαιές εικόνες και δεν βρήκα.
Αν δεν υπάρχει κάποιος λόγος για την επιλογή αυτή, αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να τα αλλάξουμε αν κάτι τέτοιο εξυπηρετεί την ζωγραφική αρμονία;
Τα φτερά στους αγγέλους είναι σύμβολο η όχι;
Ο κύκλος (γεωμετρικό σχήμα) του φωτοστέφανου είναι σύμβολο; Θα μπορούσε να είναι αστέρι η έλλειψη;
Οι αγγελικές τάξεις εικονίζονται συμβολικά η όχι;
Η δόξα που περιβάλλει τον Χριστό αλλά και αυτή που σε κάποιες εικόνες σηματοδοτεί την θεία παρέμβαση, είναι σύμβολο ;
Νομίζω ότι αν κατανοήσω τα παραπάνω θα μπορούσα να κατανοήσω και όσα ακόμα δεν ανέφερα για να μην κουράσω. Σας παρακαλώ να μου πείτε πως τα κατανοείτε εσείς σε σχέση με όσα ο αγαπητός μας Σπυρίδων, μας είπε. Με πολύ ενδιαφέρον θα ακούσω τις απόψεις όλων καθώς και του Σπυρίδωνος αν δεν τον κουράσαμε ζητώντας συνεχώς διευκρινήσεις.
Απαντώ γρήγορα: Η ίδια η εικόνα είναι ένας ολόκληρος εικονικός συμβολισμός που έχει όμως την πηγή της σε μία προσωπική ενέργεια. Αρνούμαι επομένως τον φυσικό συμβολισμό, όχι εκείνον που "σημαίνει", που δείχνει μία ενέργεια προσώπου ή προσώπων. Όλα όσα αναφέρεις, αγαπητέ Φίλιππε, αφορούν σε πρόσωπα και ενέργειες προσώπων. Δεν χρειάζεται να αναφέρω όλες τις περιγραφές των αγγέλων με τις φτερούγες τους που συναντάμε στην Παλαιά Διαθήκη, όπως και στην Καινή. Ο ίδιος ο Κύριος αναφέρεται στους αγγέλους που θα τον συνοδεύουν την ημέρα της παρουσίας του (Ματθ. 25,31), ενώ το βιβλίο της Αποκάλυψης αναφέρει αγγελικές υπάρξεις και με μορφή βοδιού, αετού, λέοντα κλπ. Επομένως αναφέρονται σε προφητικές οράσεις (ιστορικά γεγονότα-πρόσωπα δικαίων και αγίων που τα είδαν) και που βρίσκουν την αλήθεια τους στα έσχατα, όπως λέει η Αποκάλυψη, οι άγγελοι τελούν μια ακατάπαυστη Λειτουργία στον ουρανό (Αποκ. 4,8-11). Ο κύκλος ως σχήμα εκφράζει συμβολικά την ολόσωμη θεία ενέργεια του σώματος κι επειδή δεν μπορεί να περιγραφεί αλλιώς χωρίς να γίνει νατουραλιστικό το σχήμα, χρησιμοποιήθηκε διαχρονικά. Όσο για το κόκκινο και μπλε δεν μπορώ να δώσω κάποια εξήγηση. Αν με φωτίσει το Άγιο Πνεύμα μπορεί να γίνει κι αυτό!
Και άλλοι (άγγελοι) δε εν ανθρώπου σχήματι ώφθησαν...οι δε λευκάς ενδεδυμένοι εσθήτας, και απλώς εν διαφόροις ταις μορφαίς ώφθησαν. Τί ουν; φύσις άρα ταύτα αυτοίς; Ουδαμώς. Ασχημάτιστοι γαρ και ανείδεοι, ως μανθάνομεν από των Πατέρων, επεί και ασώματοι. Παν δε νοερόν ανείδεον...άρα ταύτα πάντα ψευδή; Οθδαμώς., αλλά θείων εισίν εικόνες...και το έργον εικονίζοντες την οικείαν εισίν ενέργειαν τε και δύναμιν και τοις ανθρώποις ως εφικτόν ανθρώποις ορώμενοι. Γράφει ο άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης. PG 155, 833.
Θα μπορούσαμε λοιπόν, να πούμε με απλουστευμένο τρόπο, ότι στην εικόνα (αλλά και στον Ναό) το σύμβολο χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια πραγματικότητα που δεν είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε άμεσα. Δεν υπάρχουν συμβολισμοί έξω από την αναφορά σε πρόσωπα η ενέργειες προσώπων, οτιδήποτε χρησιμοποιείται στηρίζεται σε περιγραφή της βίβλου και κανένα σύμβολο δεν μπορεί να έχει από μόνο του κάποιο νόημα.
Επομένως δεν μπορούμε να πούμε ότι το χρώμα συμβολίζει μια κατάσταση (πένθος, καθαρότητα,αίμα κλπ) γιατί τότε θα είχαμε έναν αυτόνομο συμβολισμό, ένα νόημα που δεν περιγράφει μιαν απτή πραγματικότητα.
Ο ναός χρησιμοποιεί το μοβ χρώμα σαν ένδειξη πένθους την Μεγάλη εβδομάδα. Επίσης μαθαίνουμε ότι το έντονο κόκκινο (κιννάβαρις) δήλωνε το μαρτύριο σε αγίους που μαρτύρησαν. Στην εικόνα της Αμολύντου, ο Χριστός φορά κόκκινη ζώνη που και εδώ υπονοείται το μαρτύριο. Αν η αναφορά σε πρόσωπα καθιστά θεμιτό τον συμβολισμό αυτό, αναρωτιέμαι τι άλλο μπορεί να μην επιτρέπεται, αφού όλα στην εικόνα αναφέρονται σε μια πραγματικότητα.
Αυτό που μένει να σχολιασθεί είναι η θέση και ο χαρακτήρας του χρώματος στην Ορθόδοξη εικόνα. Δώστε μου λίγο χρόνο να ετοιμάσω μια περιληπτική παρουσίαση του τρόπου που αντιμετωπίζω εγώ το παραπάνω ζήτημα αφού αυτό μου ζητήθηκε από τον Ιεροδ. Γαβριήλ. Στο μεταξύ καλό θα ήταν αν υπάρχουν απορίες η και άλλες απόψεις να κατατεθούν εδώ για να είναι κοινό κτήμα μας όσα μας προσέφερε ο αγαπητός μας Σπυρίδων.
ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΑΥΤΗ, ΠΑΡΑΠΕΜΠΟΥΜΕ {http://agioskyprianos.org/files/videos/gegonosC.mp4} ΣΕ ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΕΡΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΜΑΣ, Η ΟΠΟΙΑ ΕΓΙΝΕ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΣ ΚΑΙ ΕΧΕΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΒΑΡΥΤΗΤΑ Η ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΣΕΒΑΣΜ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΑΣ κ. ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ, Η ΟΠΟΙΑ ΑΚΟΥΓΕΤΑΙ. ΕΔΩ, ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΚΑΘΑΡΑ Η "ΔΙΨΑ" ΜΑΣ, ΟΣΟ ΚΑΙ Η ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΛΟΥ, ΠΡΑΓΜΑ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ, ΤΑ ΜΕΓΙΣΤΑ, Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ.
ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΜΑΙ ΕΙΛΙΚΡΙΝΗΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΩ ΚΑΛΑ ΑΚΟΜΗ ΑΝ ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ, ΣΧΗΜΑΤΑ ΚΛΠ ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ΝΑ ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΙ ΣΥΜΒΟΛΙΚΑ Ή ΟΧΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΓΙΑ "αναφορά σε πρόσωπα η ενέργειες προσώπων", ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΟΥΝ ΕΤΣΙ. ΜΗΠΩΣ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΤΕ ΝΑ ΜΑΣ ΑΝΑΦΕΡΕΤΕ ΜΕΡΙΚΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ;
Αυτό έχει σχέση με την εξέλιξη της ελληνικής γραφής. Μέχρι τον 9ο αιώνα η γραφή είναι μεγαλογράμματη. Οι γραμματικοί της Αλεξανδρινής εποχής προσπάθησαν να βοηθήσουν τους σπουδαστές στην παλαιά αττική προφορά των λέξεων τοποθετώντας τα διακριτικά αυτά που έφτασαν μέχρις εμάς (εμένα τουλάχιστον που διδάχτηκα πολυτονικό), οξεία, βαρεία, περισπωμένη, δασεία ψιλή. Ο πρώτος που το χρησιμοποίησε θεωρείται ο Αριστοφάνης από το Βυζάντιο. Το φαινόμενο αυτό των πρώτων χριστιανικών αιώνων επιβιώνει στην εικόνα μέχρι σήμερα.
Καλημέρα. Δεν υπάρχει πουθενά καταγραφή, από την εποχή της Εικονομαχίας, στην οποία θεολόγησαν υπέρ των Εικόνων οι Πατέρες της Εκκλησίας, για τον συμβολισμό των χρωμάτων (εάν υπάρχει δεν το έχω αντιληφθεί). Σε αντίθετη περίπτωση και με βάση την θεώρηση του συμβολισμού του μαρτυρίου με κόκκινο χρώμα, θα έπρεπε όλοι οι μάρτυρες να είναι καλυμμένοι με κόκκινο χιτώνα, κάτι που δεν έχω δει έως τώρα σε κανέναν Ι. Ναό, όσο παλαιός κι αν είναι. Επίσης όλοι οι Όσιοι θα έπρεπε να είναι με μαύρο ράσο, που επίσης δεν έχω δει. Φαντάζομαι και οι Οσιομάρτυρες με μαύρα και κόκκινα κ.α. Επομένως, πιστεύω, πως δεν μπορεί να σταθεί επίσημα τέτοιου είδους συμβολισμός και παίρνει μοιραία τον χαρακτήρα της προσωπικής εκτίμησης. Η επιλογή των χρωμάτων φαίνεται να είναι καθαρά εικαστική μέριμνα του κάθε εικονογράφου. Εξαίρεση, ίσως, είναι τα φορέματα της Παναγίας και του Χριστού που παραμένουν σταθερά στους αιώνες, στα οποία μπορούμε να κάνουμε μία προσωπική εκτίμηση, αλλά μάλλον θα είναι επισφαλής σε σχέση με την Ορθόδοξη Θεολογία.
Πολύ συνοπτικά παρουσιάζω μου ζητήθηκε, τον τρόπο που εργάζομαι με το χρώμα. Ζητώ συγνώμη αν πολλοί όροι χάριν συντομίας θεωρούνται γνωστοί και διάφοροι κανόνες ζωγραφικής επίσης. Προσπαθώ να δείξω σε όσους επιλέγουν το χρυσό για να εκφράζει το ένα μέρος μιας σχέσης, μια χρήση του χρώματος που αξιολογεί τις αποχρώσεις χωρίς ψυχολογικές ερμηνείες και άγνωστης προέλευσης συμβολισμούς.
Η ενσάρκωση του Χριστού, σαν κέντρο της πίστης μας είναι και το περιεχόμενο της εικόνας. Η ένωση κτιστού και ακτίστου, η συμφιλίωση του ανθρώπου με τον Θεό, η Βασιλεία των Ουρανών που μας χαρίζεται, αποτελούν μήνυμα και περιεχόμενο της εικόνας.
Επιλέγοντας το χρυσό για να εκφράσουμε το Πνευματικό φως της Παρουσίας του Θεού, πετυχαίνουμε τα εξής: Η λάμψη και η ανθεκτικότητά του στον χρόνο είναι πολύτιμες ιδιότητες για να εικάζουν με τον καλύτερο τρόπο το Πνευματικό φως. Η διαφορετική επίσης φύση του από αυτήν της ζωγραφικής, αποδίδει τέλεια και την ποιοτική διαφορά των δύο περιοχών, του κτιστού με το άκτιστο. Πράγματι με την επιλογή του χρυσού οι δύο αυτές «περιοχές» παραμένουν απόλυτα διακριτές. Επιπλέον το ζωγραφικό μέρος «αγωνίζεται» να φθάσει την δυναμική του χρυσού χωρίς ποτέ να την ξεπερνά ( αν διατηρηθεί η ισοδυναμία των εμβαδών), κάτι που επίσης εξυπηρετεί στο να αποδώσει αναλογικά την σχέση των δύο μερών με αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα.
Σε κάθε εικόνα βλέπουμε ότι αυτό το πνευματικό φως μεταλαμπαδεύεται σε κάθε άγιο πρόσωπο και γίνεται κτήμα του αγίου με το φωτοστέφανο, πράγμα που δηλώνει την ένταξή του στο Ουράνιο Βασίλειο. Ο εσχατολογικός χαρακτήρας της εικόνας είναι αυτό το γεγονός της πνευματικής αναγέννησης με την δωρεά του Αγίου Πνεύματος, η γνώση του θεού Πατρός στο πρόσωπο του Χριστού η «εν εσόπτρω και εν αινίγματι» θέα των μυστηρίων που θα αποκαλυφθούν στην τελική πράξη κατά την Δευτέρα Παρουσία.
Το σταθερό λοιπόν και κυρίαρχο μέρος της εικόνας είναι το εικαζόμενο από τον χρυσό κάμπο και ο φωτοστέφανος. Είναι κυρίαρχο πρώτιστα για αυτό που εκφράζει που είναι και ο στόχος κάθε χριστιανού.
Ας θυμηθούμε τις βασικές ιδιότητες των χρωμάτων. Διακρίνουμε τα χρώματα σε ΒΑΣΙΚΑ από τα οποία μπορούν με ανάμειξη να προκύψουν όλα τα άλλα, και σε ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΑ που προκύπτουν από την ανάμειξη των βασικών ανά δύο. Η διάταξη των χρωμάτων λέγεται χρωματικό μοντέλο και διαφοροποιείται ανάλογα της εφαρμογής του χρώματος. Προσωπικά χρησιμοποιώ το χρωματικό μοντέλο της ζωγραφικής που έχει σαν βασικά το κόκκινο το κίτρινο και μπλε. Το μοντέλο αυτό αποδίδει καλύτερα τους συνδυασμούς που προκύπτουν από την ανάμειξη των φυσικών χρωστικών ουσιών.
Χρωματικός κύκλος είναι η τοποθέτηση σε ίσες αποστάσεις στην περιφέρεια κύκλου των 3 βασικών καθώς και των 3 δευτερευόντων χρωμάτων. Τα απέναντι στον κύκλο χρώματα λέγονται αντίθετα η συμπληρωματικά. Τα συμπληρωματικά εκφράζουν την μεγαλύτερη χρωματική αντίθεση.
Στην εικόνα το κίτρινο χρώμα αντικαθίσταται από το χρυσό και το καθαρό κίτρινο καταργείται. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το χρυσό (κίτρινο) να ορίζει όλα τα υπόλοιπα ζεύγη χρωμάτων Ας δούμε τον πίνακα:
Το χρώμα που συμπληρώνει χρωματικά την θέση του χρυσού είναι το ΜΟΒ στο οποίο συμμετέχουν τα άλλα δύο βασικά χρώματα το κόκκινο και το μπλε. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει την επιλογή αυτή για τα μονοχρωματικά ρούχα της Παναγίας. Στην περίπτωση των ρούχων του Χριστού, βλέπουμε ότι οι δύο καθαρές χρωματικές ποιότητες που ισαπέχουν από το σταθερό σημείο (χρυσό-κίτρινο) είναι το μπλε και το κόκκινο που δημιουργούν σαν ζεύγος την μεγαλύτερη χρωματική αντίθεση ως προς το κίτρινο. Μια καθαρά εικαστική επιλογή για να προβληθεί με τον καλύτερο τρόπο η παρουσία του Χριστού (αλλά και της Παναγίας με αντίστροφη διάταξη).
Μια άλλη βασική ιδιότητα των χρωμάτων είναι η δυνατότητα να αντικατασταθεί η παρουσία ενός χρώματος με την χρήση ζεύγους παραπληρωματικών του χρώματος αυτού. Αυτήν την ιδιότητα εκμεταλλεύομαι για να δημιουργήσω ζεύγη χρωμάτων η άλλους συνδυασμούς που έχουν σαν κέντρο το κίτρινο – χρυσό. Αυτή η χρήση του χρώματος προσαρμόζει το συνολικό χρώμα να ισορροπεί με το χρυσό και έτσι να πετυχαίνουμε την υψηλότερη αρμονική σχέση χρυσού και ζωγραφικής.
Σε μια εργασία με τα παραπάνω κριτήρια βλέπουμε ότι το χρυσό – κίτρινο καθορίζει τις υπόλοιπες επιλογές και το γεγονός αυτό, πέρα από το εικαστικό αποτέλεσμα που καταλήγει στην κυρίαρχη εντύπωση του χρυσού, εντυπώνει άριστα το είδος της σχέσης που τα δύο μέρη (χρυσός – ζωγραφική) εικάζουν.
Συμπέρασμα: Δεν δέχομαι, ψυχολογικές και άλλου τύπου ερμηνείες για τα χρώματα, χωρίς να θεωρώ ότι η κάθε απόχρωση είναι άνευ σημασίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις μια χρωματική επιλογή μπορεί να ενισχύσει ένα νόημα που πρέπει να διαβαστεί. Δεν έχει όμως το χρώμα από μόνο του τέτοια χαρακτηριστικά. Ο Σπυρίδων μας το έδειξε με τον καλύτερο τρόπο.
Το θέμα του συμβολισμού είναι πολύπλοκο και επικίνδυνο, κατά την γνώμη μου, στην ερμηνεία του διότι εύκολα μπορούμε να πέσουμε σε παγανιστικές παγίδες, (παγανιστική παγίδα εννοώ μία ψυχολογική και ανθρωποκεντρική προσέγγιση, όπως συχνά βλέπουμε μέσα στους ναούς -το μωβ πένθιμο χρώμα όπως και στους νεκρούς μας), όπως σωστά λέει ο Φίλιππος. Ο Ορθόδοξος συμβολισμός πρέπει να είναι εικονικός, να μας παραπέμπει σε μία εικόνα των εσχάτων και όχι σε μία φυσική εμπειρία της καθημερινότητάς μας. Ο εικονισμός του λευκού των ιματίων ενός μάρτυρα ή ενός ιεράρχη δεν μπορεί να παραπέμπει σε μία ατομική αγνότητα-καθαρότητα, γιατί αυτό το συναντάμε και στην ειδωλολατρεία, αλλά στο λόγιο της Αποκάλυψης που λέει ο Χριστός: "ν' αγοράσεις από εμένα ιμάτια λευκά, δηλαδή αγιότητα και αγνότητα βίου" η οποία δεν ήταν δική τους αλλά του Χριστού: "και έπλυναν τας στολάς αυτών και ελεύκαναν αυτάς εν τω αίματι του αρνίου" (ζ΄,14). Το λευκό ένδυμα επομένως των αγίων συμβολίζει την σωτήρια και καθαρκτική ενέργεια του Χριστού και όχι την ατομική αγιότητα του μάρτυρα. Το χοντροκόκκινο ή βυσσινί χρώμα (Θεοτόκος) δικαιώνεται, κατά την γνώμη μου, μόνο ως αγιογραφική αναφορά: "ότι ήλθεν ο γάμος του αρνίου και η γυνή αυτού ητοίμασεν εαυτήν. και εδόθη αυτή ίνα περιβάληται βύσσινον λαμπρόν καθαρόν. το γαρ βύσσινον τα δικαιώματα των αγίων εστί" (ιθ΄, 7-8). Όπως και το κόκκινο και μπλε ένδυμα του Κυρίου: "και περιβεβλημένος ιμάτιον βεβαμμένον εν αίματι και κέκληται το όνομα αυτού,ο λόγος του Θεού. και τα στρατεύματα τα εν τω ουρανώ ηκολούθει αυτώ επί ίπποις λευκοίς, ενδεδυμένοι βύσσινον λευκόν καθαρόν (ιθ΄, 13-14). Στο μπλε και κόκκινο ένδυμα του Κυρίου μπορώ να δω έναν εικονισμό της νίκης του Χριστού εναντίων των εχθρών του. Πιθανώτατα όμως να σημαίνει και την ενανθρώπισή του και την σταύρωση, διότι πάνω στον Σταυρό νίκησε επίσης τον διάβολο κι έλαβε αυτήν την νίκη ως βασιλική αλουργίδα. Το μπλε και κόκκινο, όπως και το βυσσινί δεν μπορεί να μας παραπέμπει στον εγκόσμιο αυτοκράτορα αλλά σε μία θεϊκή ιδιότητα του Κυρίου που έχει, ως Θεός και κύριος των δυνάμεων του ουρανού! Αυτή την αγιότητα μεταβιβάζει πρωταρχικά στην Θεοτόκο κι ύστερα σε όλους τους αγίους. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ. Ο συμβολισμός αυτός που μόλις ανέφερα στηρίζεται σε μία προσωπική κι ως εκ τούτου ιστορική επέμβαση (άγιος Απόστολος και Ευαγγελιστής Ιωάννης). Το χρώμα ερμηνεύεται επί τη βάσει μιας ενεργείας Προσώπου (νίκη του Χριστού επί των εχθρών του) που δεν εγκλωβίζεται σ' ένα ιστορικό παρελθόν αλλά μας παραπέμπει στα έσχατα (εικονικός συμβολισμός). Συγχωρέστε με αλλά δεν μπορώ να γίνω πιο αναλυτικός.
Κ. Μαρίνη, θεωρώ την παρουσία Σας στο μικρό μας διαδυκτιακό χώρο μια ευλογία και δώρο Θεού, όπως και του κ. Μαρκόπουλου. Καταπληκτικότατη και κατατοπιστικότατη ανάλυση! Πιστεύω ότι όλων των συναδέλφων θα έχουν ικανοποιηθεί οι αναζητήσεις στο θέμα αυτό (εάν μάλιστα εμβαθύνουμε καλά σ΄αυτό που μας προσφέρθηκε). Σας ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ!!!
Καλημέρα! Σε όλα τα χρόνια που αναζητούσα απαντήσεις σχετικά με το περιεχόμενο της εικόνας, τον συμβολισμό της, την αποστολή της κλπ. έγινα δέκτης ποικίλων θεωριών, ερμηνειών και πολλές από αυτές μετέφερα για καιρό και μοιραζόμουν επίσης με άλλους. Για τα χρώματα των ρούχων πχ. του Χριστού, έχω ακούσει ένα σωρό ερμηνείες και κάποιες ακριβώς αντίθετες μεταξύ τους. Σήμερα δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι κάποια ερμηνεία απαντά σε όλα τα ερωτήματα που προκύπτουν από την ίδια τη γλώσσα της εικόνας. Όταν σε κάποια στιγμή παρατήρησα ότι το μπλε και το κόκκινο είναι το χρωματικό ζεύγος που διακρίνεται χρωματικά περισσότερο από κάθε άλλο ως προς το κίτρινο, με μεγάλη απογοήτευση σκέφτηκα ότι για το λόγο αυτό θα μπορούσε το ζευγάρι αυτό των χρωμάτων να έχει επιλεγεί για να προβάλει με τον πιο έντονο και διακριτό τρόπο την παρουσία του Χριστού στην εικόνα. Με απογοήτευση γιατί αν αυτό ήταν το κριτήριο, όλα όσα μυστικά και συμβολικά νοήματα είχα επιστρατεύσει μέχρι τότε για να εξηγώ την σταθερή επιλογή των χρωμάτων στα ρούχα του Χριστού, έρχονταν σε δεύτερη μοίρα και με πολλά ερωτηματικά. Θέλω να πω ότι η εικόνα δεν παύει να είναι μια ζωγραφική απόπειρα που όπως κάθε άλλη τέχνη έχει κανόνες για να μην είναι δυσαρμονική και παράφωνη. Και οι κανόνες της ζωγραφικής απαντούν επίσης σε πολλές επιλογές της εικόνας. Ξέρω ότι 'έχουμε ανάγκη να γνωρίσουμε την εικόνα σε βάθος γιατί, πριν απ' όλα, διψάμε για την αλήθεια που μας μεταφέρει. Ο δισταγμός μου να καταλήξω εύκολα σε μια ερμηνεία οφείλεται στον φόβο να θεωρήσω ότι ξεδίψασα χωρίς να έχω καν πιει.
Αγαπητέ Φίλιππε. Δεν έχω πρόθεση να σε "ξεδιψάσω" (με τι προσόντα εξ άλλου), αυτό μόνο ο Κύριος μπορεί να το κάνει μέσα στην καρδιά σου - και το υπογραμμίζω αυτό. Η χρωματική σου ανάλυση με βρίσκει σύμφωνο, αλλά δεν είναι το ζητούμενο, για μένα, μέσα στην εικόνα. Μας ικανοποιεί εγκεφαλικά αλλά όχι καρδιακά, και η εικόνα προσπαθεί, όπως και η εκκλησιαστική ζωή, να συνενώσει αυτά τα δύο. Ο λόγος που επιμένω σχετικά με την θέση της εικόνας είναι ακριβώς ο ρόλος της μέσα στην Εκκλησία και μέσα στην καρδιά μας, (την καρδιά την βλέπω βιβλικά ως κέντρο του εσώτερου ανθρώπου κι όχι ψυχολογικά ως κέντρο του συναισθήματος). Η εικόνα εκφράζεται με τα μέσα της ζωγραφικής, αλλά δεν είναι ζωγραφική! Αντιστρέφει τους κανόνες της ζωγραφικής (αντίστροφη προοπτική), την αναλογία των μορφών, την χρωματική κλίμακα για να μας δείξει μία άλλη πραγματικότητα που "κατανοούμε" με τα μάτια της πίστης ως ελπιζομένων υπόστασιν, πραγμάτων έλεγχο ου βλεπομένων, δηλαδή μία πραγματικότητα αναμονής κι ελπίδας για την δεύτερη και ένδοξη Παρουσία του Κυρίου, και συγχρόνως μία πρόγευση αυτής της πραγματικότητας που βιώνουμε οι πιστοί ως Σώμα Χριστού μέσα στην Θεία Λειτουργία. Μία ερμηνεία της εικόνας και του ποικιλόμορφου συμβολισμού της έξω από την Θεία Λειτουργία και τις εικονικές της πράξεις (Λειτουργία=έργο/πράξεις)είναι για μένα όχι μόνο αδύνατη, αλλά και επικίνδυνη να καταστήσει την εικόνα ένα εικαστικό εφεύρημα θρησκευτικού μυστικισμού. Τελειώνοντας, θέλω να πω ότι πρόθεσή μου δεν είναι να σε διδάξω, με όλα αυτά που γράφω, αλλά να σου μιλήσω για την πηγή απ' όπου ξεδιψάω εγώ. Με αγάπη κι εκτίμηση προς το πρόσωπό σου. Σπ.
Όσο αισθανόμαστε μαθητές το κάθε τι μας διδάσκει και πολλά καλά έμαθα από σένα αγαπητέ Σπυρίδων. Εκφράζω και εγώ την αγάπη μου και την εκτίμησή μου προς το πρόσψπό σου και προς όλους τους αγαπητούς συνομιλητές. Πως μπορώ να διαφωνήσω με όσα λες, άλλωστε αποτελούν και δικές μου απόψεις. Επίτρεψέ μου πάντως να επιμείνω στο ότι η χρήση του χρώματος που ανέφερα δεν είναι έξω από τα ζητούμενα της εικόνας. Τα μέσα τα εκφραστικά , το φως το χρώμα και το σχέδιο, είναι εργαλεία για να ειπωθεί ότι πρέπει να ειπωθεί. Με αυτά θα εμφανιστεί το εσώτερο μήνυμα όποιο κι αν είναι αυτό. Σαν αγιογράφοι όσοι είμαστε, έχουμε ευθύνη να γνωρίζουμε την χρήση των εργαλείων που έχουμε στην διάθεσή μας. Θα δώσω ένα παράδειγμα. Όταν θέλω να δείξω την διαφορά τάξης σε κάποιο πρόσωπο το τοποθετώ σε ένα έδρανο. Με την ίδια λογική αν θέλω να ξεχωρίζει με την δυνατότερη εντύπωση στην εικόνα θα φροντίσω να χρησιμοποιήσω τα κατάλληλα για τον σκοπό αυτό χρώματα. Νομίζω ότι αναλύοντας την εικόνα θα βρούμε πολλές τέτοιες χρήσεις των εργαλείων που έχουμε προκειμένου να ενισχύσουμε την δυναμική του περιεχομένου. Δεν είναι οι λύσεις αυτές η εικόνα αλλά πολλά μπορούν να εξηγηθούν από το κομμάτι των κανόνων της ζωγραφικής. Σε όλα όσα λες συμφωνώ, αλλά αναστροφή της χρωματικής κλίμακας δεν νομίζω να μπορεί να συμβεί χωρίς να φθάσουμε σε αδιέξοδα. Το χρώμα όπως και η μουσική έχουν τους κανόνες τους και η παραφωνία σε κάθε περίπτωση ελέγχεται..... Εκείνο πάντως που με απασχολεί περισσότερο από αυτά που λες είναι σχετικά με την πραγματικότητα που βιώνουμε οι πιστοί ως σώμα Χριστού μέσα στην Θεία Λειτουργία. Είναι κάτι που πολύ θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σου αλλά βρίσκεται πολύ μακριά από τα όρια της συζήτησής μας εδώ. Ίδωμεν....
Έχεις δίκιο σε όσα λες Φίλιππε. Δεν αρνούμαι την χρήση των μέσων και τους κανόνες που διέπουν τα μέσα αυτά, αλλά φοβούμαι την αυτονόμησή τους ως αυτοαξίες, διότι όλα πρέπει, για μένα, να υπηρετούν τον σκοπό, που είναι η εσχατολογική αλήθεια και ο ορθός εικονισμός της. Ανοίγονται μοιραία πολλά θέματα, όπως οι κανόνες ζωγραφικής...π.χ. για ποιά εποχή μιλάμε, διότι άλλοι κανόνες ισχύουν στην αρχαία εποχή, άλλη στην Μεσαιωνική, άλλη τον 18ο αι. κι άλλη τον 19ο-20ο. Πώς υπηρετείται για παράδειγμα το δισδιάστατο στην Αιγυπτιακή ζωγραφική και πώς στην εικόνα ή στην τέχνη του Ματις τον 20ο αιώνα ο οποίος επηρεάζεται από την εικόνα; Για να μην αναφερθώ στην θεωρία του Καντίνσκυ για τα πνευματικά χρώματα. Με ποιά κριτήρια απ' όλα αυτά θα ελέγξουμε την ορθότητα; Πιστεύω ότι πολύ σοφά οι Πατέρες δεν μίλησαν για κανόνες χρωματικούς ούτε και οι αγιογράφοι μας, όχι γιατί δεν υπάρχουν, αλλά γιατί δεν παγιώνονται σε ένα σύστημα. Προσπαθώ, σ' αυτό που γράφω, να διαγνώσω ακριβώς αυτό που διαπερνά όλες τις εποχές, όχι σαν κανόνας αλλά σαν "όραμα" της εσχατολογικής αλήθειας της εικόνας, που είναι βαθιά λειτουργικός. Κι αυτό απαντά στην τελευταία σου πρόταση, κάτι που θα χαιρόμουν πολύ κι εγώ να μοιραστώ κάποτε μαζί σου.
Χαίρομαι που συμφωνούμε και περισσότερο γιατί διακρίνω μια παρεξήγηση. Δεν εννοώ σε όσα είπα κανόνες της χρήσης των χρωμάτων, αυτό ειναι υποκειμενικό. Εννοώ μόνον τις βασικές ιδιότητες του χρώματος, τις φυσικές τους ιδιότητες που σε κάθε εποχή ισχύουν. Πχ δεν μπορείς να σχεδιάσεις με μαύρο χρώμα σε μαυροπίνακα. Για τέτοιους (χονδρικά) κανόνες μιλούσα.
Χαίρετε,καλή μετάνεια σε όλους σας,και καλή Σαρακοστή.Κοίταξα,πολλές φορές και τις δύο εικόνες,η αλήθεια είναι ότι η δεύτερη μου αρέσει πιο πολύ.Δεν τις κοίταξα έχοντας,στο νου μου ποιά είναι η σωστή και ποιά όχι,απλά τις κοίταξα πολλές φορές και είπα μου αρέσει η δεύτερη.Είναι περίεργο αλλά στην πρώτη οι άγιοι και οι αγίες που είναι χωρίς φωτοστέφανα φαίνονται σαν "τιμωρημένοι" σαν κάποιος να τους εχει "κλέψει" την δόξα.
Οι κλίσεις των τοίχων δημιουργούν προοπτική εντύπωση και διαχωρίζονται από το μη προοπτικό σχέδιο των μορφών. Επομένως διασπούν τον χαρακτήρα του βυζαντινού τρόπου. Προσωπικά θα επέλεγα την οριζόντια προβολή.
Επειδή απάντησα γρήγορα χθες, πρέπει να διευκρινίσω τα εξής: Δεν αρκεί να βάλουμε φωτοστέφανα και τις μετωπικές στάσεις των προσώπων για να έχουμε Ορθόδοξη λειτουργική εικόνα, αλλά να εναρμονίσουμε όλη την σύνθεση της εικόνας με τις παραπάνω "αρχές". Έτσι, το πρόσωπο που βγάζει τα καρφιά από το σώμα του Κυρίου, επειδή είναι χρήσιμο σε μία αφηγηματική εξιστόρηση της παράστασης γιατί ζωντανεύει το εικονογραφικό θέμα, πρέπει να απαλειφθεί σε μία λειτουργική και μνημειακή απεικόνιση. Η παρουσία του δεν δικαιολογείται (αφού δεν αναφέρεται πουθενά) ούτε και στην θέση του Νικοδήμου. Αντίθετα, η Θεοτόκος με δύο γυναίκες (Μαρία Μαγδαληνή και Μαρία μητέρα Ιωσή) αρκούν, ενώ την θέση των εκ δεξιών γυναικών μπορεί να λάβει θαυμάσια σε μία ιερατική και μνημειώδη στάση ο Νικόδημος κρατώντας αλάβαστρο σμύρνης και αλόης (Ιω. 19,39), ενώ ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας που ζήτησε και το σώμα από τον Πιλάτο, κρατά τον Κύριό μας, όπως θαυμάσια το απεικονίζει η παράσταση!
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΑ ΚΑΛΑ ΣΑΣ ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ. ΘΑ ΛΗΦΘΟΥΝ ΥΠ' ΟΨΙΝ ΣΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ...
Σας ευχαριστούμε για το ότι με τα παραπάνω βοηθάτε και εμάς, τους μαθητευόμενους, να αποκτάμε μια πιο διευρυμένη ματιά για τη σύνθεση παραστάσεων. Μου φάνηκε από τις παρατηρήσεις Σας ότι η προφίλ στάση θεωρείται απορριπτέα (γνωρίζουμε ότι έτσι απεικονίζεται ο Ιούδας, για να φανεί η έλλειψη χάριτος π.χ.). Έχουμε όμως και πολλά πρωτότυπα, και μάλιστα της Κρητικής σχολής, με προφίλ στις παραστάσεις, στις οποίες τα πρόσωπα εν προφίλ είναι Άγγελοι, Απόστολοι, οι Τρεις μάγοι κτλ. Μπορούμε να βάλουμε όμως ένα Χ και να πούμε ότι όλα αυτά τέλος πάντων ήταν λάθος και ότι πρέπει πάση θυσία να τα αποφεύγουμε στις παραστάσεις που είτε συνθέτουμε, είτε χρησιμοποιούμε; Δεν δημιουργούμε όμως με τον τρόπο αυτό ένα σύμβολο σαν και αυτά τα οποία είπαμε ότι πρέπει να αποφεύγουμε; Δηλαδή ότι το πρόσωπο εν προφίλ δείχνει έλλειψη χάριτος και μόνο και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε καμμία άλλη περίπτωση;
Καλησπέρα. Θα προσθέσω μία διαφορετική προσέγγιση για τα πρόσωπα που εικονίζονται προφίλ, με βάση μία συνομιλία μου με τον αείμνηστο κ. Ι.Βράνο. Αυτή η στάση του προσώπου (προφίλ) απαντάται σχετικά σπάνια στην Ορθόδοξη Εικονογραφία. Αυτό έχει να κάνει σαφώς με την Ορθόδοξη αντίληψη και Θεολογία αλλά και τον Εικονογραφικό τρόπο. Όμως δεν παύει να έχει και τις εξαιρέσεις του, κατά περίπτωση και με ανάλογες αιτιολογίες. Και εξηγώ :Πχ. Το πρόσωπο που βγάζει τα καρφιά στην παράσταση που αναφέρθηκε, είναι προφίλ και μας δείχνει την προσήλωση του σε αυτό που κάνει. Παρίσταται στην σκηνή ως απλή πληροφορία. Δηλαδή δεν μετέχει Θεολογικά, διότι δεν υπάρχει αντίστοιχη αναφορά, αλλά προσθέτει μία ιστορική πληροφορία. Στην Θεία κοινωνία οι δύο πρώτοι Απόστολοι εάν είναι σε στάση προφίλ θέλουν να υποδείξουν την Ιερότητα του Μυστηρίου. Οι δαίμονες που είναι πάντοτε προφίλ και χωρίς εξαίρεση, σε συνδυασμό με την αποχή τους από το άκτιστο φως και με το μικρό μέγεθός τους τείνουν προς τον εκμηδενισμό. Επίσης ο Ιούδας εκτός από το προφίλ μπορεί να Εικονίζεται με σκοτεινά χρώματα ή χωρίς φωτοστέφανο (ενώ έχουν όλοι οι άλλοι), ή και με μαύρο φωτοστέφανο.
Χαίρετε! Στην παράσταση της Κοινωνίας των αγίων αποστόλων, τα πρόσωπα δεν εικονίζονται σε προφίλ πλην ελαχίστων εξαιρέσεων που μάλλον επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Αγαπητή αδ. Ιωάννα, ο Σπυρίδων δεν λέει αυτό που καταλάβατε. Προτείνει μια σύνθεση που αποσπάται από την ιστορική έκφραση και δεν αποκλείει τον Νικόδημο. Αν θέλετε, διαβάστε πάλι την πρότασή του. Αγαπητέ Jerom, δεν αποτελεί σύμβολο το να αποφεύγεις να τοποθετείς τα πρόσωπα στο πλάι. Η σχέση "Προσώπων" στην εκκλησία, καταγράφεται στην εικόνα με την μη απόκρυψη του προσώπου που εικονίζεται. Αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της ορθόδοξης εικόνας η επιλογή αυτή.
ΚΑΛΗΜΕΡΑ! ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΧΘΕΣΙΝΗ ΜΕΓΑΛΗ ΗΜΕΡΑ! ΑΣ ΕΙΝΑΙ ΒΟΗΘΕΙΑ ΜΑΣ!...
ΑΠ' ΟΤΙ ΕΙΔΑΜΕ, ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΣΧΕΔΟΝ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΕΙΚΟΝΙΖΕΤΑΙ ΠΡΟΦΙΛ. ΜΗΠΩΣ ΕΧΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΑΥΤΟ, ΜΕ ΤΟΝ ΛΟΓΟ, ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΑΝΑΦΕΡΕΙ Ο ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ;
Η ΜΕΣΗ ΟΔΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΤΕ "ΣΤΕΝΗ" ΚΑΙ "ΤΕΘΛΙΜΜΕΝΗ" ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑ Η ΕΥΡΕΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΕΠΑΝΩ Σ' ΑΥΤΗΝ, ΟΠΩΣ ΜΑΣ ΔΙΔΑΣΚΟΥΝ ΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΜΑΣ.
ΕΤΣΙ, ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΝΑ ΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΥΠ' ΟΨΙΝ ΚΑΙ ΤΙ ΘΑ ΩΦΕΛΗΣΕΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΤΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ-ΘΕΑΤΕΣ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ (ΤΟΝ ΜΕΣΟ ΟΡΟ). ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΠΟΥΜΕ Η ΑΚΡΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑ; ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΟΧΙ. ΑΡΑ ΓΕ Η ΑΚΡΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑ; ΚΑΙ ΑΥΤΗ ΠΑΛΙ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΠΟΛΥ ΛΙΓΟΥΣ...
Προφίλ είναι η στάση που αποκρύβεται το μισό πρόσωπο. Στα 3/4 το πρόσωπο φαίνεται, όπως και στην περίπτωση του Νικόδημου. Σχετικά με τις επιλογές μας στο μέσο όρο, δεν θα πρέπει οπωσδήποτε να διαλέξουμε την μεσαία πρόταση. Ο καθένας μας εργάζεται σύμφωνα με τις επιταγές της καρδιάς του και όλες οι λύσεις έχουν τους αποδέκτες τους.
ΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΝΗ ΤΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΓΑΠΗΤΟΥ ΜΑΣ ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΣΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΔ. ΙΩΑΝΝΑΣ, ΕΠΑΝΕΡΧΟΜΑΣΤΕ ΣΕ ΚΑΤΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΝΕΦΕΡΕ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙ ΘΑ ΗΤΑΝ ΠΑΡΑΛΕΙΨΗ ΝΑ ΤΟ ΠΡΟΣΠΕΡΑΣΟΥΜΕ: "εἶναι πολλά, τὰ ὁποῖα δὲν ἀναφέρονται στὴν Ἁγία Γραφή", ΜΑΣ ΛΕΕΙ.
ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΟ, ΕΦ' ΟΣΟΝ, ΟΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟ ΚΑΙ ΕΧΟΥΜΕ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΤΟΝΙΣΕΙ, ΟΤΙ Η ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΜΕΡΟΣ -ΤΟ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΕΡΟ ΒΕΒΑΙΑ- ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΜΑΣ, Η ΟΠΟΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΣΑΦΩΣ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΕΡΗ ΕΝΝΟΙΑ.
ΕΝΤΟΣ ΑΥΤΗΣ ΠΕΡΙΕΧΕΤΑΙ ΚΑΙ Η ΕΙΚΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΙΧΑΝ ΩΣ -ΜΟΝΟ, ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ- ΧΕΙΡΑΓΩΓΟ ΟΛΟΙ ΟΙ ΠΡΟ ΗΜΩΝ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΙ, ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΜΑΣ ΠΕΡΕΔΩΣΑΝ ΤΑ ΙΕΡΑ ΑΡΧΕΤΥΠΑ. ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟ ΔΕ ΜΕ ΠΟΣΗ ΕΥΛΑΒΕΙΑ ΜΙΛΑΕΙ ΓΙΑ ΑΥΤΑ Ο ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΣ ΜΑΣΤΡΟ-ΦΩΤΗΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ "ΠΡΟΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΝ ΜΑΥΡΙΚΑΚΗΝ"...
+++
ΜΑΣ ΠΑΡΑΞΕΝΕΥΕΙ, ΣΕΒΑΣΤΕ ΜΑΣ κ. ΦΙΛΙΠΠΕ, ΚΑΙ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΚΑΠΩΣ ΑΝΤΙΘΕΤΗ ΜΕ ΟΣΑ ΕΧΟΥΜΕ ΜΕΧΡΙ ΤΩΡΑ ΑΝΑΦΕΡΕΙ ΠΕΡΙ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΑΣ ΠΡΟΤΑΣΗ: "Ο καθένας μας εργάζεται σύμφωνα με τις επιταγές της καρδιάς του". ΤΟ ΠΙΘΑΝΟΤΕΡΟ ΕΙΝΑΙ, ΒΕΒΑΙΑ, ΝΑ ΜΗΝ ΕΡΜΗΝΕΥΩ ΣΩΣΤΑ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΘΕΛΕΤΕ ΝΑ ΠΕΙΤΕ. ΑΝ ΘΕΛΕΤΕ, ΒΟΗΘΗΣΤΕ ΜΕ ΛΙΓΟ...
Καλημέρα! Δεν νομίζω ότι διαφωνούμε. Αυτό που εννοούσα είναι απλό. Στην σειρά που για παράδειγμα παρέθεσα, βλέπουμε επιλογές από την πιο σύνθετη έως την πιο αφαιρετική. Θα βγάλουμε κανόνα για το ποια πρέπει να ζωγραφίζουμε; Ο καθένας μας με την δική του διάκριση επιλέγει και σίγουρα θα βρει η εικόνα του τους αποδέκτες της. Είμαι σίγουρος ότι για κάθε μια εκδοχή του παραδείγματος, θα υπήρχαν επιχειρήματα που θα την στήριζαν ως προτιμητέα από τις άλλες. Από την "υπερφλύαρη" αριστερά ως την πιο αφαιρετική δεξιά, η μεσαία ισορροπεί όπως λέτε. Σε κάθε μια στεκόμαστε με διαφορετικό τρόπο. Προσωπικά θα σας πω ότι στη τελευταία δεξιά αισθάνομαι πιο κοντά στο γεγονός που περιγράφει η εικόνα, σε μια βαθιά ιερή σιωπή, μια σκηνή χωρίς καμιά κίνηση, που με αναγκάζει να "σιωπήσω" εσωτερικά. Καταλαβαίνω όμως, ότι δεν είναι για όλους έτσι. Δεν μπορούμε λοιπόν να προτείνουμε κάποια εκδοχή σαν κανόνα.
ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ, ΟΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΕΔΩ, ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ "ΚΡΥΒΕΤΑΙ" ΚΑΤΙ ΠΟΛΥ ΚΑΙΡΙΟ, ΛΕΠΤΟ ΚΑΙ ΒΑΘΥ, ΕΦ' ΟΣΟΝ ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΑΦΟΡΑ ΤΙΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΜΑΣ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΟΥΤΕ ΒΕΒΑΙΑ ΤΩΝ ΘΕΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΑΛΛΑ ΚΑΠΟΙΟ ΓΕΝΙΚΟ (ΠΑΝΑΝΘΡΩΠΙΝΟ) ΚΑΙ ΑΠΟΛΥΤΑ -ΟΠΩΣ ΕΧΕΙ ΑΠΟΔΕΙΧΘΗ- ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ, ΜΕ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΜΑΣ ΕΧΕΙ ΠΡΟΙΚΙΣΕΙ Ο ΣΟΦΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΜΑΣ.
ΑΝΑΡΩΤΙΟΜΑΣΤΕ, ΛΟΙΠΟΝ, ΜΗΠΩΣ ΑΞΙΖΕΙ ΤΕΛΙΚΑ ΤΟΝ ΚΟΠΟ ΝΑ ΤΟ ΣΚΕΦΘΟΥΜΕ ΩΣ ΕΝΑ ΣΤΟΧΟ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΜΑΣ ΑΠΑΛΛΑΣΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΟ ΣΤΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΜΑΣ ΚΡΙΤΗΡΙΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΑΛΛΩΝ, ΑΜΦΙΣΒΗΤΙΣΙΜΩΝ ΚΑΙ "ΔΥΣΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ" ΚΑΠΟΤΕ ΣΤΟΧΩΝ, Ή ΜΑΛΛΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΙΜΩΝ ΜΟΝΟΝ ΑΠΟ ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΟΜΑΔΑ "ΜΥΗΜΕΝΩΝ" ΚΑΙ ΕΞΑΣΚΗΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΝΑ ΤΟΥΣ ΒΛΕΠΟΥΝ.
ΘΥΜΑΜΑΙ, ΕΔΩ, ΤΗΝ ΠΟΛΥ ΣΩΣΤΗ ΦΡΑΣΗ ΣΑΣ, ΟΤΙ "Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΙΚΟΝΑ ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ ΣΕ ΟΛΟΥΣ"...
ΕΝΑΣ ΕΚ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΕΡΜΗΝΕΥΕΙ ΤΟ ΓΝΩΣΤΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΤΟΥ ΙΕΡ. ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΕΚ ΦΟΥΡΝΑ, ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΣ, ΟΤΙ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΕΙ ΤΟΥΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΑΙ ΔΥΣΒΑΣΤΑΚΤΟ "ΒΑΡΟΣ" ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ... ΠΩΣ ΤΟ ΑΚΟΥΤΕ;
Παλαιότερα στη συζήτησή μας, είχα δηλώσει για κάποιες εικόνες του πατρός Σταμάτη Σκλήρη, ότι δεν έχω με αυτές καμιά πνευματική σχέση. Ακούγοντας την παρουσίαση στην εκπομπή αυτή, αισθάνομαι ότι μάλλον δεν ανήκω ούτε ανήκα ποτέ στην εκκλησία, όπως παρουσιάζεται εδώ. Από την παρουσίαση στην εκπομπή, λείπει κάτι τόσο σημαντικό που όλα όσα λέγονται, με πολύ λογικό και καθαρό τρόπο, μου είναι αδιάφορα και ξένα. Δεν θα αναλύσω τα αυτονόητα για μένα.
Αδερφοί εν Χριστώ, χαίρετε. Επιτρέψτε μου να πω εξ αρχής, ότι διαβάζοντας τις τελευταίες αναρτήσεις, μου γεννήθηκε το αίσθημα της ματαιοπονίας. Καταθέτοντας τις απόψεις μας, φαίνεται ότι συμφωνούμε σε κάποια σημεία, αλλά τελικά, συνειδητά ή ασυνείδητα, παραμένουμε στις απόψεις μας και στις προσωπικές μας θεωρήσεις. (Μπορεί να κάνω και λάθος! Συγχωρέστε με.) Νοιώθω ότι μετά τον τόσο βαθύ διάλογο μπήκαμε όλοι μαζί στο Πανεπιστήμιο της εικονολογίας, και ξαφνικά, οι τελευταίες αναρτήσεις με γυρίζουν πίσω στις τάξεις του Δημοτικού!!! Δεν θέλω να σιωπήσω και ν’ αρνηθώ τον διάλογο, διότι μπορεί να παρερμηνευτεί ως αδιαφορία και έλλειψη αγάπης, πράγμα που δεν είναι αληθές. Από την πρώτη στιγμή κινήθηκα αγαπητικά, απευθυνόμενος προς πρόσωπα, έστω κι αν δεν σας γνωρίζω πλην του π. Γαβριήλ. Εσωτερικά δεν αλλάζει τίποτα για μένα, απλώς γράφω αυτό που σκέπτομαι και αισθάνομαι. Παρ’ όλο τον κόπο, λοιπόν, που μου προκαλεί αυτό το πισωγύρισμα, δεν παραιτούμαι -προς το παρόν- ξεκινώντας από την τελευταία ανάρτηση προς τις παλαιότερες λακωνικώς. 1ον. Δεν συμφωνώ ότι δεν υπάρχουν κανόνες. Κανόνες υπάρχουν αλλά δεν είναι διατυπωμένοι γι’ αυτό και δεν είναι «ορατοί»! Κι επειδή η εικόνα άπτεται του χριστιανικού δόγματος, θα πω σύμφωνα με τον μέγα Βασίλειο ότι «αυτό είναι το νόημα της άγραφης παράδοσης. Να μην αμεληθεί και περιφρονηθεί η γνώση των δογμάτων από τους πολλούς λόγω της συνήθειας». Ένα είδος σιωπής των κανόνων βλέπει ο άγιος την ασάφεια της Γραφής, η οποία καθιστά την κατανόηση των δογμάτων δύσκολη. Κι αυτό προς όφελος των αναγνωστών!! Ζητά από εμάς, με λίγα λόγια, τον καλό ζήλο και την έρευνα των δογμάτων, δηλαδή των «αόρατων κανόνων». Οι κανόνες, επομένως, της εικόνας υπάρχουν, όταν έχει κανείς δογματική σκέψη ή διαφορετικά, όταν αναζητά στα δόγματα την αλήθεια της πίστης, εν προκειμένω της εικόνας. (Αυτά ως προς τους κανόνες!)
2ον. Το θέμα της ισορροπίας για το οποίο μιλά ο σεβαστός αδελφός Γαβριήλ, όπως και τα κριτήρια του αγαπητού Φιλίππου περί αφαιρετικής ή υπερφλύαρης σύνθεσης, νομίζω ότι μας βγάζουν από το λειτουργικό πλαίσιο της Ορθόδοξης εικόνας και μας πηγαίνουν σε μία αισθητική-καλλιτεχνική προσέγγιση. Κι αυτό διότι τονίζεται και στις δύο περιπτώσεις το υποκειμενικό κριτήριο του αγιογράφου. Βεβαίως, Φίλιππε, θα βγάλουμε κανόνα για το πώς ή ποια εικόνα πρέπει να ζωγραφίσουμε. (Όχι για να τον επιβάλουμε προς τους άλλους, αλλά ως εσωτερική θέση μέσα μας, με βάση την αναζήτηση του εκκλησιαστικού πνεύματος, την εφαρμογή των δογμάτων στον σχεδιασμό και στον χρωματισμό της εικόνας μας. Τίποτα δεν μπορούμε να αφήσουμε στην τύχη ή στην συνήθεια.) Ο κανόνας μας θα εκφράζει την δογματική μας πίστη και την προσωπική μας έρευνα των δογμάτων. Όταν όμως δεν έχουμε αυτή την δογματική οπτική, τότε όλα είναι θεμιτά, που μας οδηγούν μοιραία σε μία μέση λύση ή χρυσή τομή, όπως λέει ο σεβαστός μας π. Γαβριήλ. Αυτό όμως είναι λάθος, διότι δεν εκφράζει την δογματική θεώρηση της εικόνας αυτή η μέση λύση αλλά μία πολύ επικίνδυνη θέση που αλλοιώνει το πνεύμα της Ορθόδοξης εικόνας αντιγράφοντας τα λάθη του παρελθόντος. Από την στιγμή που δικαιώνουμε μία παλαιά εικόνα με πρόσωπα σε προφίλ (όπως του αγ. Νικοδήμου) τότε τα κριτήριά μας είναι ιστορικά και όχι δογματικά. Η παλαιότητα, δηλαδή «ο ιστορισμός» καθίσταται σ’ αυτή την περίπτωση «αρχή» της σκέψης μας και όχι η συμφωνία ή παραφωνία του προφίλ με το ορθόδοξο ήθος της προσευχής. Αν προσεύχεται κάποιος στην εκκλησία κοιτώντας δεξιά ή αριστερά (προφίλ) κι όχι μετωπικά προς το τέμπλο, όπου βρίσκεται ο Χριστός, τότε θα πρέπει να αναθεωρήσει αυτή του την στάση!!! Η εικόνα δεν είναι φυσιοκρατία αλλά εικονογραφία, δηλαδή θεολογία. Μετωπικότητα σημαίνει θέωση, δηλαδή θέαση του Θεού πρόσωπο προς πρόσωπο.
3ον. Άλλο ιστορικότητα της εικόνας κι άλλο ιστορισμός της εικόνας. Η ιστορικότητα δεν εγκλωβίζεται σε μία πιστή αναπαράσταση των ιστορικών μαρτυριών (αυτό το κάνει ο ιστορισμός και ο προτεσταντισμός) αλλά βλέπει την ιστορική μαρτυρία μέσα από την εσχατολογική της αλήθεια. Αυτό συμβαίνει στην κατεξοχήν εκκλησιολογική εικόνα της Πεντηκοστής που δεν μπορεί να συγκριθεί με τα άλλα εικονογραφικά θέματα, αλλά μπορεί να λειτουργήσει ως κανόνας για όλες τις εικόνες. Το ιστορικό γεγονός της σύναξης των 12 αποστόλων υπάρχει, αλλά συγχρόνως μας δίνεται η εσχατολογική αλήθεια της σύναξης αυτής, που είναι και αλήθεια της ουσίας της Εκκλησίας. Υπερβαίνεται δηλαδή η ιστορικότητα για χάρη της εσχατολογικής αλήθειας, πράγμα που μπορεί να γίνεται για όλα τα θέματα των εικόνων. Στην περίπτωση μιας ιστορικής περιγραφής, όπως είναι η Αποκαθήλωση, πρότεινα μία σύντμηση τα πρόσωπα που αναφέρονται στο Ευαγγέλιο λόγω της εσχατολογικής τους σημασίας, ακριβώς για να μην πέσουμε στον ιστορισμό, δηλαδή μία «λογική» και φυσική αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης, με τον βοηθό που βγάζει τα καρφιά, όμιλο γυναικών που μαλλιοτραβιούνται κλπ. Η εσχατολογική αλήθεια της Αποκαθήλωσης είναι η Ανάσταση του Κυρίου κι όχι ο νεκρικός ενταφιασμός. Διαβάστε την ακολουθία της Μ. Παρασκευής. Λέει ο ψαλμωδός ότι «γυναίκες αυτόν ήλθον μυρίσαι, κλαίουσαι πικρώς και εκβοώσαι. Τούτο Σάββατον εστί το υπερευλογημένον, εν ω Χριστός αφυπνώσας αναστήσεται τριήμερος». Το πιο ωραίο δοξαστικό «σε τον αναβαλλόμενον..» που προσεγγίζεται εύκολα ψυχολογικά. Πώς τελειώνει; Τελειώνει με την Ανάσταση: «υμνολογώ και την ταφήν σου συν τη Αναστάσει…». Αλλοίμονο αν η εικόνα δεν θεολογεί!! Τότε βγαίνουμε εκτός λειτουργικής τέχνης και μιλάμε για μία θρησκευτική ζωγραφική παράσταση.
Θέλω να γράψω πολλά αλλά δεν μπορώ εδώ. Θέλω να δείξω πώς σκέφτονται οι Πατέρες για την Αποκαθήλωση. Θέλω να δείξω μέσα από έναν θαυμάσιο λόγο του αγίου Πρόκλου Κωνσταντινουπόλεως στο πάθος του Κυρίου κατά την αγία και μεγάλη Παρασκευή με πόσο θριαμβευτικό λόγο μιλάει για την Αποκαθήλωση, χωρίς καμία αναφορά σε ψυχολογήματα πένθους και θλίψης. Θέλω να δείξω πώς σκέφτεται για τον θάνατο του Κυρίου ο άγιος Γρηγόριος Ναζιανζηνός στον 45ο λόγο του, δηλαδή χαρμόσυνα και αναστάσιμα. Όλα αυτά πρέπει να μας τα δείχνει η εικόνα, διότι όταν δεν μας τα δείχνει, μιμούμενη την δυτική θρησκευτική ζωγραφική, τότε αλλοιώνεται και η δική μας διάνοια, και αναζητάμε στις ψυχολογικές εκφράσεις του πένθους και της θλίψης να ζήσουμε και να αναπαραστήσουμε το θείον Πάθος. Μπορεί να το έκανε η μεταβυζαντινή εικόνα επηρεασμένη από την Δύση. Εμείς θα το νομιμοποιήσουμε αθεολόγητα επικαλούμενοι την ιστορική της αυθεντία ή θα το διορθώσουμε σε μία λιτή αλλά θριαμβευτική και αναστάσιμη, δηλαδή Ορθόδοξη εκδοχή της Αποκαθήλωσης; Συγχωρέστε με για την μακρυλογία και ίσως το ανεπιτυχές αυτού που θα ήθελα να πω.
Αγαπητέ Σπυρίδωνα η θέση μου για την ύπαρξη κανόνων είναι γνωστή και κατατέθηκε πρόσφατα στη συζήτησή μας. Με πλάγιο τρόπο θέλησα να δείξω την αδυναμία όλων μας να συμφωνήσουμε συνολικά σε κάποιες, έστω, θέσεις. Η υποκειμενική κατάθεση της προσωπικής μας εμπειρίας είναι ήδη ένα κατόρθωμα και φαντάζομαι να φανεί χρήσιμη και σε άλλους. Αλλά πως μπορούμε να ορίσουμε ποια εικόνα θα επιλέξουμε; Μόνος λές ότι αυτό είναι αποτέλεσμα της γνώσης και διάκρισης της δογματικής οπτικής. Αλλά το τελευταίο είναι ο αγώνας του καθενός μας και σίγουρα καταλαβαίνεις ότι δεν αρκεί η καλή πρόθεση, αλλά πολλά παραπάνω χρειάζονται.
ΑΓΑΠΗΤΟΙ ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΟΙ, ΟΣΟ ΚΑΙ ΑΝ Η ΠΟΡΕΙΑ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΑΝΗΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΠΙΑΣΤΙΚΗ, ΗΔΗ, ΟΠΩΣ ΣΩΣΤΑ ΑΝΑΦΕΡΕΙ Ο ΣΕΒΑΣΤΟΣ ΜΑΣ κ. ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙ "ΚΑΤΟΡΘΩΜΑ", ΧΑΡΙΤΙ ΘΕΟΥ, ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ.
ΕΝΝΟΕΙΤΑΙ, ΟΤΙ ΚΑΙ Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΘΕΣΗ ΣΥΝΑΔΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΣΑΦΗ ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΝΟΝΩΝ, "ΟΡΑΤΩΝ ΤΕ ΚΑΙ ΑΟΡΑΤΩΝ". ΠΩΣ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ, ΟΤΑΝ Η ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΛΕΙΤΑΙ ΝΑ ΕΚΦΡΑΣΕΙ Ο,ΤΙ ΠΙΟ ΛΕΠΤΟ ΚΑΙ ΒΑΘΥ: ΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝ ΧΡΙΣΤῼ ΖΩΗ, ΠΟΥ ΠΗΓΑΖΕΙ ΑΠΟ ΑΥΤΗΝ;
ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ, ΑΓΑΠΗΤΕ ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ ΖΗΤΩ ΣΥΓΓΝΩΜΗ. ΟΦΕΙΛΑ ΝΑ ΕΙΧΑ ΑΝΑΦΕΡΕΙ, ΠΡΟΣ ΑΠΟΦΥΓΗΝ ΠΑΡΕΞΗΓΗΣΕΩΝ, ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΣΦΑΛΩΣ, ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΓΕΝΙΚΕΥΣΟΥΜΕ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΠΡΟΕΛΘΕΙ ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΓΧΥΣΗ "ΦΩΤΟΣ ΚΑΙ ΣΚΟΤΟΥΣ", ΑΛΛΑ ΑΥΤΟ ΤΟ ΘΕΩΡΗΣΑΜΕ, ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΑ, ΔΕΔΟΜΕΝΟ...
ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ, ΠΑΝΤΩΣ, ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ, ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ΟΤΙ ΠΗΓΑΖΕΙ, ΓΙΑ ΟΠΟΙΟΝ ΘΕΛΗΣΕΙ ΝΑ ΕΡΓΑΣΘΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΕΜΒΑΘΥΝΕΙ, ΟΛΟ ΤΟ ΑΠΥΘΜΕΝΟ ΔΟΓΜΑΤΙΚΟ ΒΑΘΟΣ ΚΑΙ ΦΩΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΖΩΗΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΑΣ! ΗΔΗ ΣΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ ΕΧΟΥΝ ΓΙΝΕΙ ΝΥΞΕΙΣ, ΕΠΑΝΩ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΑΥΤΟ.
ΔΕΝ ΘΑ ΗΤΑΝ ΣΩΣΤΟ, ΟΜΩΣ, ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΣΩ ΑΛΛΟ. ΜΑΛΛΟΝ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΟΝΟ, ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΑΥΤΟΝ, ΑΝΑΞΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗΣ, ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ...
"............ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ, ΠΑΝΤΩΣ, ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ, ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ΟΤΙ ΠΗΓΑΖΕΙ, ΓΙΑ ΟΠΟΙΟΝ ΘΕΛΗΣΕΙ ΝΑ ΕΡΓΑΣΘΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΕΜΒΑΘΥΝΕΙ, ΟΛΟ ΤΟ ΑΠΥΘΜΕΝΟ ΔΟΓΜΑΤΙΚΟ ΒΑΘΟΣ ΚΑΙ ΦΩΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΖΩΗΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΑΣ!.."
Μήπως μπορείτε να μας δώσετε μια μικρή ιδέα αυτού που εννοείτε;
ΝΑΙ, ΕΧΕΤΕ ΔΙΚΗΟ. ΑΚΟΥΓΕΤΑΙ "ΜΕΓΑΛΗ ΚΟΥΒΕΝΤΑ" ΚΑΙ ΙΣΩΣ ΕΙΝΑΙ ΚΙ ΟΛΑΣ. ΟΛΑ, ΟΜΩΣ, ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΑ ΣΤΗΝ ΠΙΣΤΗ ΜΑΣ, ΕΓΩ ΔΕ ΕΙΜΑΙ "ΓΗ ΚΑΙ ΣΤΑΧΤΗ"...
ΟΜΩΣ, ΟΦΕΙΛΟΥΜΕ ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΜΟΝΟ ΣΚΕΨΗ ΝΑ ΚΑΤΑΘΕΣΟΥΜΕ, "ΜΕΤΑ ΦΟΒΟΥ ΚΑΙ ΤΡΟΜΟΥ", ΕΦ' ΟΣΟΝ ΜΑΣ ΖΗΤΕΙΤΑΙ:
ΕΙΝΑΙ ΓΕΓΟΝΟΣ ΑΝΑΜΦΙΣΒΗΤΗΤΟ, ΟΤΙ Η ΟΡΘΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ (ΟΡΘΟΔΟΞΗ) ΖΩΗ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΟ ΠΡΑΚΤΙΚΟ, ΧΕΙΡΟΠΙΑΣΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ (ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΠΟΔΕΙΞΗ) ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΔΟΓΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ. ΕΦ' ΟΣΟΝ, ΛΟΙΠΟΝ, ΑΥΤΗ (Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΖΩΗ) ΕΧΕΙ ΩΣ ΣΤΟΧΟ ΝΑ ΑΝΕΥΡΙΣΚΕΙ ΣΤΑΘΕΡΑ ΚΑΙ ΝΑ ΠΟΡΕΥΕΤΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΚΑ ΤΗΝ ΣΤΕΝΗ ΚΑΙ ΤΕΘΛΙΜΜΕΝΗ "ΜΕΣΗ ΟΔΟ" (ΝΑ ΙΣΟΡΡΟΠΕΙ ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΑ ΕΠΑΝΩ ΤΗΣ), ΚΑΤΑΝΝΟΟΥΜΕ ΠΟΣΟ ΤΕΛΙΚΑ Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΕΝΑ ΟΧΙ ΜΟΝΟΝ ΠΡΑΚΤΙΚΟ "ΕΡΓΑΛΕΙΟ", ΤΟ ΟΠΟΙΟ, ΜΑΣ ΟΔΗΓΕΙ, ΟΣΟ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ, "ΑΝΑΓΩΓΙΚΑ", ΑΠΟ ΤΑ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΑ ΣΤΑ ΥΨΗΛΟΤΕΡΑ, ΜΕ ΤΗΝ ΧΑΡΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΟΣΟ ΑΥΤΟΣ ΕΥΔΟΚΕΙ, ΔΙ' ΕΥΧΩΝ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΗΜΩΝ...
Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΣΤΗΝ ΣΥΝΘΕΣΗ, ΤΟ ΦΩΣ, ΤΟ ΧΡΩΜΑ, ΓΙΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΜΑΣ ΠΡΟΕΙΠΑΤΕ ΣΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ -ΚΑΙ ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙ' ΑΥΤΟ- ΔΕΝ ΑΝΤΑΝΑΚΛΟΥΝ ΑΡΑ ΓΕ ΤΗΝ ΘΑΥΜΑΣΤΗ ΕΚΕΙΝΗ ΑΡΜΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ, ΣΤΡΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΚΑΙ ΘΡΙΑΜΒΕΥΟΥΣΑΣ (ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ), ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΤΟΣΟ ΠΟΛΥ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΩΡΑΙΑ ΜΑΣ ΕΧΕΙ ΜΙΛΗΣΕΙ Ο ΑΓΑΠΗΤΟΣ ΜΑΣ ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ;...
ΘΑ ΜΟΥ ΕΠΙΤΡΕΨΕΤΕ, ΟΜΩΣ, ΝΑ ΜΗ ΑΝΑΦΕΡΩ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ, ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ. Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΔΕΝ ΕΠΕΙΣΕ ΜΕ ΠΟΛΥΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΛΟΓΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΤΟΝ ΝΑΘΑΝΑΗΛ. ΤΟΥ ΕΙΠΕ ΜΟΝΟ ΑΠΛΑ "ΕΡΧΟΥ ΚΑΙ ΙΔΕ"...
*Ο σκοπός της εικόνας είναι η εσχατολογική αλήθεια *Ο Ορθόδοξος συμβολισμός πρέπει να είναι εικονικός, να μας παραπέμπει σε μία εικόνα των εσχάτων *κάθε σύμβολο δικαιώνεται από την στιγμή που εικονίζει την εσχατολογική αυτή πραγματικότητα * η εικόνα μας δείχνει μια εσχατολογική αλήθεια
Τα παραπάνω είναι διατυπώσεις του αγαπητού Σπυρίδωνα, με τις οποίες φάνηκε ότι όλοι συμφωνούμε και κατά συνέπεια, όλοι τις καταλαβαίνουμε.
Θέλω να δηλώσω ότι δεν έχω ξεκάθαρη αντίληψη για τα παραπάνω και θα ζητήσω να με βοηθήσετε να απαντήσω στα παρακάτω ερωτήματα. Η φτωχή εκκλησιαστική μου παιδεία δεν με βοηθά να κατανοήσω, καθώς φαίνεται, όλα όσα απορρέουν από τις θέσεις των εκκλησιαστικών Πατέρων περί της εικόνας, και φοβάμαι ότι η εμπειρική μου αντίληψη για την εικόνα ίσως με οδηγεί σε λάθη. Λοιπόν: 1. Στην εικόνα πχ ενός αγίου, ποια είναι η εσχατολογική αλήθεια; 2. Είναι αυτή η αλήθεια κάτι που θα γνωρίσουμε στα έσχατα; 3. Μπορεί η εικόνα να ιστορεί μια πραγματικότητα του παρόντος κόσμου;
Αφού η εικόνα εκφράζει το ορθόδοξο δόγμα, μήπως θα έπρεπε να βεβαιωθούμε ότι το γνωρίζουμε; Πολύ θα επιθυμούσα μια τέτοια συζήτηση. Αλλά θα αρκεστώ στα παραπάνω ερωτήματα. Ευχ.
Χαίρετε! Μετά την εξήγηση του σεβαστού μου π. Γαβριήλ κατανοώ αυτό που εννοούσε ως μέση οδό και συμφωνώ σε γενικές γραμμές. Καταθέτω στα ερωτήματα του αγαπητού Φιλίππου την δική μου απάντηση. Η εσχατολογική αλήθεια στην εικόνα ενός αγίου είναι το "πρόσωπό" του και η Ορθόδοξη απεικόνισή του. Δηλαδή η κοινωνία του με τον τριαδικό Θεό και η υποστατική του ιδιότητα, δηλαδή η ιεραρχική του θέση:ως λαϊκός, ως μοναχός, ως ιερέας, ως επίσκοπος. Το δε "πρόσωπο" εικονίζεται όπως όλοι γνωρίζουμε κατά τον Ορθόδοξο εικονογραφικό τύπο. Με αυτή την μορφή, ως επίσκοπος, ιερέας κλπ., θα αναγνωρίζεται από όλους στην μέλλουσα Βασιλεία του Θεού. Όσο για το τρίτο ερώτημα, φυσικά και η εικόνα δεν μπορεί να ιστορεί μία πραγματικότητα του παρόντα κόσμου που δεν έχει την αλήθεια της στα έσχατα. Και τέτοιες πραγματικότητες είναι εκτός από τα γεγονότα της Καινής Διαθήκης και το πρόσωπο των αγίων όλων των εποχών, ο εικονισμός θαυμάτων από αγίους, το μαρτύριο κ.α. αγιολογικά γεγονότα. Αφορά, με άλλα λόγια, στον έκτο τρόπο εικόνας που αναφέρει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός και γίνεται για τη μνήμη όλων όσων συντελούν στη δόξα και στην τιμή όσων αρίστευσαν και διέπρεψαν στην αρετή. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ. Όταν μία αναπαράσταση (είτε στον τοίχο είτε σε φορητή εικόνα) δεν βρίσκει την λειτουργική της θέση μέσα στο ναό, κοινώς δεν εορτάζει, εκπίπτει του όρου "εικόνα" και τείνει προς την διακόσμηση.
Αγαπητέ Σπυρίδωνα, ευχαριστώ πολύ. Αυτό που ακόμη δεν κατανοώ είναι το (δεύτερο ερώτημά μου), γιατί το "πρόσωπο" του Αγίου είναι μια εσχατολογική αλήθεια και όχι η αλήθεια σήμερα, στο παρόν; Η φανέρωση των αγίων δεν είναι επίσης μια ιστορική πραγματικότητα του παρόντος κόσμου;
Επίσης πως τεκμηριώνεται το ότι στην Βασιλεία του θεού θα διατηρηθούν οι υποστατικές ιδιότητες (ιεραρχικές θέσεις);
Επίσης να σας πω ότι η θέση του να θέτεις ερωτήσεις είναι πολύ βολική και θα ήθελα να εξαντλήσω την υπομονή σας.
ΣΕΒΑΣΤΕ ΜΑΣ κ. ΦΙΛΙΠΠΕ, ΕΝΕΚΑ ΤΟΥ ΓΝΩΣΤΟΥ "ΦΟΡΤΟΥ" ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΟΣ, ΠΑΡΑΠΕΜΠΟΥΜΕ ΠΑΛΙ ΣΤΗΝ ΓΝΩΣΤΗ ΕΙΚΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ "Η ΕΙΚΩΝ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΝΤΩΝ..." (2004):
https://tinyurl.com/y6o6tmdt
ΕΔΩ, ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΡΚΕΤΑ ΕΚΤΕΝΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΔΟΓΜΑΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΕ ΟΣΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΑΜΕ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ, ΩΣ "ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ" (ΕΙΔΙΚΑ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄).
Φίλιππε, έπεσες στην περίπτωση! Αγαπώ ιδιαίτερα τα γαϊδούρια (γνωστά για την υπομονή τους!). Ξεκίνησα μία μελέτη εδώ και χρόνια, (έμεινε στη μέση επειδή χρειάζομαι τις Βιβλιοθήκες της Αθήνας), με τον τίτλο, "όνος ο ιερός" με πρόθεση να τον μελετήσω, όχι μόνο ως αναπαράσταση στην Ορθόδοξη εικονογραφία αλλά και στην "σημαντική", αρχαία και μεσαιωνική... Σχετικά με το ερώτημά σου: Ουσιαστικά, μου ζητάς να σου δώσω μία διάλεξη περί αγιότητας, πράγμα αδύνατον εδώ! Μπορώ όμως επιγραμματικά να σου πω τούτο: Η αγιότητα δεν είναι τίποτα άλλο παρά η ταύτισή μας με τον ίδιο τον Χριστό! Ταυτίζοντας το δικό μας θέλημα με το δικό Του θέλημα, όπως Εκείνος ταύτισε το δικό Του θέλημα με το θέλημα του Πατρός. Κι αυτή η ταύτιση φτάνει μέχρι σημείου, αυτοπαραδόσεως, παράδοσης δηλαδή της ίδιας μας της ζωής στον Θεό. Ταυτιζόμενος ο άγιος (ο μάρτυρας, ο όσιος, ο καθένας μας) με τον σταυρωθέντα Κύριο ταυτίζεται συγχρόνως και με τον αναστάντα Χριστό, διότι δεν είναι δυνατό να νοηθεί ο Σταυρός του Χριστού χωρίς την Ανάσταση (ιδιαίτερα στην ορθόδοξη Εκκλησία μας, η Ανάσταση είναι αυτό που χαρακτηρίζει την πίστη μας και τη λατρεία μας, αλλά και την θεολογία μας και την αντίληψη που έχουμε για το μαρτύριο). Δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι μάρτυρες της Εκκλησίας, όπως το διαβάζουμε στα συναξάρια των πρώτων αιώνων, πορεύονται στο μαρτύριο ατενίζοντας την Ανάσταση του Κυρίου και όχι τον Σταυρό!!! Το όραμα του μάρτυρα ήταν πάντα εσχατολογικό. Σου θυμίζω την προσευχή του αγίου Πολυκάρπου: Κύριε ο Θεός ο παντοκράτωρ, ο πατέρας του αγαπητού και ευλογητού παιδιού σου Ιησού Χριστού, από τον οποίο σε γνωρίσαμε βαθιά….σ’ ευχαριστώ που μ’ αξιώνεις με αυτή την ημέρα και την ώρα, ώστε να συγκαταριθμηθώ στους μάρτυρές σου που ήπιαν από το ποτήριον του Χριστού σου εις ανάστασιν ζωής αιωνίας της ψυχής και του σώματος μέσα στην αφθαρσία του Αγίου Πνεύματος! Αυτό ακριβώς μας δείχνει η εικόνα. Κι επειδή όλοι μας είμαστε χειροτονημένοι μέσα στην Εκκλησία (στη Βάπτισή μας ο ιερέας βάζει το χέρι του πάνω στο κεφάλι μας) μένουμε μέσα στην Εκκλησία -επίγεια και ουράνια- άλλος ως λαϊκός ή μοναχός, άλλος ως ιερέας κι άλλος ως επίσκοπος, και δεν μπορώ εγώ ως λαϊκός να μπω στο ιερό και να κοινωνήσω τους πιστούς, ούτε και ο επίσκοπος να καθίσει στην θέση του λαϊκού. Με τον ίδιο τρόπο (αφού η θεία Λειτουργία είναι μία εικόνα της Βασιλείας του Θεού...) θα καθίσει ο καθένας μας στην ουράνια Βασιλεία του Θεού εσχατολογικά. Η φανέρωση, επομένως, ενός αγίου γίνεται σ’ αυτή την ζωή, επιβεβαιώνεται όμως για την Εκκλησία μετά την κοίμησή του, με τα θαύματα, την αφθαρσία, την ορθόδοξη διδασκαλία και ζωή, και ανακηρύσσεται πλέον συνοδικά από την ιεραρχία της ως ένας βεβαιωμένος πολίτης της Βασιλείας του Χριστού. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρχει κι ένα νέφος αγίων άγνωστων σ’ εμάς σήμερα. Εύχομαι να είμαστε κι εμείς μέσα σ’ αυτό! Κι επειδή μου είναι εύκολο να σου απαντήσω στο ερώτημά σου «πώς τεκμηριώνεται το ότι στην Βασιλεία του Θεού θα διατηρηθούν οι υποστατικές ιδιότητες (ιεραρχικές θέσεις);» θα κάνω μία ονιά (κοινώς γαϊδουριά) να μη σου απαντήσω αλλά να σε παραπέμψω στο βιβλίο της εν Χριστώ ζωής του αγίου Νικολάου Καβάσιλα (Λόγος ζ΄, παράγραφος 86 και συνεχ.) να βρεις την απάντηση. Θα έχεις να ωφεληθείς πολλά από μία δική μου περιληπτική αναφορά! Με αγάπη. Σπ.
Καλησπέρα. Διάβασα την παραπομπή στην Εικονολογική μελέτη "Η ΕΙΚΩΝ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΝΤΩΝ..." του Σεβαστού Ιεροδ. Γαβριήλ και θα ήθελα να εστιάσω σε δύο (τουλάχιστον σημεία) και με μία απορία. Α) Με βάση την παρακάτω παράγραφο : Ϛ. ῾Ως ἐκ τούτου, µακρὰν τοῦ παραπαίοντος ψευδο-προβληµατισµοῦ µεταξὺ συντηρητισµοῦ καὶ φιλελευθε-ρισµοῦ, ἤτοι ἀν-ιστορικότητος καὶ ἐκ-κοσµικεύσεως, τὰ ὁποῖα εἶναι «στοιχεῖα τοῦ κόσµου τούτου», ἡ εἰκαστικὴπρότασις τῆς ᾿Ορθοδοξίας, ὡς χαρισµατικὸ γεγονός, εἶναι πάντοτε «καινὴ»/ νέα, ἀείποτε «ἀνακαινιζοµένη» καὶ «ἀνακαινίζουσα», δηλαδὴ πάντοτε «σύγχρονος», ὡς διαρκὴςφανέρωσις τῆς «Καινῆς Κτίσεως»: «ὥστε εἴ τις ἐν Χριστῷκαινὴ κτίσις· τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν, ἰδοὺ γέγονε καινὰ τὰπάντα» (Β΄ Κορινθ. ε´ 17). Συμπεραίνω ότι η αντιγραφή είναι απορριπτέα, ή κάνω λάθος ; Το λέω αυτό διότι, παλαιότερα υποστήριξα αυτήν την άποψη αλλά έχω την εντύπωση πως δεν ήτανε αποδεκτή από τους συνομιλητές (τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος αυτής της άποψης). Β) Στο τελευταίο μέρος της Εικονολογικής μελέτης, μιλάει για το χρώμα και το τι συμβολίζουν οι αποχρώσεις. Μπορούν να συσχετιστούν με τα όσα γράφτηκαν σχετικά λίγο παραπάνω σε αυτόν τον ψηφιακό χώρο, για τον συμβολισμό των χρωμάτων ; Υπάρχουν κοινά στοιχεία ; Και η απορία μου είναι: Από που πηγάζει το άκτιστο φως που λούζει τις μορφές των Αγίων και των πραγμάτων σε μία Εικόνα και με ποια συνθήκη φωτίζουμε τα εικονιζόμενα. Με πολύ αγάπη. Ευχ.
Αγαπητέ Σπυρίδων, σε όσα ωραία γράφεις και με τα οποία βέβαια συμφωνώ, δεν βρίσκω την απάντηση στο ερώτημα μου. Για να μην δοκιμάζω διαρκώς την υπομονή σου θα σου πω ,εν συντομία, πως έχω αυτά τα πράγματα στο κεφάλι μου και εσύ θα διακρίνεις – ελπίζω – την όποια διαφορετική κατανόηση από μέρους μου στα δογματικά θέματα.
