ΤΑ ΠΑΘΗ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ 3 (Ν. ΖΙΑ)

+++


ΤΑ ΠΑΘΗ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ
3
(Σταύρωση)


...Ἡ κορυφαία στιγμὴ τῆς κενώσεως τοῦ Χριστοῦ, ἡ Σταύρωση,
ἀποτελεῖ τὸ θέμα γιὰ μιὰ ἀπο τὶς πιὸ θεολογικὰ ἀποκαλυπτικὲς
καὶ αἰσθητικὰ ἄρτιες εἰκόνες τῆς βυζαντινῆς ζωγραφικῆς.

Στὴ κλασσική της εἰκονογραφία (π.χ. ψηφιδωτὰ Ὁσ. Λουκᾶ,
Μ. Δαφνίου, εἰκόνες ἐποχῆς Παλαιολόγων) περιλαμβάνει
τὰ τρία μόνο κύρια πρόσωπα: τὸν σταυρωμένο Ἰησοῦ,
τὴν Παναγία Μητέρα, καὶ τὸν ἀγαπημένο μαθητή, τὸν Ἰωάννη.


Τὸ τοπίο περιορίζεται σὲ μικρὸ πετρῶδες ἔξαρμα ποὺ περιέχει
νεκροκεφαλὴ συμβολίζοντας τὸν τάφο τοῦ Ἀδάμ.
"Διὰ ξύλου ὁ Ἀδὰμ Παραδείσου γέγονεν ἄποικος...".

Διὰ ξύλου τώρα ἀνοίγει ὁ Παράδεισος μὲ πρῶτον τὸν Εὐγνώμονα ληστή.
Ἡ Ὀρθόδοξη ζωγραφικὴ ἔκφραση παριστάνει τὸν Χριστὸ καὶ ἐπάνω
στὸ σταυρὸ θεάνθρωπο μὲ ἀσύγχυτη τὴν ἕνωση τῶν δύο φύσεων.
Κι ἐνῶ εἰκονίζεται νεκρὸς μὲ κλειστὰ τὰ μάτια
σὰν νὰ κοιμᾶται, "σαρκὶ ὑπνώσας ὡς θνητός", τὸ Ἅγιο Σῶμα Του
διατηρεῖ τὴν θεϊκὴ εὐγένεια μὲ τὴν ἐλαφρὰ διπλὴ καμπύλη,
καὶ δὲν κρέμεται σὰν ἕνα κουφάρι κρεμασμένο ἀπὸ τὰ δύο καρφιά,
ὅπως γίνεται συχνὰ σὲ πολλὲς παραστάσεις τῆς δυτικῆς ζωγραφικῆς.

Ἡ Παναγία καθαρὰ ζωγραφικὰ ἐκφράζει τὴν συγκρατημένη θλίψη Της.
Φόρμα κλειστή, ποὺ ἀποπνέει πνευματικότητα.
Ἡ θλίψη δὲν εἶναι κραυγαλέα καὶ ἀπελπισμένη.
Ὁ Ἰωάννης εἶναι μορφὴ πιὸ ἀνοιχτή, περισσότερο ἀνθρώπινη.
Ἡ ὀργάνωση τῆς σύνθεσης μὲ κλασσικὴ ἰσορροπία, ἡ προβολὴ
ἐπάνω στὸ δεσπόζοντα χρυσὸ κάμπο, ἡ ἐκφραστικὴ πληρότητα
παρὰ τὴν λιτότητα, δίνουν στὴν εἰκόνα διαχρονικὸ χαρακτῆρα,
ποὺ ξεπερνᾶ τὴν ἀφηγητικὴ μόνο παράσταση ἑνὸς ἱστορικοῦ γεγονότος
καὶ τὴν καθιστᾶ γεγονὸς γιὰ κάθε ἄνθρωπο, σὲ κάθε ἐποχή
μέσα στὸ παρὸν τοῦ λειτουργικοῦ χρόνου...

(Νικ. Ζία, Ἐπικ. Καθηγητῆ Ἱστορίας τῆς Τέχνης,
Περιοδ. Πειραϊκὴ Ἐκκλησία, Ἀπρίλιος 1992)

+++