Αντιλαμβάνομαι ως «έσχατα» την αποκάλυψή του Θεού στην ανθρωπότητα , την Δευτέρα Παρουσία του Χριστού και την τελική κρίση. Αυτή η τελική πράξη θα είναι πλέον ΚΟΙΝΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ για όλους τους ανθρώπους. Αυτή λοιπόν η εμπειρία (της θέας του Θεού, της γνώσης του θεού Πατρός στο πρόσωπο του Χριστού), είναι ΗΔΗ η εμπειρία των αγίων στην καρδιά των οποίων κατοικεί ο Χριστός και συμβαίνει με την Πεντηκοστή και την έλευση του αγίου Πνεύματος. Αυτό το γεγονός της Βασιλείας του Θεού που θα αποκαλυφθεί σε όλους στα έσχατα , το ζουν οι άγιοι εδώ , σήμερα, κατά το μέτρο της πνευματικότητας και της εν Χριστώ συμμόρφωσής τους. Ο Χριστός είναι μαζί μας μέχρι το τέλος της πορείας και μας καλεί να Τον ακολουθήσουμε εγκαταλείποντας τον παλαιό άνθρωπο τον δεμένο με την φθορά και τον θάνατο. Κατά το μέτρο της εν Χριστώ συμμόρφωσής μας καθώς ακόμα έχουμε δεσμά στον κόσμο και εξαρτήσεις του παλαιού ανθρώπου, η Εκκλησία μας χαρίζει την εμπειρία των Αγίων με σύμβολα και εικόνες και μας αγιάζει μέσω των Μυστηρίων.
Σαν έρθει η Χάρις, ο ουράνιος άρτος βρίσκεται ως ανέσπερος ήλιος στην καρδιά μας και μας τρέφει άμεσα. Έτσι αντιλαμβάνομαι τον εσχατολογικό χαρακτήρα της εικόνας σαν μια αποκάλυψη του μέλλοντος αιώνος, ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ. Και αυτό για μένα είναι το θαύμα και το δώρο του Χριστού στην ανθρωπότητα.
Πολύ συνοπτικά ανέφερα αυτά που αποτελούν την αίσθηση στην καρδιά μου. Δεν έχω τις γνώσεις να εξετάσω αν συμφωνούν η όχι με τις Πατερικές θέσεις. Αν βλέπεις κάπου – η κάποιος άλλος φίλος – σφάλμα, πολύ θα ήθελα να το ξέρω. Το ζήτημα με τις ιεραρχικές θέσεις το μελετάω . Πολύ χαίρομαι που ο Δημοσθένης είναι μαζί μας. Ευχ.
Φ.Μ. Αυτό που ο άγιος έχει σαν εμπειρία, την κατοίκηση δηλαδή του πληρώματος της Θεότητος στην καρδιά του, οι υπόλοιποι εμείς το δεχόμαστε εικονολογικά στην εκκλησία. Ο Παντοκράτορας στον Ναό είναι μόνιμα στον ψυχικό ουρανό του Αγίου, σε όποια ώρα και κατάσταση βρίσκεται. η προσδοκία της ανάστασης των νεκρών που ομολογούμε αναφέρεται και στην δική μας Ανάσταση και ότι η ζωή του μέλλοντος έχει ήδη ξεκινήσει και όσους νεκρώθηκαν ως προς τον Κόσμο, πριν τον βιολογικό τους θάνατο. Για αυτούς τα μη βλεπόμενα είναι ορατά.
ΣΠ.Μ Η εικόνα εκφράζεται με τα μέσα της ζωγραφικής, αλλά δεν είναι ζωγραφική! Αντιστρέφει τους κανόνες της ζωγραφικής (αντίστροφη προοπτική), την αναλογία των μορφών, την χρωματική κλίμακα για να μας δείξει μία άλλη πραγματικότητα που "κατανοούμε" με τα μάτια της πίστης ως ελπιζομένων υπόστασιν, πραγμάτων έλεγχο ου βλεπομένων, δηλαδή μία πραγματικότητα αναμονής κι ελπίδας για την δεύτερη και ένδοξη Παρουσία του Κυρίου, και συγχρόνως μία πρόγευση αυτής της πραγματικότητας που βιώνουμε οι πιστοί ως Σώμα Χριστού μέσα στην Θεία Λειτουργία
η εικόνα παρουσιάζει, ακριβώς, μία μετά θάνατον πραγματικότητα και μάλιστα στην τελική μορφή της ως μία υπόσχεση, γι’ αυτό και ομολογούμε στο «πιστεύω», «προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωή του μέλλοντος. Μία υπόσχεση που δια της πίστεως, ως υπόσταση μη βλεπομένων, δηλαδή ελεύθερα και αγαπητικά προγευόμαστε καθημερινά μέσα στην θεία Λειτουργία ως πραγματικότητα δια της εικόνος.……………..
Παρέθεσα τις παραπάνω απόψεις στις οποίες με απασχολεί αν υπάρχει διαφορά. Ο Σπυρίδων εστιάζει στην ζωή της εκκλησίας και στην Θεία Λειτουργία όπου προγευόμαστε δια της εικόνος την ζωή του μέλλοντος αιώνος. Η δική μου ματιά θεωρεί την ζωή της εκκλησίας να στοχεύει στην μετάδοση του Αγίου Πνεύματος στον καθένα μας, στην αγιοποίησή μας. Σαν το τελευταίο εκπληρωθεί, και το Άγιο Πνεύμα συνδεθεί με τον άνθρωπο μόνιμα, τότε όλα τα μέσα που η εκκλησία μας πρόσφερε έφθασαν στον στόχο τους. Τότε ο άγιος μέσα στον κόσμο είναι η αδιάψευστη μαρτυρία της Αναστάσεως και της έλευσης της Βασιλείας του Θεού στη γη.
Η απόκτηση του Αγίου Πνεύματος είναι βεβαίωση της εγγραφής μας στο βιβλίο της Ζωής.
Με την παραπάνω θεώρηση το νόημα της εικόνας διαφοροποιείται. Δεν έχει σαν σκοπό να μας φανερώσει τα έσχατα ως μια πραγματικότητα του μέλλοντος, αλλά, όπως και η συνολική ζωή της Εκκλησίας, αποτελεί και η εικόνα, μια πρόσκληση για τον καθένα μας εδώ και τώρα και μας δείχνει τον μοναδικό στόχο που είναι η αγιοποίηση μας.
Με αυτό το περιεχόμενο η εικόνα (όπως και η εκκλησία) δεν είναι μέσον για την προσευχή αλλά ούτε μόνον ένας τρόπος να συνδεθούμε με τα εικονιζόμενα πρόσωπα, αλλά πρωτίστως, είναι ο ίδιος ο Κύριος μας που μας θέτει το μοναδικό ερώτημα αν θα τον ακολουθήσουμε. Η εικόνα, λοιπόν, μας ζητά το μέγιστο της ευθύνης μας, καλώντας μας να διαλέξουμε μεταξύ ζωής και θανάτου. Αν η επιλογή μας είναι «καθαρή» τότε οι προφάσεις «αδυναμίας» του παλαιού ανθρώπου εγκαταλείπονται και ο αγώνας μας είναι πλέον συνειδητός. Αν όχι, τότε, θα ζούμε στην σφαίρα μιας θρησκευτικής αντίληψης, ζητώντας από τον Χριστό και τους αγίους να μας δώσουν ότι ήδη καθημερινά περιφρονούμε.
Γιατί η απόκτηση του Αγίου Πνεύματος σημαίνει ταυτόχρονα και το ‘ξωπέταγμα του πονηρού πνεύματος από την ύπαρξή μας. Αυτά τα δύο ΔΕΝ συμπορεύονται. Η εικόνα λοιπόν στα δικά μου μάτια είναι η Ζωή μου, η σπαρακτική κραυγή της αιχμάλωτης ψυχής που ζητά την ελευθερία της εδώ και τώρα και δεν αρκείται σε κάποια μελλοντική υπόσχεση. ( αυτό άλλωστε δεν δηλώνει και το «Σήμερον» για κάθε γεγονός της εκκλησιαστικής ζωής;)
Αν βλέπετε στα βιώματά μου απόκλιση από την ορθή οδό, κλάψτε με, γιατί δεν βλέπω πως θα μπορούσα να αλλάξω ρότα.
ΚΑΛΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΚΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ! ΒΟΗΘΕΙΑ ΜΑΣ Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ!
ΑΓΑΠΗΤΕ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΧΑΙΡΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΤΗΝ "ΖΩΝΤΑΝΗ" ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΑΣ ΣΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ.
ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΡΑΦΗΣ, ΜΑΛΛΟΝ Ο ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ ΝΑ ΜΑΣ ΔΩΣΗ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΕΓΚΥΡΗ, ΕΦ' ΟΣΟΝ ΕΧΕΙ ΓΡΑΨΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΑΥΤΟ ΔΙΕΞΟΔΙΚΑ ΣΤΟ ΠΟΛΥ-ΩΦΕΛΙΜΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ "ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΣ-ΣΥΝΤΗΡΗΤΗΣ", ΑΝ ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΑ. ΠΑΝΤΩΣ, ΑΝ ΚΑΤΑΝΝΟΟΥΜΕ ΚΑΛΑ, ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΜΕ ΤΟ "τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν, ἰδοὺ γέγονε καινὰ τὰ πάντα" ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...
ΤΩΡΑ, ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ "ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ". ΟΙ ΔΙΑΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΔΕΝ ΠΕΡΙΕΧΟΥΝ ΑΠ' ΟΤΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΗΝ ΛΕΞΗ ΣΥΜΒΟΛΟ-ΣΥΜΒΟΛΙΖΕΙ, ΑΛΛΑ "ΔΗΛΩΤΙΚΟ", "ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΟ", "ΥΠΕΜΦΑΙΝΕΙ" κλπ. ΕΠΟΜΕΝΩΣ, ΟΠΩΣ ΜΑΣ ΕΓΡΑΨΕ ΠΙΟ ΕΠΑΝΩ Ο ΑΓΑΠΗΤΟΣ ΜΑΣ ΑΔ. ΦΙΛΙΠΠΟΣ, ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΔΕΝ ΘΕΩΡΟΥΜΕ "ότι η κάθε απόχρωση είναι άνευ σημασίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις μια χρωματική επιλογή μπορεί να ενισχύσει ένα νόημα που πρέπει να διαβαστεί"...
ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΙΑ ΣΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΦΩΣ, ΑΣ ΜΑΣ "ΦΩΤΙΣΟΥΝ" ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΟΙ ΑΓΑΠΗΤΕΣ ΜΑΣ ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΟΙ: ΑΔ. ΑΘΗΝΑ, ΑΔ. ΙΩΑΝΝΑ, JEROM...
Καλησπέρα. Διακρίνω, στην μέχρι τώρα συζήτηση, μία προσπάθεια ή και αγωνία ακόμη από τους συμμετέχοντες, για τον μοναδικό ή ίσως τον κατεξοχήν ρόλο της Εικόνας μέσα στην Εκκλησία. Εάν ισχύει αυτό, τότε ίσως να προσπαθούσαμε να δούμε το θέμα από μεγαλύτερη απόσταση (πιο σφαιρικά), ώστε να χωρέσουν όλες οι απόψεις και τελικά η Εικόνα να είναι όλα αυτά τα ωφέλημα που έχουν ειπωθεί μέχρι στιγμής, αλλά και ακόμη περισσότερα. Έχω την εντύπωση πως στην Ορθόδοξη Εικόνα εμπερικλείονται θεολογικά μηνύματα τα οποία μπορεί να είναι από τα πιο απλά (Ιεραποστολικός ρόλος) έως τα πιο σύνθετα (πνευματική ανάταση) και δεν πιστεύω ότι κάποιο από αυτά είναι κυρίαρχο και κάποια άλλα μικρότερης σημασίας, αλλά όλα αυτά μαζί, ταυτόχρονα, εμπεριέχονται στην Ορθόδοξη Εικόνα. Η Εικόνα εκφράζεται μέσα από την σύνθεση χρωμάτων, άρα είναι ζωγραφική, όπως και ο Θείος Λόγος μέσα από την σύνθεση των λέξεων και άρα είναι γραφή. Εάν εστιάσουμε σε αυτό το γεγονός νομίζω πως θα προσεγγίσουμε τις Εικόνες (ανά τους αιώνες) και με περισσότερη εικαστική ματιά, είτε αυτό αφορά το χρώμα, την σύνθεση, το σχέδιο κ.τ.λ. Σεβαστέ Ιεροδ. Γαβριήλ, μπορεί στην συγκεκριμένη εικονολογική μελέτη να μην υπάρχει η λέξη "σύμβολο" αλλά το δηλωτικό "θα" παραπέμπει στο "πρέπει" το οποίο με την σειρά του δίνει την εντύπωση του συμβολισμού. Ευχαριστώ για την υπομονή σας.
Έχει ειπωθεί ήδη αρκετά παραπάνω για το θέμα του χρυσού κάμπου και για διευκόλυνσή Σας, κ. Δημοσθένη, θα παραθέσουμε εδώ δυο χρυσά λόγια του κ. Μαρίνη, ο οποίος μας λέει ότι: "Ο συμβολισμός του χρυσού, όπως το έχω ήδη αναφέρει και παλαιότερα, χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα διότι ακριβώς δεν παραπέμπει σε ένα χρώμα φυσικό αλλά περισσότερο σε μία λάμψη για την οποία γίνεται λόγος και στην Μεταμόρφωση και στην Ανάσταση, όπως κυρίως και στην Αποκάλυψη. Η λάμψη του Κυρίου, αν και ιστορικό και προσωπικό στοιχείο είναι έντονα εσχατολογικό. Δεν είναι όμως δεσμευτικό το χρυσό διότι η εικόνα δεν είναι η αλήθεια των εσχάτων αλλά η εικόνα της αλήθειας αυτής. Γι’ αυτό και ο καλλιτέχνης μπορεί να το αντικαταστήσει ανάλογα με την τεχνική του επιδεξιότητα προς την ίδια κατεύθυνση: της εσχατολογικής πραγματικότητας, φτάνοντας, γιατί όχι και στο μαύρο, όπως ο Θεοφάνης."
Καλησπέρα. Δεν έθεσα θέμα χρυσού φόντου στο παραπάνω κείμενο ή τουλάχιστον δεν το επεδίωξα και ζητώ συγγνώμη εάν έδωσα αυτήν την εντύπωση. Οι σχετικές απόψεις έχουν κατατεθεί και ο καθένας έβγαλε τα συμπεράσματά του. Εάν νομίζεται πως χρίζει περαιτέρω ανάλυση μπορούμε να το συνεχίσουμε.
Επίσης, συγχωρέστε με, προσοχή μη γλιστρήσουμε... Καθώς ο Θεός Λόγος ΔΕΝ είναι γραφή, αλλά κατεξοχήν ΛΟΓΟΣ, έστω και εάν αυτός ο Λόγος εξυπηρετείται και από τα μέσα της γραφής, έτσι και η ΕΙΚΟΝΑ (υπενθυμίζω τα λόγια του κ. Μαρίνη) ΔΕΝ είναι ζωγραφική, έστω και εάν εκφράζεται με τα μέσα της ζωγραφικής (φυσικά, και πώς αλλιώς άραγε, και μάλιστα έχουν την πρέπουσα θέση εδώ και η αρμονία χρωμάτων, και οι αρμονικές αναλογίες και ό,τι άλλο πιο αρμονικό υπάρχει για να μας βοηθήσει να εκφραστεί αυτή η διαφορετική πραγματικότητα την οποία προσπαθούμε να προσεγγίσουμε), για το οποίο επίσης έχει γίνει λόγος στην διάλογό μας παραπάνω.
Συγχωρέστε με, αλλά για τον ίδιο ακριβώς λόγο έθεσα αυτό το ζήτημα, για να αποφευχθεί η ...ολίσθηση. Έχω την αίσθηση, μπορεί να κάνω και λάθος, ότι γίνεται μία προσπάθεια αναγωγής των πάντων που αφορούν την Εκκλησία μας σε μία υπέρβαση ή εάν θέλετε σε μία υπερφυσική πραγματικότητα. Δηλαδή ένα κείμενο δεν είναι απλά γραμμένο, μία Εικόνα δεν είναι απλά ζωγραφισμένη, ένας ύμνος δεν είναι απλά μία μουσική σύνθεση αλλά όλα είναι κάτι παραπάνω. Το μέσον (λέξεις, ζωγραφική, μουσική) αφού δεν καθαγιάζεται σε κάποιο Μυστήριο ή αντίστοιχη ευχή, παραμένει ένα απλό μέσο, τίποτα παραπάνω. Το γεγονός ότι μας αναγάγουν σε πιο υψηλό πνευματικό επίπεδο είναι το αποτέλεσμα που παράγουν. Δηλαδή, πιο απλά, εάν ένα μέσο μας φανερώνει μία αλήθεια (πνευματική), δεν σημαίνει αυτόματα ότι αυτό το μέσο αποκτά και πνευματική διάσταση. Ευχ.
ΑΓΑΠΗΤΕ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ, ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΙΟ "ΣΦΑΙΡΙΚΗ" ΜΑΤΙΑ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΕΤΕ. Η ΜΕΤΡΙΟΦΡΟΣΥΝΗ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΤΕ "ΤΑΜΕΙΟΝ ΑΝΕΠΙΧΕΙΡΗΤΟΝ", ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΜΑΣ ΚΑΙ Η ΕΙΚΟΝΑ -ΕΛΠΙΖΩ ΟΤΙ ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΟΛΟΙ- ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΠΟΛΥΔΙΑΣΤΑΤΟ-ΠΟΛΥΕΠΙΠΕΔΟ ΓΕΓΟΝΟΣ.
ΤΟ "ΘΑ" ΙΣΩΣ ΝΑ ΠΑΡΕΠΕΜΠΕ ΣΤΟ "ΠΡΕΠΕΙ", ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΧΕΙ "ΒΑΡΟΣ", ΑΝ ΕΠΙΒΑΛΛΟΤΑΝ. ΤΩΡΑ ΟΜΩΣ ΑΠΛΩΣ ΔΗΛΩΝΕΙ ΜΙΑ ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΕΠΙΛΟΓΗ, ΧΩΡΙΣ ΚΑΜΜΙΑ ΠΡΟΘΕΣΗ ΕΠΙΒΟΛΗΣ. ΑΛΛΩΣΤΕ ΔΕΝ ΓΕΝΙΚΕΥΕΙ, ΛΕΓΟΝΤΑΣ π.χ. ΘΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ, ΑΛΛΑ ΘΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΟΥΜΕ. ΕΧΕΙ ΔΙΑΦΟΡΑ, Η ΟΠΟΙΑ ΣΕΒΕΤΑΙ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΟΛΩΝ, ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΜΑΣ...
ΣΕΒΑΣΤΕ ΜΑΣ κ. ΦΙΛΙΠΠΕ, ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΣΤΑ ΟΣΑ ΜΑΣ ΓΡΑΦΕΤΕ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΝΟΟΥΜΕ ΕΝ ΜΕΡΕΙ ΤΗΝ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ "ΑΓΩΝΙΑΣ", ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΚΑΙ "ΚΡΑΥΓΗΣ" ΣΑΣ... ΟΜΩΣ, ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΚΑΘΑΡΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΓ. ΠΑΝΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΑ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄(ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΣ): "...ὁ προσκυνῶν εἰσάγεται µέσῳ τῆς Εἰκόνος ἀπὸ τοῦ νῦν στὰ Ἔσχατα"...
Καλημέρα, Ο αγαπητός Δημοσθένης διέκρινε την αγωνία μου αλλά όχι τον λόγο που την γεννά. Σε γενικές γραμμές με την σφαιρική ματιά που προτείνει νομίζω ότι όλοι συμφωνούμε. Τα επί μέρους και πιο ειδικά θέματα ο καθένας τα αξιολογεί μέσα στα όρια της δικής του διάκρισης.
Σεβαστέ μας Ιεροδ. Γαβριήλ, είναι φανερό ότι στην μελέτη της εικόνας των αγίων Πάντων αποδίδονται συμβολισμοί στα χρώματα πχ. .....οὐρανοῦ (γαλάζιο) καὶ γῆς (κόκκινο)..... Αυτή η αξιολόγηση των χρωμάτων είναι ένα εργαλείο που δεν αποτελεί σύμβολο σταθερό και μόνιμο αλλά, σαν εργαλείο, ορίζει τις χρωματικές σχέσεις και βοηθά τον τεχνίτη να επιλέξει τα κατάλληλα χρώματα. Χωρίς κάποια υποκειμενική, ασφαλώς, αξιολόγηση, πως θα μπορούσε κανείς να καταλήξει σε μια επιλογή; Με τι κριτήρια;
Τέλος επιτρέψτε μου μια ύστατη δήλωση,χωρίς αγωνία και κραυγές αυτή τη φορά. Βλέπω την εικόνα σαν αντίδωρο και σαν Δώρο τον ίδιο τον Κύριο. Αυτά μας προσφέρονται στην Εκκλησία. Ευχ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΣΤΟΧΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ. ΕΧΕΙ ΓΙΝΕΙ, ΟΜΩΣ -ΚΑΙ ΜΑΛΛΟΝ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΤΟ ΕΙΧΑΜΕ ΕΞ ΑΡΧΗΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙ- ΣΥΝΕΙΔΗΤΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΧΘΕΙ Ο ΟΡΟΣ ΣΥΜΒΟΛΟ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ. ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ, ΟΤΙ ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΛΕΓΟΝΤΑΙ ΜΕ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ, ΚΑΤΑ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ, ΚΑΙ ΟΧΙ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ. Ο Γ. ΙΤΕΝ ΕΧΕΙ ΓΡΑΨΕΙ ΠΟΛΥ ΩΡΑΙΑ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΥ, ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ "ΕΛΕΥΘΕΡΩΘΕΙ" ΑΠΟ ΤΟΝ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΣΜΟ, ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΠΑΛΕΤΑΣ ΤΟΥ, ΜΕΣῼ ΤΗΣ "ΥΠΑΚΟΗΣ" ΣΤΗΝ ΧΡΩΜΑΤΙΚΗ "ΝΟΜΟΤΕΛΕΙΑ"...
ΑΥΤΟ, ΟΜΩΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΜΟΝΟ ΤΟΥ, ΟΠΩΣ ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΑΠΟ ΕΜΕΝΑ, ΜΙΑ ΑΛΛΗ, ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΙ ΩΡΑΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ...
Χαίρετε. Απαντώ στον Φίλιππο και στις αρχικές του σκέψεις. Στο τέλος του έκτου Λόγου ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας ταυτίζει την άφθαρτη ζωή, επομένως τα έσχατα με τον Νέο Αδάμ, δηλαδή τον σαρκωμένο Θεό, τον Χριστό. Μιλάει για την αδιάλειπτη επίκληση του Χριστού και την βίωση του Χριστού από τον πιστό με την ένωσή του μαζί Του δια της θείας κοινωνίας. Έτσι τα έσχατα, που είναι ο Χριστός, δεν αποτελούν ένα χρονικό γεγονός του μέλλοντα, μία μελλοντική υπόσχεση, αλλά μία αλήθεια του μέλλοντος που εισέρχεται στο παρών και στην οποία συμμετέχει ο άνθρωπος καθημερινά, εδώ και τώρα. Αυτό που γράφεις «κατά το μέτρο της εν Χριστώ συμμόρφωσής μας καθώς ακόμα έχουμε δεσμά στον κόσμο και εξαρτήσεις του παλαιού ανθρώπου, η Εκκλησία μας χαρίζει την εμπειρία των Αγίων με σύμβολα και εικόνες και μας αγιάζει μέσω των Μυστηρίων» θέλει κάποια διευκρίνιση για να μην ερμηνευθεί πλατωνικά, ως εξαϋλωση και υπέρβαση της σωματικότητας. Ο άνθρωπος, ακόμα κι όταν ενώνεται με τον Χριστό στην θεία Ευχαριστία παραμένει άνθρωπος κτιστός. Η κτιστότητα παραμένει κτιστότητα. Έτσι, ο πιστός καθαρίζεται από την αμαρτία –γι’ αυτό κι ο άγιος Νικόλαος επιμένει στην ανεμπόδιστη θεία κοινωνία (εκτός κι αν έχει πέσει κάποιος σε θανάσιμα αμαρτήματα), διότι στην καρδιά του, όπου χύνεται το Αίμα του Κυρίου, την μεταβάλλει σε ναό του Θεού ανώτερο από εκείνον του Σολομώντα. Επομένως, πολύ σωστά τα βλέπεις τα πράγματα, φθάνει –κατά την γνώμη μου- να μην απομονώνεις και αποδίδεις την αγιότητα μόνο σε κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις. Κάθε πιστός που κοινωνεί το σώμα και το αίμα του Κυρίου καθίσταται άγιος (άλλο αν δεν μπορούμε να διατηρήσουμε αυτή την αγιότητα όπως θα θέλαμε!). Η αγιότητα, με άλλα λόγια, δεν είναι μία κατάσταση προσωπικής αρετής, άσκησης, ταπείνωσης κλπ., αλλά μία ιδιότητα του Κυρίου που μας δίδεται, όταν Εκείνος κρίνει το πότε και πως, αναξίως και μας κάνει κι εμάς αγίους. Όσο πιο συνειδητός είναι ο χριστιανός, τόσο πιο πολύ ανάξιος και μακριά από την αγιότητα του Θεού αισθάνεται.
Η ιεραρχική θέση του καθενός μας στα έσχατα, είναι η εκκλησιολογική θέση που έχουμε μέσα στο ναό. Αν πεθάνω ως λαϊκός, ως λαϊκός θα στέκομαι ενώπιον του Κυρίου στην αιωνιότητα. Αντίστοιχα ο ιερέας και ο επίσκοπος. Η θέση μας μέσα στην Εκκλησία δεν είναι αμελητέα και ανάξια λόγου, αλλά εσχατολογική εικόνα της μέλλουσας αλήθειας. Ο μοναχός Ιωσήφ Βρυέννιος στον δεύτερο λόγο του περί συντελείας λέει κάτι καταπληκτικό: ο άνθρωπος στέκεται υπεράνω της Ιστορίας και του χρόνου ως το πλήρωμά τους, γιατί ο Θεάνθρωπος με την είσοδό του στην ιστορία ανύψωσε την ανθρώπινη φύση από την κατάσταση της φθοράς στην κατάσταση της αφθαρσίας, της θείας δόξας και της μακαριότητας. Έκτοτε ο άνθρωπος μετέχει της αιωνιότητας και γίνεται συνδημιουργός της Ιστορίας με το έργο του. Δεν απειλείται από το τέλος της ιστορίας, γιατί από την παρούσα ζωή μπορεί να ζήσει την Παρουσία του Κυρίου. Έτσι, το τέλος της Ιστορίας δεν θα είναι γι’ αυτόν καταστροφή, αλλά η ολοκλήρωση της Παρουσίας του Κυρίου και της αιώνιας ζωής της Βασιλείας του Θεού σε μορφή πληρότητας χρόνου και ιστορίας. Επιμένει δε ο Ιωσήφ, ότι η συντέλεια του κόσμου πρέπει να εκληφθεί ως ανακαίνιση, μεταμόρφωση και μετατροπή από την φθορά στην αφθαρσία και όχι ως καταστροφή και απώλεια. Ο Θεός «εκάστην φύσιν εδημιούργησεν, ως μη αφελέσθαι ταύτης την αυτής ιδιότητα». Συντέλεια κι επομένως έσχατα σημαίνει, «από το φθαρτόν αυτό και επίκηρον είναι εις το άφθαρτον και ακήρατον μεταποίησις». Η εικόνα, λοιπόν, μας δείχνει τις μορφές των αγίων ανάλογα με την ιδιότητα που υπηρέτησαν το σχέδιο του Θεού στην επίγειο ζωή τους, -άλλος ως επίσκοπος, κι άλλος ως μάγειρας της μονής (Ευφρόσυνος). Δεν εικονίζονται όμως ως ιστορικά πορτραίτα αλλά ως πρόσωπα ενωμένα δια του Χριστού, δηλαδή έτσι ώστε να φαίνεται αυτή η ακήρατος μεταποίησις της εν Χριστώ ένωσης.
Αγαπητή αδ. Ιωάννα ζητώ συγνώμη διότι δεν το διατύπωσα σωστά. Πιο απλά, το φως των προσώπων και των πραγμάτων με ποια συνθήκη δέχονται το φως είτε υπάρχει ο χρυσός είτε όχι. Σε ποια σημεία δηλαδή πρέπει να φωτίζουμε και γιατί ; Έχοντας πάντα κατά νου ότι δεν είναι υποχρέωση μας το χρυσό φόντο (τοιχογραφίες). Ευχ.
Διευκρίνιση για τον Σπυρίδωνα: Σ’αυτό που είπα παραπάνω : «κατά το μέτρο της εν Χριστώ συμμόρφωσής μας καθώς ακόμα έχουμε δεσμά στον κόσμο και εξαρτήσεις του παλαιού ανθρώπου,…» εννοώ φυσικά, τα πάθη και την αγάπη των εν τω κόσμω.
Θέλω να ευχαριστήσω τον αγαπητό Σπυρίδωνα για τα τόσα πολλά και ωραία κείμενά του που μας προσφέρει και ιδιαίτερα απαντώντας στις επίμονες δικές μου ανησυχίες. Γιατί φίλοι μου το να μιλάς για την εικόνα άμεσα σε αναγκάζει να μιλήσεις για την αλήθεια της και επομένως για την θεολογία της εκκλησίας μας. Προσπάθησα έντονα , είναι αλήθεια, να δείξω ότι το βίωμα των αγίων, η έλευση του Παρακλήτου στην καρδιά μας είναι πολύ διαφορετική εμπειρία, από την παρηγοριά που δεχόμαστε εμείς οι υπόλοιποι δια των εικόνων. Όπως την περιγράφει ο άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ και τόσοι άλλοι άγιοι, και όπως σπαρακτικά μας ερωτά ο άγιος Συμεών ο νέος Θεολόγος να του πούμε τι είναι αυτό που λάβαμε στην θεία κοινωνία για να μας δείξει ότι χρειαζόμαστε προϋποθέσεις πολλές για να αξιωθούμε να μην κατακριθούμε ότι αναξίως κινηθήκαμε προς τα άγια μυστήρια.
Με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσα να ρωτήσω τον καθένα μας να μας περιγράψει την εμπειρία του από τα έσχατα καθώς, όπως συμφωνούμε όλοι, προσκυνώντας τις εικόνες συνδεόμαστε με αυτά, για να δείξω και εδώ ότι χωρίς τις προϋποθέσεις της συνειδητής άρνησης του εαυτού μας καμιά εμπειρία δεν λαμβάνουμε.
Σταματώ εδώ σκεπτόμενος ότι ξεπέρασα κατά πολύ το μέτρο που μου αναλογεί στο να μιλώ για αυτά τα υπέροχα που μας χαρίζονται στην εκκλησία όταν περιφρονήσουμε την ζωή μας στον κόσμο.
Τέλος η παρακάτω θέση του Σπυρίδωνα επειδή μου είναι άγνωστη και ξένη, και πολλά ερωτήματα μου γεννά, θα αποτελέσει εφεξής το πεδίο της προσωπικής μου έρευνας, με την βοήθεια όσων αναφέρθηκαν σχετικά με αυτό. Καλή συνέχεια.
«Η ιεραρχική θέση του καθενός μας στα έσχατα, είναι η εκκλησιολογική θέση που έχουμε μέσα στο ναό. Αν πεθάνω ως λαϊκός, ως λαϊκός θα στέκομαι ενώπιον του Κυρίου στην αιωνιότητα. Αντίστοιχα ο ιερέας και ο επίσκοπος.»
Θα πω μόνο τούτο το σύντομο προς αποφυγήν κάθε παρεξήγησης. Η εσχατολογία βιώνεται από όλους μας μέσα στην Θεία Λειτουργία. Η εικόνα αντανακλά αυτή την πραγματικότητα. Το ίδιο και η εκκλησιολογική μας θέση μέσα στην Εκκλησία, το πως στεκόμαστε και με ποιά ιδιότητα. Αυτό δεν είναι μία πτωτική κατάσταση, μία ιδιότητα που θα αλλάξει ριζικά στην μέλλουσα Βασιλεία -καίτοι ως άνθρωποι αμαρτάνουμε- αλλά αυτή η ίδια κατάσταση θα αφθαρτοποιηθεί, θα ανακαινισθεί. Αν δεν ισχύει αυτό, τότε μάταια η Εκκλησία μας καλεί αγίους: "τα άγια τοις αγίοις". Αυτό δεν αναιρεί τα λόγια του αγίου Συμεών και πολλών άλλων αγίων, γι' αυτό και είπα ότι είναι ανεξάρτητο αυτό που αισθάνεται ο καθένας μέσα του και πρέπει να αισθάνεται.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ, ΑΔ ΣΠΥΡΙΔΩΝ. ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΑΠΟΛΥΤΑ!...
ΑπάντησηΔιαγραφήΧαίρετε!
ΑπάντησηΔιαγραφήΣυμπληρώθηκε ο επιτρεπόμενος αριθμός Σχολίων.
Έτσι, η συζήτησή μας συνεχίζεται εδώ.
Ευχαριστούμε!
ΚΑΛΗΜΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ ΑΛΛΑΓΗ "ΧΩΡΟΥ" ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΩΝ ΕΠΕΦΕΡΕ ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ "ΜΠΕΡΔΕΜΑ".
ΕΙΜΑΣΤΕ ΧΑΡΟΥΜΕΝΟΙ, ΠΟΥ Η ΩΡΑΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ ΕΛΗΞΕ, ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΟΝ,
ΜΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ, ΠΑΡΑ ΤΑ "ΔΥΣΚΟΛΑ" ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΓΓΙΞΕ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΤΟΥΣ ΑΓΑΠΗΤΟΥΣ ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΤΟΥΣ ΜΑΣ ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΟΥΣ,
ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΜΟΝΗ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΟΛΥΩΦΕΛΙΜΕΣ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ
ΚΑΙ ΕΛΠΙΖΟΥΜΕ ΣΥΝΤΟΜΑ ΝΑ ΕΠΑΝΕΛΘΟΥΜΕ,
ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΚΑΙ ΕΓΙΝΕ ΚΑΙ Η ΣΧΕΤΙΚΗ "ΣΠΟΡΑ"...
ΕΥΧΕΣ ΓΙΑ ΚΑΛΟ ΚΙ ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΟ ΤΡΙΩΔΙΟ!
Εὐλογεῖτε!
ΑπάντησηΔιαγραφήΘὰ ἤθελα ἀπὸ μέρους μου νὰ Σᾶς εὐχαριστήσω γιὰ τὴν πολὺ ὠφέλιμη συζήτησι, τὴν ὁποία παρακολουθήσαμε μὲ μεγάλο ἐνδιαφέρον.
Ἂν εἶναι εὐλογημένο, χρειάζομαι μία διευκρίνισι σὲ κάποιο θέμα ποὺ μὲ ἀπασχολῆ.
Ἀφορᾶ τὴν ἁγιογράφησι τῶν Ἱεραρχῶν τοῦ Ἱεροῦ Βήματος καὶ τοῦ λοιποῦ Ναοῦ.
- Ὅταν οἱ Ἱεράρχες στὸ Ἱερὸ Βῆμα ἔχουν ἁγιογραφηθῆ μὲ φελόνιο, αὐτὸ θὰ πρέπει νὰ συνεχίζεται καὶ στοὺς ἄλλους χώρους τοῦ Ναοῦ (Ἁγία Πρόθεσι, κλπ.) ἢ σὲ ἄλλα σημεῖα μποροῦν νὰ εἶναι καὶ μὲ ἀρχιερατικὸ σάκο;
- Ὅταν οἱ Ἱεράρχες ἐντὸς τοῦ Ἱεροῦ Βήματος εἶναι ἀσκεπεῖς στὰ ἄλλα σημεῖα τοῦ Ναοῦ μπορεῖ νὰ εἶναι μὲ τὸ καλυμμαύχι (π.χ. Ἅγιος Νεκτάριος, Ἅγιος Διονύσιος Ζακύνθου κλπ.);
- Σὲ κάποιο σημεῖο τοῦ Ναοῦ μποροῦν νὰ εἶναι καὶ μὲ μίτρα;
Συγχωρέστε με, ἐλπίζω νὰ μὴν Σᾶς κουράζω.
Εἶναι πολὺ σημαντικὸ γιὰ μένα νὰ τὰ γνωρίζω αὐτά.
Εὐχαριστῶ!
ἀδ.Ἰωάννα
Ο ΚΥΡΙΟΣ!
ΔιαγραφήΥΠΑΡΧΟΥΝ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΗΝ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ ΑΚΌΜΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΙΕΡΟ ΒΗΜΑ.
Ο ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΣ ΜΑΣΤΡΟ-ΦΩΤΗΣ, ΑΝ ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΑ,
ΑΝΑΦΕΡΕΙ ΟΤΙ Ο ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΦΟΡΑ ΠΑΝΤΟΤΕ "ΣΑΚΚΟ"...
ΕΝΝΟΕΙΤΑΙ, ΟΤΙ ΕΚΤΟΣ ΙΕΡΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ ΟΙ ΑΓΙΟΙ
ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΦΟΡΟΥΝ ΚΑΛΥΜΜΑΥΧΙ...
ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΙΤΡΑ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΚΑΤΙ...
ΕΥΧ.
Δεν γνωρίζω για τα παραπάνω ερωτήματα περισσότερα από σας. Τα προσεγγίζω με την λογική. Η άποψή μου είναι:
ΔιαγραφήΔεν βλέπω διαφορά στην επιλογή σάκου η φαιλονίου. Ακολουθώ την παράδοση της παρουσίασης των αγίων.
Αν ήταν στην επιλογή μου θα ζωγράφιζα όλους ασκεπείς εντός του ναού. (προσευχή) Εξαίρεση είναι οι φορητές εικόνες.
Το ίδιο ισχύει και για τη Μίτρα κατά τη γνώμη μου.
Ευχ.
Καλημέρα. Με βάση αυτά που γνωρίζω : οι Ιεράρχες εντός του Ιερού Βήματος και πίσω από την Αγία Τράπεζα είναι πάντα με αρχιερατικά άμφια, φελόνιο με πολυσταύρι ή σχέδια, ή σάκκο (ως συλλειτουργοί) και η Μίτρα είναι προαιρετική. Δεν γνωρίζω εάν υπάρχουν άλλοι χώροι εντός του Ιερού Βήματος όπου να εικονίζονται Ιεράρχες, εάν υπάρχει σίγουρα η ενδυμασία κρατά τον λειτουργικό της χαρακτήρα και μάλλον δεν είναι δεσμευτικός σε σχέση με τους Ιεράρχες της Αγίας Τράπεζας. Εκτός Ιερού Βήματος οι Ιεράρχες εικονίζονται με απλά άμφια αλλά οπωσδήποτε ωμοφόριο και προαιρετικά το καλυμμαύχι.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑδελφοί εν Χριστώ, χαίρετε.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕπειδή με απασχόλησε το θέμα αυτό στο βιβλίο που γράφω, μετά από την σχετική έρευνα που έκανα, υποστηρίζω τα εξής:
1ον. Μέσα στο ιερό όλοι οι σεβίζοντες ιεράρχες οφείλουν να είναι ασκεπείς, πλήν του αγίου Σπυρίδωνος και του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας. Ο πρώτος εικονίζεται πάντοτε έτσι (χαρακτηριστικό που το συνδέω υπαρξιακά με τον άγιο «Σπυρίδων:σπυρίδα=ψαθί» (δείγμα της τέλειας ταπείνωσής του). Ο δεύτερος εικονίζεται με οθόνιο επί της κεφαλής μετά από ειδικό προνόμιο που του παραχώρησε η 3η Οικουμενική Σύνοδος.
2ον. Η εικονογραφία των αγίων επισκόπων μέσα στο ναό εξαρτάται από την εκκλησιολογική στάση μας ως αγιογράφοι. Αν θεωρούμε την εικόνα μία θρησκευτική εικονογραφία-εικονογράφηση του ναού με διακοσμητικό χαρακτήρα ιστορικού ή αμφισβητούμενου χαρακτήρα, φυσικά θα αγιογραφήσουμε τους αγίους ιεράρχες με μίτρες, επανωκαλύμαυχα, σάκκους κλπ. Αν έχουμε όμως μία εκκλησιολογική σκέψη και βαθιά λειτουργική, τότε θα εικονίσουμε αυστηρά: α) μόνον το Χριστό αρχιερέα με μίτρα (στοιχείο νεώτερο που συνενώνει το στέμμα του βυζαντινού αυτοκράτορα με την επισκοπική μίτρα), β) όλους τους αρχιερείς στις τοιχογραφίες ασκεπείς, διότι συλλειτουργούν με τον μοναδικό αρχιερέα εντός του ναού ζωντανά δια του Αγίου Πνεύματος και δεν είναι απλώς άψυχα πορτραίτα του τοίχου, και γ) ο σάκκος (ο αρχαίος δαλματικός χιτώνας) φοριόταν μόνο το Πάσχα. Από τον 11ο αιώνα τον φορούσε μόνον ο οικουμενικός πατριάρχης και μετά την πτώση γενικεύθηκε σε όλους τους επισκόπους, (ο ιστορικός Στεφανίδης δεν δέχεται τον σάκκο την εποχή του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου (4ος αι.) κι εγώ συμφωνώ μαζί του.)
Όσο για τις φορητές εικόνες, εκεί μπορούν να εικονίζονται οι αρχιερείς με επανωκαλύμαυχο (και στο σημείο αυτό χαίρομαι που ταυτίζομαι με τον Φίλιππο). Η μίτρα είναι κάτι ξένο, για μένα, λειτουργικά, επειδή συνδέεται με την κοσμική εξουσία και την δέχομαι μόνο για τον αρχιερέα Χριστό, στο πρόσωπο του οποίου ενώνονται όλες οι εξουσίες.
Προσωπικά, αν ήμουν αγιογράφος, θα εικόνιζα όλους τους αγίους ιεράρχες με πολυσταύριο φελόνιο, όχι μόνο για λόγους αρμονίας, αλλά για λόγους καθαρά Ορθόδοξου λειτουργικού πνεύματος. Αυτά έχω να πω από μέρους μου, για τα οποία μπορεί να κάνω και λάθος!
Συμφωνώ με τον αδελφό Σπυρίδωνας. Πραγματικά δεν γνώριζα την πληροφορία για τον Άγιο Επίσκοπο Κύριλλο Αλεξανδρείας
ΑπάντησηΔιαγραφήΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΤΟ ΟΘΟΝΙΟ ΤΟΥ ΑΓ. ΚΥΡΙΛΛΟΥ, ΑΝ ΔΕΝ ΚΑΝΟΥΜΕ ΛΑΘΟΣ,
ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΜΕ ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΣΕ ΑΥΤΟΝ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΜΑΣ,
ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ...
ΕΥΧ.
Σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιὰ τὶς ἀπαντήσεις Σας!
ΑπάντησηΔιαγραφήἩ βοήθειά Σας εἶναι πολὺ σημαντική.
Ἐπιτρέψατέ μου νὰ Σᾶς θέσω ἀκόμη μία ἐρώτησι, σχετικὰ μὲ τὸ γαλάζιο χρῶμα τοῦ Μαφορίου τῆς Παναγίας.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚάποιο πρόσωπο μὲ ρώτησε ἂν εἶναι σωστὸ νὰ γίνεται.
Ἀπάντησα ὅτι τὸ συναντοῦμε στὰ παλαιὰ ψηφιδωτά, ἀλλὰ δὲν γνωρίζω κάτι παραπάνω.
Εὐχαριστῶ!
Είναι αλήθεια ότι σε πολλά ψηφιδωτά η Παναγία εικονίζεται με μπλε ενδύματα. Άλλοτε πάλι στα κόκκινα: Θεσσαλονίκη (αγ. Δημήτριος, 9ος αι.) στην Κύπρο (Κίτιο, Παναγία Αγγελόκτιστη 6ος-7ος αι.). Δεν γνωρίζω τον λόγο που ώθησε τους καλλιτέχνες να επιλέξουν αυτές τις λύσεις και όχι την κλασική που βλέπουμε σε άλλες ψηφιδωτές παραστάσεις (Κίεβο, Πόρτα-Παναγιά,Τρίκαλα κ.α.). Δεν μπορώ ν' απαντήσω στο σωστό ή λάθος, διότι δεν βλέπω κάποια αντικανονικότητα. Επιμένω ωστόσο σε μία κλασική απεικόνιση του χοντροκόκκινου και μπλε όπως το παραλάβαμε από την Παράδοση και συνδέει το σήμερα με το χθες!
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλησπέρα. Ο χρωματισμός της Παναγίας με μπλε ενδύματα, είναι ένα ερώτημα μάλλον αναπάντητο. Θα ήθελα να κάνω μια επισήμανση (ετεροχρονισμένα λόγω υποχρεώσεων), που αφορά τους Ιεράρχες και γενικά τις Εικόνες. Η εικονογράφηση ενός Αγίου πρέπει (είμαστε υποχρεωμένοι) να τηρεί την ιστορικότητα του προσώπου. Η ενδυμασία είναι σημαντικό μέρος αυτής της ιστορικότητας. Σήμερα στην συνείδηση του πληρώματος της Εκκλησίας (σε ότι αφορά τους Ιεράρχες) η Μίτρα είναι μια πληροφορία του επισκοπικού αξιώματος. Αφού επιτρέπει η Εκκλησία μας τον κάθε επίγειο Δεσπότη ως Εικόνα Χριστού μέσα στην Θεία Λειτουργία και μάλιστα με συγκεκριμένη ενδυμασία, αυτόματα στην συνείδηση του πιστού αποτυπώνεται αυτή η πραγματικότητα. Ίσως στην περίπτωση των Ιεραρχών λόγω της θέσης (πίσω από την Αγία Τράπεζα δεόμενοι) να υπερκαλύπτει η ιστορικότητα την Θεολογία. Μπορούμε όμως να την ισορροπήσουμε αφαιρώντας την Μίτρα. Κι εμένα προσωπικά δεν μου αρέσει η Μίτρα, αλλά δεν μπορώ να πω όπου την βλέπω υπάρχει θεολογικό ζήτημα. Είμαι σίγουρος πως οτιδήποτε αντικανονικό, φροντίζει η Εκκλησία μας να το απομακρύνει.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜε αγάπη.
Υ.Γ. Δεν είμαι σίγουρος ότι οι Άγιοι εικονίζονται στους Ι. Ναούς με την ιδιότητα των συλλειτουργών. Μπορεί να κάνω λάθος και θα ήθελα να με διορθώσετε, αλλά νομίζω πως είναι παρόντες και συμπροσεύχονται με τον λαό.
ΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ, ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑ ΜΑΣ ΜΑΤΙΑ, ΚΡΥΒΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ
ΤΟΥ κ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ:
http://agiografikesmeletes.blogspot.com/2019/01/2019.html?showComment=1548049514266#c6210440661278701453
...ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΗΜΕΙΟ:
5. Η ανάγκη του ζωγραφικού μέρους να ακολουθήσει τις ιδιότητες του χρυσού για να ταιριάξει μαζί του, περιγράφει συμβολικά την ανάγκη ο άνθρωπος να συμμορφωθεί με το θέλημα του θεού.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ, ΕΛΠΙΖΟΥΜΕ ΟΤΙ ΘΑ ΜΑΣ ΠΕΙ Ο ΙΔΙΟΣ,
ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΕΤΣΙ...
ΕΥΧ.
Νομίζω ότι οι Ιεράρχες στο Ιερό βήμα πάντοτε συλλειτουργούν. Στον κυρίως Ναό όλοι οι άγιοι συμπροσεύχονται μαζί μας.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣυμφωνώ με τον Σπυρίδωνα για την μίτρα ότι αφορά μόνο στον Χριστό για τους ίδιους λόγους που πολύ σωστά ανέφερε. Επίσης η παρατήρηση του Σπυρίδωνος ότι σημασία έχει με ποια προτεραιότητα βλέπουμε το κάθε ζήτημα (θεολογική - ιστορική ματιά) απαντά συχνά στις διαφορές αντίληψης.
Σχετικά με την τελευταία αναφορά του Ιεροδιακ. Γαβριήλ, δεν καταλαβαίνω την σύνδεση με τα παραπάνω.
ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑΠ' ΟΤΙ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ...ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΤΣΙ!
ΕΜΕΙΣ, ΠΑΝΤΩΣ, ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙ ΧΡΩΜΑΤΟΣ,
ΩΣ ΜΙΑ ΘΑΥΜΑΣΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΤΟΤΕ ΜΑΣΤΟΡΩΝ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΚΑΤΟΡΘΩΣΟΥΝ
ΝΑ "ΤΑΙΡΙΑΞΟΥΝ" ΧΡΩΜΑΤΙΚΑ ΤΗΝ ΠΛΑΤΥΤΕΡΑ ΣΤῊΝ ΟΛΟΧΡΥΣΗ ΚΟΓΧΗ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ,
ΝΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΟΥΝ ΔΗΛ. ΤΗΝ "ΑΝΑΓΚΗ" ΑΥΤΗ ΤΟΥ ΖΩΓΡΑΦΙΚΟΥ ΜΕΡΟΥΣ,
ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΜΑΣ ΜΙΛΑΤΕ ΚΑΙ Η ΟΠΟΙΑ "ΔΙΝΕΙ" ΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ
ΧΡΩΜΑ ΣΤΟ ΙΕΡΟ ΜΑΦΟΡΙΟ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΜΑΣ...
ΕΥΧ.
Καλημέρα! Ζητώ συγνώμη, δεν κατάλαβα ότι αναφερόσασταν στο Μπλε χρώμα για τα ρούχα της Παναγίας. Θυμάμαι ότι και αυτό το είχαμε αντιμετωπίσει σε παλαιότερη συζήτηση όπου είχαν κατατεθεί πολλές απόψεις.
ΑπάντησηΔιαγραφήΓια τα χρώματα έχουν ειπωθεί πολλοί συμβολικοί χαρακτηρισμοί αρκετά ασαφείς και με ψυχολογική προσέγγιση. Οπωσδήποτε για να διατηρηθούν σταθερά οι επιλογές του Μπλε και Κόκκινου στα ρούχα του Χριστού και της Παναγίας, αυτό φανερώνει κάποιο συμβολισμό.
Προσωπικά επιλέγω να αξιολογώ το κάθε χρώμα για την όποια "συμβολική" του ποιότητα μόνο από τη θέση του ως προς την συχνότητα της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Πρόκειται για μια κλίμακα από το κόκκινο στο μπλε με αύξηση της συχνότητας και της ενέργειας επίσης. Αναμφίβολα η διαδρομή κόκκινο-μπλε μας οδηγεί στις κοσμικές ακτίνες που διαπερνούν όλη την δημιουργία.
Μόνον αν δεχτούμε ότι τα στοιχεία της εικόνας συμβολίζουν και δομούν μια εκκλησιαστική θεωρεία, και δεν τοποθετούνται τυχαία είτε με μόνον εικαστικά και καλλιτεχνικά κριτήρια, θα μπορούμε να αναζητήσουμε αυτή την μυστική γλώσσα που ίσως κρύβει η παραδοσιακή Εικόνα. Αν η παραπάνω υπόθεση μας φαίνεται υπερβολική η δεσμευτική, τότε κάθε συζήτηση θα είναι αδιέξοδη.
Μη μπορώντας να μοιραστώ την αισιοδοξία του αγαπητού Δημοσθένη για το ότι "κάθε αντικανονικό θα το αντιμετώπιζε η εκκλησία" πιστεύω ότι πολλά αντικανονικά εισήλθαν και εξακολουθούν να υπάρχουν και στην εκκλησιαστική ορθόδοξη τέχνη αλλά και ειδικότερα στην εικόνα. Η αντιμετώπισή τους εξαρτάται από την πνευματικότητα του εκκλ. Σώματος στην διαδρομή του χρόνου. Για τον λόγο αυτό θεωρώ και εγώ όπως και ο Σπυρίδων την ανάγκη να συμφωνήσουμε στο θεμέλιο της συζήτησης ώστε οι απόψεις μας να κρίνονται από αυτό.
Επομένως, σύμφωνα με τα παραπάνω, το χρωματικό "ταιριασμα" που ήταν επιλογή των τότε Μαστόρων, αποτελεί υποκειμενικό χαρακτηριστικό που πολύ εύκολα μπορεί να αμφισβητηθεί με τον ισχυρισμό ότι π.χ. το σκούρο βυσσινί αποδίδει καλύτερα. Χρειαζόμαστε λόγους που να ερμηνεύουν με βαθύτερο νόημα την κάθε επιλογή.
Αλλιώς όλα είναι στην τύχη.....
Καλημέρα. Αγαπητέ Φίλιππε πιστεύεις ότι σε σχέση με την ενδυμασία των λειτουργών, η Εκκλησία δεν έχει άποψη ; Ή καλύτερα, δεν απομακρύνει την αντικανονικότητα ; Ο καθένας μπορεί να φοράει ότι θέλει, εν ώρα λειτουργίας και δεν τηρείται το τυπικό μέρος ; Δεν ανταποκρίνεται, δηλαδή, η ιερατική ενδυμασία στην συνέχεια της παράδοσης ;
ΔιαγραφήΕυχ.
Είδα καθυστερημένα το ερώτημα, συγνώμη. Δεν εννοούσα αποκλειστικά για τα άμφια - που κατά την γνώμη μου και εδώ υπάρχουν συχνά, υπερβολές - αλλά σαν γενικότερη τοποθέτηση για κάθε αντικανονικό ζήτημα. Είναι μια συζήτηση έξω από τα όρια της εικόνας. Μπορώ να συμφωνήσω ότι βέβαια τηρείται η παράδοση της αμφίεσης. Σχετικά με την Μίτρα εγώ θα ακολουθήσω την θέση του Σπυρίδωνος ρισκάροντας να είμαι λάθος.
Διαγραφή
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΛΗΜΕΡΑ!
ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΑΠΟΛΥΤΑ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΣΤΟ ΟΤΙ "Χρειαζόμαστε λόγους
που να ερμηνεύουν με βαθύτερο νόημα την κάθε επιλογή.
Αλλιώς όλα είναι στην τύχη".
ΔΕΝ ΛΗΣΜΟΝΟΥΜΕ, ΕΠΙΣΗΣ, ΑΛΛΑ ΜΑΛΛΟΝ ΥΠΟΓΡΑΜΜΙΖΟΥΜΕ ΤΗΝ ανάγκη
να συμφωνήσουμε στο θεμέλιο της συζήτησης
ώστε οι απόψεις μας να κρίνονται από αυτό...
Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΟΓΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΥ
ΧΡΩΜΑΤΟΣ, ΣΤΟ ΜΑΦΟΡΙΟ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ, ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΑΛΑΙΟΥΣ ΜΑΣΤΟΡΕΣ,
ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΤΑΙ, ΒΑΣΕΙ ΤΗΣ ΧΡΩΜΑΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ
ΟΤΙ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΘΕΜΕΛΙΟ, ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΘΕΣΕΙ Ο ΑΓΑΠΗΤΟΣ ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ.
ΑΝ ΥΠΑΡΞΗ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ, ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΟΥΜΕ ΤΑ ΑΝΩΤΕΡΩ,
ΑΠΟ ΔΕΥΤΕΡΑ, ΠΡΩΤΑ Ο ΘΕΟΣ...
ΕΥΧ.
ελπίζω να ενδιαφέρονται και οι υπόλοιποι φίλοι όπως εγώ ώστε να μας παρουσιάσετε τους λόγους επιλογής του μπλε χρώματος.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤα χρώματα ένδυσης της Παναγίας
ΑπάντησηΔιαγραφήMέσα σε χίλια χρόνια, η Παναγία άλλαξε πέντε βασικά χρώματα στην ενδυμασία της. Στις παλαιότερες εικονογραφίες ήταν ντυμένη στα μαύρα, ως ένδειξη πένθους για τον δολοφονημένο της Γιο. Στην εικόνα της «Παναγίας της Διαρκούς Βοηθείας», η Mαρία σκεπάζει με το μαύρο χιτώνιό της τον μικρό Iησού για να υπενθυμίσει σε όλους το οδυνηρό του μέλλον. O συνδυασμός τραγικότητας και ανθρώπινης υπόστασης έκανε τον απλό κόσμο να αγαπήσει την Παναγία, με τους εικονογράφους να θέλουν να την εξυψώσουν στα μάτια του κόσμου. Tο πρώτο «πραγματικό» χρώμα που της έβαλαν ήταν αυτό της πορφύρας.
H πορφύρα είναι μια χρωστική ουσία που παράγεται με την επεξεργασία του οστράκου haustellum brandaris και η οποία δίνει ένα ανεξίτηλο βαθυκόκκινο χρώμα. Σήμερα δεν είναι ακριβές το κόκκινο της πορφύρας, αφού οι χρωματικές αποκλίσεις του καθιστούν τη σύγχρονη αναπαραγωγή του κατά προσέγγιση. Πάντως ήταν ένα χρώμα ιδιαίτερα πολύτιμο, λόγω της δυσκολίας παρασκευής και της σπανιότητας των οστράκων από τα οποία μπορούσε να παραχθεί. Συνεπώς η χρήση ενδυμάτων βαμμένων με πορφύρα ήταν ένδειξη πλούτου και εξουσίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τα περισσότερα εικονίσματα ήταν προσφορές χορηγών ή τάματα πλουσίων, επί των οποίων έπρεπε να επιδειχθεί ο πλούτος και η οικονομική τους ισχύς. Kαι αφού η αξία του χρώματος όριζε την αξία του υποκειμένου, η Παναγία άρχισε να εικονίζεται με σκούρα μπλε φορέματα...
Δεν υπάρχει καμία αναφορά στις γραφές που να συσχετίζει τη Mαρία με κάποιο συγκεκριμένο χρώμα, απλώς το μπλε ανταγωνιζόταν τις τιμές του χρυσού και, ιδίως κατά την μεσαιωνική εποχή, ήταν ακριβότερο και από το χρυσάφι, οπότε, λόγω της αξίας του, άρχισε να αντικαθιστά το καθιερωμένο προηγούμενο χρώμα του μανδύα της Παναγίας. Tο μπλε «ουλτραμαρίν» προερχόταν από τον ημιπολύτιμο λίθο λάπις λάζουλι.
Oι Zωροάστρες το χρησιμοποιούσαν στις βραχογραφίες τους από τον 6ο και 7ο αιώνα μ.X., ενώ έχει εντοπιστεί σε κινεζικά έργα ζωγραφικής από το 10ο και 11ο αιώνα. O λίθος αυτός ερχόταν πέρα από τη θάλασσα (ultra marinus) γι' αυτό και οι Λατίνοι του έδωσαν αυτό το όνομα. Tο δύσκολο ταξίδι του από τα πετρώδη και άγονα οροπέδια του σημερινού Αφγανιστάν, μέχρι τα λιμάνια της Ευρώπης και κυρίως της Βενετίας, ανέβαζε στα ύψη την τιμή του. Tα έργα της Παναγίας των Mαζάτσο (1426) και Περουτζίνο (1500) από μπλε Aζουρίτη είναι μνημειώδη (συνεχίζεται)...
ΑπάντησηΔιαγραφή...Μετά το Μεσαίωνα οι καλλιτέχνες άρχισαν να χρησιμοποιούν το ουράνιο μπλε για τον μανδύα: το μπλε του κοβαλτίου –χρώμα που χρησιμοποιούσαν οι Kινέζοι στην υψηλή ασπρο-μπλέ κεραμική τους, τουλάχιστον από τις δυναστίες των Tάνγκ και Mίνγκ. O Eλ Γκρέκο απεικονίζει υπέροχα την Παναγία με μανδύα από μπλε του κοβαλτίου, το 1595. H Παναγία, ως προστάτης και μητέρα της γης, φορούσε το μπλε, το χρώμα του ουρανού, το χρώμα που μας περιβάλλει και συμβολίζει ακόμη την ηρεμία και την ειρήνη.
Όταν το μπλε χρησιμοποιήθηκε αρκετά, επανήλθε και ισχυροποιήθηκε η πανάκριβη βαφή του χρυσού –η οποία απλωνόταν συνήθως επάνω σε κίτρινο του καδμίου, γιατί η «θέωση» μπορούσε να οριστεί καλύτερα με τη φωτεινότητα της ένδυσης. H βαφή με φύλλα χρυσού έδιναν πάντα μεγαλοπρέπεια στα εικονίσματα, ίδιως όταν λαμπίριζαν αντανακλώντας το φως των λύχνων και των κεριών (και με τους καλλιτέχνες να επαίρονται ή να αυτοεπιβεβαιώνονται για την αξία τους).
Mε την πάροδο των αιώνων, η Παναγία φόρεσε όλα τα αυτοκρατορικά χρώματα διαφοροποιούμενη –εκ των πραγμάτων–από τους υπόλοιπους ανθρώπους.
...
H Παναγία άρχισε να εικονίζεται λευκοντυμένη, αφού το λευκό ήταν πάντα το χρώμα της αγνότητας. Σε αυτή την «λευκή» εξάπλωση, βοήθησαν και τα λευκά μαρμάρινα αγάλματα της Παναγίας που, στα μέσα του 19ου αιώνα, παράχθηκαν εξαντλητικά, και τοποθετήθηκαν ακόμη και στα πιο απομακρυσμένα ξωκλήσια.
Όλα τα εκκλησιαστικά έργα σήμερα, συσχετίζουν την ένδυση της Παναγίας με τα παραπάνω χρώματα. Όλα, εκτός από το μαύρο.
Aν θέλετε να δείτε την Oυράνια Mητέρα χωρίς τα ενδύματα των αυτοκρατόρων, χωρίς πάρα πολλή φασαρία ή επίδειξη, μπορείτε να επισκευτείτε την σπηλιά-προσκύνημα στην Kαλαμάν. Eκεί που οι κάτοικοι του χωριού τοποθέτησαν το σιδερένιο άγαλμα της Παναγίας των Χαρίτων, λίγο θαμπό, κάπως οξειδωμένο, τελείως άβαφο. Kαι ως άβαφο, κρατάει το μαύρο χρώμα του υλικού από το οποίο φτιάχτηκε, το μαύρο χρώμα που έδωσαν στο ένδυμα της Παναγίας οι πρώτοι καλλιτέχνες, πολύ πριν χάσουν οι ίδιοι το μέτρο. Tο μαύρο της θλίψης και του αβάσταχτου πόνου, των χαροκαμένων γυναικών, των γιαγιάδων του χωριού. Tο μαύρο που δεν σε μαγνητίζει αλλά σε συγκινεί. Iδιαίτερα αυτές τις Άγιες Mέρες.
ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΑΔ. ΒΑΣΙΛΙΚΗ!
ΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΙΝΑΙ ΕΜΦΑΝΩΣ "ΔΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΕΩΣ",
ΕΙΝΑΙ, ΕΝ ΤΟΥΤΟΙΣ, ΠΟΛΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ Η ΑΠΟΨΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΑΛΑΖΙΩΝ-ΘΑΛΑΣΣΙ ΑΠΟΧΡΩΣΕΩΝ,
ΩΣ ΠΟΛΥΤΙΜΩΝ, ΕΙΔΙΚΑ ΟΤΑΝ ΛΗΦΘΗ ΥΠ' ΟΨΙΝ ΤΟ ΟΤΙ ΟΙ ΑΠΟΧΡΩΣΕΙΣ ΑΥΤΕΣ
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΚΥΡΙΩΣ ΣΕ ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΣΥΝΟΛΑ.
ΩΣΤΟΣΟ, ΘΕΩΡΟΥΜΕ ΟΤΙ ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΙ ΜΑΣΤΟΡΕΣ ΔΕΝ ΥΠΗΡΕΤΗΣΑΝ ΜΟΝΟΝ ΑΥΤΟ ΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ.
ΠΙΣΤΕΟΥΜΕ, ΟΤΙ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΚΑΘΟΛΟΥ ΑΔΑΕΙΣ, ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ "ΜΟΥΣΙΚΗ"
ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ. ΕΝΝΟΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΡΜΟΝΙΚΗ "ΣΥΛΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ" ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ ΜΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑΣ,
ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΕΠΙΤΕΥΧΘΗ ΕΝΑ ΠΟΛΥ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΧΡΩΜΑΤΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ.
ΣΤΗΝ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ Η "ΑΝΤΙΣΤΙΞΗ" ΤΩΝ ΣΚΟΥΡΩΝ ΓΑΛΑΖΙΩΝ-ΘΑΛΑΣΣΙ ΑΠΟΧΡΩΣΕΩΝ
ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΜΑΦΟΡΙΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΜΕ ΤΟ ΚΙΤΡΙΝΟ-ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ "ΚΑΜΠΟΥ"
ΚΑΙ Η ΕΞ ΑΥΤΗΣ ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΧΡΩΜΑΤΙΚΗ ΑΡΜΟΝΙΑ-ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΕΜΦΑΝΗΣ.
ΚΑΝΕΝΑ ΑΛΛΟ ΧΡΩΜΑ ΜΑΦΟΡΙΟΥ ΔΕΝ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗ ΕΠΙΤΥΧΕΣΤΕΡΑ,
ΩΣΤΕ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΤΗΝ "ΑΡΜΟΝΙΑ ΤΩΝ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΩΝ", Η ΟΠΟΙΑ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΙΔΙΚΟΥΣ,
ΩΣ Η ΠΛΕΟΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΙ ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΗ, ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΧΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΜΟΝΙΩΝ.
ΚΑΙ Ο ΑΓΩΝΑΣ ΑΥΤΟΣ (ΔΙΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΓΩΝΑΣ) ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΟΓΗ ΧΡΗΣΗ
ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΑΣΦΑΛΩΣ ΜΟΝΟΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΣΤΟΧΟ, ΑΛΛΑ -ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ- ΒΑΘΕΙΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ...
ΕΥΧ.
ΚΑΛΗΜΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ έννοια του χρώματος στο βυζαντινό κόσμο
Μετά το γραπτό και προφορικό λόγο το χρώμα επιτελούσε στο βυζαντινό κόσμο μία εξέχουσα λειτουργία. Κατά αντιδιαστολή προς το λόγο που είχε μια ακριβή σημειολογική αποδοτικότητα, το χάρη στη συναίσθηση και στο συνδυασμό της αντίληψης του, αποτελούσε μια ισχυρή παρόρμηση της σφαίρας του ψυχικού ασυνειδήτου και έτσι αποδεικνυόταν ένας σημαντικός γνωσιολογικός παράγοντας.
Οι έγχρωμες ζωγραφικές παραστάσεις διευκόλυναν τη βαθιά αντίληψη του φιλοσοφικο-θρησκευτικού αντικειμένου. Οι ίδιοι βυζαντινοί συγγραφείς το παρατηρούσαν σε μορφή ανάλογη με το πνεύμα της εποχής. «Το χρώμα της ζωγραφικής», γράφει ο Ιωάννης Δαμασκηνός[1], «με προσελκύει στη θεώρηση και σαν λιβάδι τέρπει την δράση και απαρατήρητα εμπνέει στην ψυχή τη δόξα του Θεού». Η προσεταιριστική συμβολική του χρώματος ήταν στο Βυζάντιο σύνθετη και αυτούσια από νοήματα. Για τη διαμόρφωση της σημειολογίας του είχαν επίδρασει πολλοί παράγοντες, μεταξύ των οποίων πρέπει να δεχθούμε την ιουδαιοχριστιανική θρησκευτική παράδοση που είχε βέβαια εμφανή την επιρροή των ινδοιρακινών θρησκευτικών παραδόσεων της συμβολικής του χρώματος[2], τη λειτουργία και τη σημασία του χρώματος στην αυλική εθιμοτυπία στη Ρώμη και στο Βυζάντιο, τη χρήση του χρώματος στην ελληνιστική τέχνη και τα χρώματα της φύσης που συνιστούσαν το θεμέλιο όλων των διαδοχικών συνδυασμών και των πολυσύνθετων συμβολικών εξηγήσεων.
Κατά τον Ε΄-ΣΤ΄ αιώνα είχε ήδη διαμορφωθεί στο Βυζάντιο ένα λεξικό χρωμάτων, περισσότερο η λιγότερο σταθερό, βασιζόμενο σε ένα μικρό άθροισμα σημαντικών χρωμάτων. Η σημειολογία των βασικών χρωμάτων συσχετιζόμενη με την αρχή του συνδυασμού και της συναίσθησης πληρωνόταν στο μεταξύ με φιλοσοφικο-θρησκευτική έννοια, βρίσκοντας έκφραση στο σύστημα συμβολικών εικόνων του Ψευδο-Διονυσίου. Βάση του χρηματιστικού κανόνα ήταν η πορφύρα, το λευκό, το κίτρινο (χρυσό), το πράσινο[3]. Σημαντική σπουδαιότητα αποδιδόταν επίσης στο γαλάζιο (του ουρανού) και στο μαύρο χρώμα... (Συνεχίζεται)
Το πορφυρό-χρώμα «ζωοποιό» και αυτοκρατορικό
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτη βυζαντινή κοινωνία ήταν μεγάλη η σημασία του πορφυρού χρώματος που αντιπροσώπευε προ πάντων το αυτοκρατορικό χρώμα. Μόνο ο αυτοκράτορας υπέγραφε με πορφυρό μελάνι, καθόταν επάνω σε πορφυρό θρόνο και έφερε πορφυρά υποδήματα. Στη θεία λατρεία είχε πορφυρό χρώμα το ευαγγέλιο της αγίας Τράπεζας. Κατά τον ΣΤ’ αιώνα οι καλλιτέχνες της βυζαντινής πρωτεύουσας φιλοτέχνησαν σειρά χειρογράφων σε πορφυρή περγαμηνή, όπως είναι οι πορφυροί κώδικες Γένεση, στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Βιέννης, τα ευαγγέλια Σινώπης, στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού, του Rossano, στο επισκοπικό μουσείο της ομώνυμης κωμόπολης της Καλαβρίας στην Ιταλία, του Rabula, στη Λαυρεντιαντή Βιβλιοθήκη της Φλωρεντίας[4]. Η Γ’ Οικουμενική Σύνοδος στην Έφεσο το 431 επέτρεψε, ως ένδειξη υψίστης τιμής και οφειλόμενου σεβασμού προς τη Θεοτόκο, τη χρήση από τους ζωγράφους πορφυρών ενδυμάτων για τη Θεομήτορα και την αγία Άννα.
Ήδη κατά την παλαιοχριστιανική εποχή το ερυθρό-πορφυρό χρώμα είχε αποκτήσει διπλή σημασία. Στο ευαγγελικό επεισόδιο του χλευασμού του Χριστού οι Ρωμαίοι στρατιώτες τον είχαν ντύσει με πορφυρή χλαμύδα, σύμβολο της αυτοκρατορικής εξουσίας και «ενέπαιξαν αυτώ λέγοντες «χαίρε, βασιλεύ των Ιουδαίων και εμπτύσαντες εις αυτόν έλαβον τον κάλαμον και έτυπτον εις την κεφαλήν αυτού» (Ματθ. 27, 29-30). Για τους στρατιώτες, εκείνη η χλαμύδα ήταν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα φάρσας, ακόμη ένας τρόπος κοροϊδίας του Χριστού. Για τους χριστιανούς, η πορφυρή χλαμύδα, προ πάντων στην παράσταση του «χλευασμού» ήταν το σύμβολο της αυθεντικής «βασιλείας» του Χριστού και το σημείο του μαρτυρίου του. Στη λατρευτική πράξη «το κόκκινο χρώμα των ιερατικών αμφίων», ήταν το σύμβολο και η ανάμνηση της πορφυρής χλαμύδας[5]. Η διπλή έννοια για το πορφυρό χρώμα διατηρήθηκε καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας του Βυζαντίου. Στην αρχή του ΙΓ’ αιώνα αποκαλύπτεται σαφώς, όπως υπογραμμίζει ο A.P.Kazdan[6], στο έργο του Νικήτα Χωνιάτη, ανώτατου λειτουργού, ρήτορα της αυλής, ιστορικού και συγγραφέα. Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτός αναφέρεται στην πορφύρα με τον παραδοσιακό σεβασμό, σε άλλες με κακοπροαίρετη ειρωνεία. Κατά την κρίση του, «η αυτοκρατορική πορφύρα ταυτιζόταν με την αιμοχαρή σκληρότητα της αυτοκρατορικής αυθαιρεσίας».
Παρόμοια ενδιαφέρουσα προσέγγιση για το πορφυρό χρώμα στη σφαίρα της κοσμικής και εκκλησιαστικής εξουσίας προερχόταν με μεγάλη σαφήνεια, από τα ψυχοφυσικά χαρακτηριστικά του. Ενώνοντας καθεαυτό ζώνες του φάσματος (γαλάζιο και ερυθρό) που δεν μπορούν να ενωθούν, αυτό το χρώμα περικλείει καθεαυτό ένα χρωματικό κύκλο. Όπως παρατηρούσε ο Goethe, «η πράξη και η φύση αυτού του χρώματος είναι ενωμένες στο δικό τους γένος. Αυτό συγκεντρώνει μόνο του τα ενεργά και παθητικά μέρη, θερμά και ψυχρά του χρωματικού κύκλου, μέσα στην έσχατη τάση τους, δηλαδή, ενώνει τις αντιθέσεις. Με πορφυρά χρώματα ντύνονται και η «αξιοπρέπεια των γηρατειών» και «η γοητεία της νεότητας» και μέσα από ένα πορφυρό τζάμι βλέπουμε τη φύση σε ένα «τρομοκρατικό φως». Έτσι θα πρέπει να εμφανιστούν «γη και ουρανός κατά την ημέρα της Δευτέρας Παρουσίας»[7]... (Συνεχίζεται)
...Στη βυζαντινή συμβολική των χρωμάτων, το πορφυρό χρώμα ένωνε την αιωνιότητα, το θείο, το υπερβατικό (γαλάζιο, χρώμα ουρανού) με το γήινο (ερυθρό). Συγκεντρώνοντας καθεαυτό τις αντιθέσεις, το πορφυρό χρώμα προσέλαβε ιδιαίτερη σπουδαιότητα σε ένα πολιτισμό αντινομικής σκέψης. Η παιδεία του ματιού ήταν σε όχι τελική ανάλυση, προσδιορισμένη από εκείνη της σκέψης. Όχι τυχαία, η πορφύρα δεν εξήλθε πρακτικά από το Κωνσταντινοπολίτικο περιβάλλον, και αντικαταστηθηκε από χρώματα πιό απλά, το ερυθρό και το γαλάζιο, ενώ στο μαφόριο της Θεοτόκου μετριάστηκε με το καστανό χρώμα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο ερυθρό είναι στον Ψευδο-Διονύσιο το χρώμα της φλόγας, της φωτιάς[8] και «οι θειες ενέργειες» εκδηλώνονται στη φωτιά, «με εικόνες προσιτές στις αισθήσεις»[9]. Επίσης, το ερυθρό είναι «ζωοποιό χρώμα» και -βαρύ, φλογερό, επιδεικτικό- είναι συγχρόνως το χρώμα του αίματος, προπάντων του αίματος του Χριστού και, κατά συνέπεια, σύμφωνα με τη θεολογική διδασκαλία, το σημείο της αλήθειας της ενσάρκωσής Του και της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους. Στη βυζαντινή ζωγραφική, σε αντιστοιχία με τη δομή της παράστασης και του σχήματος, το ερυθρό προσέλαβε μια ευρεία κλίμακα καλλιτεχνικών εννοιών.
Το λευκό-χρώμα της αγνότητας
Συχνά το ερυθρό ήταν αντίθετο στο λευκό, που διαφορετικά από ο,τι συμβαίνει στη ζωγραφική της σύγχρονης Ευρώπης είχε ισότητα δικαιωμάτων με τα άλλα χρώματα. Πρόκειται για ένα χρώμα απλό που δείχνει κατά την άποψη του Ψευδο-Διονυσίου[10] τη φωτεινότητα, «την αμοιβαία σχέση με το θείο φως». Γι’ αυτό τα ενδύματα του Χριστού στη Μεταμόρφωση είναι λευκά, φωτεινά, «τα δε ιμάτια αυτού εγένοντο λευκά ως το φως» (Ματθ. 17, 2). Ήδη από τους αρχαίους χρόνους, το λευκό είχε το συμβολικό νόημα της αγνότητας, της αποκόλλησης από το εγκόσμιο (χρωματιστό), της επιδίωξης της πνευματικής απλότητας. Στην απόκρυφη και καινοδιαθηκική γραμματεία, οι άγγελοι και οι νέοι είναι κατά κανόνα ντυμένοι στα λευκά. Αυτό το χρώμα έχει μια συμβολική θέση στην Αποκάλυψη του Ιωάννη. Ο Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως (Η’ αι.) και ο Συμεών Θεσσαλονίκης (ΙΕ’ αι.) κατέδειξαν στα έργα τους μεγάλο ενδιαφέρον για τα λευκά ενδύματα. Η συμβολική του λευκού, εξίσου πολύ σημαντική, θεμελιωνόταν επάνω στην αρχή του οπτικού συνειρμού και της συναίσθησης. Έτσι το λευκό στιχάριο αντιπροσωπεύει την εικόνα της σάρκας του Χριστοΰ[11], «την καθαρωτέραν της δόξης του Θεού περιβολήν απαθή εμφαίνων»[12] και αποκαλύπτει «την αίγλην θεότητος» [13]. Είναι το «ένδυμα αφθαρσίας»[14]. Οι άγιοι και οι όσιοι των εικόνων και των τοιχογραφιών συχνά απεικονίζονται με λευκά ενδύματα. Κατά κανόνα το σώμα του βρέφους Χριστού στη Γέννηση, οι ψυχές των δικαίων στους κόλπους του Αδάμ, καθώς και της Θεοτόκου στην Κοίμηση, είναι όλα
τυλιγμένα με ταινίες λευκού χρώματος. Σύμβολο καθαρότητας και απόσπασης από ο,τι είναι γήινο, θεωρήθηκε το λευκό των λινών που περιτύλιξαν το σώμα του Χριστού στον τάφο και το λευκό του γαϊδάρου κοντά στο λίκνο του βρέφους στη Γέννηση. Το λευκό είναι το χρώμα της προαιώνιας σιωπής. Όπως ο τοίχος η ο λευκός πίνακας μπροστά στο ζωγράφο, αυτό κρύβει μέσα του τις άπειρες δυνατότητες κάθε πραγματικότητας, κάθε παλέτας... (Συνεχίζεται)
...Το μαύρο-χρώμα του τέλους και του θανάτου
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο μαύρο σε αντίθεση προς το λευκό είναι η ουσία της περάτωσης κάθε φαινομένου, είναι το χρώμα του τέλους, το χρώμα του θανάτου. Το μαύρο ένδυμα είναι «σημείον πένθους»[15]. Στις ζωγραφικές παραστάσεις μόνο τα έγκατα του σπηλαίου, σύμβολο του τάφου και του Άδη, είναι ζωγραφισμένα με μαύρο χρώμα. Αύτη ή έννοια του μαύρου ήταν τόσο παγιωμένη, ώστε οι πιό εξαίρετοι ζω¬γράφοι, επιθυμώντας να το αποφύγουν, εκεί όπου χρειαζόταν το απλό μαύρο χωρίς καμιά συμβολική αξία, ή το αντικαθιστούσαν με βαθύ γαλάζιο και βαθύ καφέ ή το διόρθωναν με γαλάζιους-ουράνιους τονισμούς.
Η αντίθεση «λευκό-μαύρο», πού σε πολλούς πολιτισμούς είχε την έννοια αρκετά πάγια της «ζωής-θανάτου», εισήλθε στη ζωγραφική με μια ακριβή εικονογραφική διατύπωση. Μια λευκή μορφή τυλιγμένη με λωρίδες, στο βάθος ενός μαύρου σπηλαίου (το βρέφος Χριστός στη Γέννηση, ο Λάζαρος στην Έγερσή του) συνιστά τον κανόνα αυτό.
Το πράσινο-χρώμα της νεότητας
Το πράσινο (χλοερό) συμβόλιζε τη νεότητα, το σφρίγος (Ψευδο-Διονύσιος). Είναι το τυπικό χρώμα πού στις απεικονίσεις αντιτάσσεται στα θεία και «μεγαλειώδη» χρώματα, δηλαδή το πορφυρό, το χρυσό, το γαλάζιο. Χρώμα της χλόης και τον φύλλων, το πράσινο είναι υπερβολικά υλικό και κοντά στον άνθρωπο με τη γαλήνια καθημερινότητά του. Στις εικονογραφικές παραστάσεις, είναι συνήθως το χρώμα τον οργωμένων χωραφιών. Μαζί με το λευκό και το χρυσό υπερίσχυε στην εκλεπτυσμένη παλέτα τον έγχρωμων μαρμάρων της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.
Το κυανό-χρώμα του υπερβατικού κόσμου
Το βαθύ γαλάζιο (κυανό) πού σύμφωνα με τον Ψευδο-Διονύσιο συμβολίζει τα άγνωστα μυστικά, αρχίζει την κύρια προσεταιριστική σειρά από την κατανόηση του χρώματος του ουρανού. Από εδώ προέρχεται ή μικρότερη υλικότητα και αισθητικότητα αυτού του χρώματος, ή πνευματική ισχυρή γοητεία του. Στην ανατολική χριστιανική κοινωνία θεωρούνταν το σύμβολο του υπερβατικού κόσμου και συνδεόταν με την αιώνια αλήθεια του Θεού.
Η παράσταση της Μεταμόρφωσης του Χριστού, έργο του Θεοφάνη του Έλληνα (Πινακοθήκη Τρετιάκωφ της Μόσχας), είναι διαπερασμένη από την ουράνια ψυχρή λαμπρότητα του υπερβατικού φωτός του Θαβώρ, ακτινοβολώντας από τις ουράνιες σφαίρες πού περιβάλλουν το Χριστό. Οι φωτισμοί αυτοί και οι αντανακλάσεις διασκορπίζονται σε ολόκληρη την εικόνα. Αυτό το θείο, άκτιστο φώς το βλέπουμε να πλημμυρίζει τις κατωφέρειες του εδάφους, τη γη, τα δέντρα, τα λευκά ενδύματα του Ηλία,
του Μωυσή και τον Αποστόλων. Επί¬σης και τα ενδύματα του Χριστού έχουν μια απόχρωση ξεθωριασμένου γαλάζιου χρώματος. Βρισκόμαστε απέναντι σε μια καλλιτεχνική εικόνα πού μεταδίδει μια μη εννοιολογική πληροφορία για την υπέρτατη αλήθεια της χριστιανικής οικουμένης, διότι τέτοιου είδους πληροφορία, όπως ήδη διαπιστώθηκε, ακτινοβολείται από την υπερβατική θεότητα με τρόπο φωτεινής ενέργειας στο ιεραρχικό σύστημα (θείος βαθμός και εγκόσμιος βαθμός) μετάδοσης της ίδιας πληροφορίας... (Συνεχίζεται)
...Το κίτρινο (ξανθό)-χρώμα «όμοιο του χρυσού»
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο κίτρινο (ξανθό) είχε θεωρηθεί από τον Ψευδο-Διονύσιο «όμοιο του χρυσού» και το χρυσό «όμοιο του φωτός». Από τούς αρχαίους χρόνους ή λαμπρότητα του χρυσού είχε εξολοκλήρου εύλογα θεωρηθεί φορέας του φωτός, μια ακτίνα ψυχρού ήλιου. Για τον άνθρωπο της αρχαιότητας, ο ήλιος είναι αυτοκράτορας και Θεός, και συνεπώς το χρυσό προσλάμβανε μια συμβολική ανώτερη αξία. Από τις πιό μακρινές εποχές, το χρυσό σήμαινε πλούτο και άρα εξουσία. Η λάμψη του χρυσού ευφραίνει την δράση. Οι Αιγύπτιοι, οι αρχαίοι Εβραίοι, προ πάντων στην εποχή του Σολομώντα, και οι Έλληνες κατασκεύαζαν ποσότητες χρυσών περιδέραιων. Πολλά ελληνικά αγάλματα είναι επενδυμένα με χρυσό και με άλλα πολύτιμα υλικά.
Το χρυσό-χρώμα του φωτός
Το υψηλό νόημα του χρυσού, προ πάντων εκείνο ως συμβόλου του φωτός και, ιδιαίτερα, του αδιαπέραστου φωτός του Θεού, «υπέρφωτου γνόφου» κατά την έκφραση του Ψευδο-Διονυσίου[16], πέρασε επίσης στο βυζαντινό πολιτισμό, κατακτώντας ένα νέο πεδίο επαφών, εφέξης χριστιανικών.
Ως διακοσμητικό στοιχείο, το χρυσό είχε υψηλή εκτίμηση στην κοσμική και εκκλησιαστική διοίκηση του Βυζαντίου. Με χρυσό και επιχρυσωμένα υλικά κατασκευαζόταν πολλά διακοσμητικά έργα για εκκλησίες και παλάτια, σκεύη για τη θεία λατρεία και διακο¬σμήσεις, μικρά ολόγλυφα και ανάγλυφα έργα. Τα αυτοκρατορικά ενδύματα ήταν υφασμένα με χρυσό και στην αίθουσα του θρόνου, σύμφωνα με τη γραφική περιγραφή του επίσκοπου Λιουτπράνδου της Κρεμόνας πού επισκέφθηκε τήν Κωνσταντινούπολη τον Γ’ αιώνα, υπήρχε εκεί μια ποσότητα μεγαλοφυών χρυσών και επίχρυσων αντικειμένων. Αναρίθμητα ήταν τα χρυσά αντικείμενα της Αγίας Σοφίας. Ο Ιουστινιανός είχε αναντίρρητα πρόθεση να επενδύσει με χρυσό τούς τοίχους και το δάπεδο της εκκλησίας.
Στην εικαστική τέχνη, πριν από όλα στα ψηφιδωτά και στις φορητές εικόνες, το χρυσό εκπλήρωνε τη σπουδαιότατη λειτουργία του ειδικού συμβολικού βάθους με καλλιτεχνική αξία. Όπως διαπιστώνει ο F. Haeberlein[17] ήταν ένα σημαντικό «εναρμονισμένο medium» στο βυζα¬ντινό λεξιλόγιο τον χρωμάτων. Οι φωτεινές ιδιότητες του χρυσού διευ¬κόλυναν τέτοια εναρμόνιση συμμετέ-χοντας ενεργά στη δημιουργία της καλλιτεχνικής εικόνας.
Στην τέχνη όλα αυτά τα χρώματα, ήδη από μόνα τους πολύ σημασιολο¬γικά, συγκεντρώνονταν στις σύνθε¬τες και πολύτιμες δομές των -ψηφι¬δωτών, των τοιχογραφιών, των φορητών εικόνων και των εικονο¬γραφημένων κωδίκων, των οποίων η σπουδαιότητα ήταν αξιολογότατη στο βυζαντινό κόσμο. Η θεία λατρεία και ή αυλική τελετουργία ήταν εμποτισμένες από εκλεπτυσμένες χρωματικές συσχετίσεις.
Με τέτοιο τρόπο το χρώμα, μαζί με το φως, συνιστούσε στο βυζαντινό πολιτισμό μια από τις πιό θεμελιώδεις τροποποιήσεις του ωραίου και κατείχε στο σύστημα τον αισθητικών κατηγοριών εξέχουσα θέση, εκφράζοντας το διακοσμητικό και πνευματικό πλούτο τον βυζαντινών.
Σημειώσεις...
...
ΑπάντησηΔιαγραφήΣημειώσεις
1. Περί εικόνων Λόγος A’, PG 94,1268 Β.
1. Πρβλ. F. Haeberlein, Grundztige einer nachantiken Farbenikonographie, Romisches Jahrbuch fur Kunstgeschichte, 3, Wien 1939 α 93.
2. Βλ. Ψευδο-Διονυσίου, Περί της ουράνιας ιεραρχίας, XV, 7. G. Mathew. Byzantine Aesthetics. London1963, σ. 88. Κ. Onasch, Der Funktionalismus der orthodoxen Liturgie. Grundlige einer Kritik, Jahrbuch für Liturgik und Hymnologie, 1961, σ. 47-49.
3. Βλ. A. Grabar, L’ ge d’ or de justinien, Paris1966, a. 198-210.
4. Σωφρονίου Ιεροσολύμων, Λειτουργικά Σχόλια, PG 87/3,3988Α.
5. Το χρώμα στο καλλιτεχνικό σύστημα του Νικήτα Χωνιάτη, στο έργο Βυζάντιο, Οι νότιοι Σλάβοι και η Αρχαία Ρωσία, η δυτική Ευρώπη, Μόσχα 1973 (ρωσικά), σ. 133-134.
6. Βλ. I. W. Goethe, Schriften zur Farbenlehre,στα Gesamtausgabe der Werke, Stuttgart 1959, XXI, σ. 238.
7. Περί της ουράνιας ιεραρχίας, XV, 7,336C.
8. Περί της ουράνιας ιεραρχίας, XV, 2,329C.
9. Περί της ουράνιας ιεραρχίας, XV, 8,337Α.
10. Σωφρονίου Ιεροσολύμων, Λειτουργικά σχόλια,PG 87/3,3988Β.
11. Συμεών Θεσσαλονίκης, Περί των Ιερών χειροτονιών, PG155,368D.
12. Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως, Ιστορία Εκκλησιαστική και Μυστική θεωρία, PG 98,393 C.
13. Συμεών Θεσσαλονίκης, Περί της ιεράς λει¬τουργίας, PG155,257D.
14. Συμεών Θεσσαλονίκης, Περί των ιερών χειροτονιών, PG155,396Α
15. Περί μυστικής θεολογίας, PG 3,997Β.
16. Grundzüge einer nachantiken Farbenikonographie, Romisches Jahrbuch fiir Kunstgeschichte, 3, Wien 1939, σ. 96.
Κωνσταντίνος Π. Χαραλαμπίδης, Καθηγητής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
ΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΔ. ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΓΙΑ ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΑΡΘΡΟ,
ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΚΑΤΕΘΕΣΕ ΣΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ.
ΣΤΟ ΟΤΙ "το χρώμα επιτελούσε στο βυζαντινό κόσμο μία εξέχουσα λειτουργία"
ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΚΑΙ Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΚΑΤΑΘΕΣΗ...
Παίρνω αφορμή από τις συνεισφορές στον παρόντα διάλογο της αγαπητής Βασιλικής, όχι τόσο για να διαφοροποιηθώ από τις σκέψεις της όσο για να επιστήσω έναν κίνδυνο: της παραθεώρησης του ορθόδοξου εκκλησιαστικού συμβολισμού. Τι θέλω να πω; Ότι η αφετηρία μας πρέπει να είναι η εκκλησιαστική αντίληψη όλων αυτών των στοιχείων που αναζητούμε και όχι ένα μίγμα παγανιστικής και εκκλησιαστικής αντίληψης περί συμβόλου. Αυτό γίνεται κατά κόρον από μέρους των αρχαιολόγων, οι οποίοι λίγο (αν όχι καθόλου) ενδιαφέρονται για την Ορθόδοξη θεολογική σημασία του συμβολισμού. Διαφωνώ κάθετα όταν μιλάμε για την εκκλησιαστική εικόνα την εφαρμογή της επιστημονικής-αρχαιολογικής ερμηνείας του συμβόλου, όπως και της ψυχολογικής (του τύπου: στις παλαιότερες εικονογραφίες ήταν ντυμένη στα μαύρα, ως ένδειξη πένθους για τον δολοφονημένο της Γιο), όχι τόσο γιατί θέλω να συμφωνώ απλά με όλη την Ορθόδοξη πατερική σκέψη, αλλά κυρίως για τους εξής βασικούς λόγους που βιώνω λειτουργικά μέσα στην Εκκλησία ως πραγματικότητα:
ΑπάντησηΔιαγραφή1. Βασική Ορθόδοξη ερμηνεία του συμβόλου και κατ’ επέκτασιν της συμβολικής, είναι ότι το χάσμα μεταξύ κτιστού και ακτίστου δεν γεφυρώνεται με την βοήθεια της φύσης αλλά της επέμβασης ενός προσώπου, δηλαδή δια της ελευθερίας και της αγάπης. (1ο Βασικό μάθημα της Ορθόδοξης εικονολογίας). (Ο όρος φύση περικλείει όχι μόνο τον ουρανό, την φωτιά, το νερό κλπ., αλλά και τα συναισθήματα, χαρά, λύπη, πόνο).
2. Από την στιγμή που κανένας συμβολισμός βασισμένος σε φυσικές ιδιότητες δεν είναι επιτρεπτός, εκκλησιαστικά σκεπτόμενος, αυτό σημαίνει ότι η «επέμβαση προσώπου» δημιουργεί έναν συμβολισμό που στηρίζεται μόνο σε ιστορικά γεγονότα.
3. Κι επειδή όλα τα ιστορικά γεγονότα μέσα στην Εκκλησία και ιδιαίτερα στην λειτουργική της ζωή, παίρνουν το νόημά τους όχι από το παρελθόν (αυτό θα ήταν πλατωνισμός) αλλά από το μέλλον, αυτό σημαίνει ότι κάθε σύμβολο δικαιώνεται από την στιγμή που εικονίζει την εσχατολογική αυτή πραγματικότητα. (Γι’ αυτό και μιλάμε για εσχατολογικό χαρακτήρα της εικόνας. 2ο Βασικό μάθημα της Ορθόδοξης εικονολογίας).
Εάν κάποιος δεν κατανοεί τις παραπάνω αφετηριακές προϋποθέσεις της Ορθόδοξης Συμβολικής που αναφέρω, μπορώ να επεξηγήσω, αν και δεν χρειάζεται. Φτάνει να διαβάσει κανείς τις παραπομπές της αγαπητής Βασιλικής στον άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης για να βγάλει εύκολα το συμπέρασμα.
[Τα γράφω αυτά με πολύ αγάπη, διότι, αν δεχθούμε ότι το άσπρο συμβολίζει την αγνότητα, το μαύρο το πένθος, το κόκκινο το μαρτύριο ή το αίμα, τότε ξεφεύγουμε εντελώς από τα πλαίσια ορθόδοξης κατανόησης του συμβόλου και συμφωνούμε απόλυτα με τους δυτικούς λειτουργιολόγους του Μεσαίωνα (Honorius Augustodunensis, Rupert de Deutz, Hugues de Saint-Victor, Jean d’Avranches, Jean Beleth, όπως τα περιγράφουν στα έργα τους στην Λατινική Πατρολογία, τομ. 172, 175-176). Αν όμως αναζητούμε τον Ορθόδοξο συμβολισμό, θα πρέπει να τον αναζητήσουμε με άλλο σκεπτικό!]
ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ!
ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΠΟΛΥ ΤΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ, ΜΕ ΤΟ ΟΠΟΙΟ
ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΑΖΗΤΟΥΜΕ ΤΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟ...
ΕΥΧ.
Ευχαριστώ τον Αγαπητό Σπυρίδωνα για την παρατήρηση που μου έκανε.Οι πηγές που βρήκα από το ίντερνετ ήταν γενικά για τον συμβολισμό των χρωμάτων στην αγιογραφία.Βέβαια με μπέρδεψε και ο τίτλος που αναφερόταν και στο Βυζάντιο.Ίσως θα έπρεπε να αναζητήσω κείμενα και πηγές που έχουν σχέση αποκλειστικά και μόνο με την ορθόδοξη αγιογραφία.
ΔιαγραφήΣυγνώμη αν φαίνομαι σχολαστικός και "κολλημένος" σε κάποια πράγματα, όπως στον Ορθόδοξο συμβολισμό και ερμηνεία των εικόνων. Σήμερα, δυστυχώς δεν διαχωρίζεται η ορθόδοξη ερμηνεία, με αποτέλεσμα να διαβάζει κανείς (ακόμα και από έγκριτους καθηγητές) συμβολική που ισχύει για μία παγανιστική παρά ορθόδοξη τέχνη. Ένας Γάλλος καθηγητής, ειδικός της Συμβολικής του χρώματος, ο Μισέλ Παστουρώ (ο οποίος υπήρξε ένας από τους κριτές της εργασίας μου στο Παρίσι) είχε δημοσιεύσει το 2000 μία μελέτη για το μπλε χρώμα και την συμβολική του από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Αν μεταφέρουμε τις ιδέες αυτές στην εικόνα, όπως κάνουν πολλοί, τότε δεν μιλάμε για συμβολική των Ορθόδοξων εικόνων αλλά για μία διαθρησκειακή ερμηνεία, δηλαδή μία αλλοίωση της σημασίας των εικόνων. Επιμένω, επομένως, όχι άνευ λόγου, για την ορθόδοξη αναζήτηση της συμβολικής και ερμηνείας των εικόνων και όχι για μία γενική συμβολική ερμηνεία.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣεβαστέ κ. Μαρίνη, μήπως θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε τι εννοείτε, λέγοντας ότι "η «επέμβαση προσώπου» δημιουργεί έναν συμβολισμό που στηρίζεται μόνο σε ιστορικά γεγονότα";
ΔιαγραφήΒασικά εννοώ το μοναδικό Πρόσωπο, τον Χριστό, ο οποίος παίρνει σάρκα και μπαίνει στην Ιστορία για να της δώσει το πραγματικό της νόημα: να ενώσει το κτιστό με το άκτιστο. (Αυτή είναι η Χριστολογική δικαίωση της εικόνας κατά τους εικονόφιλους Πατέρες.)Το Πρόσωπο του Χριστού μετά την Ανάσταση μεταδίδει τις θείες ενέργειες, οι οποίες είναι υποστατικές και όχι απρόσωπες, σε άλλα "πρόσωπα" τα οποία καλούμε μέσα στην Εκκλησία Αγίους. Επομένως, εικόνα έξω και πέραν του προσώπου δεν υπάρχει. Και κάθε πρόσωπο υπαρκτό έχει άμεση σχέση με την ιστορία! Αυτό εννοώ.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚι αυτό έχει βαθιά βιβλική θεμελίωση, όχι μόνο νεοδιαθηκική!
ΑπάντησηΔιαγραφήΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΑΓΑΠΗΤΟΥΣ ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΟΥΣ, ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΟΥΝ
ΣΕ ΠΟΛΥ ΩΡΑΙΕΣ, ΑΝ ΚΑΙ ΔΥΣΒΑΤΕΣ, ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ!
ΙΣΩΣ ΕΙΝΑΙ, ΛΟΙΠΟΝ, Η ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΣΤΙΓΜΗ
ΝΑ ...ΕΠΙΣΤΡΕΨΟΥΜΕ ΣΕ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΤΟΥ ΔΟΘΗΚΕ, ΜΑΛΛΟΝ,
Η ΠΡΕΠΟΥΣΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΚΑΙ ΜΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΕΙ ΣΥΝΕΧΩΣ.
ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΤΟΝ ΑΓΑΠΗΤΟ κ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ ΝΑ ΜΑΣ ΕΞΗΓΗΣΕΙ
ΣΑΦΕΣΤΕΡΑ ΤΙ ΕΝΝΟΟΥΣΕ ΟΤΑΝ ΜΑΣ ΕΙΠΕ, ΟΤΙ
"Αυτό το υπερκόσμιο φως (χρυσό) που περιβάλλει την εικόνα και που γίνεται κτήμα στα πρόσωπα των αγίων βρίσκει εκπληκτική αναλογία συμβολισμού στους όρους που η ζωγραφική θα πρέπει να ακολουθήσει προκειμένου να ταιριάξει μαζί του.
Το κεφάλαιο αυτό αποτέλεσε το δικό μου πεδίο έρευνας στην μέχρι τώρα ενασχόλησή μου με την εικόνα."...
Η ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΑΣ, ΠΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΞΗΣ:
- ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ, ΣΤΗΝ ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ το υπερκόσμιο φως (χρυσό), ...κτήμα στα πρόσωπα των αγίων
- ΕΧΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΑΥΤΟ ΜΕ ΟΣΑ ΜΑΣ ΕΞΗΓΕΙ Ο κ. ΜΑΡΙΝΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ "ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΠΡΟΣΩΠΟΥ" "στην Ιστορία,
για να της δώσει το πραγματικό της νόημα: να ενώσει το κτιστό με το άκτιστο;"
- ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΗ Η "εκπληκτική αναλογία συμβολισμού" ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΑΝΑΦΕΡΕΤΕ ΚΑΙ
- ΠΩΣ ΚΑΤΟΡΘΩΝΕΤΑΙ η ζωγραφική... να ακολουθήσει προκειμένου να ταιριάξει μαζί του (ΜΕ ΤΟ ΧΡΥΣΟ, ΥΠΟΘΕΤΟΥΜΕ).
ΕΥΧ.
Βλέπω ότι η φλόγα στην συζήτησή μας άναψε πάλι... Δεν θα ξεπεράσω την ευκαιρία που μας προσφέρει ο αγαπητός Σπυρίδων να γίνει κατανοητός και πρακτικά ο ορθόδοξος τρόπος αντιμετώπισης του συμβόλου. Θα ρωτήσω παίρνοντας για παράδειγμα ένα στοιχείο μάλλον συμβολικό της εικόνας, το κόκκινο σιρίτι που περιγράφει την κάθε εικόνα. Πως θα πρέπει να σκεφτούμε γι αυτό;
ΑπάντησηΔιαγραφήΣεβαστέ μας Ιεροδιακ. Γαβριήλ, αν θέλετε, να δούμε τα ερωτήματά σας όταν εξαντλήσουμε τις απορίες μας σχετικά με το σύμβολο.Ευχ.
ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ!
ΔιαγραφήΑΝΑΜΕΝΟΥΜΕ...
Ευχαριστώ για την απάντησή Σας, κ. Μαρίνη!
ΑπάντησηΔιαγραφήΕγώ σ' ευχαριστώ Ιερώνυμε με το πολύ αγαπητό σ' εμένα όνομα (αφιέρωσα 5 χρόνια στην μελέτη του βίου του οσίου Ιερωνύμου).
ΑπάντησηΔιαγραφήΣε ότι αφορά στο σιρίτι που περιγράφει μίαν εικόνα, για μένα αποτελεί ένα θαυμάσιο διακοσμητικό στοιχείο. Τίποτα παραπάνω και καθόλου απαραίτητο! Είμαι όμως περίεργος να μάθω, αγαπητέ Φίλιππε, τον συμβολισμό που βλέπεις εσύ.
Είναι πάντως περίεργο να διατηρείται η επιλογή του κόκκινου σχεδόν στο σύνολο των εικόνων. Αν είναι μόνον διακοσμητικού χαρακτήρα η επιλογή του, και μόνο για την εκδοχή αυτή, κάποιοι αγιογράφοι θα ήθελαν να προτείνουν κάτι διαφορετικό, πράγμα που δεν έγινε.
ΑπάντησηΔιαγραφήΘα έλεγες το ίδιο για την σταθερή επιλογή στα χρώματα των ρούχων του Χριστού; Μπορούμε να διακρίνουμε κάποιο στοιχείο της εικόνας που να συμβολίζει κάτι συγκεκριμένο; Προσπαθώ να καταλάβω τον τρόπο που μας λες ότι χαρακτηρίζει τον Ορθόδοξο συμβολισμό και να διακρίνω τα όρια από την δυτική αντίληψη για το σύμβολο. Θα πω την γνώμη μου αλλά με ενδιαφέρει να κατανοήσω αυτό το πολύ σημαντικό που ξεκίνησες.
Παρακαλώ όλους τους φίλους να καταθέσουν τις απόψεις τους καθώς και τον σεβαστό Ιεροδιακ. Γαβριήλ. για να είναι η συζήτησή μας γόνιμη.
Κάπου διάβασα, "ξεφυλλίζοντας" διαδικτυακά διάφορες εικονολογικές μελέτες, ότι το κόκκινο σαν πλαίσιο ή και σαν φόντο (σε παλαιότερες εποχές) αποτελεί ένδειξη θριάμβου της αιώνιας ζωής. Εάν συνδέσουμε το συμβολισμό του χρυσού φόντου (το οποίο εκφράζει τη μετοχή του απεικονιζόμενου προσώπου στην Βασιλεία των ουρανών) με την προαναφερθείσα έννοια του κόκκινου πλαίσιου ή σιρίτι, τότε ο καθένας μπορεί και μόνος του να κάνει τα συμπεράσματά του ως προς το που σκοπεύει να ανεβάσει το νου και την καρδιά μας μια εικόνα, ακόμα από τα πιο μηδαμινά στην πρώτη όψη στοιχεία που την αποτελούν.
Διαγραφή
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΩΣ ΝΑ ΚΑΤΑΘΕΣΟΥΜΕ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ ΕΙΧΑΜΕ ΣΥΖΗΤΗΣΕΙ,
ΑΛΛΑ ΟΜΟΛΟΓΩ, ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΙΧΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΕΙ ΠΛΗΡΩΣ:
ΟΤΙ, ΤΑ ΚΟΚΚΙΝΑ ΣΕΙΡΗΤΙΑ, ΕΙΤΕ ΣΤΙΣ ΦΟΡΗΤΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ
ΕΙΤΕ ΣΤΙΣ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΟΡΙΟΘΕΤΟΥΝ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ
ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΜΕΤΑΠΤΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΜΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΙΜΑΤΟΣ
(ΕΞ ΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ), ΔΗΛ. ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, ΣΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΖΟΥΜΕ
ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΑΜΑΤΙΖΟΝΤΑΙ ΟΛΑ ΑΥΤΑ, ΩΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΤΩΣΗΣ ΜΑΣ,
ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΑΣ...
ΕΥΧ.
Καλημέρα!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ Σπυρίδωνα, έχουμε ήδη δύο υποθέσεις για το τι θα μπορούσε να συμβολίζει το κόκκινο χρώμα. Ερμηνείες σαν αυτές είναι αρκετά διαδεδομένες στις αντιλήψεις των αγιογράφων. Αν έχω καταλάβει καλά όσα μας έχεις πει, κάτι τέτοιο δεν ανήκει στην Ορθόδοξη ερμηνεία της εικόνας. Είναι λοιπόν δυνατόν να αποδώσουμε συμβολικό χαρακτήρα σε ένα στοιχείο, χρώμα, γεωμετρικό σχήμα κλπ στα πλαίσια της Ορθόδοξης αντίληψης;
Χωρίς να παίρνω την θέση του σεβαστού κ. Μαρίνη, θα ήθελα να συμμεριστώ με την αγάπη Σας μια γνώμη ενός Ρώσσου μελετητή ή οποία μου φαίνεται επίκαιρη επί τούτου:
Διαγραφή"Οντολογικά το χρώμα δεν έχει αφ'εαυτού σημασία. Γνωσεολογικά αποτελεί μορφή αποκαλύψεως του πνευματικού φωτός, είναι σύμβολο και μαρτυρία του. Αλλά και γνωσεολογικά το χρώμα δεν αποτελεί αυτοαξία. Την αξία του χρώματος του την προσδίδει το πνευματικό περιεχόμενο, το οποίο εκφράζεται διαμέσω αυτού."
Αν διαβάσουμε προσεκτικά όσα ο αγαπητός Σπυρίδων μας λέει πιο πάνω, συμπεραίνουμε ότι τέτοιες αναφορές δεν χαρακτηρίζουν την ορθόδοξη ερμηνεία της εικόνας. Απο ότι καταλαβαίνω ούτε τα χρώματα η τα σχήματα επίσης, μπορούν να έχουν συμβολικό νόημα. Είναι πολύ ενδιαφέρον να κατανοήσουμε τον λόγο του Σπυρίδωνος και να διακρίνουμε την ορθόδοξη συμβολική γλώσσα από αυτήν της παγανιστικής αντίληψης. Για τον λόγο αυτό και η δικές μου ερωτήσεις. Αν αφαιρέσουμε το νόημα από τα χρώματα και τα σχήματα, ποια άλλα στοιχεία αποτελούν την συμβολική γλώσσα της εικόνας;
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΛΗΜΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑΠΟΜΕΝΕΙ Ο ΧΡΥΣΟΣ ΚΑΜΠΟΣ...
…………. κανένας συμβολισμός βασισμένος σε φυσικές ιδιότητες δεν είναι επιτρεπτός…
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ παραπάνω φράση δεν αφήνει ούτε στον χρυσό ούτε στα χρώματα να έχουν συμβολικό χαρακτήρα εκ της φυσικής τους ιδιότητας. Δεν μπορούμε να πούμε δηλ. ότι το μπλε σημαίνει αυτό και το κόκκινο εκείνο κλπ, ούτε ότι το χρυσό είναι σύμβολο του ακτίστου φωτός, αφού και ένα άλλο υλικό επίσης μπορεί να εκφράσει το ίδιο πράγμα (π.χ. η ώχρα).
Χρειάζεται να καταλάβουμε - και πρώτος εγώ - ποια είναι η ορθόδοξη συμβολική ερμηνεία της εικόνας αν όλα τα παραπάνω αστοχούν.
Ανυπομονώ να ακούσω (μάλλον να διαβάσω) την τοποθέτησή Σας πάνω στο θέμα... Έχει ανεβεί η θερμοκρασία του ενδιαφέροντός μας.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαι εγώ όπως εσείς περιμένω την απάντηση του Σπυρίδωνος.
ΑπάντησηΔιαγραφήΧαίρεται!
ΑπάντησηΔιαγραφήἈπὸ μέρους μου ἤθελα νὰ καταθέσω τὴν ἀπορία σχετικὰ μὲ τὸ ἂν ὑπάρχη συμβολικὴ τοῦ χρώματος στὴν ὀρθόδοξη ἁγιογραφία.
Εἶχα ἀκούσει πὼς οἰ ἄνθρωποι στὴν Ἀφρικὴ λόγῳ τοῦ μελαμψοῦ χρώματος τοῦ δέρματός τους ἀντιλαμβάνονται τὰ χρώματα κατὰ κάποιον τρόπο ἀντίστροφα. π.χ. στὴν κηδεία φοράνε λευκὰ καὶ τὸ μαύρο χρῶμα γι᾿ αὐτοὺς εἶναι χαρούμενο καὶ ἑορταστικό.
Εἶχα ἀκούσει ἐπίσης, ὅτι στὴν Ἀφρικὴ τὰ πονηρὰ πνεύματα εἶναι λευκὰ καὶ οἱ Ἄγγελοι εἶναι μαύροι. (ἐπειδὴ μόνο κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο μποροῦν νὰ τοὺς προσλάβουν οἱ ἄνθρωποι ἐκεῖ).
Ἴσως κάτι παρόμοιο νὰ ὑπάρχη καὶ σὲ ἄλλες χώρες.
Καὶ ἂν ὑπάρχη τελικὰ ἡ ὀρθόδοξη συμβολικὴ στὰ χρώματα, τότε πῶς αὐτὴ μπορεῖ νὰ λειτουργήση π.χ. στὴν Ἀφρική;
Εὐχαριστῶ.
Αυτή η θεώρηση για τα χρώματα έχει σίγουρα παγανιστικό χαρακτήρα, είναι αυθαίρετη και όπως φαίνεται και από το ερώτημά σας οι ερμηνείες αυτές συνδέονται με την κουλτούρα του κάθε τόπου και δεν είναι σταθερές. Και σε μας το μαύρο είναι το χρώμα του πένθους, αλλά μπορεί αυτός ο συμβολισμός να ισχύει και στην εικόνα; Η γνώμη μου είναι ότι στην αλήθεια που εκφράζει η εικόνα αυτοί οι χαρακτηρισμοί για τα χρώματα δεν έχουν θέση. Έχουμε αγγίξει ένα πολύ σοβαρό θέμα, αυτό του χαρακτήρα των χρωμάτων στην ορθόδοξη εικόνα, και ίσως καταφέρουμε να τον προσδιορίσουμε.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλημέρα. Σήμερα διάβασα τον παραπάνω, ενδιαφέρον ομολογώ, διάλογο, σχετικά με τα χρώματα και τον συμβολισμό τους. Να προσθέσω μόνο πως ο Θεοφάνης πριν ξεκινήσει την εικονογράφιση της Ι. Μ. Σταυρονικήτα, είχε καθίσει μέσα στον ναό 2 -3 ημέρες, θέλοντας να δει πως "λειτουργούσε" το φυσικό φως που έμπαινε από τα παράθυρα, ώστε να κινηθεί ανάλογα χρωματικά (έχω την εντύπωση πως το έχουν κάνει κι άλλοι μεγάλοι Μαΐστορες). Δεν ξέρω εάν αυτό το γεγονός μπορεί να βοηθήσει στην περαιτέρω συζήτηση.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΛΗΜΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΘΕ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΕΝΑ ΠΟΛΥΤΙΜΟ ΤΜΗΜΑ
ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ ΜΑΣ, ΟΣΟ ΚΙ ΑΝ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΜΙΚΡΟ ή
ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΑΤΕΛΕΣ.
ΑΛΛΩΣΤΕ, ΔΕΝ ΤΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΟΛΑ. ΜΑΘΗΤΕΥΟΥΜΕ...
Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΥΤΟΥ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΥ, ΓΙΑ ΤΟ ΠΩΣ
ΦΩΤΙΖΕΤΑΙ Ο ΧΩΡΟΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΗΣΗΣ,
ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΙΑ ΕΜΑΣ.
ΔΕΝ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΜΕ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ!...
Συγχωρέστε μου την αργοπορία.Θα συμφωνήσω με τον Ιερώνυμο και την αυτοαξία του χρώματος , ωστόσο θα ήθελα να διευκρινίσω στην αγάπη σας τα εξής:
ΑπάντησηΔιαγραφή1ον. Είναι λάθος, κατά την γνώμη μου ν’ αναζητούμε σε κάθε στοιχείο της εικόνας έναν συμβολισμό ιδιαίτερο. Ο 82ος κανών της Πενθέκτης καταργεί τον συμβολισμό ως «παλαιό τύπο και σκιά» της αλήθειας κι αυτό είναι πολύ σημαντικό.
2ον. Ο ίδιος κανών θεσμοθετεί την προσωπική εικόνα του Κυρίου και μας δίνει το κριτήριο Ορθόδοξης ερμηνείας του συμβολισμού στην εικόνα που είναι καθαρά «προσωπικός». Η εικόνα δείχνει «πρόσωπα». Στην εικόνα, επομένως, έχουμε προσωπική παρουσία χωρίς να έχουμε φυσική παρουσία, δηλαδή πρόσωπο μαζί με την φύση (αυτή η πραγματικότητα –η προσωπική παρουσία μαζί με την φύση- είναι η αλήθεια των εσχάτων). Αυτό συμπεραίνεται εύκολα από τα λόγια του αγίου Θεόδωρου του Στουδίτη: «Παντός εικονιζομένου, ουχ η φύσις, αλλ’ η υπόστασις εικονίζεται…περιγραπτός άρα ο Χριστός καθ’ υπόστασιν, καν τη θεότητι απερίγραπτος». Υπάρχει, επομένως, ένας εικονικός συμβολισμός μέσα στην Εκκλησία και ιδιαίτερα στη θεία Λειτουργία (μέρος της οποίας είναι και η εικόνα) που εξαρτάται από την προσωπική παρουσία (του Κυρίου, της Θεοτόκου, των αγίων) και όχι από την φύση. Μέσα στην Εκκλησία και στην εικόνα, ο χώρος, ο χρόνος, η ύλη, τα χρώματα, ο λόγος, η όσφρηση, η ακοή χρησιμοποιούνται στον συμβολισμό όχι ως πηγή του συμβόλου αλλά ως δάνεια για να εκφράσουν την προσωπική παρουσία του Χριστού ή του αγίου. Γιατί ορθόδοξα σκεπτόμενοι πηγή του συμβόλου πρέπει να είναι πάντοτε το πρόσωπο και η ιστορική-εσχατολογική του διάσταση.
3ον. Χρειάζομαι πολύ χώρο για να αναλύσω την λειτουργία του συμβόλου εξωχριστιανικά. Θα πω σύντομα ότι ο ειδωλολατρικός συμβολισμός για να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ κτιστού και ακτίστου (ανθρώπου και θείου) χρησιμοποιεί την φύση, κι έτσι εγκλωβίζει τον Θεό μέσα στον κόσμο (είτε αυτό λέγεται τοτέμ, ξόανο, μαγεία στους πρωτόγονους λαούς, αστρολογία και συμβολισμός των εποχών στους αρχαίους, ειμαρμένη στους Στωϊκούς κλπ.). Τέτοιος συμβολισμός δεν υπάρχει μέσα στην Βίβλο (εξ ου και ο απορριπτικός λόγος του Αποστόλου: «ημέρας παρατηρείσθαι και μήνας και καιρούς και ενιαυτούς…» Γαλ. 4,10). Μέσα στην Εκκλησία από την κλίση του Αβραάμ μέχρι και την Ανάσταση του Χριστού ένα πρόσωπο και η εν ελευθερία πράξη του αναλαμβάνει την ένωση κτιστού και ακτίστου: κατεξοχήν ο «ένας της Τριάδος» Χριστός αλλά και ο κατ’ εικόνα Θεού άνθρωπος.
ΑπάντησηΔιαγραφή4ον. Το πρόβλημα λοιπόν που εμφανίζεται σύμφωνα με τα παραπάνω είναι το εξής: Αν πούμε ότι το κόκκινο χρώμα συμβολίζει το αίμα (την φύση) ο συμβολισμός αυτός είναι ειδωλολατρικός. Αν το λευκό χρώμα συμβολίζει την αγνότητα, αγιότητα κ.α. (ιδέα μεν αλλά φύση δε) ο συμβολισμός είναι ειδωλολατρικός. Αν όμως το λευκό χρησιμοποιείται γιατί έτσι εμφανίστηκε ο Κύριος στους Αποστόλους κατά την Μεταμόρφωση ή οι άγγελοι στο μνημείο της Ανάστασης (δηλ. έχοντας ως πηγή του ένα ιστορικό γεγονός και προσωπικό) τότε ο συμβολισμός είναι χριστιανικός. Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με τον κανόνα της Πενθέκτης ούτε και το χρώμα μπορεί να είναι δεσμευτικό, διότι ο εικονισμός δεν είναι απλά ιστορικός, αλλά εσχατολογικός. Η εικόνα ως εικόνα παραπέμπει πάντα στο μέλλον!
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ. Ο συμβολισμός του χρυσού, όπως το έχω ήδη αναφέρει και παλαιότερα, χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα διότι ακριβώς δεν παραπέμπει σε ένα χρώμα φυσικό αλλά περισσότερο σε μία λάμψη για την οποία γίνεται λόγος και στην Μεταμόρφωση και στην Ανάσταση, όπως κυρίως και στην Αποκάλυψη. Η λάμψη του Κυρίου, αν και ιστορικό και προσωπικό στοιχείο είναι έντονα εσχατολογικό. Δεν είναι όμως δεσμευτικό το χρυσό διότι η εικόνα δεν είναι η αλήθεια των εσχάτων αλλά η εικόνα της αλήθειας αυτής. Γι’ αυτό και ο καλλιτέχνης μπορεί να το αντικαταστήσει ανάλογα με την τεχνική του επιδεξιότητα προς την ίδια κατεύθυνση: της εσχατολογικής πραγματικότητας, φτάνοντας, γιατί όχι και στο μαύρο, όπως ο Θεοφάνης.
Σημ. Ο "αφρικάνικος" συλλογισμός της αδ. Ιωάννας νομίζω ότι αφορά σε θέματα κατήχησης. Η εικόνα μπορεί να λειτουργήσει και εκεί ανεξάρτητα από τις δοξασίες τους. Και τελικά θα μεταφέρουν, ενδεχομένως, κι αυτοί στην εικόνα τα βιώματα που θα έχουν ζήσει μέσα στην θεία Λειτουργία.
Αυτή είναι πολύ ξεκάθαρη τοποθέτηση που μας προσφέρει ο αγαπητός Σπυρίδων. Δεν γνωρίζω αν γεννώνται και σε άλλους ερωτήματα. Αν δεν γίνομαι κουραστικός θα ήθελα να θέσω μερικά. Αν καταλαβαίνω καλά η επιλογή του χρώματος αφορά τον αγιογράφο και έχει σαν μόνο στόχο να κάνει την εικόνα πιο όμορφη. Καταλαβαίνω επίσης ότι όπου υπάρχουν αναφορές σε κείμενα το χρώμα ακολουθεί την περιγραφή.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠως εξηγείται η χρήση του μπλε και κόκκινου στα ρούχα του Χριστού και αντίστροφα στα ρούχα της Παναγίας;
Αναζήτησα την χρήση του εξωτερικού μπλε και εσωτερικού κόκκινου σε άλλο πρόσωπο σε παλαιές εικόνες και δεν βρήκα.
Αν δεν υπάρχει κάποιος λόγος για την επιλογή αυτή, αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να τα αλλάξουμε αν κάτι τέτοιο εξυπηρετεί την ζωγραφική αρμονία;
Τα φτερά στους αγγέλους είναι σύμβολο η όχι;
Ο κύκλος (γεωμετρικό σχήμα) του φωτοστέφανου είναι σύμβολο; Θα μπορούσε να είναι αστέρι η έλλειψη;
Οι αγγελικές τάξεις εικονίζονται συμβολικά η όχι;
Η δόξα που περιβάλλει τον Χριστό αλλά και αυτή που σε κάποιες εικόνες σηματοδοτεί την θεία παρέμβαση, είναι σύμβολο ;
Νομίζω ότι αν κατανοήσω τα παραπάνω θα μπορούσα να κατανοήσω και όσα ακόμα δεν ανέφερα για να μην κουράσω. Σας παρακαλώ να μου πείτε πως τα κατανοείτε εσείς σε σχέση με όσα ο αγαπητός μας Σπυρίδων, μας είπε. Με πολύ ενδιαφέρον θα ακούσω τις απόψεις όλων καθώς και του Σπυρίδωνος αν δεν τον κουράσαμε ζητώντας συνεχώς διευκρινήσεις.
Απαντώ γρήγορα: Η ίδια η εικόνα είναι ένας ολόκληρος εικονικός συμβολισμός που έχει όμως την πηγή της σε μία προσωπική ενέργεια. Αρνούμαι επομένως τον φυσικό συμβολισμό, όχι εκείνον που "σημαίνει", που δείχνει μία ενέργεια προσώπου ή προσώπων. Όλα όσα αναφέρεις, αγαπητέ Φίλιππε, αφορούν σε πρόσωπα και ενέργειες προσώπων. Δεν χρειάζεται να αναφέρω όλες τις περιγραφές των αγγέλων με τις φτερούγες τους που συναντάμε στην Παλαιά Διαθήκη, όπως και στην Καινή. Ο ίδιος ο Κύριος αναφέρεται στους αγγέλους που θα τον συνοδεύουν την ημέρα της παρουσίας του (Ματθ. 25,31), ενώ το βιβλίο της Αποκάλυψης αναφέρει αγγελικές υπάρξεις και με μορφή βοδιού, αετού, λέοντα κλπ. Επομένως αναφέρονται σε προφητικές οράσεις (ιστορικά γεγονότα-πρόσωπα δικαίων και αγίων που τα είδαν) και που βρίσκουν την αλήθεια τους στα έσχατα, όπως λέει η Αποκάλυψη, οι άγγελοι τελούν μια ακατάπαυστη Λειτουργία στον ουρανό (Αποκ. 4,8-11).
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ κύκλος ως σχήμα εκφράζει συμβολικά την ολόσωμη θεία ενέργεια του σώματος κι επειδή δεν μπορεί να περιγραφεί αλλιώς χωρίς να γίνει νατουραλιστικό το σχήμα, χρησιμοποιήθηκε διαχρονικά. Όσο για το κόκκινο και μπλε δεν μπορώ να δώσω κάποια εξήγηση. Αν με φωτίσει το Άγιο Πνεύμα μπορεί να γίνει κι αυτό!
Και άλλοι (άγγελοι) δε εν ανθρώπου σχήματι ώφθησαν...οι δε λευκάς ενδεδυμένοι εσθήτας, και απλώς εν διαφόροις ταις μορφαίς ώφθησαν. Τί ουν; φύσις άρα ταύτα αυτοίς; Ουδαμώς. Ασχημάτιστοι γαρ και ανείδεοι, ως μανθάνομεν από των Πατέρων, επεί και ασώματοι. Παν δε νοερόν ανείδεον...άρα ταύτα πάντα ψευδή; Οθδαμώς., αλλά θείων εισίν εικόνες...και το έργον εικονίζοντες την οικείαν εισίν ενέργειαν τε και δύναμιν και τοις ανθρώποις ως εφικτόν ανθρώποις ορώμενοι. Γράφει ο άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης. PG 155, 833.
ΑπάντησηΔιαγραφήΘα μπορούσαμε λοιπόν, να πούμε με απλουστευμένο τρόπο, ότι στην εικόνα (αλλά και στον Ναό) το σύμβολο χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια πραγματικότητα που δεν είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε άμεσα. Δεν υπάρχουν συμβολισμοί έξω από την αναφορά σε πρόσωπα η ενέργειες προσώπων, οτιδήποτε χρησιμοποιείται στηρίζεται σε περιγραφή της βίβλου και κανένα σύμβολο δεν μπορεί να έχει από μόνο του κάποιο νόημα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕπομένως δεν μπορούμε να πούμε ότι το χρώμα συμβολίζει μια κατάσταση (πένθος, καθαρότητα,αίμα κλπ) γιατί τότε θα είχαμε έναν αυτόνομο συμβολισμό, ένα νόημα που δεν περιγράφει μιαν απτή πραγματικότητα.
Ο ναός χρησιμοποιεί το μοβ χρώμα σαν ένδειξη πένθους την Μεγάλη εβδομάδα. Επίσης μαθαίνουμε ότι το έντονο κόκκινο (κιννάβαρις) δήλωνε το μαρτύριο σε αγίους που μαρτύρησαν. Στην εικόνα της Αμολύντου, ο Χριστός φορά κόκκινη ζώνη που και εδώ υπονοείται το μαρτύριο. Αν η αναφορά σε πρόσωπα καθιστά θεμιτό τον συμβολισμό αυτό, αναρωτιέμαι τι άλλο μπορεί να μην επιτρέπεται, αφού όλα στην εικόνα αναφέρονται σε μια πραγματικότητα.
Αυτό που μένει να σχολιασθεί είναι η θέση και ο χαρακτήρας του χρώματος στην Ορθόδοξη εικόνα. Δώστε μου λίγο χρόνο να ετοιμάσω μια περιληπτική παρουσίαση του τρόπου που αντιμετωπίζω εγώ το παραπάνω ζήτημα αφού αυτό μου ζητήθηκε από τον Ιεροδ. Γαβριήλ. Στο μεταξύ καλό θα ήταν αν υπάρχουν απορίες η και άλλες απόψεις να κατατεθούν εδώ για να είναι κοινό κτήμα μας όσα μας προσέφερε ο αγαπητός μας Σπυρίδων.
ΚΑΛΗΜΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΑΥΤΗ, ΠΑΡΑΠΕΜΠΟΥΜΕ {http://agioskyprianos.org/files/videos/gegonosC.mp4}
ΣΕ ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΕΡΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΜΑΣ, Η ΟΠΟΙΑ ΕΓΙΝΕ
ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΣ ΚΑΙ ΕΧΕΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΒΑΡΥΤΗΤΑ Η ΑΠΟΨΗ
ΤΟΥ ΣΕΒΑΣΜ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΑΣ κ. ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ, Η ΟΠΟΙΑ ΑΚΟΥΓΕΤΑΙ. ΕΔΩ, ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΚΑΘΑΡΑ Η "ΔΙΨΑ" ΜΑΣ,
ΟΣΟ ΚΑΙ Η ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΛΟΥ, ΠΡΑΓΜΑ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ, ΤΑ ΜΕΓΙΣΤΑ,
Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ.
ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΜΑΙ ΕΙΛΙΚΡΙΝΗΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΩ ΚΑΛΑ ΑΚΟΜΗ ΑΝ ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ, ΣΧΗΜΑΤΑ ΚΛΠ
ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ΝΑ ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΙ ΣΥΜΒΟΛΙΚΑ Ή ΟΧΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΓΙΑ "αναφορά σε πρόσωπα η ενέργειες προσώπων", ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΟΥΝ ΕΤΣΙ.
ΜΗΠΩΣ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΤΕ ΝΑ ΜΑΣ ΑΝΑΦΕΡΕΤΕ ΜΕΡΙΚΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ;
ΕΥΧ.
ΕΥΧ.
Θα μπορούσατε να μου λύσετε μια απορία; Γιατί στην εικονογράφηση βάζουμε τόνους και πνεύματα στα κεφαλαία γράμματα; Ευχαριστώ πολύ εκ των προτέρων...
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτό έχει σχέση με την εξέλιξη της ελληνικής γραφής. Μέχρι τον 9ο αιώνα η γραφή είναι μεγαλογράμματη. Οι γραμματικοί της Αλεξανδρινής εποχής προσπάθησαν να βοηθήσουν τους σπουδαστές στην παλαιά αττική προφορά των λέξεων τοποθετώντας τα διακριτικά αυτά που έφτασαν μέχρις εμάς (εμένα τουλάχιστον που διδάχτηκα πολυτονικό), οξεία, βαρεία, περισπωμένη, δασεία ψιλή. Ο πρώτος που το χρησιμοποίησε θεωρείται ο Αριστοφάνης από το Βυζάντιο. Το φαινόμενο αυτό των πρώτων χριστιανικών αιώνων επιβιώνει στην εικόνα μέχρι σήμερα.
ΔιαγραφήΚαλημέρα. Δεν υπάρχει πουθενά καταγραφή, από την εποχή της Εικονομαχίας, στην οποία θεολόγησαν υπέρ των Εικόνων οι Πατέρες της Εκκλησίας, για τον συμβολισμό των χρωμάτων (εάν υπάρχει δεν το έχω αντιληφθεί). Σε αντίθετη περίπτωση και με βάση την θεώρηση του συμβολισμού του μαρτυρίου με κόκκινο χρώμα, θα έπρεπε όλοι οι μάρτυρες να είναι καλυμμένοι με κόκκινο χιτώνα, κάτι που δεν έχω δει έως τώρα σε κανέναν Ι. Ναό, όσο παλαιός κι αν είναι. Επίσης όλοι οι Όσιοι θα έπρεπε να είναι με μαύρο ράσο, που επίσης δεν έχω δει. Φαντάζομαι και οι Οσιομάρτυρες με μαύρα και κόκκινα κ.α. Επομένως, πιστεύω, πως δεν μπορεί να σταθεί επίσημα τέτοιου είδους συμβολισμός και παίρνει μοιραία τον χαρακτήρα της προσωπικής εκτίμησης. Η επιλογή των χρωμάτων φαίνεται να είναι καθαρά εικαστική μέριμνα του κάθε εικονογράφου. Εξαίρεση, ίσως, είναι τα φορέματα της Παναγίας και του Χριστού που παραμένουν σταθερά στους αιώνες, στα οποία μπορούμε να κάνουμε μία προσωπική εκτίμηση, αλλά μάλλον θα είναι επισφαλής σε σχέση με την Ορθόδοξη Θεολογία.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠολύ συνοπτικά παρουσιάζω μου ζητήθηκε, τον τρόπο που εργάζομαι με το χρώμα. Ζητώ συγνώμη αν πολλοί όροι χάριν συντομίας θεωρούνται γνωστοί και διάφοροι κανόνες ζωγραφικής επίσης. Προσπαθώ να δείξω σε όσους επιλέγουν το χρυσό για να εκφράζει το ένα μέρος μιας σχέσης, μια χρήση του χρώματος που αξιολογεί τις αποχρώσεις χωρίς ψυχολογικές ερμηνείες και άγνωστης προέλευσης συμβολισμούς.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ ενσάρκωση του Χριστού, σαν κέντρο της πίστης μας είναι και το περιεχόμενο της εικόνας. Η ένωση κτιστού και ακτίστου, η συμφιλίωση του ανθρώπου με τον Θεό, η Βασιλεία των Ουρανών που μας χαρίζεται, αποτελούν μήνυμα και περιεχόμενο της εικόνας.
Επιλέγοντας το χρυσό για να εκφράσουμε το Πνευματικό φως της Παρουσίας του Θεού, πετυχαίνουμε τα εξής:
Η λάμψη και η ανθεκτικότητά του στον χρόνο είναι πολύτιμες ιδιότητες για να εικάζουν με τον καλύτερο τρόπο το Πνευματικό φως. Η διαφορετική επίσης φύση του από αυτήν της ζωγραφικής, αποδίδει τέλεια και την ποιοτική διαφορά των δύο περιοχών, του κτιστού με το άκτιστο. Πράγματι με την επιλογή του χρυσού οι δύο αυτές «περιοχές» παραμένουν απόλυτα διακριτές. Επιπλέον το ζωγραφικό μέρος «αγωνίζεται» να φθάσει την δυναμική του χρυσού χωρίς ποτέ να την ξεπερνά ( αν διατηρηθεί η ισοδυναμία των εμβαδών), κάτι που επίσης εξυπηρετεί στο να αποδώσει αναλογικά την σχέση των δύο μερών με αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα.
Σε κάθε εικόνα βλέπουμε ότι αυτό το πνευματικό φως μεταλαμπαδεύεται σε κάθε άγιο πρόσωπο και γίνεται κτήμα του αγίου με το φωτοστέφανο, πράγμα που δηλώνει την ένταξή του στο Ουράνιο Βασίλειο. Ο εσχατολογικός χαρακτήρας της εικόνας είναι αυτό το γεγονός της πνευματικής αναγέννησης με την δωρεά του Αγίου Πνεύματος, η γνώση του θεού Πατρός στο πρόσωπο του Χριστού η «εν εσόπτρω και εν αινίγματι» θέα των μυστηρίων που θα αποκαλυφθούν στην τελική πράξη κατά την Δευτέρα Παρουσία.
Το σταθερό λοιπόν και κυρίαρχο μέρος της εικόνας είναι το εικαζόμενο από τον χρυσό κάμπο και ο φωτοστέφανος. Είναι κυρίαρχο πρώτιστα για αυτό που εκφράζει που είναι και ο στόχος κάθε χριστιανού.
Ο Χαρακτήρας του χρώματος στην εικόνα:
ΑπάντησηΔιαγραφήΑς θυμηθούμε τις βασικές ιδιότητες των χρωμάτων. Διακρίνουμε τα χρώματα σε ΒΑΣΙΚΑ από τα οποία μπορούν με ανάμειξη να προκύψουν όλα τα άλλα, και σε ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΑ που προκύπτουν από την ανάμειξη των βασικών ανά δύο. Η διάταξη των χρωμάτων λέγεται χρωματικό μοντέλο και διαφοροποιείται ανάλογα της εφαρμογής του χρώματος. Προσωπικά χρησιμοποιώ το χρωματικό μοντέλο της ζωγραφικής που έχει σαν βασικά το κόκκινο το κίτρινο και μπλε. Το μοντέλο αυτό αποδίδει καλύτερα τους συνδυασμούς που προκύπτουν από την ανάμειξη των φυσικών χρωστικών ουσιών.
Χρωματικός κύκλος είναι η τοποθέτηση σε ίσες αποστάσεις στην περιφέρεια κύκλου των 3 βασικών καθώς και των 3 δευτερευόντων χρωμάτων. Τα απέναντι στον κύκλο χρώματα λέγονται αντίθετα η συμπληρωματικά. Τα συμπληρωματικά εκφράζουν την μεγαλύτερη χρωματική αντίθεση.
Στην εικόνα το κίτρινο χρώμα αντικαθίσταται από το χρυσό και το καθαρό κίτρινο καταργείται. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το χρυσό (κίτρινο) να ορίζει όλα τα υπόλοιπα ζεύγη χρωμάτων Ας δούμε τον πίνακα:
https://www.flickr.com/photos/163732039@N02/47266730222
Το χρώμα που συμπληρώνει χρωματικά την θέση του χρυσού είναι το ΜΟΒ στο οποίο συμμετέχουν τα άλλα δύο βασικά χρώματα το κόκκινο και το μπλε. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει την επιλογή αυτή για τα μονοχρωματικά ρούχα της Παναγίας.
Στην περίπτωση των ρούχων του Χριστού, βλέπουμε ότι οι δύο καθαρές χρωματικές ποιότητες που ισαπέχουν από το σταθερό σημείο (χρυσό-κίτρινο) είναι το μπλε και το κόκκινο που δημιουργούν σαν ζεύγος την μεγαλύτερη χρωματική αντίθεση ως προς το κίτρινο. Μια καθαρά εικαστική επιλογή για να προβληθεί με τον καλύτερο τρόπο η παρουσία του Χριστού (αλλά και της Παναγίας με αντίστροφη διάταξη).
Μια άλλη βασική ιδιότητα των χρωμάτων είναι η δυνατότητα να αντικατασταθεί η παρουσία ενός χρώματος με την χρήση ζεύγους παραπληρωματικών του χρώματος αυτού. Αυτήν την ιδιότητα εκμεταλλεύομαι για να δημιουργήσω ζεύγη χρωμάτων η άλλους συνδυασμούς που έχουν σαν κέντρο το κίτρινο – χρυσό. Αυτή η χρήση του χρώματος προσαρμόζει το συνολικό χρώμα να ισορροπεί με το χρυσό και έτσι να πετυχαίνουμε την υψηλότερη αρμονική σχέση χρυσού και ζωγραφικής.
Σε μια εργασία με τα παραπάνω κριτήρια βλέπουμε ότι το χρυσό – κίτρινο καθορίζει τις υπόλοιπες επιλογές και το γεγονός αυτό, πέρα από το εικαστικό αποτέλεσμα που καταλήγει στην κυρίαρχη εντύπωση του χρυσού, εντυπώνει άριστα το είδος της σχέσης που τα δύο μέρη (χρυσός – ζωγραφική) εικάζουν.
Συμπέρασμα:
Δεν δέχομαι, ψυχολογικές και άλλου τύπου ερμηνείες για τα χρώματα, χωρίς να θεωρώ ότι η κάθε απόχρωση είναι άνευ σημασίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις μια χρωματική επιλογή μπορεί να ενισχύσει ένα νόημα που πρέπει να διαβαστεί. Δεν έχει όμως το χρώμα από μόνο του τέτοια χαρακτηριστικά. Ο Σπυρίδων μας το έδειξε με τον καλύτερο τρόπο.
Το θέμα του συμβολισμού είναι πολύπλοκο και επικίνδυνο, κατά την γνώμη μου, στην ερμηνεία του διότι εύκολα μπορούμε να πέσουμε σε παγανιστικές παγίδες, (παγανιστική παγίδα εννοώ μία ψυχολογική και ανθρωποκεντρική προσέγγιση, όπως συχνά βλέπουμε μέσα στους ναούς -το μωβ πένθιμο χρώμα όπως και στους νεκρούς μας), όπως σωστά λέει ο Φίλιππος. Ο Ορθόδοξος συμβολισμός πρέπει να είναι εικονικός, να μας παραπέμπει σε μία εικόνα των εσχάτων και όχι σε μία φυσική εμπειρία της καθημερινότητάς μας. Ο εικονισμός του λευκού των ιματίων ενός μάρτυρα ή ενός ιεράρχη δεν μπορεί να παραπέμπει σε μία ατομική αγνότητα-καθαρότητα, γιατί αυτό το συναντάμε και στην ειδωλολατρεία, αλλά στο λόγιο της Αποκάλυψης που λέει ο Χριστός: "ν' αγοράσεις από εμένα ιμάτια λευκά, δηλαδή αγιότητα και αγνότητα βίου" η οποία δεν ήταν δική τους αλλά του Χριστού: "και έπλυναν τας στολάς αυτών και ελεύκαναν αυτάς εν τω αίματι του αρνίου" (ζ΄,14). Το λευκό ένδυμα επομένως των αγίων συμβολίζει την σωτήρια και καθαρκτική ενέργεια του Χριστού και όχι την ατομική αγιότητα του μάρτυρα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο χοντροκόκκινο ή βυσσινί χρώμα (Θεοτόκος) δικαιώνεται, κατά την γνώμη μου, μόνο ως αγιογραφική αναφορά: "ότι ήλθεν ο γάμος του αρνίου και η γυνή αυτού ητοίμασεν εαυτήν. και εδόθη αυτή ίνα περιβάληται βύσσινον λαμπρόν καθαρόν. το γαρ βύσσινον τα δικαιώματα των αγίων εστί" (ιθ΄, 7-8).
Όπως και το κόκκινο και μπλε ένδυμα του Κυρίου: "και περιβεβλημένος ιμάτιον βεβαμμένον εν αίματι και κέκληται το όνομα αυτού,ο λόγος του Θεού. και τα στρατεύματα τα εν τω ουρανώ ηκολούθει αυτώ επί ίπποις λευκοίς, ενδεδυμένοι βύσσινον λευκόν καθαρόν (ιθ΄, 13-14). Στο μπλε και κόκκινο ένδυμα του Κυρίου μπορώ να δω έναν εικονισμό της νίκης του Χριστού εναντίων των εχθρών του. Πιθανώτατα όμως να σημαίνει και την ενανθρώπισή του και την σταύρωση, διότι πάνω στον Σταυρό νίκησε επίσης τον διάβολο κι έλαβε αυτήν την νίκη ως βασιλική αλουργίδα. Το μπλε και κόκκινο, όπως και το βυσσινί δεν μπορεί να μας παραπέμπει στον εγκόσμιο αυτοκράτορα αλλά σε μία θεϊκή ιδιότητα του Κυρίου που έχει, ως Θεός και κύριος των δυνάμεων του ουρανού! Αυτή την αγιότητα μεταβιβάζει πρωταρχικά στην Θεοτόκο κι ύστερα σε όλους τους αγίους.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ. Ο συμβολισμός αυτός που μόλις ανέφερα στηρίζεται σε μία προσωπική κι ως εκ τούτου ιστορική επέμβαση (άγιος Απόστολος και Ευαγγελιστής Ιωάννης). Το χρώμα ερμηνεύεται επί τη βάσει μιας ενεργείας Προσώπου (νίκη του Χριστού επί των εχθρών του) που δεν εγκλωβίζεται σ' ένα ιστορικό παρελθόν αλλά μας παραπέμπει στα έσχατα (εικονικός συμβολισμός). Συγχωρέστε με αλλά δεν μπορώ να γίνω πιο αναλυτικός.
Κ. Μαρίνη, θεωρώ την παρουσία Σας στο μικρό μας διαδυκτιακό χώρο μια ευλογία και δώρο Θεού, όπως και του κ. Μαρκόπουλου. Καταπληκτικότατη και κατατοπιστικότατη ανάλυση! Πιστεύω ότι όλων των συναδέλφων θα έχουν ικανοποιηθεί οι αναζητήσεις στο θέμα αυτό (εάν μάλιστα εμβαθύνουμε καλά σ΄αυτό που μας προσφέρθηκε). Σας ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ!!!
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλημέρα!
ΑπάντησηΔιαγραφήΣε όλα τα χρόνια που αναζητούσα απαντήσεις σχετικά με το περιεχόμενο της εικόνας, τον συμβολισμό της, την αποστολή της κλπ. έγινα δέκτης ποικίλων θεωριών, ερμηνειών και πολλές από αυτές μετέφερα για καιρό και μοιραζόμουν επίσης με άλλους. Για τα χρώματα των ρούχων πχ. του Χριστού, έχω ακούσει ένα σωρό ερμηνείες και κάποιες ακριβώς αντίθετες μεταξύ τους. Σήμερα δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι κάποια ερμηνεία απαντά σε όλα τα ερωτήματα που προκύπτουν από την ίδια τη γλώσσα της εικόνας.
Όταν σε κάποια στιγμή παρατήρησα ότι το μπλε και το κόκκινο είναι το χρωματικό ζεύγος που διακρίνεται χρωματικά περισσότερο από κάθε άλλο ως προς το κίτρινο, με μεγάλη απογοήτευση σκέφτηκα ότι για το λόγο αυτό θα μπορούσε το ζευγάρι αυτό των χρωμάτων να έχει επιλεγεί για να προβάλει με τον πιο έντονο και διακριτό τρόπο την παρουσία του Χριστού στην εικόνα. Με απογοήτευση γιατί αν αυτό ήταν το κριτήριο, όλα όσα μυστικά και συμβολικά νοήματα είχα επιστρατεύσει μέχρι τότε για να εξηγώ την σταθερή επιλογή των χρωμάτων στα ρούχα του Χριστού, έρχονταν σε δεύτερη μοίρα και με πολλά ερωτηματικά.
Θέλω να πω ότι η εικόνα δεν παύει να είναι μια ζωγραφική απόπειρα που όπως κάθε άλλη τέχνη έχει κανόνες για να μην είναι δυσαρμονική και παράφωνη. Και οι κανόνες της ζωγραφικής απαντούν επίσης σε πολλές επιλογές της εικόνας. Ξέρω ότι 'έχουμε ανάγκη να γνωρίσουμε την εικόνα σε βάθος γιατί, πριν απ' όλα, διψάμε για την αλήθεια που μας μεταφέρει. Ο δισταγμός μου να καταλήξω εύκολα σε μια ερμηνεία οφείλεται στον φόβο να θεωρήσω ότι ξεδίψασα χωρίς να έχω καν πιει.
Αγαπητέ Φίλιππε. Δεν έχω πρόθεση να σε "ξεδιψάσω" (με τι προσόντα εξ άλλου), αυτό μόνο ο Κύριος μπορεί να το κάνει μέσα στην καρδιά σου - και το υπογραμμίζω αυτό. Η χρωματική σου ανάλυση με βρίσκει σύμφωνο, αλλά δεν είναι το ζητούμενο, για μένα, μέσα στην εικόνα. Μας ικανοποιεί εγκεφαλικά αλλά όχι καρδιακά, και η εικόνα προσπαθεί, όπως και η εκκλησιαστική ζωή, να συνενώσει αυτά τα δύο. Ο λόγος που επιμένω σχετικά με την θέση της εικόνας είναι ακριβώς ο ρόλος της μέσα στην Εκκλησία και μέσα στην καρδιά μας, (την καρδιά την βλέπω βιβλικά ως κέντρο του εσώτερου ανθρώπου κι όχι ψυχολογικά ως κέντρο του συναισθήματος). Η εικόνα εκφράζεται με τα μέσα της ζωγραφικής, αλλά δεν είναι ζωγραφική! Αντιστρέφει τους κανόνες της ζωγραφικής (αντίστροφη προοπτική), την αναλογία των μορφών, την χρωματική κλίμακα για να μας δείξει μία άλλη πραγματικότητα που "κατανοούμε" με τα μάτια της πίστης ως ελπιζομένων υπόστασιν, πραγμάτων έλεγχο ου βλεπομένων, δηλαδή μία πραγματικότητα αναμονής κι ελπίδας για την δεύτερη και ένδοξη Παρουσία του Κυρίου, και συγχρόνως μία πρόγευση αυτής της πραγματικότητας που βιώνουμε οι πιστοί ως Σώμα Χριστού μέσα στην Θεία Λειτουργία. Μία ερμηνεία της εικόνας και του ποικιλόμορφου συμβολισμού της έξω από την Θεία Λειτουργία και τις εικονικές της πράξεις (Λειτουργία=έργο/πράξεις)είναι για μένα όχι μόνο αδύνατη, αλλά και επικίνδυνη να καταστήσει την εικόνα ένα εικαστικό εφεύρημα θρησκευτικού μυστικισμού. Τελειώνοντας, θέλω να πω ότι πρόθεσή μου δεν είναι να σε διδάξω, με όλα αυτά που γράφω, αλλά να σου μιλήσω για την πηγή απ' όπου ξεδιψάω εγώ. Με αγάπη κι εκτίμηση προς το πρόσωπό σου. Σπ.
ΑπάντησηΔιαγραφήΌσο αισθανόμαστε μαθητές το κάθε τι μας διδάσκει και πολλά καλά έμαθα από σένα αγαπητέ Σπυρίδων. Εκφράζω και εγώ την αγάπη μου και την εκτίμησή μου προς το πρόσψπό σου και προς όλους τους αγαπητούς συνομιλητές. Πως μπορώ να διαφωνήσω με όσα λες, άλλωστε αποτελούν και δικές μου απόψεις. Επίτρεψέ μου πάντως να επιμείνω στο ότι η χρήση του χρώματος που ανέφερα δεν είναι έξω από τα ζητούμενα της εικόνας. Τα μέσα τα εκφραστικά , το φως το χρώμα και το σχέδιο, είναι εργαλεία για να ειπωθεί ότι πρέπει να ειπωθεί. Με αυτά θα εμφανιστεί το εσώτερο μήνυμα όποιο κι αν είναι αυτό. Σαν αγιογράφοι όσοι είμαστε, έχουμε ευθύνη να γνωρίζουμε την χρήση των εργαλείων που έχουμε στην διάθεσή μας.
ΑπάντησηΔιαγραφήΘα δώσω ένα παράδειγμα. Όταν θέλω να δείξω την διαφορά τάξης σε κάποιο πρόσωπο το τοποθετώ σε ένα έδρανο. Με την ίδια λογική αν θέλω να ξεχωρίζει με την δυνατότερη εντύπωση στην εικόνα θα φροντίσω να χρησιμοποιήσω τα κατάλληλα για τον σκοπό αυτό χρώματα. Νομίζω ότι αναλύοντας την εικόνα θα βρούμε πολλές τέτοιες χρήσεις των εργαλείων που έχουμε προκειμένου να ενισχύσουμε την δυναμική του περιεχομένου. Δεν είναι οι λύσεις αυτές η εικόνα αλλά πολλά μπορούν να εξηγηθούν από το κομμάτι των κανόνων της ζωγραφικής. Σε όλα όσα λες συμφωνώ, αλλά αναστροφή της χρωματικής κλίμακας δεν νομίζω να μπορεί να συμβεί χωρίς να φθάσουμε σε αδιέξοδα. Το χρώμα όπως και η μουσική έχουν τους κανόνες τους και η παραφωνία σε κάθε περίπτωση ελέγχεται.....
Εκείνο πάντως που με απασχολεί περισσότερο από αυτά που λες είναι σχετικά με την πραγματικότητα που βιώνουμε οι πιστοί ως σώμα Χριστού μέσα στην Θεία Λειτουργία. Είναι κάτι που πολύ θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σου αλλά βρίσκεται πολύ μακριά από τα όρια της συζήτησής μας εδώ. Ίδωμεν....
Έχεις δίκιο σε όσα λες Φίλιππε. Δεν αρνούμαι την χρήση των μέσων και τους κανόνες που διέπουν τα μέσα αυτά, αλλά φοβούμαι την αυτονόμησή τους ως αυτοαξίες, διότι όλα πρέπει, για μένα, να υπηρετούν τον σκοπό, που είναι η εσχατολογική αλήθεια και ο ορθός εικονισμός της. Ανοίγονται μοιραία πολλά θέματα, όπως οι κανόνες ζωγραφικής...π.χ. για ποιά εποχή μιλάμε, διότι άλλοι κανόνες ισχύουν στην αρχαία εποχή, άλλη στην Μεσαιωνική, άλλη τον 18ο αι. κι άλλη τον 19ο-20ο. Πώς υπηρετείται για παράδειγμα το δισδιάστατο στην Αιγυπτιακή ζωγραφική και πώς στην εικόνα ή στην τέχνη του Ματις τον 20ο αιώνα ο οποίος επηρεάζεται από την εικόνα; Για να μην αναφερθώ στην θεωρία του Καντίνσκυ για τα πνευματικά χρώματα. Με ποιά κριτήρια απ' όλα αυτά θα ελέγξουμε την ορθότητα; Πιστεύω ότι πολύ σοφά οι Πατέρες δεν μίλησαν για κανόνες χρωματικούς ούτε και οι αγιογράφοι μας, όχι γιατί δεν υπάρχουν, αλλά γιατί δεν παγιώνονται σε ένα σύστημα. Προσπαθώ, σ' αυτό που γράφω, να διαγνώσω ακριβώς αυτό που διαπερνά όλες τις εποχές, όχι σαν κανόνας αλλά σαν "όραμα" της εσχατολογικής αλήθειας της εικόνας, που είναι βαθιά λειτουργικός. Κι αυτό απαντά στην τελευταία σου πρόταση, κάτι που θα χαιρόμουν πολύ κι εγώ να μοιραστώ κάποτε μαζί σου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΧαίρομαι που συμφωνούμε και περισσότερο γιατί διακρίνω μια παρεξήγηση. Δεν εννοώ σε όσα είπα κανόνες της χρήσης των χρωμάτων, αυτό ειναι υποκειμενικό. Εννοώ μόνον τις βασικές ιδιότητες του χρώματος, τις φυσικές τους ιδιότητες που σε κάθε εποχή ισχύουν. Πχ δεν μπορείς να σχεδιάσεις με μαύρο χρώμα σε μαυροπίνακα. Για τέτοιους (χονδρικά) κανόνες μιλούσα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΣΤΗΝ "ΕΚΠΝΟΗ" ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΩΡΗΣΗΣ, ΖΗΤΑΜΕ ΣΥΓΓΝΩΜΗ
ΓΙΑ Ο,ΤΙ ΣΑΣ ΛΥΠΗΣΑΜΕ ΚΑΙ ΘΕΟΣ ΣΧΩΡΕΣΟΙ ΣΑΣ!...
ΚΑΛΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΗ ΜΕΤΑΝΟΙΑ!
ΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΛΠΙΖΟΥΜΕ ΝΑ ΕΙΣΤΕ ΟΛΟΙ ΚΑΛΑ, ΚΑΤ' ΑΜΦΩ, ΚΑΙ «ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΠΑΛΞΕΩΝ»
ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ!...
ΕΧΟΥΜΕ ΤΗΝ ΧΑΡΑ ΝΑ ΜΟΙΡΑΖΟΜΑΣΤΕ ΜΑΖΙ ΣΑΣ ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ,
ΓΙΑ ΕΜΑΣ, ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΠΟΡΡΟΙΑ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ ΜΑΣ.
ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΔΥΟ ΣΧΕΔΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΘΗΛΩΣΗΣ. ΤΟ ΠΡΩΤΟ, ΟΠΩΣ ΕΙΧΕ ΓΙΝΕΙ
ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ. ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ ΣΧΕΔΟΝ ΠΡΙΝ ΛΙΓΟ...
https://tinyurl.com/y2n4hmsh
https://tinyurl.com/y4qt2fod
ΕΥΧ.
Η άποψή μου είναι γνωστή. Σαφώς και υποστηρίζω την δεύτερη εκδοχή με τα φωτοστέφανα και μετωπικά τα πρόσωπα. Δεν έχω να πω κάτι παραπάνω!
ΑπάντησηΔιαγραφήΧαίρετε,καλή μετάνεια σε όλους σας,και καλή Σαρακοστή.Κοίταξα,πολλές φορές και τις δύο εικόνες,η αλήθεια είναι ότι η δεύτερη μου αρέσει πιο πολύ.Δεν τις κοίταξα έχοντας,στο νου μου ποιά είναι η σωστή και ποιά όχι,απλά τις κοίταξα πολλές φορές και είπα μου αρέσει η δεύτερη.Είναι περίεργο αλλά στην πρώτη οι άγιοι και οι αγίες που είναι χωρίς φωτοστέφανα φαίνονται σαν "τιμωρημένοι" σαν κάποιος να τους εχει "κλέψει" την δόξα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟι κλίσεις των τοίχων δημιουργούν προοπτική εντύπωση και διαχωρίζονται από το μη προοπτικό σχέδιο των μορφών. Επομένως διασπούν τον χαρακτήρα του βυζαντινού τρόπου. Προσωπικά θα επέλεγα την οριζόντια προβολή.
ΑπάντησηΔιαγραφήhttps://www.flickr.com/photos/163732039@N02/33508460528/in/dateposted/
Επειδή απάντησα γρήγορα χθες, πρέπει να διευκρινίσω τα εξής: Δεν αρκεί να βάλουμε φωτοστέφανα και τις μετωπικές στάσεις των προσώπων για να έχουμε Ορθόδοξη λειτουργική εικόνα, αλλά να εναρμονίσουμε όλη την σύνθεση της εικόνας με τις παραπάνω "αρχές". Έτσι, το πρόσωπο που βγάζει τα καρφιά από το σώμα του Κυρίου, επειδή είναι χρήσιμο σε μία αφηγηματική εξιστόρηση της παράστασης γιατί ζωντανεύει το εικονογραφικό θέμα, πρέπει να απαλειφθεί σε μία λειτουργική και μνημειακή απεικόνιση. Η παρουσία του δεν δικαιολογείται (αφού δεν αναφέρεται πουθενά) ούτε και στην θέση του Νικοδήμου. Αντίθετα, η Θεοτόκος με δύο γυναίκες (Μαρία Μαγδαληνή και Μαρία μητέρα Ιωσή) αρκούν, ενώ την θέση των εκ δεξιών γυναικών μπορεί να λάβει θαυμάσια σε μία ιερατική και μνημειώδη στάση ο Νικόδημος κρατώντας αλάβαστρο σμύρνης και αλόης (Ιω. 19,39), ενώ ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας που ζήτησε και το σώμα από τον Πιλάτο, κρατά τον Κύριό μας, όπως θαυμάσια το απεικονίζει η παράσταση!
ΑπάντησηΔιαγραφήΣυμφωνώ με τον Φίλιππο ως προς τον τοίχο!
ΑπάντησηΔιαγραφήΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΑ ΚΑΛΑ ΣΑΣ ΣΧΟΛΙΑ
ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ.
ΘΑ ΛΗΦΘΟΥΝ ΥΠ' ΟΨΙΝ ΣΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ
ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ...
Σας ευχαριστούμε για το ότι με τα παραπάνω βοηθάτε και εμάς, τους μαθητευόμενους, να αποκτάμε μια πιο διευρυμένη ματιά για τη σύνθεση παραστάσεων. Μου φάνηκε από τις παρατηρήσεις Σας ότι η προφίλ στάση θεωρείται απορριπτέα (γνωρίζουμε ότι έτσι απεικονίζεται ο Ιούδας, για να φανεί η έλλειψη χάριτος π.χ.). Έχουμε όμως και πολλά πρωτότυπα, και μάλιστα της Κρητικής σχολής, με προφίλ στις παραστάσεις, στις οποίες τα πρόσωπα εν προφίλ είναι Άγγελοι, Απόστολοι, οι Τρεις μάγοι κτλ. Μπορούμε να βάλουμε όμως ένα Χ και να πούμε ότι όλα αυτά τέλος πάντων ήταν λάθος και ότι πρέπει πάση θυσία να τα αποφεύγουμε στις παραστάσεις που είτε συνθέτουμε, είτε χρησιμοποιούμε; Δεν δημιουργούμε όμως με τον τρόπο αυτό ένα σύμβολο σαν και αυτά τα οποία είπαμε ότι πρέπει να αποφεύγουμε; Δηλαδή ότι το πρόσωπο εν προφίλ δείχνει έλλειψη χάριτος και μόνο και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε καμμία άλλη περίπτωση;
ΔιαγραφήΣεβαστέ μας κ. Μαρίνη, συγχωρέστε με, ἴσως νὰ μὴν κατανόησα καλὰ τὴν ἀπάντησί Σας πρὸς τὸν Ἱεροδιάκονο Γαβριήλ, σχετικὰ μὲ τὴν παράστασι τῆς Ἀποκαθηλώσεως.
ΑπάντησηΔιαγραφήὍταν λέτε ὅτι ἡ παρουσία τοῦ Νικοδήμου, ὅπως καὶ ἄλλων Γυναικῶν-Μυροφόρων δὲν δικαιολογεῖται, ἐπειδὴ δὲν ἀναφέρονται στὴν Ἁγία Γραφή. Προσωπικὰ δὲν θὰ συμφωνήσω μὲ αὐτό, διότι εἶναι πολλά, τὰ ὁποῖα δὲν ἀναφέρονται στὴν Ἁγία Γραφή. Κάτι τέτοιο θὰ μᾶς ὁδηγοῦσε σὲ ἐπικίνδυνους δρόμους. Καὶ στὴν περίπτωσι αὐτὴ πῶς θὰ δικαιολογεῖτω ἡ παρουσία τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Παύλου στὴν Πεντηκοστή; Εὐχαριστῶ.
Καλησπέρα. Θα προσθέσω μία διαφορετική προσέγγιση για τα πρόσωπα που εικονίζονται προφίλ, με βάση μία συνομιλία μου με τον αείμνηστο κ. Ι.Βράνο. Αυτή η στάση του προσώπου (προφίλ) απαντάται σχετικά σπάνια στην Ορθόδοξη Εικονογραφία. Αυτό έχει να κάνει σαφώς με την Ορθόδοξη αντίληψη και Θεολογία αλλά και τον Εικονογραφικό τρόπο. Όμως δεν παύει να έχει και τις εξαιρέσεις του, κατά περίπτωση και με ανάλογες αιτιολογίες. Και εξηγώ :Πχ. Το πρόσωπο που βγάζει τα καρφιά στην παράσταση που αναφέρθηκε, είναι προφίλ και μας δείχνει την προσήλωση του σε αυτό που κάνει. Παρίσταται στην σκηνή ως απλή πληροφορία. Δηλαδή δεν μετέχει Θεολογικά, διότι δεν υπάρχει αντίστοιχη αναφορά, αλλά προσθέτει μία ιστορική πληροφορία. Στην Θεία κοινωνία οι δύο πρώτοι Απόστολοι εάν είναι σε στάση προφίλ θέλουν να υποδείξουν την Ιερότητα του Μυστηρίου. Οι δαίμονες που είναι πάντοτε προφίλ και χωρίς εξαίρεση, σε συνδυασμό με την αποχή τους από το άκτιστο φως και με το μικρό μέγεθός τους τείνουν προς τον εκμηδενισμό. Επίσης ο Ιούδας εκτός από το προφίλ μπορεί να Εικονίζεται με σκοτεινά χρώματα ή χωρίς φωτοστέφανο (ενώ έχουν όλοι οι άλλοι), ή και με μαύρο φωτοστέφανο.
ΑπάντησηΔιαγραφήΧαίρετε! Στην παράσταση της Κοινωνίας των αγίων αποστόλων, τα πρόσωπα δεν εικονίζονται σε προφίλ πλην ελαχίστων εξαιρέσεων που μάλλον επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητή αδ. Ιωάννα, ο Σπυρίδων δεν λέει αυτό που καταλάβατε. Προτείνει μια σύνθεση που αποσπάται από την ιστορική έκφραση και δεν αποκλείει τον Νικόδημο. Αν θέλετε, διαβάστε πάλι την πρότασή του.
Αγαπητέ Jerom, δεν αποτελεί σύμβολο το να αποφεύγεις να τοποθετείς τα πρόσωπα στο πλάι. Η σχέση "Προσώπων" στην εκκλησία, καταγράφεται στην εικόνα με την μη απόκρυψη του προσώπου που εικονίζεται. Αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της ορθόδοξης εικόνας η επιλογή αυτή.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑ
ΑπάντησηΔιαγραφήhttps://www.flickr.com/photos/163732039@N02/47356948302/in/dateposted/
ΚΑΛΗΜΕΡΑ! ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΧΘΕΣΙΝΗ ΜΕΓΑΛΗ ΗΜΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑΣ ΕΙΝΑΙ ΒΟΗΘΕΙΑ ΜΑΣ!...
ΑΠ' ΟΤΙ ΕΙΔΑΜΕ, ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΣΧΕΔΟΝ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΕΙΚΟΝΙΖΕΤΑΙ ΠΡΟΦΙΛ. ΜΗΠΩΣ ΕΧΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΑΥΤΟ,
ΜΕ ΤΟΝ ΛΟΓΟ, ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΑΝΑΦΕΡΕΙ Ο ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ;
Η ΜΕΣΗ ΟΔΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΤΕ "ΣΤΕΝΗ" ΚΑΙ "ΤΕΘΛΙΜΜΕΝΗ" ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑ
Η ΕΥΡΕΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΕΠΑΝΩ Σ' ΑΥΤΗΝ, ΟΠΩΣ ΜΑΣ ΔΙΔΑΣΚΟΥΝ ΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΜΑΣ.
ΕΤΣΙ, ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΝΑ ΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΥΠ' ΟΨΙΝ
ΚΑΙ ΤΙ ΘΑ ΩΦΕΛΗΣΕΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΤΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ-ΘΕΑΤΕΣ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ (ΤΟΝ ΜΕΣΟ ΟΡΟ).
ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΠΟΥΜΕ Η ΑΚΡΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑ; ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΟΧΙ.
ΑΡΑ ΓΕ Η ΑΚΡΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑ; ΚΑΙ ΑΥΤΗ ΠΑΛΙ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΠΟΛΥ ΛΙΓΟΥΣ...
ΕΥΧ.
Προφίλ είναι η στάση που αποκρύβεται το μισό πρόσωπο. Στα 3/4 το πρόσωπο φαίνεται, όπως και στην περίπτωση του Νικόδημου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣχετικά με τις επιλογές μας στο μέσο όρο, δεν θα πρέπει οπωσδήποτε να διαλέξουμε την μεσαία πρόταση. Ο καθένας μας εργάζεται σύμφωνα με τις επιταγές της καρδιάς του και όλες οι λύσεις έχουν τους αποδέκτες τους.
Σᾶς εὐχαριστῶ κ. Φίλιππε. Μᾶλλον διάβασα καὶ ἀπάντησα κάπως βιαστικὰ τὴν προσέγγισι τοῦ κ. Μαρίνη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΣΤΗΝ ΑΝΑΜΟΝΗ ΤΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΓΑΠΗΤΟΥ ΜΑΣ ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ
ΣΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΔ. ΙΩΑΝΝΑΣ, ΕΠΑΝΕΡΧΟΜΑΣΤΕ ΣΕ ΚΑΤΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΝΕΦΕΡΕ
ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙ ΘΑ ΗΤΑΝ ΠΑΡΑΛΕΙΨΗ ΝΑ ΤΟ ΠΡΟΣΠΕΡΑΣΟΥΜΕ:
"εἶναι πολλά, τὰ ὁποῖα δὲν ἀναφέρονται στὴν Ἁγία Γραφή", ΜΑΣ ΛΕΕΙ.
ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΟ, ΕΦ' ΟΣΟΝ, ΟΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟ ΚΑΙ ΕΧΟΥΜΕ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
ΤΟΝΙΣΕΙ, ΟΤΙ Η ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΜΕΡΟΣ -ΤΟ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΕΡΟ ΒΕΒΑΙΑ-
ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΜΑΣ, Η ΟΠΟΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΣΑΦΩΣ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΕΡΗ ΕΝΝΟΙΑ.
ΕΝΤΟΣ ΑΥΤΗΣ ΠΕΡΙΕΧΕΤΑΙ ΚΑΙ Η ΕΙΚΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ
ΕΙΧΑΝ ΩΣ -ΜΟΝΟ, ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ- ΧΕΙΡΑΓΩΓΟ ΟΛΟΙ ΟΙ ΠΡΟ ΗΜΩΝ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΙ,
ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΜΑΣ ΠΕΡΕΔΩΣΑΝ ΤΑ ΙΕΡΑ ΑΡΧΕΤΥΠΑ. ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟ ΔΕ ΜΕ ΠΟΣΗ ΕΥΛΑΒΕΙΑ
ΜΙΛΑΕΙ ΓΙΑ ΑΥΤΑ Ο ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΣ ΜΑΣΤΡΟ-ΦΩΤΗΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ "ΠΡΟΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΝ ΜΑΥΡΙΚΑΚΗΝ"...
+++
ΜΑΣ ΠΑΡΑΞΕΝΕΥΕΙ, ΣΕΒΑΣΤΕ ΜΑΣ κ. ΦΙΛΙΠΠΕ, ΚΑΙ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΚΑΠΩΣ ΑΝΤΙΘΕΤΗ ΜΕ ΟΣΑ
ΕΧΟΥΜΕ ΜΕΧΡΙ ΤΩΡΑ ΑΝΑΦΕΡΕΙ ΠΕΡΙ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΑΣ ΠΡΟΤΑΣΗ:
"Ο καθένας μας εργάζεται σύμφωνα με τις επιταγές της καρδιάς του".
ΤΟ ΠΙΘΑΝΟΤΕΡΟ ΕΙΝΑΙ, ΒΕΒΑΙΑ, ΝΑ ΜΗΝ ΕΡΜΗΝΕΥΩ ΣΩΣΤΑ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΘΕΛΕΤΕ ΝΑ ΠΕΙΤΕ.
ΑΝ ΘΕΛΕΤΕ, ΒΟΗΘΗΣΤΕ ΜΕ ΛΙΓΟ...
ΕΥΧ.
Καλημέρα!
ΑπάντησηΔιαγραφήΔεν νομίζω ότι διαφωνούμε. Αυτό που εννοούσα είναι απλό. Στην σειρά που για παράδειγμα παρέθεσα, βλέπουμε επιλογές από την πιο σύνθετη έως την πιο αφαιρετική. Θα βγάλουμε κανόνα για το ποια πρέπει να ζωγραφίζουμε; Ο καθένας μας με την δική του διάκριση επιλέγει και σίγουρα θα βρει η εικόνα του τους αποδέκτες της.
Είμαι σίγουρος ότι για κάθε μια εκδοχή του παραδείγματος, θα υπήρχαν επιχειρήματα που θα την στήριζαν ως προτιμητέα από τις άλλες. Από την "υπερφλύαρη" αριστερά ως την πιο αφαιρετική δεξιά, η μεσαία ισορροπεί όπως λέτε. Σε κάθε μια στεκόμαστε με διαφορετικό τρόπο. Προσωπικά θα σας πω ότι στη τελευταία δεξιά αισθάνομαι πιο κοντά στο γεγονός που περιγράφει η εικόνα, σε μια βαθιά ιερή σιωπή, μια σκηνή χωρίς καμιά κίνηση, που με αναγκάζει να "σιωπήσω" εσωτερικά. Καταλαβαίνω όμως, ότι δεν είναι για όλους έτσι. Δεν μπορούμε λοιπόν να προτείνουμε κάποια εκδοχή σαν κανόνα.
ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφή..."η μεσαία ισορροπεί...".
ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ, ΟΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΕΔΩ, ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ
"ΚΡΥΒΕΤΑΙ" ΚΑΤΙ ΠΟΛΥ ΚΑΙΡΙΟ, ΛΕΠΤΟ ΚΑΙ ΒΑΘΥ, ΕΦ' ΟΣΟΝ ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΑΦΟΡΑ
ΤΙΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΜΑΣ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΟΥΤΕ ΒΕΒΑΙΑ ΤΩΝ ΘΕΑΤΩΝ
ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΑΛΛΑ ΚΑΠΟΙΟ ΓΕΝΙΚΟ (ΠΑΝΑΝΘΡΩΠΙΝΟ) ΚΑΙ ΑΠΟΛΥΤΑ
-ΟΠΩΣ ΕΧΕΙ ΑΠΟΔΕΙΧΘΗ- ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ, ΜΕ ΤΟ ΟΠΟΙΟ
ΜΑΣ ΕΧΕΙ ΠΡΟΙΚΙΣΕΙ Ο ΣΟΦΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΜΑΣ.
ΑΝΑΡΩΤΙΟΜΑΣΤΕ, ΛΟΙΠΟΝ, ΜΗΠΩΣ ΑΞΙΖΕΙ ΤΕΛΙΚΑ ΤΟΝ ΚΟΠΟ ΝΑ ΤΟ ΣΚΕΦΘΟΥΜΕ
ΩΣ ΕΝΑ ΣΤΟΧΟ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΜΑΣ ΑΠΑΛΛΑΣΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΟ
ΣΤΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΜΑΣ ΚΡΙΤΗΡΙΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
ΑΛΛΩΝ, ΑΜΦΙΣΒΗΤΙΣΙΜΩΝ ΚΑΙ "ΔΥΣΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ" ΚΑΠΟΤΕ ΣΤΟΧΩΝ,
Ή ΜΑΛΛΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΙΜΩΝ ΜΟΝΟΝ ΑΠΟ ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΟΜΑΔΑ "ΜΥΗΜΕΝΩΝ"
ΚΑΙ ΕΞΑΣΚΗΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΝΑ ΤΟΥΣ ΒΛΕΠΟΥΝ.
ΘΥΜΑΜΑΙ, ΕΔΩ, ΤΗΝ ΠΟΛΥ ΣΩΣΤΗ ΦΡΑΣΗ ΣΑΣ, ΟΤΙ "Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΙΚΟΝΑ
ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ ΣΕ ΟΛΟΥΣ"...
ΕΥΧ.
Χαριτολογώντας θα πω ότι αν έχουμε συμφωνήσει όλοι σε κάποιο σημείο στην συνολική μα συζήτηση, αυτό είναι ότι δεν υπάρχουν κανόνες (!)
ΑπάντησηΔιαγραφήΚΑΛΗΣΠΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ, ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ "ΧΑΡΙΤΟ"ΛΟΓΙΑΣ:
https://www.youtube.com/watch?v=k5VtDYTeYug&feature=player_embedded
ΕΝΑΣ ΕΚ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΕΡΜΗΝΕΥΕΙ ΤΟ ΓΝΩΣΤΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ
ΤΟΥ ΙΕΡ. ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΕΚ ΦΟΥΡΝΑ,
ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΣ, ΟΤΙ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΕΙ ΤΟΥΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΥΣ
ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΑΙ ΔΥΣΒΑΣΤΑΚΤΟ "ΒΑΡΟΣ" ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ...
ΠΩΣ ΤΟ ΑΚΟΥΤΕ;
ΕΥΧ.
Παλαιότερα στη συζήτησή μας, είχα δηλώσει για κάποιες εικόνες του πατρός Σταμάτη Σκλήρη, ότι δεν έχω με αυτές καμιά πνευματική σχέση. Ακούγοντας την παρουσίαση στην εκπομπή αυτή, αισθάνομαι ότι μάλλον δεν ανήκω ούτε ανήκα ποτέ στην εκκλησία, όπως παρουσιάζεται εδώ. Από την παρουσίαση στην εκπομπή, λείπει κάτι τόσο σημαντικό που όλα όσα λέγονται, με πολύ λογικό και καθαρό τρόπο, μου είναι αδιάφορα και ξένα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΔεν θα αναλύσω τα αυτονόητα για μένα.
ΠΟΛΥ ΣΑΦΗΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ.
ΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ!...
Αδερφοί εν Χριστώ, χαίρετε.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕπιτρέψτε μου να πω εξ αρχής, ότι διαβάζοντας τις τελευταίες αναρτήσεις, μου γεννήθηκε το αίσθημα της ματαιοπονίας. Καταθέτοντας τις απόψεις μας, φαίνεται ότι συμφωνούμε σε κάποια σημεία, αλλά τελικά, συνειδητά ή ασυνείδητα, παραμένουμε στις απόψεις μας και στις προσωπικές μας θεωρήσεις. (Μπορεί να κάνω και λάθος! Συγχωρέστε με.) Νοιώθω ότι μετά τον τόσο βαθύ διάλογο μπήκαμε όλοι μαζί στο Πανεπιστήμιο της εικονολογίας, και ξαφνικά, οι τελευταίες αναρτήσεις με γυρίζουν πίσω στις τάξεις του Δημοτικού!!! Δεν θέλω να σιωπήσω και ν’ αρνηθώ τον διάλογο, διότι μπορεί να παρερμηνευτεί ως αδιαφορία και έλλειψη αγάπης, πράγμα που δεν είναι αληθές. Από την πρώτη στιγμή κινήθηκα αγαπητικά, απευθυνόμενος προς πρόσωπα, έστω κι αν δεν σας γνωρίζω πλην του π. Γαβριήλ. Εσωτερικά δεν αλλάζει τίποτα για μένα, απλώς γράφω αυτό που σκέπτομαι και αισθάνομαι. Παρ’ όλο τον κόπο, λοιπόν, που μου προκαλεί αυτό το πισωγύρισμα, δεν παραιτούμαι -προς το παρόν- ξεκινώντας από την τελευταία ανάρτηση προς τις παλαιότερες λακωνικώς.
1ον. Δεν συμφωνώ ότι δεν υπάρχουν κανόνες. Κανόνες υπάρχουν αλλά δεν είναι διατυπωμένοι γι’ αυτό και δεν είναι «ορατοί»! Κι επειδή η εικόνα άπτεται του χριστιανικού δόγματος, θα πω σύμφωνα με τον μέγα Βασίλειο ότι «αυτό είναι το νόημα της άγραφης παράδοσης. Να μην αμεληθεί και περιφρονηθεί η γνώση των δογμάτων από τους πολλούς λόγω της συνήθειας». Ένα είδος σιωπής των κανόνων βλέπει ο άγιος την ασάφεια της Γραφής, η οποία καθιστά την κατανόηση των δογμάτων δύσκολη. Κι αυτό προς όφελος των αναγνωστών!! Ζητά από εμάς, με λίγα λόγια, τον καλό ζήλο και την έρευνα των δογμάτων, δηλαδή των «αόρατων κανόνων». Οι κανόνες, επομένως, της εικόνας υπάρχουν, όταν έχει κανείς δογματική σκέψη ή διαφορετικά, όταν αναζητά στα δόγματα την αλήθεια της πίστης, εν προκειμένω της εικόνας. (Αυτά ως προς τους κανόνες!)
2ον. Το θέμα της ισορροπίας για το οποίο μιλά ο σεβαστός αδελφός Γαβριήλ, όπως και τα κριτήρια του αγαπητού Φιλίππου περί αφαιρετικής ή υπερφλύαρης σύνθεσης, νομίζω ότι μας βγάζουν από το λειτουργικό πλαίσιο της Ορθόδοξης εικόνας και μας πηγαίνουν σε μία αισθητική-καλλιτεχνική προσέγγιση. Κι αυτό διότι τονίζεται και στις δύο περιπτώσεις το υποκειμενικό κριτήριο του αγιογράφου. Βεβαίως, Φίλιππε, θα βγάλουμε κανόνα για το πώς ή ποια εικόνα πρέπει να ζωγραφίσουμε. (Όχι για να τον επιβάλουμε προς τους άλλους, αλλά ως εσωτερική θέση μέσα μας, με βάση την αναζήτηση του εκκλησιαστικού πνεύματος, την εφαρμογή των δογμάτων στον σχεδιασμό και στον χρωματισμό της εικόνας μας. Τίποτα δεν μπορούμε να αφήσουμε στην τύχη ή στην συνήθεια.) Ο κανόνας μας θα εκφράζει την δογματική μας πίστη και την προσωπική μας έρευνα των δογμάτων. Όταν όμως δεν έχουμε αυτή την δογματική οπτική, τότε όλα είναι θεμιτά, που μας οδηγούν μοιραία σε μία μέση λύση ή χρυσή τομή, όπως λέει ο σεβαστός μας π. Γαβριήλ. Αυτό όμως είναι λάθος, διότι δεν εκφράζει την δογματική θεώρηση της εικόνας αυτή η μέση λύση αλλά μία πολύ επικίνδυνη θέση που αλλοιώνει το πνεύμα της Ορθόδοξης εικόνας αντιγράφοντας τα λάθη του παρελθόντος. Από την στιγμή που δικαιώνουμε μία παλαιά εικόνα με πρόσωπα σε προφίλ (όπως του αγ. Νικοδήμου) τότε τα κριτήριά μας είναι ιστορικά και όχι δογματικά. Η παλαιότητα, δηλαδή «ο ιστορισμός» καθίσταται σ’ αυτή την περίπτωση «αρχή» της σκέψης μας και όχι η συμφωνία ή παραφωνία του προφίλ με το ορθόδοξο ήθος της προσευχής. Αν προσεύχεται κάποιος στην εκκλησία κοιτώντας δεξιά ή αριστερά (προφίλ) κι όχι μετωπικά προς το τέμπλο, όπου βρίσκεται ο Χριστός, τότε θα πρέπει να αναθεωρήσει αυτή του την στάση!!! Η εικόνα δεν είναι φυσιοκρατία αλλά εικονογραφία, δηλαδή θεολογία. Μετωπικότητα σημαίνει θέωση, δηλαδή θέαση του Θεού πρόσωπο προς πρόσωπο.
ΑπάντησηΔιαγραφή3ον. Άλλο ιστορικότητα της εικόνας κι άλλο ιστορισμός της εικόνας. Η ιστορικότητα δεν εγκλωβίζεται σε μία πιστή αναπαράσταση των ιστορικών μαρτυριών (αυτό το κάνει ο ιστορισμός και ο προτεσταντισμός) αλλά βλέπει την ιστορική μαρτυρία μέσα από την εσχατολογική της αλήθεια. Αυτό συμβαίνει στην κατεξοχήν εκκλησιολογική εικόνα της Πεντηκοστής που δεν μπορεί να συγκριθεί με τα άλλα εικονογραφικά θέματα, αλλά μπορεί να λειτουργήσει ως κανόνας για όλες τις εικόνες. Το ιστορικό γεγονός της σύναξης των 12 αποστόλων υπάρχει, αλλά συγχρόνως μας δίνεται η εσχατολογική αλήθεια της σύναξης αυτής, που είναι και αλήθεια της ουσίας της Εκκλησίας. Υπερβαίνεται δηλαδή η ιστορικότητα για χάρη της εσχατολογικής αλήθειας, πράγμα που μπορεί να γίνεται για όλα τα θέματα των εικόνων. Στην περίπτωση μιας ιστορικής περιγραφής, όπως είναι η Αποκαθήλωση, πρότεινα μία σύντμηση τα πρόσωπα που αναφέρονται στο Ευαγγέλιο λόγω της εσχατολογικής τους σημασίας, ακριβώς για να μην πέσουμε στον ιστορισμό, δηλαδή μία «λογική» και φυσική αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης, με τον βοηθό που βγάζει τα καρφιά, όμιλο γυναικών που μαλλιοτραβιούνται κλπ. Η εσχατολογική αλήθεια της Αποκαθήλωσης είναι η Ανάσταση του Κυρίου κι όχι ο νεκρικός ενταφιασμός. Διαβάστε την ακολουθία της Μ. Παρασκευής. Λέει ο ψαλμωδός ότι «γυναίκες αυτόν ήλθον μυρίσαι, κλαίουσαι πικρώς και εκβοώσαι. Τούτο Σάββατον εστί το υπερευλογημένον, εν ω Χριστός αφυπνώσας αναστήσεται τριήμερος». Το πιο ωραίο δοξαστικό «σε τον αναβαλλόμενον..» που προσεγγίζεται εύκολα ψυχολογικά. Πώς τελειώνει; Τελειώνει με την Ανάσταση: «υμνολογώ και την ταφήν σου συν τη Αναστάσει…». Αλλοίμονο αν η εικόνα δεν θεολογεί!! Τότε βγαίνουμε εκτός λειτουργικής τέχνης και μιλάμε για μία θρησκευτική ζωγραφική παράσταση.
ΑπάντησηΔιαγραφήΘέλω να γράψω πολλά αλλά δεν μπορώ εδώ. Θέλω να δείξω πώς σκέφτονται οι Πατέρες για την Αποκαθήλωση. Θέλω να δείξω μέσα από έναν θαυμάσιο λόγο του αγίου Πρόκλου Κωνσταντινουπόλεως στο πάθος του Κυρίου κατά την αγία και μεγάλη Παρασκευή με πόσο θριαμβευτικό λόγο μιλάει για την Αποκαθήλωση, χωρίς καμία αναφορά σε ψυχολογήματα πένθους και θλίψης. Θέλω να δείξω πώς σκέφτεται για τον θάνατο του Κυρίου ο άγιος Γρηγόριος Ναζιανζηνός στον 45ο λόγο του, δηλαδή χαρμόσυνα και αναστάσιμα. Όλα αυτά πρέπει να μας τα δείχνει η εικόνα, διότι όταν δεν μας τα δείχνει, μιμούμενη την δυτική θρησκευτική ζωγραφική, τότε αλλοιώνεται και η δική μας διάνοια, και αναζητάμε στις ψυχολογικές εκφράσεις του πένθους και της θλίψης να ζήσουμε και να αναπαραστήσουμε το θείον Πάθος. Μπορεί να το έκανε η μεταβυζαντινή εικόνα επηρεασμένη από την Δύση. Εμείς θα το νομιμοποιήσουμε αθεολόγητα επικαλούμενοι την ιστορική της αυθεντία ή θα το διορθώσουμε σε μία λιτή αλλά θριαμβευτική και αναστάσιμη, δηλαδή Ορθόδοξη εκδοχή της Αποκαθήλωσης; Συγχωρέστε με για την μακρυλογία και ίσως το ανεπιτυχές αυτού που θα ήθελα να πω.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ Σπυρίδωνα η θέση μου για την ύπαρξη κανόνων είναι γνωστή και κατατέθηκε πρόσφατα στη συζήτησή μας. Με πλάγιο τρόπο θέλησα να δείξω την αδυναμία όλων μας να συμφωνήσουμε συνολικά σε κάποιες, έστω, θέσεις. Η υποκειμενική κατάθεση της προσωπικής μας εμπειρίας είναι ήδη ένα κατόρθωμα και φαντάζομαι να φανεί χρήσιμη και σε άλλους. Αλλά πως μπορούμε να ορίσουμε ποια εικόνα θα επιλέξουμε; Μόνος λές ότι αυτό είναι αποτέλεσμα της γνώσης και διάκρισης της δογματικής οπτικής. Αλλά το τελευταίο είναι ο αγώνας του καθενός μας και σίγουρα καταλαβαίνεις ότι δεν αρκεί η καλή πρόθεση, αλλά πολλά παραπάνω χρειάζονται.
ΑπάντησηΔιαγραφήΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑΓΑΠΗΤΟΙ ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΟΙ, ΟΣΟ ΚΑΙ ΑΝ Η ΠΟΡΕΙΑ ΜΑΣ
ΕΙΝΑΙ ΑΝΗΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΠΙΑΣΤΙΚΗ, ΗΔΗ, ΟΠΩΣ ΣΩΣΤΑ ΑΝΑΦΕΡΕΙ
Ο ΣΕΒΑΣΤΟΣ ΜΑΣ κ. ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙ "ΚΑΤΟΡΘΩΜΑ", ΧΑΡΙΤΙ ΘΕΟΥ,
ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ.
ΕΝΝΟΕΙΤΑΙ, ΟΤΙ ΚΑΙ Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΘΕΣΗ ΣΥΝΑΔΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΣΑΦΗ
ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΝΟΝΩΝ, "ΟΡΑΤΩΝ ΤΕ ΚΑΙ ΑΟΡΑΤΩΝ".
ΠΩΣ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ,
ΟΤΑΝ Η ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΛΕΙΤΑΙ ΝΑ ΕΚΦΡΑΣΕΙ Ο,ΤΙ ΠΙΟ ΛΕΠΤΟ
ΚΑΙ ΒΑΘΥ: ΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝ ΧΡΙΣΤῼ ΖΩΗ, ΠΟΥ ΠΗΓΑΖΕΙ ΑΠΟ ΑΥΤΗΝ;
ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ, ΑΓΑΠΗΤΕ ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ ΖΗΤΩ ΣΥΓΓΝΩΜΗ.
ΟΦΕΙΛΑ ΝΑ ΕΙΧΑ ΑΝΑΦΕΡΕΙ, ΠΡΟΣ ΑΠΟΦΥΓΗΝ ΠΑΡΕΞΗΓΗΣΕΩΝ,
ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΣΦΑΛΩΣ, ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΓΕΝΙΚΕΥΣΟΥΜΕ,
ΩΣΤΕ ΝΑ ΠΡΟΕΛΘΕΙ ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΓΧΥΣΗ "ΦΩΤΟΣ ΚΑΙ ΣΚΟΤΟΥΣ",
ΑΛΛΑ ΑΥΤΟ ΤΟ ΘΕΩΡΗΣΑΜΕ, ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΑ, ΔΕΔΟΜΕΝΟ...
ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ, ΠΑΝΤΩΣ, ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ, ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ΟΤΙ ΠΗΓΑΖΕΙ,
ΓΙΑ ΟΠΟΙΟΝ ΘΕΛΗΣΕΙ ΝΑ ΕΡΓΑΣΘΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΕΜΒΑΘΥΝΕΙ,
ΟΛΟ ΤΟ ΑΠΥΘΜΕΝΟ ΔΟΓΜΑΤΙΚΟ ΒΑΘΟΣ ΚΑΙ ΦΩΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΖΩΗΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΑΣ!
ΗΔΗ ΣΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ ΕΧΟΥΝ ΓΙΝΕΙ ΝΥΞΕΙΣ, ΕΠΑΝΩ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΑΥΤΟ.
ΔΕΝ ΘΑ ΗΤΑΝ ΣΩΣΤΟ, ΟΜΩΣ, ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΣΩ ΑΛΛΟ. ΜΑΛΛΟΝ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΟΝΟ,
ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΑΥΤΟΝ, ΑΝΑΞΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗΣ, ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ...
ΕΥΧ.
Είναι μεγάλη κουβέντα αυτό που λέτε:
ΑπάντησηΔιαγραφή"............ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ, ΠΑΝΤΩΣ, ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ, ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ΟΤΙ ΠΗΓΑΖΕΙ,
ΓΙΑ ΟΠΟΙΟΝ ΘΕΛΗΣΕΙ ΝΑ ΕΡΓΑΣΘΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΕΜΒΑΘΥΝΕΙ,
ΟΛΟ ΤΟ ΑΠΥΘΜΕΝΟ ΔΟΓΜΑΤΙΚΟ ΒΑΘΟΣ ΚΑΙ ΦΩΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΖΩΗΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΑΣ!.."
Μήπως μπορείτε να μας δώσετε μια μικρή ιδέα αυτού που εννοείτε;
ΝΑΙ, ΕΧΕΤΕ ΔΙΚΗΟ. ΑΚΟΥΓΕΤΑΙ "ΜΕΓΑΛΗ ΚΟΥΒΕΝΤΑ" ΚΑΙ ΙΣΩΣ ΕΙΝΑΙ ΚΙ ΟΛΑΣ.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟΛΑ, ΟΜΩΣ, ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΑ ΣΤΗΝ ΠΙΣΤΗ ΜΑΣ, ΕΓΩ ΔΕ ΕΙΜΑΙ "ΓΗ ΚΑΙ ΣΤΑΧΤΗ"...
ΟΜΩΣ, ΟΦΕΙΛΟΥΜΕ ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΜΟΝΟ ΣΚΕΨΗ ΝΑ ΚΑΤΑΘΕΣΟΥΜΕ,
"ΜΕΤΑ ΦΟΒΟΥ ΚΑΙ ΤΡΟΜΟΥ", ΕΦ' ΟΣΟΝ ΜΑΣ ΖΗΤΕΙΤΑΙ:
ΕΙΝΑΙ ΓΕΓΟΝΟΣ ΑΝΑΜΦΙΣΒΗΤΗΤΟ, ΟΤΙ Η ΟΡΘΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ (ΟΡΘΟΔΟΞΗ) ΖΩΗ ΑΠΟΤΕΛΕΙ
ΤΟ ΠΡΑΚΤΙΚΟ, ΧΕΙΡΟΠΙΑΣΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ (ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΠΟΔΕΙΞΗ) ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΔΟΓΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ.
ΕΦ' ΟΣΟΝ, ΛΟΙΠΟΝ, ΑΥΤΗ (Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΖΩΗ) ΕΧΕΙ ΩΣ ΣΤΟΧΟ ΝΑ ΑΝΕΥΡΙΣΚΕΙ ΣΤΑΘΕΡΑ
ΚΑΙ ΝΑ ΠΟΡΕΥΕΤΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΚΑ ΤΗΝ ΣΤΕΝΗ ΚΑΙ ΤΕΘΛΙΜΜΕΝΗ "ΜΕΣΗ ΟΔΟ" (ΝΑ ΙΣΟΡΡΟΠΕΙ ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΑ ΕΠΑΝΩ ΤΗΣ), ΚΑΤΑΝΝΟΟΥΜΕ ΠΟΣΟ ΤΕΛΙΚΑ Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΕΝΑ ΟΧΙ ΜΟΝΟΝ ΠΡΑΚΤΙΚΟ "ΕΡΓΑΛΕΙΟ",
ΤΟ ΟΠΟΙΟ, ΜΑΣ ΟΔΗΓΕΙ, ΟΣΟ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ, "ΑΝΑΓΩΓΙΚΑ", ΑΠΟ ΤΑ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΑ ΣΤΑ ΥΨΗΛΟΤΕΡΑ,
ΜΕ ΤΗΝ ΧΑΡΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΟΣΟ ΑΥΤΟΣ ΕΥΔΟΚΕΙ, ΔΙ' ΕΥΧΩΝ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΗΜΩΝ...
Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΣΤΗΝ ΣΥΝΘΕΣΗ, ΤΟ ΦΩΣ, ΤΟ ΧΡΩΜΑ, ΓΙΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΜΑΣ
ΠΡΟΕΙΠΑΤΕ ΣΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ -ΚΑΙ ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙ' ΑΥΤΟ-
ΔΕΝ ΑΝΤΑΝΑΚΛΟΥΝ ΑΡΑ ΓΕ ΤΗΝ ΘΑΥΜΑΣΤΗ ΕΚΕΙΝΗ ΑΡΜΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ,
ΣΤΡΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΚΑΙ ΘΡΙΑΜΒΕΥΟΥΣΑΣ (ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ), ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΤΟΣΟ ΠΟΛΥ
ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΩΡΑΙΑ ΜΑΣ ΕΧΕΙ ΜΙΛΗΣΕΙ Ο ΑΓΑΠΗΤΟΣ ΜΑΣ ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ;...
ΘΑ ΜΟΥ ΕΠΙΤΡΕΨΕΤΕ, ΟΜΩΣ, ΝΑ ΜΗ ΑΝΑΦΕΡΩ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ, ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ.
Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΔΕΝ ΕΠΕΙΣΕ ΜΕ ΠΟΛΥΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΛΟΓΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ
ΤΟΝ ΝΑΘΑΝΑΗΛ. ΤΟΥ ΕΙΠΕ ΜΟΝΟ ΑΠΛΑ "ΕΡΧΟΥ ΚΑΙ ΙΔΕ"...
ΕΥΧ.
*Ο σκοπός της εικόνας είναι η εσχατολογική αλήθεια
ΑπάντησηΔιαγραφή*Ο Ορθόδοξος συμβολισμός πρέπει να είναι εικονικός, να μας παραπέμπει σε μία εικόνα των εσχάτων
*κάθε σύμβολο δικαιώνεται από την στιγμή που εικονίζει την εσχατολογική αυτή πραγματικότητα
* η εικόνα μας δείχνει μια εσχατολογική αλήθεια
Τα παραπάνω είναι διατυπώσεις του αγαπητού Σπυρίδωνα, με τις οποίες φάνηκε ότι όλοι συμφωνούμε και κατά συνέπεια, όλοι τις καταλαβαίνουμε.
Θέλω να δηλώσω ότι δεν έχω ξεκάθαρη αντίληψη για τα παραπάνω και θα ζητήσω να με βοηθήσετε να απαντήσω στα παρακάτω ερωτήματα. Η φτωχή εκκλησιαστική μου παιδεία δεν με βοηθά να κατανοήσω, καθώς φαίνεται, όλα όσα απορρέουν από τις θέσεις των εκκλησιαστικών Πατέρων περί της εικόνας, και φοβάμαι ότι η εμπειρική μου αντίληψη για την εικόνα ίσως με οδηγεί σε λάθη. Λοιπόν:
1. Στην εικόνα πχ ενός αγίου, ποια είναι η εσχατολογική αλήθεια;
2. Είναι αυτή η αλήθεια κάτι που θα γνωρίσουμε στα έσχατα;
3. Μπορεί η εικόνα να ιστορεί μια πραγματικότητα του παρόντος κόσμου;
Αφού η εικόνα εκφράζει το ορθόδοξο δόγμα, μήπως θα έπρεπε να βεβαιωθούμε ότι το γνωρίζουμε; Πολύ θα επιθυμούσα μια τέτοια συζήτηση. Αλλά θα αρκεστώ στα παραπάνω ερωτήματα. Ευχ.
Χαίρετε! Μετά την εξήγηση του σεβαστού μου π. Γαβριήλ κατανοώ αυτό που εννοούσε ως μέση οδό και συμφωνώ σε γενικές γραμμές. Καταθέτω στα ερωτήματα του αγαπητού Φιλίππου την δική μου απάντηση. Η εσχατολογική αλήθεια στην εικόνα ενός αγίου είναι το "πρόσωπό" του και η Ορθόδοξη απεικόνισή του. Δηλαδή η κοινωνία του με τον τριαδικό Θεό και η υποστατική του ιδιότητα, δηλαδή η ιεραρχική του θέση:ως λαϊκός, ως μοναχός, ως ιερέας, ως επίσκοπος. Το δε "πρόσωπο" εικονίζεται όπως όλοι γνωρίζουμε κατά τον Ορθόδοξο εικονογραφικό τύπο. Με αυτή την μορφή, ως επίσκοπος, ιερέας κλπ., θα αναγνωρίζεται από όλους στην μέλλουσα Βασιλεία του Θεού. Όσο για το τρίτο ερώτημα, φυσικά και η εικόνα δεν μπορεί να ιστορεί μία πραγματικότητα του παρόντα κόσμου που δεν έχει την αλήθεια της στα έσχατα. Και τέτοιες πραγματικότητες είναι εκτός από τα γεγονότα της Καινής Διαθήκης και το πρόσωπο των αγίων όλων των εποχών, ο εικονισμός θαυμάτων από αγίους, το μαρτύριο κ.α. αγιολογικά γεγονότα. Αφορά, με άλλα λόγια, στον έκτο τρόπο εικόνας που αναφέρει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός και γίνεται για τη μνήμη όλων όσων συντελούν στη δόξα και στην τιμή όσων αρίστευσαν και διέπρεψαν στην αρετή.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ. Όταν μία αναπαράσταση (είτε στον τοίχο είτε σε φορητή εικόνα) δεν βρίσκει την λειτουργική της θέση μέσα στο ναό, κοινώς δεν εορτάζει, εκπίπτει του όρου "εικόνα" και τείνει προς την διακόσμηση.
Αγαπητέ Σπυρίδωνα, ευχαριστώ πολύ. Αυτό που ακόμη δεν κατανοώ είναι το (δεύτερο ερώτημά μου), γιατί το "πρόσωπο" του Αγίου είναι μια εσχατολογική αλήθεια και όχι η αλήθεια σήμερα, στο παρόν; Η φανέρωση των αγίων δεν είναι επίσης μια ιστορική πραγματικότητα του παρόντος κόσμου;
ΑπάντησηΔιαγραφήΕπίσης πως τεκμηριώνεται το ότι στην Βασιλεία του θεού θα διατηρηθούν οι υποστατικές ιδιότητες (ιεραρχικές θέσεις);
Επίσης να σας πω ότι η θέση του να θέτεις ερωτήσεις είναι πολύ βολική και θα ήθελα να εξαντλήσω την υπομονή σας.
ΧΑΙΡΕΤΕ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ, ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ...
ΣΕΒΑΣΤΕ ΜΑΣ κ. ΦΙΛΙΠΠΕ, ΕΝΕΚΑ ΤΟΥ ΓΝΩΣΤΟΥ "ΦΟΡΤΟΥ" ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΟΣ,
ΠΑΡΑΠΕΜΠΟΥΜΕ ΠΑΛΙ ΣΤΗΝ ΓΝΩΣΤΗ ΕΙΚΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ
"Η ΕΙΚΩΝ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΝΤΩΝ..." (2004):
https://tinyurl.com/y6o6tmdt
ΕΔΩ, ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΡΚΕΤΑ ΕΚΤΕΝΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΔΟΓΜΑΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ,
ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΕ ΟΣΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΑΜΕ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ,
ΩΣ "ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ" (ΕΙΔΙΚΑ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄).
ΕΠΑΝΕΡΧΟΜΑΣΤΕ, ΠΡΩΤΑ Ο ΘΕΟΣ, ΑΠΟ ΔΕΥΤΕΡΑ...
ΕΥΧ.
ΣΥΓΓΝΩΜΗ, ΛΑΘΟΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ.
ΔιαγραφήΗ ΣΩΣΤΗ ΕΙΝΑΙ:https://tinyurl.com/yytytdcs
Φίλιππε, έπεσες στην περίπτωση! Αγαπώ ιδιαίτερα τα γαϊδούρια (γνωστά για την υπομονή τους!). Ξεκίνησα μία μελέτη εδώ και χρόνια, (έμεινε στη μέση επειδή χρειάζομαι τις Βιβλιοθήκες της Αθήνας), με τον τίτλο, "όνος ο ιερός" με πρόθεση να τον μελετήσω, όχι μόνο ως αναπαράσταση στην Ορθόδοξη εικονογραφία αλλά και στην "σημαντική", αρχαία και μεσαιωνική...
ΑπάντησηΔιαγραφήΣχετικά με το ερώτημά σου: Ουσιαστικά, μου ζητάς να σου δώσω μία διάλεξη περί αγιότητας, πράγμα αδύνατον εδώ! Μπορώ όμως επιγραμματικά να σου πω τούτο:
Η αγιότητα δεν είναι τίποτα άλλο παρά η ταύτισή μας με τον ίδιο τον Χριστό! Ταυτίζοντας το δικό μας θέλημα με το δικό Του θέλημα, όπως Εκείνος ταύτισε το δικό Του θέλημα με το θέλημα του Πατρός. Κι αυτή η ταύτιση φτάνει μέχρι σημείου, αυτοπαραδόσεως, παράδοσης δηλαδή της ίδιας μας της ζωής στον Θεό. Ταυτιζόμενος ο άγιος (ο μάρτυρας, ο όσιος, ο καθένας μας) με τον σταυρωθέντα Κύριο ταυτίζεται συγχρόνως και με τον αναστάντα Χριστό, διότι δεν είναι δυνατό να νοηθεί ο Σταυρός του Χριστού χωρίς την Ανάσταση (ιδιαίτερα στην ορθόδοξη Εκκλησία μας, η Ανάσταση είναι αυτό που χαρακτηρίζει την πίστη μας και τη λατρεία μας, αλλά και την θεολογία μας και την αντίληψη που έχουμε για το μαρτύριο). Δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι μάρτυρες της Εκκλησίας, όπως το διαβάζουμε στα συναξάρια των πρώτων αιώνων, πορεύονται στο μαρτύριο ατενίζοντας την Ανάσταση του Κυρίου και όχι τον Σταυρό!!! Το όραμα του μάρτυρα ήταν πάντα εσχατολογικό. Σου θυμίζω την προσευχή του αγίου Πολυκάρπου: Κύριε ο Θεός ο παντοκράτωρ, ο πατέρας του αγαπητού και ευλογητού παιδιού σου Ιησού Χριστού, από τον οποίο σε γνωρίσαμε βαθιά….σ’ ευχαριστώ που μ’ αξιώνεις με αυτή την ημέρα και την ώρα, ώστε να συγκαταριθμηθώ στους μάρτυρές σου που ήπιαν από το ποτήριον του Χριστού σου εις ανάστασιν ζωής αιωνίας της ψυχής και του σώματος μέσα στην αφθαρσία του Αγίου Πνεύματος! Αυτό ακριβώς μας δείχνει η εικόνα. Κι επειδή όλοι μας είμαστε χειροτονημένοι μέσα στην Εκκλησία (στη Βάπτισή μας ο ιερέας βάζει το χέρι του πάνω στο κεφάλι μας) μένουμε μέσα στην Εκκλησία -επίγεια και ουράνια- άλλος ως λαϊκός ή μοναχός, άλλος ως ιερέας κι άλλος ως επίσκοπος, και δεν μπορώ εγώ ως λαϊκός να μπω στο ιερό και να κοινωνήσω τους πιστούς, ούτε και ο επίσκοπος να καθίσει στην θέση του λαϊκού. Με τον ίδιο τρόπο (αφού η θεία Λειτουργία είναι μία εικόνα της Βασιλείας του Θεού...) θα καθίσει ο καθένας μας στην ουράνια Βασιλεία του Θεού εσχατολογικά. Η φανέρωση, επομένως, ενός αγίου γίνεται σ’ αυτή την ζωή, επιβεβαιώνεται όμως για την Εκκλησία μετά την κοίμησή του, με τα θαύματα, την αφθαρσία, την ορθόδοξη διδασκαλία και ζωή, και ανακηρύσσεται πλέον συνοδικά από την ιεραρχία της ως ένας βεβαιωμένος πολίτης της Βασιλείας του Χριστού. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρχει κι ένα νέφος αγίων άγνωστων σ’ εμάς σήμερα. Εύχομαι να είμαστε κι εμείς μέσα σ’ αυτό!
Κι επειδή μου είναι εύκολο να σου απαντήσω στο ερώτημά σου «πώς τεκμηριώνεται το ότι στην Βασιλεία του Θεού θα διατηρηθούν οι υποστατικές ιδιότητες (ιεραρχικές θέσεις);» θα κάνω μία ονιά (κοινώς γαϊδουριά) να μη σου απαντήσω αλλά να σε παραπέμψω στο βιβλίο της εν Χριστώ ζωής του αγίου Νικολάου Καβάσιλα (Λόγος ζ΄, παράγραφος 86 και συνεχ.) να βρεις την απάντηση. Θα έχεις να ωφεληθείς πολλά από μία δική μου περιληπτική αναφορά! Με αγάπη. Σπ.
Καλησπέρα. Διάβασα την παραπομπή στην Εικονολογική μελέτη "Η ΕΙΚΩΝ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΝΤΩΝ..." του Σεβαστού Ιεροδ. Γαβριήλ και θα ήθελα να εστιάσω σε δύο (τουλάχιστον σημεία) και με μία απορία. Α) Με βάση την παρακάτω παράγραφο :
ΑπάντησηΔιαγραφήϚ. ῾Ως ἐκ τούτου, µακρὰν τοῦ παραπαίοντος ψευδο-προβληµατισµοῦ µεταξὺ συντηρητισµοῦ καὶ φιλελευθε-ρισµοῦ, ἤτοι
ἀν-ιστορικότητος καὶ ἐκ-κοσµικεύσεως, τὰ ὁποῖα εἶναι «στοιχεῖα τοῦ κόσµου τούτου», ἡ εἰκαστικὴπρότασις τῆς ᾿Ορθοδοξίας, ὡς χαρισµατικὸ γεγονός, εἶναι πάντοτε «καινὴ»/ νέα, ἀείποτε «ἀνακαινιζοµένη» καὶ «ἀνακαινίζουσα», δηλαδὴ πάντοτε «σύγχρονος», ὡς διαρκὴςφανέρωσις τῆς «Καινῆς Κτίσεως»: «ὥστε εἴ τις ἐν Χριστῷκαινὴ κτίσις· τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν, ἰδοὺ γέγονε καινὰ τὰπάντα» (Β΄ Κορινθ. ε´ 17).
Συμπεραίνω ότι η αντιγραφή είναι απορριπτέα, ή κάνω λάθος ; Το λέω αυτό διότι, παλαιότερα υποστήριξα αυτήν την άποψη αλλά έχω την εντύπωση πως δεν ήτανε αποδεκτή από τους συνομιλητές (τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος αυτής της άποψης).
Β) Στο τελευταίο μέρος της Εικονολογικής μελέτης, μιλάει για το χρώμα και το τι συμβολίζουν οι αποχρώσεις. Μπορούν να συσχετιστούν με τα όσα γράφτηκαν σχετικά λίγο παραπάνω σε αυτόν τον ψηφιακό χώρο, για τον συμβολισμό των χρωμάτων ; Υπάρχουν κοινά στοιχεία ;
Και η απορία μου είναι: Από που πηγάζει το άκτιστο φως που λούζει τις μορφές των Αγίων και των πραγμάτων σε μία Εικόνα και με ποια συνθήκη φωτίζουμε τα εικονιζόμενα.
Με πολύ αγάπη.
Ευχ.
Αγαπητέ Σπυρίδων, σε όσα ωραία γράφεις και με τα οποία βέβαια συμφωνώ, δεν βρίσκω την απάντηση στο ερώτημα μου. Για να μην δοκιμάζω διαρκώς την υπομονή σου θα σου πω ,εν συντομία, πως έχω αυτά τα πράγματα στο κεφάλι μου και εσύ θα διακρίνεις – ελπίζω – την όποια διαφορετική κατανόηση από μέρους μου στα δογματικά θέματα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑντιλαμβάνομαι ως «έσχατα» την αποκάλυψή του Θεού στην ανθρωπότητα , την Δευτέρα Παρουσία του Χριστού και την τελική κρίση. Αυτή η τελική πράξη θα είναι πλέον ΚΟΙΝΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ για όλους τους ανθρώπους.
Αυτή λοιπόν η εμπειρία (της θέας του Θεού, της γνώσης του θεού Πατρός στο πρόσωπο του Χριστού), είναι ΗΔΗ η εμπειρία των αγίων στην καρδιά των οποίων κατοικεί ο Χριστός και συμβαίνει με την Πεντηκοστή και την έλευση του αγίου Πνεύματος.
Αυτό το γεγονός της Βασιλείας του Θεού που θα αποκαλυφθεί σε όλους στα έσχατα , το ζουν οι άγιοι εδώ , σήμερα, κατά το μέτρο της πνευματικότητας και της εν Χριστώ συμμόρφωσής τους. Ο Χριστός είναι μαζί μας μέχρι το τέλος της πορείας και μας καλεί να Τον ακολουθήσουμε εγκαταλείποντας τον παλαιό άνθρωπο τον δεμένο με την φθορά και τον θάνατο.
Κατά το μέτρο της εν Χριστώ συμμόρφωσής μας καθώς ακόμα έχουμε δεσμά στον κόσμο και εξαρτήσεις του παλαιού ανθρώπου, η Εκκλησία μας χαρίζει την εμπειρία των Αγίων με σύμβολα και εικόνες και μας αγιάζει μέσω των Μυστηρίων.
Σαν έρθει η Χάρις, ο ουράνιος άρτος βρίσκεται ως ανέσπερος ήλιος στην καρδιά μας και μας τρέφει άμεσα.
Έτσι αντιλαμβάνομαι τον εσχατολογικό χαρακτήρα της εικόνας σαν μια αποκάλυψη του μέλλοντος αιώνος, ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ. Και αυτό για μένα είναι το θαύμα και το δώρο του Χριστού στην ανθρωπότητα.
Πολύ συνοπτικά ανέφερα αυτά που αποτελούν την αίσθηση στην καρδιά μου. Δεν έχω τις γνώσεις να εξετάσω αν συμφωνούν η όχι με τις Πατερικές θέσεις. Αν βλέπεις κάπου – η κάποιος άλλος φίλος – σφάλμα, πολύ θα ήθελα να το ξέρω.
Το ζήτημα με τις ιεραρχικές θέσεις το μελετάω .
Πολύ χαίρομαι που ο Δημοσθένης είναι μαζί μας.
Ευχ.
Φ.Μ.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτό που ο άγιος έχει σαν εμπειρία, την κατοίκηση δηλαδή του πληρώματος της Θεότητος στην καρδιά του, οι υπόλοιποι εμείς το δεχόμαστε εικονολογικά στην εκκλησία. Ο Παντοκράτορας στον Ναό είναι μόνιμα στον ψυχικό ουρανό του Αγίου, σε όποια ώρα και κατάσταση βρίσκεται.
η προσδοκία της ανάστασης των νεκρών που ομολογούμε αναφέρεται και στην δική μας Ανάσταση και ότι η ζωή του μέλλοντος έχει ήδη ξεκινήσει και όσους νεκρώθηκαν ως προς τον Κόσμο, πριν τον βιολογικό τους θάνατο. Για αυτούς τα μη βλεπόμενα είναι ορατά.
ΣΠ.Μ
Η εικόνα εκφράζεται με τα μέσα της ζωγραφικής, αλλά δεν είναι ζωγραφική! Αντιστρέφει τους κανόνες της ζωγραφικής (αντίστροφη προοπτική), την αναλογία των μορφών, την χρωματική κλίμακα για να μας δείξει μία άλλη πραγματικότητα που "κατανοούμε" με τα μάτια της πίστης ως ελπιζομένων υπόστασιν, πραγμάτων έλεγχο ου βλεπομένων, δηλαδή μία πραγματικότητα αναμονής κι ελπίδας για την δεύτερη και ένδοξη Παρουσία του Κυρίου, και συγχρόνως μία πρόγευση αυτής της πραγματικότητας που βιώνουμε οι πιστοί ως Σώμα Χριστού μέσα στην Θεία Λειτουργία
η εικόνα παρουσιάζει, ακριβώς, μία μετά θάνατον πραγματικότητα και μάλιστα στην τελική μορφή της ως μία υπόσχεση, γι’ αυτό και ομολογούμε στο «πιστεύω», «προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωή του μέλλοντος. Μία υπόσχεση που δια της πίστεως, ως υπόσταση μη βλεπομένων, δηλαδή ελεύθερα και αγαπητικά προγευόμαστε καθημερινά μέσα στην θεία Λειτουργία ως πραγματικότητα δια της εικόνος.……………..
Παρέθεσα τις παραπάνω απόψεις στις οποίες με απασχολεί αν υπάρχει διαφορά.
Ο Σπυρίδων εστιάζει στην ζωή της εκκλησίας και στην Θεία Λειτουργία όπου προγευόμαστε δια της εικόνος την ζωή του μέλλοντος αιώνος.
Η δική μου ματιά θεωρεί την ζωή της εκκλησίας να στοχεύει στην μετάδοση του Αγίου Πνεύματος στον καθένα μας, στην αγιοποίησή μας.
Σαν το τελευταίο εκπληρωθεί, και το Άγιο Πνεύμα συνδεθεί με τον άνθρωπο μόνιμα, τότε όλα τα μέσα που η εκκλησία μας πρόσφερε έφθασαν στον στόχο τους. Τότε ο άγιος μέσα στον κόσμο είναι η αδιάψευστη μαρτυρία της Αναστάσεως και της έλευσης της Βασιλείας του Θεού στη γη.
Η απόκτηση του Αγίου Πνεύματος είναι βεβαίωση της εγγραφής μας στο βιβλίο της Ζωής.
Με την παραπάνω θεώρηση το νόημα της εικόνας διαφοροποιείται. Δεν έχει σαν σκοπό να μας φανερώσει τα έσχατα ως μια πραγματικότητα του μέλλοντος, αλλά, όπως και η συνολική ζωή της Εκκλησίας, αποτελεί και η εικόνα, μια πρόσκληση για τον καθένα μας εδώ και τώρα και μας δείχνει τον μοναδικό στόχο που είναι η αγιοποίηση μας.
Με αυτό το περιεχόμενο η εικόνα (όπως και η εκκλησία) δεν είναι μέσον για την προσευχή αλλά ούτε μόνον ένας τρόπος να συνδεθούμε με τα εικονιζόμενα πρόσωπα, αλλά πρωτίστως, είναι ο ίδιος ο Κύριος μας που μας θέτει το μοναδικό ερώτημα αν θα τον ακολουθήσουμε. Η εικόνα, λοιπόν, μας ζητά το μέγιστο της ευθύνης μας, καλώντας μας να διαλέξουμε μεταξύ ζωής και θανάτου. Αν η επιλογή μας είναι «καθαρή» τότε οι προφάσεις «αδυναμίας» του παλαιού ανθρώπου εγκαταλείπονται και ο αγώνας μας είναι πλέον συνειδητός. Αν όχι, τότε, θα ζούμε στην σφαίρα μιας θρησκευτικής αντίληψης, ζητώντας από τον Χριστό και τους αγίους να μας δώσουν ότι ήδη καθημερινά περιφρονούμε.
Γιατί η απόκτηση του Αγίου Πνεύματος σημαίνει ταυτόχρονα και το ‘ξωπέταγμα του πονηρού πνεύματος από την ύπαρξή μας. Αυτά τα δύο ΔΕΝ συμπορεύονται.
Η εικόνα λοιπόν στα δικά μου μάτια είναι η Ζωή μου, η σπαρακτική κραυγή της αιχμάλωτης ψυχής που ζητά την ελευθερία της εδώ και τώρα και δεν αρκείται σε κάποια μελλοντική υπόσχεση. ( αυτό άλλωστε δεν δηλώνει και το «Σήμερον» για κάθε γεγονός της εκκλησιαστικής ζωής;)
Αν βλέπετε στα βιώματά μου απόκλιση από την ορθή οδό, κλάψτε με, γιατί δεν βλέπω πως θα μπορούσα να αλλάξω ρότα.
ΚΑΛΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΚΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΒΟΗΘΕΙΑ ΜΑΣ Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ!
ΑΓΑΠΗΤΕ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΧΑΙΡΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΤΗΝ "ΖΩΝΤΑΝΗ"
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΑΣ ΣΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΑΣ.
ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΡΑΦΗΣ, ΜΑΛΛΟΝ Ο ΑΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ
ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ ΝΑ ΜΑΣ ΔΩΣΗ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΕΓΚΥΡΗ,
ΕΦ' ΟΣΟΝ ΕΧΕΙ ΓΡΑΨΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΑΥΤΟ ΔΙΕΞΟΔΙΚΑ
ΣΤΟ ΠΟΛΥ-ΩΦΕΛΙΜΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ "ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΣ-ΣΥΝΤΗΡΗΤΗΣ",
ΑΝ ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ ΚΑΛΑ. ΠΑΝΤΩΣ, ΑΝ ΚΑΤΑΝΝΟΟΥΜΕ ΚΑΛΑ, ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ
ΜΕ ΤΟ "τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν, ἰδοὺ γέγονε καινὰ τὰ πάντα" ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...
ΤΩΡΑ, ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ "ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ". ΟΙ ΔΙΑΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΔΕΝ ΠΕΡΙΕΧΟΥΝ
ΑΠ' ΟΤΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΗΝ ΛΕΞΗ ΣΥΜΒΟΛΟ-ΣΥΜΒΟΛΙΖΕΙ, ΑΛΛΑ "ΔΗΛΩΤΙΚΟ", "ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΟ", "ΥΠΕΜΦΑΙΝΕΙ" κλπ.
ΕΠΟΜΕΝΩΣ, ΟΠΩΣ ΜΑΣ ΕΓΡΑΨΕ ΠΙΟ ΕΠΑΝΩ Ο ΑΓΑΠΗΤΟΣ ΜΑΣ ΑΔ. ΦΙΛΙΠΠΟΣ, ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΔΕΝ ΘΕΩΡΟΥΜΕ "ότι η κάθε απόχρωση είναι άνευ σημασίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις μια χρωματική επιλογή μπορεί να ενισχύσει ένα νόημα που πρέπει να διαβαστεί"...
ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΙΑ ΣΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΦΩΣ, ΑΣ ΜΑΣ "ΦΩΤΙΣΟΥΝ" ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ
ΟΙ ΑΓΑΠΗΤΕΣ ΜΑΣ ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΟΙ: ΑΔ. ΑΘΗΝΑ, ΑΔ. ΙΩΑΝΝΑ, JEROM...
EYX.
Καλησπέρα. Διακρίνω, στην μέχρι τώρα συζήτηση, μία προσπάθεια ή και αγωνία ακόμη από τους συμμετέχοντες, για τον μοναδικό ή ίσως τον κατεξοχήν ρόλο της Εικόνας μέσα στην Εκκλησία. Εάν ισχύει αυτό, τότε ίσως να προσπαθούσαμε να δούμε το θέμα από μεγαλύτερη απόσταση (πιο σφαιρικά), ώστε να χωρέσουν όλες οι απόψεις και τελικά η Εικόνα να είναι όλα αυτά τα ωφέλημα που έχουν ειπωθεί μέχρι στιγμής, αλλά και ακόμη περισσότερα. Έχω την εντύπωση πως στην Ορθόδοξη Εικόνα εμπερικλείονται θεολογικά μηνύματα τα οποία μπορεί να είναι από τα πιο απλά (Ιεραποστολικός ρόλος) έως τα πιο σύνθετα (πνευματική ανάταση) και δεν πιστεύω ότι κάποιο από αυτά είναι κυρίαρχο και κάποια άλλα μικρότερης σημασίας, αλλά όλα αυτά μαζί, ταυτόχρονα, εμπεριέχονται στην Ορθόδοξη Εικόνα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ Εικόνα εκφράζεται μέσα από την σύνθεση χρωμάτων, άρα είναι ζωγραφική, όπως και ο Θείος Λόγος μέσα από την σύνθεση των λέξεων και άρα είναι γραφή. Εάν εστιάσουμε σε αυτό το γεγονός νομίζω πως θα προσεγγίσουμε τις Εικόνες (ανά τους αιώνες) και με περισσότερη εικαστική ματιά, είτε αυτό αφορά το χρώμα, την σύνθεση, το σχέδιο κ.τ.λ.
Σεβαστέ Ιεροδ. Γαβριήλ, μπορεί στην συγκεκριμένη εικονολογική μελέτη να μην υπάρχει η λέξη "σύμβολο" αλλά το δηλωτικό "θα" παραπέμπει στο "πρέπει" το οποίο με την σειρά του δίνει την εντύπωση του συμβολισμού.
Ευχαριστώ για την υπομονή σας.
Έχει ειπωθεί ήδη αρκετά παραπάνω για το θέμα του χρυσού κάμπου και για διευκόλυνσή Σας, κ. Δημοσθένη, θα παραθέσουμε εδώ δυο χρυσά λόγια του κ. Μαρίνη, ο οποίος μας λέει ότι:
ΑπάντησηΔιαγραφή"Ο συμβολισμός του χρυσού, όπως το έχω ήδη αναφέρει και παλαιότερα, χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα διότι ακριβώς δεν παραπέμπει σε ένα χρώμα φυσικό αλλά περισσότερο σε μία λάμψη για την οποία γίνεται λόγος και στην Μεταμόρφωση και στην Ανάσταση, όπως κυρίως και στην Αποκάλυψη. Η λάμψη του Κυρίου, αν και ιστορικό και προσωπικό στοιχείο είναι έντονα εσχατολογικό. Δεν είναι όμως δεσμευτικό το χρυσό διότι η εικόνα δεν είναι η αλήθεια των εσχάτων αλλά η εικόνα της αλήθειας αυτής. Γι’ αυτό και ο καλλιτέχνης μπορεί να το αντικαταστήσει ανάλογα με την τεχνική του επιδεξιότητα προς την ίδια κατεύθυνση: της εσχατολογικής πραγματικότητας, φτάνοντας, γιατί όχι και στο μαύρο, όπως ο Θεοφάνης."
Καλησπέρα. Δεν έθεσα θέμα χρυσού φόντου στο παραπάνω κείμενο ή τουλάχιστον δεν το επεδίωξα και ζητώ συγγνώμη εάν έδωσα αυτήν την εντύπωση. Οι σχετικές απόψεις έχουν κατατεθεί και ο καθένας έβγαλε τα συμπεράσματά του. Εάν νομίζεται πως χρίζει περαιτέρω ανάλυση μπορούμε να το συνεχίσουμε.
ΔιαγραφήΖητώ συγνώμη ο ίδιος, κ. Δημοσθένη, που δεν κατάλαβα καλά.
ΔιαγραφήΕπίσης, συγχωρέστε με, προσοχή μη γλιστρήσουμε... Καθώς ο Θεός Λόγος ΔΕΝ είναι γραφή, αλλά κατεξοχήν ΛΟΓΟΣ, έστω και εάν αυτός ο Λόγος εξυπηρετείται και από τα μέσα της γραφής, έτσι και η ΕΙΚΟΝΑ (υπενθυμίζω τα λόγια του κ. Μαρίνη) ΔΕΝ είναι ζωγραφική, έστω και εάν εκφράζεται με τα μέσα της ζωγραφικής (φυσικά, και πώς αλλιώς άραγε, και μάλιστα έχουν την πρέπουσα θέση εδώ και η αρμονία χρωμάτων, και οι αρμονικές αναλογίες και ό,τι άλλο πιο αρμονικό υπάρχει για να μας βοηθήσει να εκφραστεί αυτή η διαφορετική πραγματικότητα την οποία προσπαθούμε να προσεγγίσουμε), για το οποίο επίσης έχει γίνει λόγος στην διάλογό μας παραπάνω.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣυγχωρέστε με, αλλά για τον ίδιο ακριβώς λόγο έθεσα αυτό το ζήτημα, για να αποφευχθεί η ...ολίσθηση. Έχω την αίσθηση, μπορεί να κάνω και λάθος, ότι γίνεται μία προσπάθεια αναγωγής των πάντων που αφορούν την Εκκλησία μας σε μία υπέρβαση ή εάν θέλετε σε μία υπερφυσική πραγματικότητα. Δηλαδή ένα κείμενο δεν είναι απλά γραμμένο, μία Εικόνα δεν είναι απλά ζωγραφισμένη, ένας ύμνος δεν είναι απλά μία μουσική σύνθεση αλλά όλα είναι κάτι παραπάνω. Το μέσον (λέξεις, ζωγραφική, μουσική) αφού δεν καθαγιάζεται σε κάποιο Μυστήριο ή αντίστοιχη ευχή, παραμένει ένα απλό μέσο, τίποτα παραπάνω. Το γεγονός ότι μας αναγάγουν σε πιο υψηλό πνευματικό επίπεδο είναι το αποτέλεσμα που παράγουν. Δηλαδή, πιο απλά, εάν ένα μέσο μας φανερώνει μία αλήθεια (πνευματική), δεν σημαίνει αυτόματα ότι αυτό το μέσο αποκτά και πνευματική διάσταση.
ΔιαγραφήΕυχ.
Αγαπητέ Δημοσθένη συμφωνώ απόλυτα με την θέση σου.
ΔιαγραφήΚΑΛΗΜΕΡΑ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑΓΑΠΗΤΕ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ, ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΙΟ "ΣΦΑΙΡΙΚΗ" ΜΑΤΙΑ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΕΤΕ.
Η ΜΕΤΡΙΟΦΡΟΣΥΝΗ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΤΕ "ΤΑΜΕΙΟΝ ΑΝΕΠΙΧΕΙΡΗΤΟΝ",
ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΜΑΣ ΚΑΙ Η ΕΙΚΟΝΑ -ΕΛΠΙΖΩ ΟΤΙ ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΟΛΟΙ-
ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΠΟΛΥΔΙΑΣΤΑΤΟ-ΠΟΛΥΕΠΙΠΕΔΟ ΓΕΓΟΝΟΣ.
ΤΟ "ΘΑ" ΙΣΩΣ ΝΑ ΠΑΡΕΠΕΜΠΕ ΣΤΟ "ΠΡΕΠΕΙ", ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΧΕΙ "ΒΑΡΟΣ",
ΑΝ ΕΠΙΒΑΛΛΟΤΑΝ. ΤΩΡΑ ΟΜΩΣ ΑΠΛΩΣ ΔΗΛΩΝΕΙ ΜΙΑ ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΕΠΙΛΟΓΗ,
ΧΩΡΙΣ ΚΑΜΜΙΑ ΠΡΟΘΕΣΗ ΕΠΙΒΟΛΗΣ. ΑΛΛΩΣΤΕ ΔΕΝ ΓΕΝΙΚΕΥΕΙ, ΛΕΓΟΝΤΑΣ π.χ.
ΘΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ,
ΑΛΛΑ ΘΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΟΥΜΕ. ΕΧΕΙ ΔΙΑΦΟΡΑ, Η ΟΠΟΙΑ ΣΕΒΕΤΑΙ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΟΛΩΝ,
ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΜΑΣ...
ΣΕΒΑΣΤΕ ΜΑΣ κ. ΦΙΛΙΠΠΕ, ΣΥΜΦΩΝΟΥΜΕ ΣΤΑ ΟΣΑ ΜΑΣ ΓΡΑΦΕΤΕ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΝΟΟΥΜΕ ΕΝ ΜΕΡΕΙ
ΤΗΝ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ "ΑΓΩΝΙΑΣ", ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΔ. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΚΑΙ "ΚΡΑΥΓΗΣ" ΣΑΣ...
ΟΜΩΣ, ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΚΑΘΑΡΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΓ. ΠΑΝΤΩΝ
ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΑ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄(ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΣ):
"...ὁ προσκυνῶν εἰσάγεται µέσῳ τῆς Εἰκόνος ἀπὸ τοῦ νῦν στὰ
Ἔσχατα"...
ΕΥΧ.
Καλημέρα,
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ αγαπητός Δημοσθένης διέκρινε την αγωνία μου αλλά όχι τον λόγο που την γεννά. Σε γενικές γραμμές με την σφαιρική ματιά που προτείνει νομίζω ότι όλοι συμφωνούμε. Τα επί μέρους και πιο ειδικά θέματα ο καθένας τα αξιολογεί μέσα στα όρια της δικής του διάκρισης.
Σεβαστέ μας Ιεροδ. Γαβριήλ, είναι φανερό ότι στην μελέτη της εικόνας των αγίων Πάντων αποδίδονται συμβολισμοί στα χρώματα πχ. .....οὐρανοῦ (γαλάζιο) καὶ γῆς (κόκκινο).....
Αυτή η αξιολόγηση των χρωμάτων είναι ένα εργαλείο που δεν αποτελεί σύμβολο σταθερό και μόνιμο αλλά, σαν εργαλείο, ορίζει τις χρωματικές σχέσεις και βοηθά τον τεχνίτη να επιλέξει τα κατάλληλα χρώματα. Χωρίς κάποια υποκειμενική, ασφαλώς, αξιολόγηση, πως θα μπορούσε κανείς να καταλήξει σε μια επιλογή; Με τι κριτήρια;
Τέλος επιτρέψτε μου μια ύστατη δήλωση,χωρίς αγωνία και κραυγές αυτή τη φορά. Βλέπω την εικόνα σαν αντίδωρο και σαν Δώρο τον ίδιο τον Κύριο. Αυτά μας προσφέρονται στην Εκκλησία. Ευχ.
ΧΑΙΡΕΤΕ!
ΔιαγραφήΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΣΤΟΧΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ.
ΕΧΕΙ ΓΙΝΕΙ, ΟΜΩΣ -ΚΑΙ ΜΑΛΛΟΝ ΕΠΡΕΠΕ
ΝΑ ΤΟ ΕΙΧΑΜΕ ΕΞ ΑΡΧΗΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙ- ΣΥΝΕΙΔΗΤΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ
ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΧΘΕΙ Ο ΟΡΟΣ ΣΥΜΒΟΛΟ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ.
ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ, ΟΤΙ ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΛΕΓΟΝΤΑΙ
ΜΕ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ, ΚΑΤΑ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ,
ΚΑΙ ΟΧΙ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ.
Ο Γ. ΙΤΕΝ ΕΧΕΙ ΓΡΑΨΕΙ ΠΟΛΥ ΩΡΑΙΑ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΥ,
ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ "ΕΛΕΥΘΕΡΩΘΕΙ" ΑΠΟ ΤΟΝ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΣΜΟ,
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΠΑΛΕΤΑΣ ΤΟΥ,
ΜΕΣῼ ΤΗΣ "ΥΠΑΚΟΗΣ" ΣΤΗΝ ΧΡΩΜΑΤΙΚΗ "ΝΟΜΟΤΕΛΕΙΑ"...
ΑΥΤΟ, ΟΜΩΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΜΟΝΟ ΤΟΥ, ΟΠΩΣ ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΑΠΟ ΕΜΕΝΑ,
ΜΙΑ ΑΛΛΗ, ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΙ ΩΡΑΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ...
ΕΥΧ.
Χαίρετε. Απαντώ στον Φίλιππο και στις αρχικές του σκέψεις. Στο τέλος του έκτου Λόγου ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας ταυτίζει την άφθαρτη ζωή, επομένως τα έσχατα με τον Νέο Αδάμ, δηλαδή τον σαρκωμένο Θεό, τον Χριστό. Μιλάει για την αδιάλειπτη επίκληση του Χριστού και την βίωση του Χριστού από τον πιστό με την ένωσή του μαζί Του δια της θείας κοινωνίας. Έτσι τα έσχατα, που είναι ο Χριστός, δεν αποτελούν ένα χρονικό γεγονός του μέλλοντα, μία μελλοντική υπόσχεση, αλλά μία αλήθεια του μέλλοντος που εισέρχεται στο παρών και στην οποία συμμετέχει ο άνθρωπος καθημερινά, εδώ και τώρα. Αυτό που γράφεις «κατά το μέτρο της εν Χριστώ συμμόρφωσής μας καθώς ακόμα έχουμε δεσμά στον κόσμο και εξαρτήσεις του παλαιού ανθρώπου, η Εκκλησία μας χαρίζει την εμπειρία των Αγίων με σύμβολα και εικόνες και μας αγιάζει μέσω των Μυστηρίων» θέλει κάποια διευκρίνιση για να μην ερμηνευθεί πλατωνικά, ως εξαϋλωση και υπέρβαση της σωματικότητας. Ο άνθρωπος, ακόμα κι όταν ενώνεται με τον Χριστό στην θεία Ευχαριστία παραμένει άνθρωπος κτιστός. Η κτιστότητα παραμένει κτιστότητα. Έτσι, ο πιστός καθαρίζεται από την αμαρτία –γι’ αυτό κι ο άγιος Νικόλαος επιμένει στην ανεμπόδιστη θεία κοινωνία (εκτός κι αν έχει πέσει κάποιος σε θανάσιμα αμαρτήματα), διότι στην καρδιά του, όπου χύνεται το Αίμα του Κυρίου, την μεταβάλλει σε ναό του Θεού ανώτερο από εκείνον του Σολομώντα. Επομένως, πολύ σωστά τα βλέπεις τα πράγματα, φθάνει –κατά την γνώμη μου- να μην απομονώνεις και αποδίδεις την αγιότητα μόνο σε κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις. Κάθε πιστός που κοινωνεί το σώμα και το αίμα του Κυρίου καθίσταται άγιος (άλλο αν δεν μπορούμε να διατηρήσουμε αυτή την αγιότητα όπως θα θέλαμε!). Η αγιότητα, με άλλα λόγια, δεν είναι μία κατάσταση προσωπικής αρετής, άσκησης, ταπείνωσης κλπ., αλλά μία ιδιότητα του Κυρίου που μας δίδεται, όταν Εκείνος κρίνει το πότε και πως, αναξίως και μας κάνει κι εμάς αγίους. Όσο πιο συνειδητός είναι ο χριστιανός, τόσο πιο πολύ ανάξιος και μακριά από την αγιότητα του Θεού αισθάνεται.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ ιεραρχική θέση του καθενός μας στα έσχατα, είναι η εκκλησιολογική θέση που έχουμε μέσα στο ναό. Αν πεθάνω ως λαϊκός, ως λαϊκός θα στέκομαι ενώπιον του Κυρίου στην αιωνιότητα. Αντίστοιχα ο ιερέας και ο επίσκοπος. Η θέση μας μέσα στην Εκκλησία δεν είναι αμελητέα και ανάξια λόγου, αλλά εσχατολογική εικόνα της μέλλουσας αλήθειας. Ο μοναχός Ιωσήφ Βρυέννιος στον δεύτερο λόγο του περί συντελείας λέει κάτι καταπληκτικό: ο άνθρωπος στέκεται υπεράνω της Ιστορίας και του χρόνου ως το πλήρωμά τους, γιατί ο Θεάνθρωπος με την είσοδό του στην ιστορία ανύψωσε την ανθρώπινη φύση από την κατάσταση της φθοράς στην κατάσταση της αφθαρσίας, της θείας δόξας και της μακαριότητας. Έκτοτε ο άνθρωπος μετέχει της αιωνιότητας και γίνεται συνδημιουργός της Ιστορίας με το έργο του. Δεν απειλείται από το τέλος της ιστορίας, γιατί από την παρούσα ζωή μπορεί να ζήσει την Παρουσία του Κυρίου. Έτσι, το τέλος της Ιστορίας δεν θα είναι γι’ αυτόν καταστροφή, αλλά η ολοκλήρωση της Παρουσίας του Κυρίου και της αιώνιας ζωής της Βασιλείας του Θεού σε μορφή πληρότητας χρόνου και ιστορίας. Επιμένει δε ο Ιωσήφ, ότι η συντέλεια του κόσμου πρέπει να εκληφθεί ως ανακαίνιση, μεταμόρφωση και μετατροπή από την φθορά στην αφθαρσία και όχι ως καταστροφή και απώλεια. Ο Θεός «εκάστην φύσιν εδημιούργησεν, ως μη αφελέσθαι ταύτης την αυτής ιδιότητα». Συντέλεια κι επομένως έσχατα σημαίνει, «από το φθαρτόν αυτό και επίκηρον είναι εις το άφθαρτον και ακήρατον μεταποίησις». Η εικόνα, λοιπόν, μας δείχνει τις μορφές των αγίων ανάλογα με την ιδιότητα που υπηρέτησαν το σχέδιο του Θεού στην επίγειο ζωή τους, -άλλος ως επίσκοπος, κι άλλος ως μάγειρας της μονής (Ευφρόσυνος). Δεν εικονίζονται όμως ως ιστορικά πορτραίτα αλλά ως πρόσωπα ενωμένα δια του Χριστού, δηλαδή έτσι ώστε να φαίνεται αυτή η ακήρατος μεταποίησις της εν Χριστώ ένωσης.
ΑπάντησηΔιαγραφήΘὰ κάνω ὑπακοὴ καὶ θὰ προσπαθήσω νὰ δώσω μία ἀπάντησι στὸν κ. Δημοσθένη, στὴν ἀπορία του: «Από που πηγάζει το άκτιστο φως που λούζει τις μορφές των Αγίων και των πραγμάτων σε μία Εικόνα και με ποια συνθήκη φωτίζουμε τα εικονιζόμενα».
ΑπάντησηΔιαγραφήΤὸ Ἄκτιστο Φῶς σὲ μία Εἰκόνα πηγάζει ἀπὸ τὴν Ἄκτιστη Χάρι τοῦ Θεοῦ ἡ ὁποία συμβολίζεται στὴν Εἰκόνα μὲ τὸ χρυσὸ κάμπο.
Καὶ «σὲ ποιά συνθήκη φωτίζει τὰ εἰκονιζόμενα»;
Ὁ Θεὸς ὅπου θέλει πνεῖ... ὅσον ἀφορᾶ τὸ πνευματικὸ μέρος.
Καὶ ὅσον ἀφορᾶ τὸ τεχνικὸ θὰ ἀπαντοῦσα αὐτὸ ποὺ εἶχε πεῖ ὁ κ. Φίλιππος, ὅτι τὸ κτιστὸ πρέπει νὰ προσαρμοσθῆ πρὸς τὸ Ἄκτιστο. Δηλαδή, τὸ ζωγραφικὸ μέρος νὰ «ταιριάζη» μὲ τὸ χρυσὸ κάμπο.
Εὐχαριστῶ.
Αγαπητή αδ. Ιωάννα ζητώ συγνώμη διότι δεν το διατύπωσα σωστά. Πιο απλά, το φως των προσώπων και των πραγμάτων με ποια συνθήκη δέχονται το φως είτε υπάρχει ο χρυσός είτε όχι. Σε ποια σημεία δηλαδή πρέπει να φωτίζουμε και γιατί ; Έχοντας πάντα κατά νου ότι δεν είναι υποχρέωση μας το χρυσό φόντο (τοιχογραφίες).
ΔιαγραφήΕυχ.
Διευκρίνιση για τον Σπυρίδωνα:
ΑπάντησηΔιαγραφήΣ’αυτό που είπα παραπάνω : «κατά το μέτρο της εν Χριστώ συμμόρφωσής μας καθώς ακόμα έχουμε δεσμά στον κόσμο και εξαρτήσεις του παλαιού ανθρώπου,…» εννοώ φυσικά, τα πάθη και την αγάπη των εν τω κόσμω.
Θέλω να ευχαριστήσω τον αγαπητό Σπυρίδωνα για τα τόσα πολλά και ωραία κείμενά του που μας προσφέρει και ιδιαίτερα απαντώντας στις επίμονες δικές μου ανησυχίες. Γιατί φίλοι μου το να μιλάς για την εικόνα άμεσα σε αναγκάζει να μιλήσεις για την αλήθεια της και επομένως για την θεολογία της εκκλησίας μας. Προσπάθησα έντονα , είναι αλήθεια, να δείξω ότι το βίωμα των αγίων, η έλευση του Παρακλήτου στην καρδιά μας είναι πολύ διαφορετική εμπειρία, από την παρηγοριά που δεχόμαστε εμείς οι υπόλοιποι δια των εικόνων. Όπως την περιγράφει ο άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ και τόσοι άλλοι άγιοι, και όπως σπαρακτικά μας ερωτά ο άγιος Συμεών ο νέος Θεολόγος να του πούμε τι είναι αυτό που λάβαμε στην θεία κοινωνία για να μας δείξει ότι χρειαζόμαστε προϋποθέσεις πολλές για να αξιωθούμε να μην κατακριθούμε ότι αναξίως κινηθήκαμε προς τα άγια μυστήρια.
Με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσα να ρωτήσω τον καθένα μας να μας περιγράψει την εμπειρία του από τα έσχατα καθώς, όπως συμφωνούμε όλοι, προσκυνώντας τις εικόνες συνδεόμαστε με αυτά, για να δείξω και εδώ ότι χωρίς τις προϋποθέσεις της συνειδητής άρνησης του εαυτού μας καμιά εμπειρία δεν λαμβάνουμε.
Σταματώ εδώ σκεπτόμενος ότι ξεπέρασα κατά πολύ το μέτρο που μου αναλογεί στο να μιλώ για αυτά τα υπέροχα που μας χαρίζονται στην εκκλησία όταν περιφρονήσουμε την ζωή μας στον κόσμο.
Τέλος η παρακάτω θέση του Σπυρίδωνα επειδή μου είναι άγνωστη και ξένη, και πολλά ερωτήματα μου γεννά, θα αποτελέσει εφεξής το πεδίο της προσωπικής μου έρευνας, με την βοήθεια όσων αναφέρθηκαν σχετικά με αυτό.
Καλή συνέχεια.
«Η ιεραρχική θέση του καθενός μας στα έσχατα, είναι η εκκλησιολογική θέση που έχουμε μέσα στο ναό. Αν πεθάνω ως λαϊκός, ως λαϊκός θα στέκομαι ενώπιον του Κυρίου στην αιωνιότητα. Αντίστοιχα ο ιερέας και ο επίσκοπος.»
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
ΑπάντησηΔιαγραφήἈδελφὲ Δημοσθένη, ἂν κατενόησα καλὰ ἡ ἐρώτησίς Σας ἀφορᾶ τὸ τεχνικὸ - πρακτικὸ μέρος.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜπορῶ νὰ Σᾶς δώσω μία ἀπάντησι μόνο σχετικὰ μὲ τὴν παρατήρησι τῶν παλαιῶν πρωτοτύπων, ὅτι τὰ πρόσωπα ποὺ εἶναι γυρισμένα σὲ 3/4 φωτίζονται κεντρικὰ π.χ. Παναγία Γλυκοφιλούσα. Ἐνῶ στὰ πρόσωπα ποὺ εἶναι «κατ᾿ ἐνώπιον μὲ ἐλαφρὰ κλίσι» π.χ. τοῦ Χριστοῦ, τὸ φῶς ἔρχεται ἐλαφρὸς ἀπὸ ἀριστερά.
Δὲν γνωρίζω ἂν ὑπάρχει κάποια θεολογικὴ σημασία. Ἴσως θὰ μποροῦσαν νὰ μᾶς τὸ ἐξηγήσουν οἰ ἁρμόδιοι.
Εὐχαριστῶ.
Θα πω μόνο τούτο το σύντομο προς αποφυγήν κάθε παρεξήγησης. Η εσχατολογία βιώνεται από όλους μας μέσα στην Θεία Λειτουργία. Η εικόνα αντανακλά αυτή την πραγματικότητα. Το ίδιο και η εκκλησιολογική μας θέση μέσα στην Εκκλησία, το πως στεκόμαστε και με ποιά ιδιότητα. Αυτό δεν είναι μία πτωτική κατάσταση, μία ιδιότητα που θα αλλάξει ριζικά στην μέλλουσα Βασιλεία -καίτοι ως άνθρωποι αμαρτάνουμε- αλλά αυτή η ίδια κατάσταση θα αφθαρτοποιηθεί, θα ανακαινισθεί. Αν δεν ισχύει αυτό, τότε μάταια η Εκκλησία μας καλεί αγίους: "τα άγια τοις αγίοις". Αυτό δεν αναιρεί τα λόγια του αγίου Συμεών και πολλών άλλων αγίων, γι' αυτό και είπα ότι είναι ανεξάρτητο αυτό που αισθάνεται ο καθένας μέσα του και πρέπει να αισθάνεται.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠροσωπικὰ πιστεύω, ὅτι τὸ θέμα γιὰ τὸ ὁποῖο συζητᾶμε εἶναι ἀπὸ τὰ θέματα τὰ ὁποῖα εἶναι ἀσύλληπτα γιὰ τὸν ἀνθρώπινο νοῦ καὶ τὴν ἀνθρώπινη λογική. Ἴσως μπορέσουμε νὰ τὰ κατανοήσουμε μόνον ἐφ᾿ ὅσον περάσουμε στὴν αἰώνια πραγματικότητα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠροσφάτως διάβασα ἕνα κείμενο, τὸ ὁποῖο μὲ ἐντυπωσίασε ἀρκετά. Ἴσως θὰ ἦταν καλὸ νὰ τὸ μοιρασθῶ μαζί Σας.
Εὐχαριστῶ!
https://tinyurl.com/yxzc6rb7